کتاب فاطمه(ع) جلوه نور

جلوه نور: پرتوی از فضائل معنوی فاطمه زهرا(سلام‌الله‌علیها)

مشخصات کتاب

سرشناسه : سعادت‌پرور، علی - ۱۳۰۵
عنوان و نام پدیدآور : جلوه نور: پرتوی از فضائل معنوی فاطمه زهرا(سلام‌الله‌علیها)/ علی سعادت‌پرور

مشخصات نشر : قم معارف اسلامی ۱۳۷۱.
مشخصات ظاهری : ص ۳۲۷
شابک : بها:۱۶۰۰ریال وضعیت فهرست نویسی : فهرستنویسی قبلی یادداشت : کتابنامه ص [۳۲۵] - ۳۲۷؛ همچنین به‌صورت زیرنویس عنوان دیگر : پرتوی از فضائل معنوی فاطمه زهرا(سلام‌الله‌علیها)
موضوع : فاطمه زهرا(س ، ۱۳؟ قبل از هجرت - ق‌۱۱
رده بندی کنگره : BP۲۷/۲/س‌۶۵ج‌۸
رده بندی دیویی : ۲۹۷/۹۷۳
شماره کتابشناسی ملی : م‌۷۱-۶۹۸

پیشگفتار

بسم الله الرحمن الرحیم
الحمد لله رب العالمین، و صلی الله علی محمد و آله الطاهرین
درباره شخصیت والای بانوی دو عالم، حضرت صدّیقه کبری، فاطمه زهرا علیهاالسلام کتابها و رساله‌های فراوان نگارش یافته که کثرت آنها نشانگر عشق بی‌حدّ و حساسیّت دوستداران اهل‌بیت علیهم‌السلام به یگانه دخت گرامی رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم است. شایان توجّه آنکه محور عمده‌ی آنها خصوصیّات تاریخی و اخلاقی آن بزرگوار و ظلمهایی است که منابع فراوانی در جوامع روایی شیعه درباره مقامات و منازل معنوی آن بانو وارد شده و کمتر مورد توجه محقّقان قرار گرفته است، و گویا این کم توجّهی به دلیل صعوبت فهم بعضی از روایات و یا احتمال غلوّ در برخی دیگر بوده است.
محور اساسی بحثهای این رساله، منازل و مقامات معنوی آن حضرت است، و اگر در فصلی بحث تاریخی عنوان شده به منظور بهره گیری از آن در بیان فضائل معنوی آن حضرت بوده است.
نکته‌ی دیگر آنکه: در تنظیم مطالب، حتی الامکان سعی بر آن شده که بر طبق سنت حسنه‌ی قدما، متن روایات عینا ذکر گردد، و تنها در مواردی که نکات حساس و یا مشکل در ارتباط با موضوع کتاب وجود داشته، «بیان» مخترص در آخر روایت و یا پایان فصل ذکر گردیده است.

[ صفحه 6]

به این ترتیب، اولا از تطویل بی‌دلیل مباحث جلوگیری شده، و ثانیا از توجیهات بی‌مبنایی که گاه در تاریخ زندگی اولیای دین دیده می شود جلوگیری گردیده است.
امید آنکه این سنت حسنه و بهره گیری از متن آیات قرآن شریف و روایات اهل بیت عصمت و طهارت علیهم‌السلام در میان محققان و پژوهشگران، خصوصا سخنرانان مذهبی حفظهم الله تعالی رایج گردد. و به حول و قوه الهی، این نحو نگرش و تحقیق در مقامات و منازل معنوی اولیای دین، در کنار تحقیقات ارزشمند تاریخی پژوهشگران، مورد توجه بیشتری واقع شود، و غواصان پر تلاش دریای ژرف و بی‌کران ولایت و امامت، هر روز گوهری ناب‌تر و پر فروغ‌تر از دل آن برآرند که در این راه بی‌پایان هر بابی که به لطف حق گشوده گردد، هزاران باب به دنبال آن مفتوح خواهد شد.
در پایان لازم است از کلیه برادرانی که در تدوین و چاپ این کتاب زحماتی را متحمل شدند، و نیز ترجمه روایات را به عهده گرفتند، و نیز در چاپ اخیر بخش ضمائم را با ترجمه زیر نویس به کتاب الحاق نمودند، تشکر کرده، و توفیق روز افزون ایشان را از خداوند متعال مسئلت نمایم.
قم- علی سعادت پرور

[ صفحه 7]

فاطمه‌ی زهرا کیست؟

بسم الله الرحمن الرحیم
انا اعطیناک الکوثر، فصل لربک و انحر، ان شانئک هو الابتر [1] .
چگونه می توان در رسای «جلوه‌ی نور» جز با توسل از منبع نور سخن گفت؟ و چگونه بشر خاکی و آلوده به گناه و مخلوق از «صلصال من حما مسنون» جز به یاری معصوم و اقتباس از انوار کلمات مقام ولایت می تواند روزنه‌ای به سوی شناخت صدیقه‌ی کبری علیهاالسلام باز کند؟

[ صفحه 8]


الا ان ثوبا خیط من نسج تسعة
و عشرین حرفا، عن معالیه قاصر [2] .

بناچار و با قلمی بی‌تاب ولی لرزان، دست تمنا به سوی بهترین و مطمئن‌ترین را در ارائه مقامات معنوی آن خورشید فروزان دراز می‌کنم و با استعانت از پروردگار، مقدمه کتاب را- که گزیده‌ی بیانات فصلهای کتاب است و همگی از متن روایات اخذ شده- در معرفی آن حضرت آغاز می‌نمایم.
فاطمه علیهاالسلام، زهره‌ی زهرائی است که از نور عظمت الهی خلق شده، و آنچنان آسمان و زمین به نور وجودش روشنایی یافته که ملائکه به سجده افتادند،و درباره عظمت آن نور، از حضرت حق پرسیدند.
فاطمه علیهاالسلام، حوراء إنسیه‌ای است که خداوند پیش از خلقت آدم ابوالبشر علیه‌السلام وی را از نور خویش آفرید، و در زیر ساق عرش خود جای داد، و پیوسته به تسبیح و تقدیس و تهلیل و تحمید حضرت حق اشتغال داشت.
فاطمه علیهاالسلام، بزرگ بانویی است که چون خداوند، نور او و پدر و شوهرش و دو فرزندش حسن و حسین علیهم‌السلام را آفرید، ولایتشان را بر ملائکه و سایر مخلوقات عرضه داشت، قبول کنندگانش از مقربین، و منکرینش از کافرین به حساب آمدند.
فاطمه علیهاالسلام، یگانه بانویی است که خود و پدر و شوهرش و حسن و حسین و دیگر فرزندان معصومش علیهم‌السلام، در خلقت نوری، اقدم و اشرف و اعلای بر خلقت نوری دیگران- حتی انبیاء و اوصیای سلف علیهم‌السلام- بوده‌اند، و نور ایشان بر آسمانها و زمین و کوهها و... عرضه شد و همه را فرا گرفت.
فاطمه علیهاالسلام، بانوی برجسته‌ای است که خود پدر و شوهر و حسن و حسینش علیهم‌السلام در پرده سرای عرش الهی، پیش از خلقت آدم علیه‌السلام در مقام «عالین» تسبیح‌گوی بودند، و ملائکه به تسبیح ایشان تسبیح می گفتند.

[ صفحه 9]

فاطمه علیهاالسلام، تنها دختری است که پدری چون رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم داشت که اولین ایمان آورنده به پروردگار، و نخستین پیامبری بود که پس از اخذ میثاق نبیین «بلی» گفت: او «اول ما خلق، و سید من خلق» بود و خداوند بهتر از او را خلق ننمود و در شان او فرمود: «لولاک، لما خلقت الافلاک».
فاطمه علیهاالسلام، یگانه دختری است که مادری چون خدیجه کبری علیهاالسلام داشت، که حضرت حق هر روز مکرر به وجودش بر ملائکه مباهات می کرد، و جبرئیل پس از بازگشت رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم از معراج، سلام خدا و خود را به وی رساند، و خداوند از میان زنان عالم چهار تن را اختیار فرمود که بهشت مشتاق آنان است و خدیجه علیهاالسلام یکی از آنها می باشد.
فاطمه علیهاالسلام سیده‌ای است که انعقاد نطفه او از میوه بهشتی است که جبرئیل از جانب پروردگار به رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم هدیه نمود.
فاطمه علیهاالسلام محدثه‌ای است که در رحم مادر، با خدیجه سخن می‌گفت، و او را به صبر و شکیبایی در مقابل گفتار ناشایست بدگویان دعوت می‌نمود، و موجبات آرامش خاطر او را فراهم می‌نمود.
فاطمه علیهاالسلام، طاهره و مطهره‌ای است که پاک و پاکیزه (در حالی که زنان بهشتی و حورالعین عهده‌دار وضع حمل مادرش بودند) قدم به عالم هستی نهاد، و زبان به شهادتین گشود، و شوهر و اولاد خود را به وصایت و سیادت خواند، و نور جمالش نه تنها تمام خانه‌های مکه، بلکه شرق و غرب عالم را فرا گرفت، به گونه‌ای که در آسمان نور درخشنده‌ای ظاهر شد که ملائکه مثل آن را ندیده بودند،و بهشتیان و ملکوتیان تولد مبارکش را به یکدیگر بشارت دادند، و بالاخره زنان بهشتی، وی را در حالی که طاهره و مطهره و زکیه و مبارکه بود، با تبریک به قدوم وی و مبارکی نسلش، به دست خدیجه علیهاالسلام دادند، و هر روز و هر ماه رشد و نموش بیش از حد عادی بود.
فاطمه علیهاالسلام، یگانه خانمی است که خداوند اسمی از اسماء خویش را به وی

[ صفحه 10]

عنایت کرد، و «فاطمه»اش نامید، و از آنجا که دوستانش را یاری خواهد کرد در آسمان «منصوره» نام گرفت، و نیز از آنجا که شیعیان خود را از آتش نجات خواهد داد در زمین «فاطمه» نام گرفت. و بالاخره وی را اسماء و کنیه‌ها و القاب دیگری است که هر کدام به منزلت و کمال ظاهری و باطنی آن بزرگوار اشاره دارد.
فاطمه علیهاالسلام، حوریه‌ای است به صورت انسانی که از عادات و ابتلائات زنانگی پاکیزه بود، و بدین جهت «بتول»، و «طاهره» و «فاطمه» نام گرفت.
فاطمه علیهاالسلام، آنچنان مورد عنایت خاص رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم بود که همواره هنگام سفر، آخرین کسی بود که پدر با او وداع می‌نمود، و در بازگشت از سفر نیز، اولین شخصی بود که با او ملاقات می‌کرد، و همواره غمخوار و نگران او بود.
فاطمه علیهاالسلام، در عظمت معنوی به گونه‌ای بود که خداوند او را بر تمامی زنان عالم برگزید، و آنچنان محبوب او واقع شد که گروهی از ملائکه را بر وی گماشت که در حیات و پس از مرگ با او بوده و بر او و پدر و شوهر و پسرانش صلوات و رحمت بفرستند.
فاطمه علیهاالسلام، دارای آن شخصیت والایی بود که جبرئیل علیه‌السلام ولادتش را به رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم بشارت داد.
فاطمه علیهاالسلام، حوراء انسیه‌ای است که رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم هر زمان مشتاق بوی بهشت می شد، او را می‌بویید و می‌فرمود: «هرگاه فاطمه را می‌بوسم، بوی درخت طوبی را از وی استشمام می‌کنم.»
فاطمه علیهاالسلام مظهر جلال و جمال و «جلوه نور» الهی است که غضب او، غضب پروردگار، و خوشنودی او، رضایت حق می‌باشد، که رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم می‌فرمود: «نور او از نور ماست»، و نیز می‌فرمود: «فاطمه از من است و من از اویم، هر که بر وی صلوات و رحمت فرستد، خداوند او را آمرزیده و در بهشت به من ملحق خواهد کرد.»

[ صفحه 11]

فاطمه علیهاالسلام، نور چشم و میوه‌ی دل و پاره‌ی تن رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم، که سرور و شادمانی او، موجب خوشحالی رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم و ناراحتی و آزار او، آزار و اذیت آن حضرت است که می‌فرمود: «هر کس فاطمه علیهاالسلام را دوست داشته باشد، من او را دوست دارم و هر کس بغض و کینه فاطمه علیهاالسلام را داشته باشد مبغوض من است، و هر که او را در حال حیات من بیازارد، مرا آزرده، و هر کس پس از مرگم او را بیازارد، مثل این است که در حال حیاتم مرا آزرده است.»
فاطمه علیهاالسلام، مادر سبطین- حسن و حسین علیهماالسلام- فاضلترین زنان روی زمین، سیده و سرور زنان بهشت از اولین و آخرین، و عزیزترین شخصیت نزد رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم است که می‌فرمود: «فاطمه: روح و قلب من است.»
فاطمه علیهاالسلام، عبد مطیع و بنده صالح پروردگار است که رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم درباره‌ی وی فرمود: «خداوند، قلب و جوارح دخترم را از ایمان و یقین پر کرده است.»
فاطمه علیهاالسلام، عالمه‌ای است که خداوند علم به «ما کان و ما هو کائن و ما لم یکن» را تا قیام قیامت به او عطا فرمود، و عارفه‌ای است که به هر چیز آگاه بود، و فاطمه‌ای که به علم از جهل و نادانی جدایش کردند.
فاطمه علیهاالسلام، مودبه‌ای است که در ادب همتا نداشت.
فاطمه علیهاالسلام، عابده‌ای است که ون در محراب عبادت می‌ایستاد، آنچنان نور وجودش برای اهل آسمان جلوه می‌کرد که خداوند به ملائکه‌اش می‌فرمود: «بنده‌ام فاطمه را ببینید که چگونه در پیشگاهم ایستاده و از شدت خوف من، بدنش می‌لرزد و با قلبش به بندگی من روی آورده است.»
فاطمه علیهاالسلام، تاویل «لیلة القدر» در آیه‌ی شریفه (انا انزلناه فی لیله القدر) [3] است که پسرش امام صادق علیه‌السلام او را به آن تفسیر فرمود، و (لیله مبارکه) در آیه‌ی

[ صفحه 12]

شریفه (انا انزلناه فی لیله مبارکة) [4] می‌باشد که فرزندش موسی بن جعفر علیهاالسلام بدان تفسیر نمود.
فاطمه علیهاالسلام، یگانه همسری است که شوهرش چون علی علیه‌السلام داشت، و اگر او نبود، برای فاطمه در روی زمین همسری وجود نداشت، همان شخصیتی است که در اسلام، اقدم و در حلم، اعظم و در علم، اعلم بود، و خداوند در شب معراج نزد «سدره المنتهی»، پیش از خلقت مادی‌اش میان او و رسولش عقد اخوت بست، و با شهادت و گواهی ملائکه، فاطمه را به عقد وی در آورد، و درخت «طوبی» را مهریه او، و در منزل علی علیه‌السلام قرار داد.
فاطمه علیهاالسلام، بانوی گرانقدری است که نه تنها درخت «طوبی»، بلکه بهشت و جهنم مهریه اوست، که دوستانش را به بهشت، و دشمنانش را به آتش می‌فرستد، و در این عالم نیز چهار نهر «فرات» و «نیل» و «نهروان» و «نهر بلخ» و بلکه زمین، صداق و مهریه اوست، زیرا رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم به علی علیه‌السلام فرمود: «خداوند، فاطمه را به ازدواج تو درآورد، و زمین را مهریه وی قرار داد، هر کس با بغض و کینه تو روی آن راه رود، به حرام بر آن قدم نهاده است.»
فاطمه علیهاالسلام، صدیقه کبرایی است که امتهای گذشته به معرفت و شناسایی او باقی بوده‌اند.
فاطمه علیهاالسلام، در زهد و ایثار و استجابت دعا و کرامت یگانه بود.
فاطمه علیهاالسلام، معصومه‌ای که اگر منصب نبوت و وصایت را نداشت، ولی در مقام عصمت، نه تنها در ردیف انبیای گذشته و بلکه بالاتر، با پدر و شوهر و اولادش، از نظر عصمت یکتا و بی‌همتا بود.
فاطمه علیهاالسلام زکیه‌ای است که خداوند اولاد بلاواسطه او- حتی غیر از حسنین علیهماالسلام را بر آتش جهنم حرام فرمود. [5] .

[ صفحه 13]

فاطمه علیهاالسلام، معلمه و مودبه‌ای است که تربیت یافتگانی چون فضه خادمه داشت که گفتارش جز با قرآن نبود، (و کارهای خانه را یک روز خود و روز دیگر خادمه‌اش انجام می داد)، و نیز خادمه‌ای مانند «ام ایمن» داشت که نتوانست بعد از وفات فاطمه علیهاالسلام مدینه را ببیند، لذا به مکه رفت و به برکت دعایش خداوند او را با آب بهشت از تشنگی نجات داد و هفت سال نه تشنه شد و نه گرسنه.
فاطمه علیهاالسلام، عارفه‌ای است که کلمات و گفتار توحیدی‌اش نشان می‌دهد که او در مقام شهود تام جای دارد، و حق را عن عیان می ستاید، و کلمات گهربارش نیز تالی تلو کلمات پدر بزرگوار و شوهرش می‌باشد.
فاطمه علیهاالسلام، بانوی برگزیده و عفیفه‌ای است که خود می‌فرمود: «بهترین چیز برای زن این است که نه او مردی را ببیند و نه مردی او را». و نیز می‌فرمود: «هنگامی زن قرب به پروردگار پیدا خواهد کرد که در خانه‌اش پنهان شود.» و حتی وقتی شخص نابینایی وارد خانه او می‌شد خود را پنهان کرده و یا می‌پوشاند و می‌فرمود: «اگر او مرا نمی بیند من او را می بینم، و بویم را استشمام می‌کند.»
فاطمه علیهاالسلام، خطیبه‌ای است که با خطبه غراء و گفتار آتشینش که فهم آن عقلای عالم را در حیرت فرو برده، حق سبحانه را با شهود تام ستوده، و دوست و دشمن را متوجه حقیقت رسالت، و مقام و منزلت و زحمات رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم نموده، و توجه می‌دهد که مبادا با رفتن ایشان، احکام الهی نادیده گرفته شود و وصایت «انی تارک فیکم الثقلین» فراموش گردد. سپس با پرده برداری از مشکلاتی که عده‌ای پیش آورده و دین و کتاب و عترت را پایمال هواهای خود کردند، تا قیامت به عالم هشدار می دهد.
فاطمه علیهاالسلام، مظلومه‌ای است که بعد از وفات پدر بزرگوارش، آنچنان به او ظلم شد که دمی از گریه نیاسود تا از دنیا رحلت نمود، و حاضر نشد کسی از مرگش با خبر شود، و کفن و دفن خود را به شوهرش علی علیه‌السلام سپرد، و بالاخره شبانه

[ صفحه 14]

تجهیز و در تاریکی شب به خاک سپرده شد و مزارش تا قیام فرزندش قائم آل محمد - عجل الله تعالی فرجه الشریف- مخفی خواهد ماند، و غم زیارتش بر قلوب عاشقان و مشتاقانش سنگینی می‌کند، و لکه ننگ و روسیاهی و اعتراضی است به پهنای تاریخ بر آزار کنندگانش.
فاطمه علیهاالسلام، محبوبه‌ی با کمال علی علیه‌السلام بود که در فراقش می‌گریست و دنیا بعد از او، در دیدگانش ظلمت سرا شد.
فاطمه علیهاالسلام، خفیه المزاری است که زیارتش زیات رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم، و زیارت علی علیه‌السلام زیارت وی به حساب آمده است.
فاطمه علیهاالسلام، منتقمه‌ای است که در قیامت، حق خود را از ظلم کنندگانش ستانده و از قاتلین پسرش، حسین علیه‌السلام دادخواهی خواهد کرد.
فاطمه علیهاالسلام، شفیعه‌ای است که از ذریه و شیعیان و محبین خود، شفاعت خواهد کرد.
و بالاخره مقام و منزلت فاطمه علیهاالسلام در بهشت آنچنان است که به وصف در نمی‌آید.
در پایان مقدمه مناسب است خوابی که هنگام تالیف فصل هفدهم این رساله (صبح روز بیست و ششم ماه ذی الحجه هزار و چهار صد و هفت قمری) دیده شده آورده، و این مقدمه را به پایان برسانم.
پس از ادای نماز صبح و بعد از انجام بعضی از اوراد، قدری استراحت کردم، به خواب رفتم و مرحوم استاد بزرگوار علامه طباطبائی- رضوان الله علیه- را دیدم که فرمود: «آن کتاب را بیاور.» (یعنی کتاب حاضر را که هنوز تمام نشده بود و گویا در عالم خواب پایان یافته بود) کتاب را خدمتش بردم، فرمود: این را به رفقا بده تا در مجالسشان بخوانند (قریب به این بیان). با خود گفتم: «اینکه یک نسخه بیش ندارد، چگونه بدهم؟»
امید است نوشته‌ی حاضر مورد نظر اولیای خدا واقع شده و ذخیره‌ای برای بعد از این عالم گردد. ان شاء الله تعالی.

[ صفحه 15]

خلقت نوری فاطمه‌ی زهرا

حدیث 01

اشاره

سدیر صیرفی از امام صادق از پدران بزرگوارش علیهم‌السلام نقل می‌کند که رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:
«خلق نور فاطمه علیهاالسلام قبل ان یخلق الارض والسماء.»
- نور فاطمه علیهاالسلام پیش از خلقت زمین و آسمان آفریده شد.
بعضی از حاضرین عرض کردند: ای پیامبر خدا، پس او از بشر نیست؟ حضرت فرمود:
«فاطمه حوراء انسیه»
- فاطمه، حوریه‌ی بشری است.
عرض کردند: ای پیامبر خدا، چگونه وی حوریه‌ی بشر گونه است؟ حضرت فرمود:
«خلقها الله- عز و جل- من نور قبل ان یخلق آدم، اذ کانت الارواح...»
- خداوند- عزوجل- پیش از آنکه آدم را بیافریند، او را از نور خود آفرید، آن هنگام که ارواح بودند...
عرض شد: ای پیامبر خدا، در آن هنگام فاطمه کجا بود؟ فرمود:
«کانت فی حقه تحت ساق العرش»
- او در حقه‌ای در زیر ساق عرش بود. [6] .

[ صفحه 16]

عرض کردند: ای پیامبر الهی، غذایش چه بود؟ فرمود:
«التسبیح والتقدیس والتهلیل والتحمید...» [7] .
- تسبیح و تقدیس و لا اله الا الله و حمد و ثنای الهی...

بیان

در توضیح حدیث گذشته، نکاتی را متذکر می‌شویم:
1- پیش از بیان روایات این فصل، باید توجه داشت که مراد از «خلقت نوری»، «تمثل نوری مجرد» آن بزرگوار است، نه «مقام نورانیت» وی، زیرا به مقام نورانیت که همان مقام ولایت کلی است، «خلقت» گفته نمی‌شود.
احادیث آتیه این فصل، شاهد بر این بیان است. چنانکه در حدیث پنجم می‌فرماید:«انی خلقتک... من شبح نور»، و در حدیث ششم به «الارواح قبل الاجساد» تعبیر شده، و در حدیث دیگر هم به «تمثل نوری» و هم به «ارواح» تعبیر شده است، چنانکه می فرماید:
«خلق الله محمدا و عترته اشباح نور بین یدی الله قلت: و ما الاشباح؟ قال: ظل النور، ابدان نورانیه، بل ارواح» [8] .
- خداوند، محمد و عترتش را به صورت شبحهای نورانی در برابرش خلق نمود. (راوی می گوید) عرض کردم: اشباح چیست؟
حضرت فرمود: سایه‌ی نور، بدنهای نورانی، بلکه ارواح نورانی هستند.
بنابراین، بعید نیست که تعبیر «اذ کانت الارواح» در روایت اول نیز اشاره به مراتب خلقتهای نوری و تمثلی حضرات معصومین علیهم‌السلام پیش از خلقت نوری دیگر موجودات داشته باشد.
2- در توضیح عبارت «خلقها الله عز و جل من نوره...» باید گفت: اهل تحقیق

[ صفحه 17]

می‌دانند که هیچ امری از حضرت حق سبحانه ایجاد و بروز و ظهور پیدا نمی‌کند مگر به اسمی از اسماء الهی، و اسم نیز از مسمی جدا نیست، چنانکه حضرت علی علیه‌السلام در دعای کمیل به پیشگاه الهی عرض می کند:
«... و باسمائک التی غلبت (ملات) ارکان کل شی‌ء... و بنور وجهک الذی اضاء له کل شی‌ء» [9] .
- (پروردگارا، از تو درخواست می‌کنم)... به اسمائت، که بر ارکان و شراشر وجود هر چیزی غالب و چیره است (ارکان و شراشر وجود هر چیزی را پر کرده است)... و به نور وجه تو، که هر چیزی به آن روشن و نورانی است.
بنابراین، خلقت نوری فاطمه علیهاالسلام نیز به خلقت و ایجاد و اراده حق ظهور یافته است، لذا نمی‌تواند از نور او جدا باشد. [10] .
3- در توضیح عبارت «التسبیح والتقدیس والتهلیل والتحمید...»
باید توجه داشت که: اولا: تسبیح و تقدیس و تهلیل و تحمید، همان تسبیحات اربعه‌ی مشهور «سبحان الله، والحمد لله، و لا اله الا الله، والله اکبر» است که از «تکبیر» به «تقدیس» تعبیر شده. و این خود بیانگر آن است که معنای حقیقی تکبیر، همان تقدیس است، چنانکه در ذیل بیان خواهیم کرد.
و ثانیا: بازگشت معنای تقدیس و تکبیر و تهلیل و تحمید، به اعتباری به «تسبیح» است، چنانکه روایاتی [11] که از مجموع آنها به تسبیحات اربعه تعبیر شده است، به همین معنا اشاره دارد.
و اما اینکه چگونه معانی اینها به تسبیح بر می‌گردد؟ باید گفت:
تسبیح، به معنای منزه دانستن حضرت حق از آلایشها و نقائص صفات

[ صفحه 18]

عوالم امکانی است، در عین اثبات تمامی کمالات و خوبیها برای حق تعالی.
تقدیس، در عین اثبات اسماء و صفات برای حق سبحانه و تعالی، اعتقاد به عینیت اسماء و صفات با ذات حق تعالی و منزه دانستن او از کثرت صفات و وحدت ذات است، که این همان معنای «تکبیر» است. چنانکه امام صادق علیه‌السلام در رد کسی که گمان می کرد معنای تکبیر «الله اکبر من کل شی‌ء»: (خداوند، بزرگتر از هر چیزی است) می‌باشد، فرمودند: آیا آنجا (یعنی در عوالم ربوبی) چیزی بوده تا خداوند (با او مقایسه شود و) بزرگتر باشد؟ و سپس خود معنای صحیح تکبیر را بیان نمود و فرمود:
«الله اکبر من ان یوصف» [12] .
- خداوند، بزرگتر از آن است که توصیف شود.
و این به آن معنا نیست که حق تعالی صفت ندارد، زیرا قرآن کریم خداوند را به صفات بسیاری توصیف نموده است، بلکه به معنای آن است که خداوند صفات زائد و جدای از ذات ندارد و صفاتش عین ذات اوست.
و از اینجاست که مولی الموحدین، علی علیه‌السلام می فرماید:
«کمال توحیده الإخلاص له، و کمال الإخلاص له نفی الصفات عنه، لشهادة کل صفة انها غیر الموصوف، و شهادة کل موصوف انه غیر الصفة: فمن وصف الله سبحانه، فقد قرنه...» [13] .
- بالاترین مرحله توحید خداوند، اخلاص برای اوست و کمال اخلاص، نفی صفات از او، زیرا هر صفتی شاهد بر مغایرت و دو گانگی با موصوف، و هر موصوفی گواه بر مغایرت با صفت است. پس هر کس حق سبحانه را توصیف کند، او را قرین و همتای چیز دیگری قرار داده است...
بنابراین معنای تقدیس و تکبیر نیز به تسبیح بازگشت می‌کند.

[ صفحه 19]

تهلیل «لا اله الا الله»، یعنی: اعتقاد و اذعان به اینکه تنها ذاتی که صلاحیت معبود بودن و پرستش را دارد، همانا ذات اقدس الهی است، و به معنای ظریفتر، تنها حقیقتی که در عالم، قائم به خود می باشد، فقط خداست. و هر چه جز او، پرتو و تجلی اوست و قیام و بستگی به او دارد، بنابراین، تهلیل نیز از این جهت که در مقام نفی آلهه و متوجه نیستی و اعتباری بودن عالم می‌باشد خود، تسبیح است.
تحمید «الحمد لله» یعنی: تمامی ستایشها و ستایش کامل و محض، مختص حضرت حق، و از او و به اوست، زیرا تمامی کمالات مظاهر از او، و به اوست، لذا اگر مخلوقی ستایش شود، در واقع حق سبحانه که محض کمال و کمال محض می‌باشد، ستایش شده است، بنابراین، تحمید نیز به تسبیح بازگشت می‌کند.
4- اما درباره‌ی اینکه چگونه غذای فاطمه زهرا علیهاالسلام در عوالم نوری، تسبیح و تقدیس و تهلیل و تحمید، و در یک کلمه «تسبیح» بوده است؟
باید گفت: با توجه به اینکه، غذا و خوراک هر عالمی متناسب با آن عالم است، لذا غذای عوالم مجرد نباید از نوع غذاها و خوراکیهای عالم ماده و طبیعت باشد. و نیز با توجه به اینکه موجودات مجرد دائما مستغرق در توجه به فقر و نیستی و احتیاج خود هستند، لذا تنها حجابی که در آن عوالم فرض می‌شود، همان «توجه به این توجه» است که این انوار مقدسه با تسبیح و تقدیس و تهلیل و تحمید، ریشه این توجه را زدوده و همواره مستغرق در ذکر و شهود حضرت حق سبحانه می‌باشند.
اکنون پس از این بیانات، باید گفت: اگر غذای حضرتش (با شهودی که وی را در عوالم نوری است) تسبیح و تقدیس و تحمید و تهلیل نباشد، چه باید باشد؟!

[ صفحه 20]

حدیث 02

اشاره

در قسمتی از حدیثی که سلمان فارسی از عمار یاسر نقل می‌کند، آمده است: امیر المومنین علیه‌السلام از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم پرسید:
«نور فاطمه من نورنا؟»
- آیا نور فاطمه از نور ما است؟
حضرت فرمود:
«اولا تعلم»؟
- مگر نمی‌دانی؟
حضرت علی علیه‌السلام در این هنگام به شکرانه این معنی، سجده‌ی شکر بجا آورد. و در ادامه روایت آمده است: پس از آن که امیرالمؤمنین علیه‌السلام نزد فاطمه زهرا علیهاالسلام آمد، ایشان عرض کرد:
«اعلم یا أبا الحسن، ان الله تعالی خلق نوری و کان یسبح الله جل جلاله...» [14] .
- ای اباالحسن، بدان که خداوند متعال نور مرا آفرید و پیوسته حق تعالی را تسبیح می‌نمود.

بیان

ظاهراً جمله «نور فاطمه من نورنا؟» در صدر روایت، اشاره به خلقت نوری نیست، بلکه مراد همان نور ولایت و مقام والای نورانیت اهل بیت است، که همان ولایت کلی الهی است. در ذیل حدیث ششم توضیح مختصری درباره آن خواهیم داد.
و اما قسمت ذیل روایت «ان الله تعالی خلق نوری» ظاهراً اشاره به خلقت نوری فاطمه زهرا علیهاالسلام دارد که در این فصل در صدد بیان آن هستیم.

[ صفحه 21]

حدیث 03

اشاره

در کتاب مناقب، از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم نقل شده که فرمود:«هنگامی که خداوند بهشت را خلق نمود، آن را از «نور وجه خود» آفرید. سپس آن نور را گرفت و بیافکند.
«فاصابنی ثلث النور، و اصاب فاطمه ثلث النور، و اصاب علیا و اهل بیته ثلث النور...» [15] .
- یک سوم از آن نور به من، و یک سوم دیگر به فاطمه، و یک سوم دیگر به علی و اهل بیتش رسید...

بیان

ظاهرا این «نور وجه»، که خداوند بهشت را از آن خلق نمود، همان است که در ذیل حدیث اول در بیان جمله‌ی «خلقها الله- عز و جل- من نوره» ذکر شد.
و اما اینکه چگونه این انوار مقدسه از همان نوری هستند که بهشت از آن خلق شده است؟ از آن جهت است که ظهور بهشت، از تجلیات اسماء و صفات جمالی حق است،و انوار و طینت ایشان نیز به تمام معنی بهشتی، و از همان تجلیات هستند.

حدیث 04

اشاره

اما عسکری به نقل از پدران بزرگوارش علیهاالسلام فرمود که رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: هنگامی که آدم و حوا داخل بهشت فردوس (اعلی)شدند، چشمشان به خانمی افتاد که بر بساطی از بساطهای بهشت نشسته که بر سرش تاجی از نور، و در دو گوشش دو گوشواره از نور است، و از نور جمالش بهشتها نورانی است. آدم پرسید: محبوبم جبرئیل! این خانمی که بهشتها از نور جمالش برافروخته و

[ صفحه 22]

نورانی است، کیست؟ جبرئیل گفت: او فاطمه، دختر محمد، پیامبری از فرزندان تو است که در آخرالزمان می آید. سپس آدم پرسید: این تاجی که بر سرش هست؟ چیست؟عرض کرد: شوهرش علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام است. پرسید: دو گوشواره‌ای که بر دو گوشش آویخته شده، چیست؟ عرض کرد: دو فرزندش، حسن و حسین هستند.
سپس آدم فرمود: محبوبم جبرئیل!
«اخلقوا قبلی؟»
- آیا ایشان قبل از من خلق شده‌اند؟
عرض کرد:
«هم موجودون فی غامض علم الله قبل ان تخلق باربعه آلاف سنة» [16] .
- ایشان چهار هزار سال پیش از آفرینش تو، در فشرده‌ی علم الهی موجود بوده‌اند.

بیان

در توضیح حدیث گذشته دو نکته را متذکر می شویم:
1- ظاهرا مراد از آدم و حوا علیهماالسلام در این روایت، آدم و حوا در آخرین مرحله نزولی خلقتشان، که همان خلقت مادی در بهشت برزخی باشد، نیستند، بلکه در مراحل پیش از آن و در خقلت تمثلی نوری منظور است. زیرا:
اولا: در صدر روایت، از این بهشت، به بهشت «فردوس اعلی» تعبیر شده است، آنجا که می فرماید: «خداوند به جبرئیل وحی نمود که این بندگان مرا به فردوس اعلی ببر»، در حالی که بهشتی که خلقت مادی آدم و حوا در آن به وقوع پیوسته، بهشت برزخی بوده است.
ثانیا: با توجه به لزوم سنخیت مشاهده کننده و مشاهده شونده، چگونه

[ صفحه 23]

ممکن است بگوییم آدم و حوای برزخی در بهشت فردوس اعلی، وجود نوری تمثلی فاطمه زهرا علیهاالسلام را مشاهده کرده‌اند؟! علاوه بیان ذیل حدیث نیز شاهد بر این است.
2- درباره‌ی عبارت «قبل ان تخلق باربعه آلاف سنة» باید گفت: ظاهر بعضی از آیات قرآن کریم و صریح روایاتی از اهل بیت، مانند حیث فوق، دلالت دارد بر اینکه همه موجودات پیش از خلقت جسمانی، خلقتهای نوری داشته‌اند، چنانکه در موارد متعددی قرآن کریم [17] خلقت زمین و آسمانها و سایر موجودات را در «شش روز»، و آیه نهم و دوازدهم سوره‌ی فصلت، خلقت و قضای الهی آسمانهای هفتگانه و زمین را در «دو روز» تعبیر فرموده است. اگر روز را از ایام ربوبی حساب کنیم، که به تعبیر خود قرآن کریم هر روز از آن، برابر با هزار سال است،چنانکه می‌فرماید:
(و ان یوما عند ربک کالف سنة مما تعدون) [18] .
- و هر روز نزد پروردگارت، مثل هزار سال از سالهایی است که شما حساب می‌کنید.
در این صورت، «شش روز» برابر با شش هزار سال، و «دو روز» برابر با دو هزار سال می‌شود. هر چند تعابیر زمانی و کثرت و قلت عددی در قرآن کریم، جهت فهم ما و برای زیاد نشان دادن ایام ربوبی در مقایسه با تعابیر زمانی که نزد ما مرسوم است، می‌باشد، و الا در عوالم مجرد خصوصا در عالم ربوبی، زمان و روز و ایام راه ندارد.
ولی از سوی دیگر، از آیات زیادی از قرآن کریم [19] ظاهر می‌شود که تحقق خلقت عالم به «قضا»، «قول»، «امر»، «اراده» و «کن» حضرت حق تعالی است. و

[ صفحه 24]

حتی نمی‌توان میان «اراده» و «قضا» و «امر» و «قول» او هم تقدم و تأخر قائل شد، زیرا تقدم و تاخر مربوط به عالم ماده و امکان است، و در عالم ربوبی، «قول» و «امر» و «اراده» و «قضا» یکی بیش نیست، و آن تحقق خارجی هر موجودی است.
تمام عالم (خلقت دنیوی و اخروی) در پیشگاه ذات ربوبی (به حساب عالم تجرد ربوبی) یک تحقق بیش نیست، اگر چه به نظر عالم مادی، زمان و مکان، و اول و آخر، و دنیا و آخرت برای آن فرض شود.
پس از این مقدمه، شاید بتوان گفت: مقصود از تعبیر (فی سته ایام) و یا (فی یومین) ظاهرا همان مراتب خلقتهای نزولی، از خلقت نوری تا خلقت مادی موجودات در این عالم است.
اکنون با توجه به بیانات فوق ممکن است بگوییم: تعبیر «خلقت زمین و آسمانها و سایر موجودات در شش روز» اشاره به مراحل ششگانه نزولی خلقت از خلقتهای نوری تا مادی می‌باشد: و خلقت مادی در عالم جسم، هفتمین و آخرین آن مراحل است.
و نیز تعبیر «خلقت و قضای الهی آسمانهای هفتگانه و زمین در دو روز» اشاره به دو مرحله از خلقت است، که عوالم تمثلی نوری تا برزخی یک مرحله، و عوالم مادی مرحله دوم به حساب آمده است، چنانکه روایت ششم همین فصل نیز این معنا را تأیید می‌کند که به «خلقت ارواح و اجساد» تعبیر شده و هر کدام یک مرحله به حساب آمده است.
بنابراین، با توجه به این توضیح مختصر، معنای خلقت این ذوات مقدسه «در چهار هزار سال پیش از خلقت آدم و حوا علیهماالسلام» در این روایت، و تعابیر دیگری که در احادیث اهل‌بیت علیهم‌السلام در این رابطه وجود دارد، تا حدودی معلوم می‌شود. والله اعلم.

[ صفحه 25]

حدیث 05

اشاره

در قسمتی از حدیثی که حضرت امام موسی بن جعفر از پدر بزرگوارش از جد بزرگوارش علیهم‌السلام درباره‌ی مکالمه رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم در شب معراج نقل می‌کند، آمده است که حضرت حق سبحانه فرمود:
«انی خلقتک و خلقت علیا و فاطمه و الحسن و الحسین من شبح نور، ثم عرضت ولایتهم علی الملائکه و سائر خلقی و هم ارواح، فمن قبلها کان عندی من المقربین، و من جحدها کان عندی من الکافرین.» [20] .
- تحقیقا من، تو و علی و فاطمه و حسن و حسین را از شبح و سایه نور خلق کردم،سپس ولایت ایشان را بر ملائکه و سایر مخلوقاتم، در حالی که روح بودند، عرضه داشتم. پس هر کس ولایت ایشان را پذیرفت، نزد من از مقربین محسوب گردید، و هر کس انکارشان کرد، از کافرین.

بیان

جمله «و هم ارواح» در این روایت نیز موید بیان قبلی ما، در ذیل روایت چهارم است که حتی ملائکه و جن و سایر مخلوقات نیز، قبل از خلقت فعلی خود، اشباح نوری داشته‌اند، که به «و هم ارواح» تعبیر شده است.
و از آنجا که نسبت کفر و عصیان به ملائکه الهی با صریح آیه شریفه‌ی (لا یعصون الله ما امرهم، و یفعلون ما یومرون) [21] : (ملائکه) از اوامر الهی سرپیچی نمی‌کنند و هر چه به آنها امر شود، انجام می‌دهند.) نمی‌سازد، ظاهراً باید مراد از «من جحدها» در عبارت حدیث، سایر مخلوقات غیر از ملائکه باشد. والله علم.

[ صفحه 26]

حدیث 06

اشاره

مفضل می‌گوید که حضرت صادق علیه‌السلام فرمود:
«ان الله تبارک و تعالی خلق الارواح قبل الاجساد بالفی عام، فجعل اعلاها و اشرفها ارواح محمد و علی و فاطمه والحسن والحسین والائمه بعدهم- صلوات الله علیهم- فعرضها علی السماوات والارض والجبال، فغشیها نورهم...» [22] .
- تحقیقا خداوند تبارک و تعالی، ارواح را در هزار سال قبل از اجساد خلق نمود، و بالاترین و شریفترین آنها را، ارواح محمد و علی و فاطمه وحسن و حسین و ائمه بعد از ایشان- صلوات الله علیهم- قرار داد، سپس آنها را بر آسمانها و زمین و کوهها عرضه داشت و نور ایشان همه آنها را فرا گرفت...

بیان

در این روایت و روایت قبل، به دو منزلت این بزرگواران اشاره شده است:
1- تقدم و شرافت خلقت نوری و تمثلی ایشان بر سایر مخلوقات، حتی در خلقت تمثلی که به «شبح نور» در حدیث گذشته و «ارواح محمد و علی...» در این حدیث تعبیر شده است، که بحث این فصل پیرامون آن است.
2- مقام نورانیت آن حضرات معصوم، که در حدیث قبل به «عرضت ولایتهم»، و در این حدیث به «فغشیها نورهم» تعبیر شده است.
و در توضیح منزلت دوم به اختصار می‌گوییم:
مقام نورانیت، و به تعبیری ولایت کلیه الهیه، همان است که اگر انبیا و اولیا مؤید به آن نباشند، هیچ معجزه و خرق عادت و کرامتی از آنان صادر نخواهد شد. و نیز مقام خلافت و تصرف در عالم را به تأیید این مقام دارند.
و از همه بالاتر، بخصوص مقام خلافت اهل بیت علیهم‌السلام به گونه‌ای است که هیچ امری در عوالم خلقت انجام نمی‌گیرد، مگر اینکه به اذن الهی باید از مجرای

[ صفحه 27]

ایشان بگذرد. چنانکه در زیارت امام حسین علیه‌السلام آمده است:
«اراده الرب فی مقادیر اموره تهبط الیکم، و تصدر من بیوتکم.» [23] .
- اراده‌ی پروردگارت در تقدیر امور (همه مخلوقات) به شما فرود می‌آید و از خانه‌ها (و مقام منیع) شما (به جهان و جهانیان) صادر می‌شود.
و این همان مقام خلافت و ولایت الهی است، زیرا مقام نورانیت ایشان را نمی‌توان جدای از مقام ولایة اللهی دانست، بلکه عین آن مقام است. [24] .

حدیث 07

اشاره

ابی‌سعید خدری می‌گوید: نزد رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم نشسته بودیم که مردی رسید و عرض کرد: ای پیامبر خدا، مرا از گفتار خداوند- عزوجل- آنجا که به ابلیس فرمود: (استکبرت ام کنت من العالین؟) [25] :(آیا تکبر ورزیدی یا از «عالین» بودی؟) خبر دهید که «عالین» چه کسانی هستند که از ملائکه مقرب هم بالاترند؟ رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:
«انا و علی و فاطمه والحسن والحسین علیهم‌السلام، کنا فی سرادق العرش نسبح الله، فسبحت الملائکة بتسبیحنا، قبل ان یخلق الله- عزوجل- آدم بالفی عام...» [26] .
- عالین، من و علی و فاطمه و حسن و حسین علیهم‌السلام هستیم، که دو هزار سال پیش از اینکه خداوند- عزوجل- حضرت آدم را بیافریند، در پرده سرای عرش الهی پیوسته مشغول تسبیح الهی بودیم، و ملائکه به تسبیح ما تسبیح گوی شدند...

بیان

در توضیح حدیث آخر این فصل نکاتی را متذکر می‌شویم:

[ صفحه 28]

1- با توجه به اینکه آیه شریفه مذکور در ذیل جریان سجده ملائکه به امر الهی در برابر حضرت آدم علیه‌السلام، و سجده نکردن ابلیس (با اینکه صورتاً در میان ملائکه بود) آمده است، باید «عالین» گروهی از ملائکه باشند که آنچنان مبهوت حضرت حق گردیده باشند که خطاب (اسجدوا) [27] را متوجه نشده و سجده نکرده و معذور بوده‌اند، چنانکه در حدیث آمده است:
«عالین، گروهی از ملائکه هستند که توجه و التفاتی به غیر حق ندارند، و به سجده در برابر آدم مأمور نبوده‌اند، و اساساً متوجه نبوده‌اند که حضرت حق، عالم و آدم را آفریده است.» [28] .
و نیز در دعای رجبیه که از ناحیه مقدسه امام زمان- عجل الله تعالی فرجه الشریف- صادر شده است، می‌خوانیم:
«و صل علی محمد و آله و علی عبادک المنتجبین و بشرک المحتجبین و ملائکتک المقربین والبهم الصافین الحافین» [29] .
- و رحمت فرست بر محمد و اهل بیتش و بر بندگان برگزیده‌ات و بر انسانهای ناشناخته و بر ملائکه مقربت و بر (ملائکه) مبهوتی که گرداگرد هم صف کشیده‌اند.
ولی در این حدیث، رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم، خود و این بزرگواران را «عالین» می‌خواند، که شاید به دلیل ظهور علو منزلت معنوی و برجستگی ظاهری و باطنی ایشان در خلقت نوری و سرادق عرش باشد، و آن ملائکه نیز به حساب مقام معنوی خاصشان از مصادیق ایشان می‌باشند، نه به دلیل سجده نکردن بر آدم علیه‌السلام که به آن مأمور نبوده‌اند و خطاب «اسجدوا» تنها متوجه ملائکه بود، نه آن انوار مقدسه.

[ صفحه 29]

2- تسبیح گفتن ملائکه به تسبیح ایشان «فسبحت الملائکة بتسبیحنا»، نیز ظاهراً اشاره به تقدم رتبی خلقی و تجردی نوری، و حتی تقدم در تسبیح و گفتار بر سایر موجودات دارد.
3- جمله‌ی «کنا فی سرادق العرش نسبح الله.» از این حدیث، و عبارت «کانت فی حقه تحت ساق العرش» از روایت اول، و عبارت «هم موجودون فی غامض علم الله..» از روایت چهارم، تعبیراتی قریب به یک مضمون است که ذیلا توضیح مختصری درباره آنها می‌دهیم:
اولا: باید توجه داشت که این تعبیرات، تمثیلاتی است تا ما را با ریشه این انوار مطلع سازند.
ثانیا: منظور از عرش الهی، چنانکه در روایت [30] آمده است، «علم» و «قدرت» حضرت حق است، هر چند بعضی از آیات و روایات- به قرائنی که در آنها وجود دارد- ظاهراً عرش را خود موجودات بیان کرده است، ولی منافاتی بین این دو نیست، زیرا موجودات، مظهر «علم» و «قدرت» الهی هستند. [31] .
حال چه اشکالی دارد که بگوییم: علم خداوند در خلقت نوری انوار مقدسه اهل بیت که مقدم بر همه مخلوقات هستند، دو گونه است: اجمالی و تفصیلی (چنانکه نسبت به سایر موجودات نیز قابل فرض است).
علم تفصیلی حق، همان ظهور و بروز پیدا کردن موجودات است به اراده‌ی پروردگار،در مراحل خلقت تمثلی نوری تا عوالم برزخی و مادی و دنیوی و اخروی.
و علم اجمالی، همان علم پروردگار به این ذوات مقدسه و سایر موجودات است، قبل از ظهور تفصیلی آنان. (مراد از قبلیت در اینجا، قبلیت رتبی است نه

[ صفحه 30]

زمانی، زیرا در عوالم ربوبی زمان راه ندارد تا قبلیت و بعدیت معنا داشته باشد).
به این ترتیب، دو احتمال سربسته در این روایات نسبت به تسبیح و تقدیس و تهلیل و تحمید فاطمه زهرا علیهاالسلام و سایر اهل بیت علیهم‌السلام می‌رود:
احتمال اول اینکه: ایشان در مرحله خلقت تمثلی نوری و علم تفصیلی حق، تسبیح الهی را می‌گفتند، و به تعبیر روایت اول «غذایشان تسبیح و تقدیس و تهلیل و تحمید» بوده است، و این معنا با ذیل روایت هفتم نیز سازگارتر است که می‌فرماید: «و ملائکه به تسبیح ما تسبیح‌گوی شدند.»
احتمال دوم اینکه: به معنای ظریفتر- بنا به ظاهر عبارات این سه حدیث «کانت فی حقه تحت ساق العرش» و «هم موجودون فی غامض علم الله» و «کنا فی سرادق العرش...» منظور این است که ما حتی در علم اجمالی پروردگار جز تسبیح و تقدیس کار دیگری نداشتیم. والله أعلم.
البته باید توجه داشت که این تعبیرات سه گانه فوق در احادیث گذشته و شبیه به آن در دیگر روایات، برای درک فی الجمله سامعین است، و مقام و منزلت آن بزرگواران را فقط اهلش می‌فهمند. و بیان اینکه هر جمله‌ای به چه معنایی اشاره دارد، ذکر آن در این رساله ملال‌آور است.
خلاصه آن که: همان گونه که از مجموع روایات این فصل معلوم گردید، خلقت موجودات، خصوصاً اشرف آنها- یعنی انبیا- و بالأخص ذوات مقدسه چهارده معصوم، تنها در خلقت مادی منحصر نیست، بلکه این مرحله، آخرین مرحله خلقت همه جودات و انوار مقدسه انبیا و اوصیا است.
اما اینکه چند مرحله از خلقت را طی کرده‌اند تا به مرحله مادی رسیده‌اند؟ و نیز روایات از هر کدام از این مراحل، چه تعبیری دارند؟ از بیانات بعضی از احادیث، از جمله احادیث خلقت رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم [32] مطالبی بطور اجمال، به دست می‌آید.

[ صفحه 31]

و درباره‌ی کیفیت خلقت نوری باز از بعضی جملات احادیث این فصل و احادیث دیگر به دست می‌آید که: تنها نور بدون تمثل نبوده، بلکه خلقت نوری و صورت نوریه [33] رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم و انوار مقدسه فاطمه زهرا علیهاالسلام و ائمه معصومین علیهم‌السلام بوده که تسبیح و تقدیس و تهلیل و تحمید حضرت حق، غذایشان بوده، و ملائکه الهی به تسبیح ایشان تسبیح‌گو بوده‌اند.
4- در پایان این فصل می‌گوییم: همانگونه که در اول فصل اشاره شد، این فصل متضمن منزلت آن بانوی بزرگوار، در تقدم «خلقت نوری» ایشان بر خلقت سایر موجودات است، و این غیر از «مقام نورانیت» انبیا و اولیا و ایشان است [34] ، زیرا مقام نورانیت که همان مقام «ولایت کلیه الهی» و «عالم امر» است، در تمام مراحل خلقت انبیا و اولیا و خلقت تمامی موجودات، از جمله در مرحله خلقت نوری آنها دخالت دارد، بطوری که بدون آن هیچ مظهری نمی‌تواند به تنهایی قوامی داشته باشد، خصوصا در امر معنوی.
لذا اگر انبیا و اولیا مؤید به مقام ولایت نباشند، قادر بر ظهور هیچ گونه امر معنوی و ولایی، مثل معجزه و خرق عادت و کرامت نخواهند بود.
در احادیث اهل‌بیت از این مقام به «نور» تعبیر شده است، چنانکه امیرالمؤمنین علیه‌السلام در حدیث نورانیت، در جواب سوال ابوذر غفاری و سلمان فارسی رضوان الله علیهما درباره‌ی معرفت حضرتش به نورانیت، می‌فرماید:
«معرفتی بالنورانیه معرفه الله- عز و جل- و معرفه الله- عز و جل- معرفتی

[ صفحه 32]

بالنورانیه، و هو الدین الخالص...» [35] .
- شناخت من به نورانیت، شناخت خداوند- عز و جل- می‌باشد و شناخت خداوند- عزوجل- شناخت من به نورانیت است، و آن دین خالص است...
و نیز در ذیل حدیث دوم همین فصل، حضرت فاطمه علیهاالسلام می‌فرماید:
«اعلم ما کان و ما یکون و ما لم یکن یا ابا الحسن، المومن ینظر بنور الله تعالی» [36] .
- ای اباالحسن، آنچه را که به وقوع پیوسته (حوادث گذشته) و به وقوع می‌پیوندد (اتفاقات حال) و به وقوع نپیوسته (رخدادهای آینده) می‌دانم. مومن با نور خداوند متعال نظر می‌کند.
و در ادعیه و زیارات ائمه معصومین علیهم‌السلام خصوصا در زیارت جامعه کبیره نیز، با تعابیر خاصی بدان اشاره شده است که این رساله گنجایش بحث تفصیلی پیرامون آن را ندارد.
در هر حال، مقام و منزلت نورانیت آن بانوی بزرگ با روایات گذشته و آینده، و روایات بسیاری که ایشان را از نور رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم و ائمه اطهار علیهم‌السلام جدا نمی‌نمایند، [37] به خوبی آشکار می‌شود. والله تبارک و تعالی عالم بحقیقه الامر.

[ صفحه 33]

فضیلت رسول اکرم و خدیجه کبری، پدر و مادر فاطمه‌ی زهرا

حدیث 01

اشاره

صالح بن سهل از حضرت امام صادق علیه‌السلام نقل می‌کند: بعضی از قریش به رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم عرض کردند: «به چه علتی بر انبیای گذشته پیشی گرفتید، در حالی که شما پس از آنها مبعوث شده و خاتم آنان هستید؟»
حضرت فرمود:
«انی کنت اول من آمن بربی، و اول من اجاب، حیث اخذ الله میثاق النبیین (و اشهدهم علی انفسهم الست بربکم) [38] فکنت انا اول نبی قال: (بلی) [39] فسبقتهم بالإقرار بالله- عز و جل-» [40] .
- من اولین کسی بودم که به پروردگارم ایمان آوردم، و نیز هنگامی که (در ازل) خداوند از انبیا میثاق و پیمان گرفت و آنان را بر نفسشان شاهد قرار داد و فرمود: «آیا من پروردگار شما نیستم؟»، من اولین پیغمبری بودم که گفتم: «آری». پس در اقرار به خداوند- عزوجل- از ایشان پیشی گرفتم.

بیان

البته این اولیت (اولیت رتبی، نه زمانی) در خلقت نوری حضرتش صلی الله علیه و آله و سلم و

[ صفحه 34]

به حساب تقدم منزلتی ایشان می‌باشد، چنانکه اخذ میثاق و پاسخ ایشان و سایر انبیا و اولیا و سایر مخلوقات نیز، در عوالم نوری و در خلقت نوری بوده است، وگرنه وی در خلقت مادی، از سایر انبیا، متأخر است.

حدیث 02

اشاره

حسین بن عبدالله می‌گوید: به امام صادق علیه‌السلام عرض کردم: آیا رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم سرور فرزندان حضرت آدم بود؟ فرمود:
«کان والله سید من خلق الله. و ما برء الله بریه خیرا من محمد صلی الله علیه و آله و سلم.» [41] .
- به خدا قسم، او سرور تمام مخلوقات الهی بود. و خداوند مخلوقی بهتر از محمد صلی الله علیه و آله و سلم نیافریده است.

بیان

از عموم جواب امام صادق استفاده می‌شود که رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم سید و سرور همه کائنات، اعم از جن و انس و ملائکه مقربین و غیر مقربین، و بهترین خلائق الهی است، چنانکه از سایر روایات [42] نیز استفاده می‌شود.

حدیث 03

موسی بن بکر می‌گوید: حضرت موسی بن جعفر علیهماالسلام فرمود: رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند:
«ان الله اختار من النساء اربعا: مریم و آسیه و خدیجه و فاطمه» [43] .
- خداوند از میان زنان، چهار نفر را برگزید: مریم، آسیه، خدیجه و فاطمه.

[ صفحه 35]

حدیث 04

محمد بن مسلم نقل می‌کند که امام باقر علیه‌السلام فرمود: ابوسعید خدری به من گفت که رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: شب معراج هنگام بازگشت از جبرئیل علیه‌السلام پرسیدم که آیا خواسته‌ای از من داری؟ گفت:
«حاجتی ان تقرا علی خدیجه من الله و منی السلام...» [44] .
- حاجت من این است که سلام خداوند و مرا به خدیجه علیهاالسلام برسانی.

حدیث 05

در حدیث کناره‌گیری رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم از خدیجه علیهاالسلام آمده است که: حضرتش در اواخر کناره گیری چهل روزه از او، عمار بن یاسر را به سوی خدیجه فرستاد و پیام داد که: «ای خدیجه، گمان مکن کناره‌گیری و ترک تو از روی ناراحتی‌ام از توست، بلکه پروردگارم- عزوجل- چنین دستور داد تا امرش واقع شود. ای خدیجه، جز گمان خیر بر من مبر،
«فان الله- عز و جل- لیباهی بک کرام ملائکته کل یوم مراراً...» [45] .
- خداوند- عزوجل- هر روز مکرر به وجود تو بر ملائکه بزرگوارش مباهات می‌کند.

حدیث 06

اشاره

در کتاب «مولد فاطمه» ابن بابویه آمده است: روایت شده که پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:
«اشتفات الجنه الی اربع من النساء: مریم بنت عمران، و آسیه بنت مزاحم، زوجه فرعون، و هی زوجه النبی صلی الله علیه و آله و سلم فی الجنه و خدیجه بنت خویلد، زوجه النبی صلی الله علیه و آله و سلم

[ صفحه 36]

فی الدنیا و الاخره، و فاطمه بنت محمد صلی الله علیه و آله و سلم.» [46] .
- بهشت مشتاق دیدار چهار زن است: مریم دختر عمران، و آسیه دختر مزاحم و همسر فرعون که در بهشت همسر پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم خواهد بود، و خدیجه دختر خویلد، همسر پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم در دنیا و آخرت، و فاطمه دختر محمد صلی الله علیه و آله و سلم.

بیان

روایات در عظمت رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم و فضائل خدیجه کبری علیهاالسلام بسیار است. مقصود ما از ذکر این چند حدیث این نیست که بخواهیم به فضیلت رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم بپردازیم، و یا کلامی در اطراف مقام خدیجه کبری علیهاالسلام گفته باشیم، بلکه غرض یادی از این دو بزرگوار است تا به تناسب بحث کتاب، عظمت و فضیلت فاطمه‌ی اطهر علیهاالسلام روشن‌تر گردد.

[ صفحه 37]

خصوصیات انعقاد نطفه فاطمه‌ی زهرا

حدیث 01

هروی از امام رضا علیه‌السلام نقل می‌کند که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:
«لما عرج بی الی السماء، اخذ بیدی جبرئیل علیه‌السلام فادخلنی الجنه، فناولنی من رطبها، فاکلته، فتحول ذلک نطفه فی صلبی فلما هبطت الی الارض، واقعت خدیجه، فحملت بفاطمه علیهاالسلام، ففاطمه حوراء انسیه...» [47] .
- در شب معراج که به آسمان برده شدم، جبرئیل علیه‌السلام دست مرا گرفت و داخل بهشت نمود و از خرمای بهشت به من داد، آن را خوردم و در صلب من به نطفه تبدیل شد. پس هنگامی که به زمین بازگشتم با خدیجه هم بستر شدم و ایشان به فاطمه علیهاالسلام باردار شد، بنابراین فاطمه حوریه‌ی بشر گونه است...

حدیث 02

سدیر صیرفی نقل می‌کند که امام صادق، به نقل از پدران بزرگوارش علیهم‌السلام فرمود که رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند:... «هنگامی که خداوند- عزوجل- حضرت آدم را آفرید و مرا از صلب وی خارج کرد، و اراده‌اش تعلق گرفت که فاطمه را از صلب من خارج کند،
«جعلها تفاحه فی الجنه، و اتانی بها جبرئیل علیه‌السلام»

[ صفحه 38]

- خداوند، او را سیبی در بهشت قرار داد، و جبرئیل علیه‌السلام آن را برای من آورد. در ادامه همین روایت، پس از اینکه جبرئیل، سلام حق تعالی را به حضرت رسانده و او جواب می‌دهد، عرض می‌کند:
«یا محمد، ان هذه تفاحه اهداها الله- عزوجل- الیک من الجنه. فاخذتها و ضممتها الی صدری.
- ای محمد، این سیبی است که خداوند- عزوجل- به رسم هدیه از بهشت برای تو فرستاده است. (حضرت می‌فرماید:) آن را گرفتم و به سینه چسباندم.
آنگاه جبرئیل به من گفت: «ای محمد، خداوند- عزوجل- می‌فرماید: سیب را بخور، آن را شکافتم و نور درخشنده‌ای را دیدم و هراسیدم. جبرئیل گفت: چرا نمی‌خوری، بخور و مترس، آن نور «منصوره» [48] در آسمان است، و او در زمین «فاطمه» نام دارد... [49] .

حدیث 03

سلمان می‌گوید: عمار به من گفت... فاطمه علیهاالسلام به علی علیه‌السلام عرض کرد:
«اعلم یا اباالحسن، ان الله تعالی خلق نوری و کان یسبح الله- جل جلاله- ثم اودعه شجره من شجر الجنه فاضاءت، فلما دخل ابی الجنه، اوحی الله تعالی الیه الهاما: ان اقتطف الثمرة من تلک الشجرة، و ادرها فی لهواتک، ففعل، فاودعنی الله سبحانه صلب ابی صلی الله علیه و آله و سلم، ثم اودعنی خدیجه بنت خویلد،فوضعتنی. و انا من ذلک النور...» [50] .
- ای اباالحسن، بدان که خداوند متعال نور مرا خلق نمود و پیوسته مشغول تسبیح حق- جل جلاله- بود، سپس آن نور را در یکی از درختهای بهشت نهاد و

[ صفحه 39]

آن درخت نورافشانی کرد. و هنگامی که پدرم داخل بهشت شد، خداوند متعال به وی وحی الهام می‌کرد که: آن میوه را از آن درخت بچین و در دهان بگردان، و او چنان کرد. به این ترتیب خداوند مرا در صلب پدرم صلی الله علیه و آله و سلم به ودیعه گذاشت و وی نیز این ودیعه را به خدیجه دختر خویلد سپرد، تا اینکه من از ایشان متولد شدم. من از آن نور هستم...

حدیث 04

ابوعبیده می‌گوید: امام صادق علیه‌السلام فرمود: رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم، فاطمه علیهاالسلام را زیاد می‌بوسید. عائشه از این امر ناراحت شد آن را امر نامطلوبی تلقی کرد، حضرت رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: ای عائشه، در شب معراج که به آسمان رفتم، داخل بهشت شدم و جبرئیل مرا نزدیک درخت طوبی برد و از میوه‌های آن به من داد، آن را خوردم،
«فحول الله ذلک مآء فی ظهری، فلما هبطت الی الارض، واقعت خدیجه، فحملت بفاطمه، فما قبلتها قط الا وجدت رائحة شجره طوبی منها.» [51] .
- خداوند آن میوه را به صورت آبی در پشتم تبدیل کرد. و هنگامی که به زمین بازگشتم با خدیجه هم بستر شدم که در نتیجه او به فاطمه حامله شد، لذا من هیچ زمانی او را نمی‌بوسم مگراینکه بوی درخت طوبی را از او استشمام می‌کنم.

حدیث 05

اشاره

در حدیث کناره‌گیری رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم از خدیجه علیهاالسلام به مدت چهل شبانه روز به امر الهی برای آمادگی انعقاد نطفه فاطمه زهرا علیهاالسلام، پس از آنکه رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم مراجعت نمود، و در شب چهلم جبرئیل طبقی غذا و طعام آورد که حضرت با آن افطار کند، آمده است که:

[ صفحه 40]

«کشف الطبق، فاذا عذق من رطب، و عنقود من عنب.» [52] .
- رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم سرپوش طبق را برداشت و ناگهان دید که یک خوشه خرما و خوشه‌ای انگور در آن است.

بیان

عمده‌ی تعابیری که در روایات، پیرامون خصوصیات انعقاد نطفه آن بزرگوار وارد شده، به شرحی است که در روایات گذتشه آمده است.
البته اختلافی که ابتداء در رابطه با نوع میوه (خرما، انگور، سیب) و وقت تناول (شب معراج و غیر آن) و درخت میوه (درخت طوبی، درخت بهشتی) در این روایات به نظر می‌رسد، قابل حل است، زیرا ممکن است که حضرتش مکرر، و در هر زمان میوه خاصی را به همان صورتی که تعبیرات روایات گذشته بیان کرده، میل نموده باشد.
و نیز ممکن است که یک میوه و یک تناول باشد، و اختلاف تعبیرات روایات به خاطر فهم شنونده باشد.
ولی مشکل اصلی آن است که چگونه ممکن است میوه بهشتی، نطفه عالم ماده گردد، در حالی که ظاهراً هیچ گونه سنخیتی بین این دو موجود نیست؟
اولا: باید توجه داشت که ذکر میوه تمثیل است تا ما با آنچه در میان خودمان متداول است، معنایی را بفهمیم، چنانکه در بیان ایام ربوبی در ذیل حدیث چهارم از فصل اول گذشت و در آینده نیز به تناسب اشارتی خواهیم داشت.
ثانیا: این تعبیرات با اشاره، نوع طینت و خمیر مایه‌ی فاطمه‌ی زهرا علیهاالسلام را مشخص می‌کند، و در واقع این مضامین شبیه به اخبار طینت درباره‌ی خلقت طینت انوار مقدسه انبیا و حضرات معصومین علیهم‌السلام است.
در حدیثی از امام زین‌العابدین علیه‌السلام منقول است که می‌فرماید:

[ صفحه 41]

«ان الله- عزوجل- خلق النبیین من طینه علیین: قلوبهم و ابدانهم، و خلق قلوب المومنین من تلک الطینه، و خلق ابدان (یا: جعل خلق ابدان) المومنین من دون ذلک، و خلق الکفار من طینه سجین: قلوبهم و ابدانهم...» [53] .
- خداوند عزوجل، قلبها و بدنهای پیامبران را از طینت علیین خلق نمود و نیز قلبهای مؤمنین را از آن طینت آفرید، ولی خلقت بدنهایشان را از غیر آن قرار داد، و کافران را از طینت سجین خلق نمود: قلبها و بدنهایشان را...
همچنین امام باقر علیه‌السلام فرمود:
«ان الله- جل و عز- خلقنا من اعلی علیین، و خلق قلوب شیعتنا مما خلقنا منه، و خلق ابدانهم من دون ذلک...» [54] .
- خداوند- عزوجل- خلق المومن من طینه الجنه...» [55] .
- خداوند عزوجل، مومن را از طینت بهشتی آفرید...
و بالاخره، صالح بن سهل در روایتی می‌گوید: به امام صادق علیه‌السلام عرض کردم: فدایت شوم، خداوند- عزوجل- طینت مؤمن را از چه چیزی خلق نمود؟ حضرت فرمود:
«من طینه الانبیاء...» [56] .
- از طینت پیامبران...
مسلم مراد از «طینت» در این روایات، خاک نیست، بلکه- چنانکه از روایات

[ صفحه 42]

باب طینت [57] برمی‌آید- همان «اصل» و «ریشه» و «جبلت» و «خمیر مایه» منظور است.
بنابراین، با توجه به روایات و اخبار طینت [58] روشن می‌شود: تعبیراتی که درباره انعقاد نطفه‌ی آن بزرگوار وارد است، درصدد بیان این است که: چنانچه اصل و ریشه کفار (قلبها و بدنهایشان) از سجین، و اصل و خمیر مایه‌ی مومنین (تنها قلبهایشان) از علیین است، طینت و اصل و خمیر مایه فاطمه‌ی زهرا علیهاالسلام مانند انبیا و حضرات معصومین علیهم‌السلام کاملا- حتی طینت بدن مبارکش- بهشتی و از اعلی علیین می‌باشد.
البته با وجود مطالبی که درباره‌ی تقدم خلقت نوری آن بزرگوار و نیز اشاراتی که در رابطه با تقدم وی در مقام نورانیت و ولایت در فصل اول این رساله گذشت،نباید این مطلب امر مستبعدی تلقی شود.
ثالثا: چه مانعی دارد که خداوند نور فاطمه علیهاالسلام را در میوه بهشتی قرار دهد، و آن نور از طریق میوه بهشتی (ظاهرا به صورت برزخی) منتقل شده و منشأ خلقت مادی ایشان گردد؟ همان گونه که خلقت ما در گندم و دیگر مواد غذایی قرار داده شده و منشا خلقت مادّی ما از غذاهای مادی است. چنانکه حدیث دوم و سوم، از این بیان پرده برمی‌دارد.
رابعا: محتمل است که منظور از بهشت در این روایات، بهشت برزخی، و میوه‌ها نیز (به هر صورتی که بوده) از این بهشت باشد.
خامساً: ممکن است بگوییم: میوه بهشتی تنزل کرده و به صورت دنیوی در آمده است،که با توجه به این معنی- چنانکه استاد بزرگوار علامه‌ی طباطبائی- رضوان الله تعالی علیه- می‌فرمودند- مشکل روایات بهتر حل می‌شود. والله أعلم بحقیقه الأمر.

[ صفحه 43]

خصوصیات ایام حمل فاطمه‌ی زهرا

حدیث 01

اشاره

مفضل بن عمر می‌گوید به امام صادق علیه‌السلام عرض کردم: ولادت فاطمه علیهاالسلام چگونه بود؟
حضرت فرمود: هنگامی که خدیجه به فاطمه حامله شد،
«کانت فاطمه علیهاالسلام تحدثها من بطنها و تصبرها.»
- فاطمه علیهاالسلام از درون شکم مادر، با او سخن می‌گفت و او را به صبر (بر تنهایی و شکیبایی در برابر سختیها و زخم زبانها) دعوت می‌کرد.
و خدیجه این امر را از رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم مخفی می‌داشت، تا اینکه روزی رسول خدا وارد خانه شد و شنید که خدیجه با فاطمه علیهاالسلام سخن می‌گوید. فرمود: ای خدیجه، با چه کسی سخن می‌گویی؟ عرض کرد: فرزندی که در شکم من است با من سخن می‌گوید، و با من انس می‌گیرد و مرا از تنهایی می‌رهاند. حضرت فرمود: ای خدیجه، این جبرئیل است (به من بشارت و) خبر می‌دهد که آن دختر است...
سپس حضرت صادق علیه‌السلام در ادامه روایت فرمود:
حضرت خدیجه علیهاالسلام پیوسته بر این حال بود، تا اینکه ولادت فاطمه علیهاالسلام نزدیک شد و... [59] .

[ صفحه 44]

بیان

این نیز یکی از فضائل و کرامات فاطمه زهرا علیهاالسلام است که در کمتر نبی و ولیی شبیه آن را سراغ داریم.
اکنون این سوال مطرح است که آیا این سخن گفتن، مثل سخن گفتن عالم ماده و با زبان بوده، و یا شبیه به عالم خواب و یا مشاهده بوده است؟ و آیا غیر از خدیجه علیهاالسلام کس دیگری کلمات حضرت زهرا علیهاالسلام را می‌شنیده است یا خیر؟
آنچه از ظاهر روایت برمی‌آید این است که فاطمه‌ی زهرا و خدیجه کبری علیهاالسلام با یکدیگر گفتگو می‌کردند و رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم نیز سخنان خدیجه را می‌شینده است، لذا بعید نیست که این جریان، امری خلاف عادی بوده باشد.
هر چند بعید نیست که بگوییم: خدیجه علیهاالسلام با صور و عوالم غیر مادی فاطمه زهرا علیهاالسلام گفتگو می‌کرده و سخن او را از آن عوالم می‌شنیده است، والله اعلم.

[ صفحه 45]

ولادت و خصوصیات تولد فاطمه‌ی زهرا

اشاره

در این فصل، تنها به ذکر ده امر از روایت مفضل بن عمر [60] از امام صادق علیه‌السلام اکتفا می‌کنیم، که هر کدام به عظمت آن بانوی بزرگ در حین ولادت و بعد از آن اشاره دارد:
مفضل بن عمر می‌گوید، به امام صادق علیه‌السلام عرض کردم: ولادت فاطمه علیهاالسلام چگونه بود؟
حضرتش بعد از ذکر جریان یاری نکردن زنان قریش و بنی هاشم در هنگام وضع حمل خدیجه علیهاالسلام و... می‌فرماید:
1- لذا خدیجه علیهاالسلام غمگین و دل افسرده شد و پیوسته بر این حال بود که ناگهان چهار خانم گندم‌گون و بلند بالا که گویی از زنان بنی‌هاشمند، داخل شدند. خدیجه چون ایشان را دید، هراسید. [61] .
2- یکی از آنان گفت:
«لا تحزنی یا خدیجه، فانا رسل ربک الیک، و نحن اخواتک.»
- ای خدیجه، غمگین مباش، ما از جانب پروردگارت به سوی تو آمده‌ایم و خواهران تو هستیم.
من ساره‌ام، و این آسیه دختر مزاحم، که در بهشت رفیق و مصاحب تو

[ صفحه 46]

است، و این مریم دختر عمران، و این کلثوم خواهر موسی بن عمران است. خداوند ما را فرستاده تا کارهای را که زنان هنگام زایمان نیازمند هستند انجام دهیم.سپس یکی به جانب راست، و دیگری طرف چپ، و سومی روبرو، و چهارمی پشت سر خدیجه نشستند. [62] .

بیان

آیا این چهار خانم به صورت مادی ظاهر شده‌اند، و یا غیر مادی؟
مسلم آنان به صورت مادی ظاهر نشده‌اند، بلکه صور قبل از عالم ماده ایشان بوده که ظاهر شده و خود را به آن خصوصیاتی که در روایت آمده است، معرفی کرده‌اند.
و اما اینکه آیا به صورت برزخی ظاهر شده‌اند، و یا تمثلات پیش از برزخ؟ روشن نیست، ولی می‌توان گفت: ظهورشان به صور مثالیه، یا به حساب سیر صعودی ایشان در کمالات نفسانی بوده است، و یا این مشاهده به حساب سیر صعودی حضرت خدیجه است که قدرت مشاهده صور کمالیه آنان را داشته است.
بنابراین می‌توان گفت: اگر در آن مجلس کسان دیگری حضور داشته‌اند که در معنویت و صفای باطن در ردیف حضرت خدیجه علیهاالسلام نبوده اند، قدرت دیدن آن خانمها را نداشته‌اند.
3- امام صادق علیه‌السلام در ادامه حدیث می‌فرماید:
«فوضعت فاطمه علیهاالسلام طاهره مطهره.» [63] .
- و به این ترتیب، خدیجه، فاطمه علیهاالسلام را پاک و پاکیزه به دنیا آورد.

[ صفحه 47]

بیان

لفظ «طاهره و مطهره» خواه صفت برای فاطمه علیهاالسلام باشد، و خواه برای خدیجه علیهاالسلام باز فضیلتی است برای فاطمه علیهاالسلام، اگر چه با توجه به قسمت نهم همین روایت، می‌توان گفت: صفت برای فاطمه علیهاالسلام است.
4- در ادامه روایت می‌فرماید: هنگامی که فاطمه علیهاالسلام به دنیا آمد،
«اشرق منها النور، حتی دخل بیوتات مکه. و لم یبق فی شرق الارض و لا غربها موضع الا اشرق فیه ذلک النور.» [64] .
- از او نوری ساطع شد که به همه خانه‌های مکه رسید، و در مشرق و مغرب زمین جایی نماند مگر اینکه آنجا را روشن کرد.

بیان

ساطع شدن نور از ایشان هنگام تولد، به حساب غیرطبیعی بودنش مانعی ندارد، چنانکه در جریان تولد رسول اکرم رسول‌الله صلی الله علیه و آله امور غیر عادی ظهور یافت [65] و نیز هنگام تولد حضرت علی علیه‌السلام امور غیر مترقبه‌ای پیش آمد. [66] . و به طور کلی وقوع امور غیر عادی نسبت به انبیا و اولیای گذشته قابل انکار نیست، حال چرا نسبت به فاطمه زهرا علیهاالسلام که در خلقت نوری و در مقام و منزلت نورانیت بر انبیا مقدم است، قابل انکار یا تردید باشد؟!
ولی ممکن است منظور از این نور، نور ولایت کلی و مقام و منزلت نورانیت ایشان باشد که انوار ظاهری و اشراق غیر طبیعی از آثار آن است.
5- در ادامه روایت می‌فرماید:
«و دخل عشر من الحورالعین، کل واحده منهن معها طست من الجنه، و ابریق

[ صفحه 48]

من الجنة، و فی الابریق ماء من الکوثر.»
- و ده نفر از حورالعین، که با هر کدام طشتی و آفتابه‌ای از بهشت، که در آفتابه آب کوثر بود، حضور یافتند.
خانمی که پیش رو نشسته بود، فاطمه زهرا علیهاالسلام را گرفت و با آب کوثر شست، و دو پارچه که از شیر سپدتر، و از مشک و عنبر خوشبوتر بود، بیرون آورد،یکی را به بدنش پیچید و با دیگری سرش را پوشاند. [67] .

بیان

مسأله حضور ده حورالعین، با بیانی که در ذیل قسمت اول و دوم روایت گذشت، حل می‌شود، زیرا خدیجه کبری علیهاالسلام در مقام و منزلت، از آنان بالاتر بوده و بنابراین قدرت دیدن آنها را داشته است.
علاوه، چه مانع دارد همانگونه که اهل کمال در بهشت به مشاهده آنان راه دارند، در این عالم نیز راه داشته باشند، البته نه با دید مادی؟!
و اما موضوع شستشوی حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلام با آب کوثر و آفتابه‌ی بهشتی، و خشک کردن با پارچه بهشتی و تناسب اینها با صورت مادی، از بیان فصل سوم در مورد اینکه «چگونه میوه بهشتی، نطفه عالم مادی ایشان می‌گردد؟» معلوم می‌شود.
خلاصه آنکه: کسی که نطفه و ریشه و خمیر مایه‌اش بهشتی است هیچ استبعادی ندارد که با آب کوثر و ظروف بهشتی شستشو داده شده، و با پارچه بهشتی خشک شود. این استبعادها مربوط به اشخاص عادی در نشأة مادی است.
امام باقر علیه‌السلام در حدیثی فرمود:
«ان الله- جل و عز- خلقنا من اعلی علیین، و خلق قلوب شیعتنا مما خلقنا منه، و

[ صفحه 49]

خلق ابدانهم من دون ذلک...» [68] .
- خداوند- عزوجل- ما را از اعلی علیین خلق کرد، و قلوب شیعیان ما را نیز از آن آفرید، و بدنهایشان را از پست‌تر از آن (یا: غیر آن) خلق نمود.
و نیز علی بن الحسین علیهاالسلام در روایتی فرمود:
«ان الله- عزوجل- خلق النبیین من طینه علیین: قلوبهم و ابدانهم...» [69] .
- خداوند- عزوجل- قلبها و بدنهای پیامبران را از طینت علیین خلق نمود.
چنانکه حدیث [70] سایه نداشتن بدن رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم، که دلیل آن را «نور بودن بدن ایشان» ذکر کرده است. و نیز روایات شبیه به آن، [71] این مطلب را حلّ

[ صفحه 50]

می‌کند.
اما اینکه چگونه فاطمه‌ی زهرا علیهاالسلام را در ردیف انبیای سلف و رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و ائمه اطهار علیهم‌السلام آوردیم؟ این مشکل از مطالب فصل اول این کتاب به خوبی حل می‌شود.
هر چند ممکن است بگوییم که آن اشیا در خلقت برزخی قرار داشته‌اند.
و یا به فرموده استاد بزرگوار علامه‌ی طباطبائی- رضوان الله تعالی علیه- آن اشیا (ظروف و پارچه) تنزل کرده و در عالم مادّی به صورت مادّی درآمده‌اند.
و یا امر غیر عادی بوده، که نسبت به این انوار مقدسه در موارد متعددی به وقوع پیوسته است.
6- سپس امام صادق علیه‌السلام در ادامه همان حدیث می‌فرماید:
«ثم استنطقتها، فنطقت فاطمه علیهاالسلام بالشهادتین، و قالت: «اشهد ان لا اله الله، و ان ابی رسول‌الله سید الانبیاء، و ان بعلی سید الاوصیاء، و ولدی ساده الاسباط، ثم سلمت علیهن، و سمت کل واحده منهن باسمها، و اقبلن یضحکن الیها.» [72] .
- سپس او را به سخن درآورد، و فاطمه علیهاالسلام شهادتین را به زبان آورد و فرمود: شهادت می‌دهم که معبودی جز خدا نیست و پدرم رسول خدا، سید و سرور همه پیامبران، و شوهرم، سید و سرور اوصیاء، و فرزندانم، سرور همه اسباط و نوادگان هستند. سپس بر چهار خانمی که در اطرافش بودند سلام کرد و هر کدام را به اسم نام برد، و آن بانوان متوجه ایشان شده و به او خندیدند.

بیان

مسأله سخن گفتن حضرتش در هنگام ولادت نیز، با بیان قسمت چهارم حل می‌شود، زیرا استبعادی ندارد که شخصیت بزرگواری همچون ایشان بر خلاف عادت، هنگام ولادت زبان به شهادتین گشوده و سخنان فوق را بفرماید.

[ صفحه 51]

ولی ممکن است که این امر نیز مقتضای طینت بهشتی علّیینی وی بوده باشد.
7- در ادامه روایت می‌فرماید:
«و تباشرت الحورالعین، و بشر اهل السماء بعضهم بعضا بولاده فاطمه علیهاالسلام.» [73] .
- و حورالعین (در بهشت) و نیز اهل آسمان یکدیگر را به ولادت فاطمه علیهاالسلام بشارت دادند.

بیان

این قسمت نیز، اشاره به عظمت آن بزرگوار دارد.
8- در ادامه روایت آمده است:
«وحدث فی السماء نور زاهر لم تره الملائکه قبل ذلک.» [74] .
- و نور درخشنده‌ای در آسمان ظاهر شد که ملائکه پیش از آن ندیده بودند.

بیان

این قسمت نیز، با بیان قسمت چهارم روشن می‌شود.
9- در ادامه روایت می‌فرماید:
«و قالت النسوه: خذیها یا خدیجه، طاهره مطهره زکیه میمونه بورک فیها و فی نسلها.»
- و آن چهار خانم گفتند: ای خدیجه، فاطمه را در حالی که طاهره و مطهره و زکیه و با میمنت است بگیر، که در او و نسلش برکت است.
خدیجه در حالی که مسرور و خوشحال بود او را گرفت و پستان به دهانش گذاشته و او را شیر داد. [75] .

[ صفحه 52]

بیان

این فقره و نیز قسمت سوم از روایت، با بیان قسمت پنجم روشن می‌شود، زیرا این قذارات مربوط به عالم طبیعت است، اگر چه مانعی ندارد که تولد وی بدون آلودگیهایی که برای سایر اطفال است، برخلاف عادت بوده باشد. این مطلب در فصل هفتم تفصیلا توضیح داده می‌شود.
10- در آخر روایت می‌فرماید:
«فکانت فاطمه علیهاالسلام تنمی فی الیوم کما ینمی الصبی فی الشهر، و تنمی فی الشهر کما ینمی الصبی فی السنه.» [76] .
- فاطمه علیهاالسلام هر روز به قدر یک ماه کودکان عادی، و در یک ماه به اندازه‌ی یک سال دیگر کودکان رشد می‌کرد.

بیان

گویا منظور از «رشد» در این روایت، رشد جسمانی نباشد، بلکه رشد روحانی است، چنانکه این بیان نسبت به انبیای گذشته و دیگر معصومین علیهم‌السلام نیز وجود داشته و امر مستبعدی نیست.
اما رشد روحانی حضرات معصومین علیهم‌السلام را ممکن است این گونه بیان کنیم که: همه انسانها غیر از انبیا و اوصیا، در خلقت مادی (با اینکه به فطرت توحیدی خلق شده‌اند) باید سالها بگذرد تا با مجاهدات بسیار، حجابهای عالم طبیعت ایشان مرتفع گردد، تا باز به فطرت و عالم حقیقی خود باز گردند، ولی انبیا و اولیای دین و فاطمه زهرا علیهاالسلام این راه را در خلقت بشری به مختصر زمانی طی خواهند کرد، چون حجابی میان آنها و فطرتشان نبوده و نخواهد بود، و اگر تاریکی‌ای فرض بشود تنها همین خلقت مادی است، که آن هم به کوتاه زمانی

[ صفحه 53]

برطرف خواهد شد. که از آن به «تنمی فی الشهر...» تعبیر نموده‌اند. از اینجاست که ملاحظه می‌شود بعد از آیه‌ی شریفه‌ی
(و من اللیل فتهجد به نافلة لک، عسی ان یبعثک ربک مقاما محمودا.) [77] .
- و پاسی از شب را با قرائت قرآن در نماز بیدار باش، و این واجب زیادی مخصوص توست، امید است که پروردگارت تو را به مقام محمود و جایگاه ستوده‌ای برانگیزد.
و نیز بعد از آنکه می‌فرماید:
(و قل: رب، ادخلنی مدخل صدق، و اخرجنی مخرج صدق...) [78] .
- و بگو: پروردگارا، (در تمام امور) مرا با صدق و راستی داخل، و با صدق خارج گردان...
بلافاصله می‌فرماید:
(و قل: جاء الحق، و زهق الباطل...) [79] .
- و بگو حق آمد و باطل نابود شد...
اگر تکمیل مقام محمود، در یک لحظه میسر نبود، گفتن آیه آخر چه معنی دارد؟
و تکمیل دیگر انبیا و اولیا را نیز می‌توان به همین بیان حل کرد که: ره صد ساله را در خلقت بشری به یک لحظه طی می‌کنند.
و اگر مراد از «رشد» در حدیث، رشد جسمی باشد، با توجه به بیان قسمت چهارم همین روایت می‌توان گفت: رشد سریع غیر عادی وی در ایام کودکی، که در متن روایت مورد بحث بدان اشاره شده، همانند رشد غیر طبیعی [80] رسول

[ صفحه 54]

اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و سخن گفتن حضرت عیسی علیه‌السلام در گهواره [81] ، و حضرت ولی عصر- عجل الله تعالی فرجه الشریف- بلافاصه بعد از ولادت [82] ، یا امری بر خلاف عادت و کرامتی برای آن بزرگوار است، و یا اساساً این امر به حساب مقتضای طینت بهشتی علیینی وی می‌باشد. و بالاخره، مسلماً مراد از رشد در حدیث، رشد جسمانی تا آخر عمر شریف آن حضرت نیست.

[ صفحه 55]

اسامی و کنیه‌ها و القاب فاطمه‌ی زهرا

اشاره

اسامی و کنیه‌ها و القاب آن حضرت بسیار است، ولی عمده نظر ما در این فصل، معانی بعضی از آنهاست که با موضوع این رساله تناسب دارد:

حدیث 01

در کتاب مناقب ابن شهرآشوب آمده است: کنیه های آن حضرت عبارتند از: «ام‌الحسن»، «ام‌الحسین»، «ام‌المحسن»، «ام‌الائمة» و «ام‌ابیها».
و اسامی او آن گونه که ابوجعفر قمی ذکر کرده است، عبارتند از: فاطمه، بتول، حصان، حره، سیده، عذرا، زهرا، حوراء، مبارکه، طاهره، زکیه، راضیه، مرضیه، محدثه، مریم کبری و صدیقه کبری. و در آسمان به او نوریه، سماویه و حانیه می‌گویند [83] .

حدیث 02

در قسمتی از روایت محمد بن عبدالله از امام صادق از پدران بزرگوارش علیهم‌السلام از رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم در مکالمات پروردگار با وی در شب معراج آمده است:
«یا محمد، انی انا الله لا اله الا انا فاطر السماوات و الارض، و هبت لابنتک اسما

[ صفحه 56]

من اسمائی، فسمیتها فاطمه و انا فاطر کل شی‌ء...» [84] .
- ای محمد، من خدایی هستم که جز من معبودی نیست و خالق آسمانها و زمین هستم،اسمی از اسماء خود را به دخترت عنایت کردم و نام او را فاطمه نهادم، و من فاطر و خالق هر چیزی هستم...

حدیث 03

سدیر صیرفی از امام صادق از پدران بزرگوارش علیهم‌السلام نقل می‌کند که رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:... از جبرئیل پرسیدم:
«و لم سمیت فی السماء «المنصورة»، و فی الارض «فاطمة»؟
- چرا فاطمه در آسمان منصوره، و در زمین فاطمه نام گرفت؟
قال:
- جبرئیل گفت:
سمیت فی الارض فاطمه، لانها فطمت شیعتها من النار، و فطم اعداوها عن حبها، و هی فی السماء «المنصورة»، و ذلک قول الله- عزوجل- (و یومئذ یفرح المومنون بنصر الله، ینصر من یشاء.) [85] یعنی نصر فاطمه لمحبیها.» [86] .
- در زمین فاطمه نامیده شد، زیرا شیعیان خود را از آتش جدا کرده و نجات می‌بخشد، و دشمنانش نیز از محبت او جدا گشته‌اند، و در آسمان منصوره است، به دلیل فرموه خداوند- عزوجل- که می‌فرماید: «در آن روز مومنین به یاری حق خوشحال می‌شوند، و خداوند هر که را بخواهد یاری می‌کند.» که منظور، همان یاری کردن فاطمه از دوستانش می‌باشد.

[ صفحه 57]

حدیث 04

ابان بن تغلب می‌گوید: به امام صادق علیه‌السلام عرض کردم: یابن رسول‌الله، چرا زهرا، زهرا نامیده شده؟ فرمود:
«لانها تزهر لامیر المومنین علیه‌السلام فی النهار ثلاث مرات بالنور...» [87] .
- زیرا وی روزی سه بار برای امیرالمومنین علیه‌السلام نور افشانی می‌کرد...

حدیث 05

امام رضا به نقل از پدران بزرگوارش علیهم‌السلام فرمود که رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند:
«انی سمیت ابنتی فاطمه، لان الله- عزوجل- فطمها و فطم من احبها من النار.» [88] .
- من بدین سبب دخترم را فاطمه نامیدم که خداوند- عزوجل- او و دوستانش را از آتش جهنم جدا نموده است.

حدیث 06

ابوهاشم عسکری می‌گوید: از امام حسن عسکری علیه‌السلام پرسیدم: چرا فاطمه علیهاالسلام، زهرا نامیده شد؟ فرمود:
«کان وجهها یزهو لأمیرالمومنین علیه‌السلام من اول النهار کالشمس الضاحیه، و عند الزوال کالقمر المنیر، و عند غروب الشمس کالکوکب الدری.» [89] .
- از این جهت که همواره جمالش اول روز مثل خورشید وقت چاشت، و

[ صفحه 58]

هنگام ظهر مثل ماه تابان، و هنگام غروب آفتاب مثل ستاره درخشان برای امیرالمومنین علیه‌السلام می‌درخشید.

حدیث 07

در کتاب مصباح الأنوار آمده که: امام باقر به نقل از پدران بزرگوارش علیهم‌السلام فرمود:
«انما سمیت فاطمه بنت محمد «الطاهره»، لطهارتها من کل دنس...» [90] .
- فاطمه، دختر محمد صلی الله علیه و آله و سلم بدین جهت «طاهره» نامیده شد که از هر پلیدی پاکیزه بود...

حدیث 08

اشاره

اسحاق بن جعفر می‌گوید از امام صادق علیه‌السلام شنیدم که فرمود: فاطمه از آن جهت «محدثه» نامیده شد، که ملائکه از آسمان فرود می‌آمدند و مانند حضرت مریم دختر عمران به وی می‌گفتند:
«یا فاطمه، (ان الله اصطفیک و طهرک و اصطفیک علی نساء العالمین.) [91] یا فاطمه، (اقنتی لربک و اسجدی، و ارکعی مع الراکعین.) [92] ، فتحدثهم و یحدثونها.»
- ای فاطمه، خداوند تو را برگزید و پاکیزه گردانید و بر زنان عالم برگزید. ای فاطمه، در پیشگاه پروردگارت فروتنی نما و سجده کن و با رکوع‌کنندگان رکوع نما. و بدین ترتیب وی با ملائکه و ملائکه نیز با وی سخن می‌گفتند.
در ادامه روایت می‌فرماید:
«شبی فاطمه به ملائکه فرمود: مگر مریم، دختر عمران برگزیده و برتر از

[ صفحه 59]

تمام زنان عالم نیست؟» آنها عرض کردند: مریم تنها سیده و سرور زنان عالم در زمان خود بود، ولی خداوند- عزوجل- تو را سیده و سرور زنان عالم در زمان خود و زمان مریم، و سیده زنان اولین و آخرین قرار داده است.» [93] .

بیان

این بود بیاناتی که از زبان اهل عصمت درباره بعضی از اسامی فاطمه زهرا علیهاالسلام نقل شده است.
البته در حدیث اول از فصل اول علت اینکه چرا وی نام «حوراء» گرفته بیان گردیده، چنانکه در فصل هفتم نیز به سر بعضی از اسامی او اشاره می‌شود، و در حدیثی دیگر [94] نیز پیرامون علت نام گرفتن او به «فاطمه» بیان شیوایی است که خوب است ملاحظه شود. و بالأخره بیانات دیگری نیز شاید در رابطه با اسامی او باشد، لیکن به همین مقدار اکتفا می‌کنیم.
در هر حال، با این بیانات نیز به فضیلت آن بانوی با عظمت بیشتر می‌توان پی برد.

[ صفحه 61]

طهارت فاطمه زهرا

حدیث 01

یزید بن عبدالملک می‌گوید: امام باقر علیه‌السلام فرمود: هنگامی که فاطمه علیهاالسلام به دنیا آمد، خداوند- عزوجل- به ملکی وحی نمود که زبان مبارک حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم را به این مولود باز کن، و حضرتش او را «فاطمه» نامید و سپس فرمود:
«إنی فطمتک بالعلم، و فطمتک عن الطمث.»
- من، تو را به علم (از جهل و نادانی) جدا نمودم، و نیز از ابتلائات زنانگی باز گرفتم.
سپس امام باقر علیه‌السلام فرمود: به خدا قسم، خداوند تبارک و تعالی در میثاق ازلی فاطمه را به علم جدا کرد و از ابتلائات زنانگی باز گرفت. [95] .

حدیث 02

دو کتاب معانی الاخبار و علل الشرایع به سند علوی از علی علیه‌السلام نقل می‌کنند، که از رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم پرسیده شد: معنای بتول چیست؟ زیرا از شما شنیده‌ایم که می‌فرمایید: مریم و فاطمه بتول هستند.
حضرت فرمود:

[ صفحه 62]

«البتول، التی لم ترحمره قط، ای لم تحض، فان الیحض مکروه فی بنات الانبیاء.» [96] .
- بتول، یعنی زنی که به هیچ وجه سرخی نبیند، و حیض نشود، زیرا حیض دیدن برای دختران پیامبران ناپسند است.

حدیث 03

در کتاب مصباح الانوار آمده است که امام باقر به نقل از پدران بزرگوارش علیهم‌السلام فرمود: فاطمه، دختر محمد صلی الله علیه و آله و سلم «طاهره» نامیده شد، چون از هر قذراتی پاکیزه و از هر گونه ابتلای [97] زنانگی طاهر بود،
«و ما رات قط یوما حمرة و لا نفاسا.» [98] .
- و به هیچ وجه حتی یک روز هم سرخی (حیض) و نفاس ندید.

حدیث 04

ابن‌بابویه در کتاب مولد فاطمه علیهاالسلام از اسماء بنت عمیس نقل می‌کند که می‌گوید: بعد از آنکه خود، هنگام ولادت بعضی از فرزندان فاطمه علیهاالسلام دیده بودم که هیچ گونه آثار زنانگی از ایشان ظاهر نگشته بود- رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:
«ان فاطمه خلقت حوریه فی صوره انسیه.» [99] .
- فاطمه، حوریه‌ای است که به صورت بشر آفریده شده است.

[ صفحه 63]

حدیث 05

اشاره

ابی‌بصیر می‌گوید که امام صادق علیه‌السلام فرمود: خداوند- عزوجل- تا زمانی که فاطمه علیهاالسلام زنده بود، زنها را بر علی علیه‌السلام حرام نمود. (وی می‌گوید:) پرسیدم: چگونه؟ فرمود:
«لانها طاهره لا تحیض.» [100] .
- زیرا ایشان طاهره بود و هرگز حیض نمی‌شد.

بیان

احادیث این فصل نیز دلالت بر فضیلت و عظمت آن بانوی بزرگ عالم بشریت در طهارت از قذارات عالم طبیعت و پاکیزگی از ابتلائات زنانگی دارد.
اما درباره‌ی علت پاکیزه بودن آن حضرت از ابتلائات زنانگی باید متذکر شویم:
اولا: باید توجه داشت- چنانکه در فصل سوم و پنجم توضیح داده شد- از آنجا که فاطمه‌ی زهرا علیهاالسلام همچون انبیا و رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و ائمه اطهار علهیم‌السلام، اصل و طینت و قلوب و حتی بدنهایشان از علیین،و بهشتی است، لذا مقام و منزلت آن بزرگوار بسی والاتر از آن است که به قذارات عالم طبیعت آلوده شود. چنانکه ذیل روایت چهارم نیز با اشاره به این معنا، در دلیل حیض و نفاس ندیدن وی می‌فرماید:
«ان فاطمه خلقت حوریه فی صوره إنسیه.»
- فاطمه، حوریه‌ای است که به صورت بشر آفریده شده است.
آری، کسی که نطفه‌اش بهشتی است باید طاهره و مطهره و بدون آلودگیهایی که سایر کودکان دارند، پا به عرصه دنیا بگذارد، و در طول حیات نیز طاهره و مطهره بوده و از سایر همنوعان خود ممتاز باشد.

[ صفحه 64]

ثانیا: از آنجاکه حیض و نفاس، متسلزم برداشته شدن تکالیفی از قبیل نماز و روزه و حرمت مکث در مسجد و غیره است، خداوند نخواسته است معصومی همچون فاطمه‌ی زهرا علیهاالسلام، که در مرتبه تام اتصال به حق است- چنانکه روایات فصول قبل و بعد این رساله بر آن دلالت دارد- از عبادتی مثل نماز که بالاترین حالات توجه بنده به پروردگار است، و نیز از سایر عبادات، ولو برای مدت کوتاهی، محروم بماند.
لذا طهارت آن بزرگ بانوی عالم بشریت از ابتلائات زنانگی نه تنها نقص نیست، بلکه به جهت کرامتی که در آن وجود دارد، امری خارق‌العاده است، و گویا روایت دوم به این معنا اشاره دارد که می‌فرماید:
«فان الحیض مکروه فی بنات الانبیاء.»
- حیض دیدن برای دختران پیامبران ناپسند است.
و گویا اساساً قرآن شریف نیز حیض را نوعی اذیت و نقصان برای زنان می‌داند که می‌فرماید:
(و یسئلونک عن المحیض، قل: هو اذی، فاعتزلوا النساء فی المحیض...) [101] .
- ای پیامبر، از تو درباره‌ی حیض می‌پرسند، بگو: آن اذیتی است برای زنان، پس در آن هنگام از آنان دوری کنید...
که این اذی و اذیت برای دختران پیامبران درست نیست، و این اعتزال برای مثل علی علیه‌السلام و فاطمه‌ی زهرا علیهاالسلام شایسته نیست، چنانکه روایت پنجم نیز به این معنا اشاره دارد که در علت حرمت زنان در طول حیات فاطمه‌ی زهرا علیهاالسلام بر علی علیه‌السلام می‌فرماید:
«لانها طاهره لا تحیض.»

[ صفحه 65]

- زیرا وی طاهره بود و هرگز حیض نمی‌دید.
و چه بسا ذیل آیه شریفه نیز اشاره به این مطلب دارد که می‌فرماید:
(ان الله یحب التوابین، و یحب المتطهرین.») [102] .
- خداوند، توبه کنندگان و کسانی که خود را از آلودگیها پاک می‌کنند، دوست دارد.
و فاطمه علیهاالسلام کسی است که همواره باید مورد لطف خاص الهی باشد و خداوند روا نمی‌دارد که او، ولو لحظه‌ای از رحمت خاص الهی بی بهره باشد.
و حدیث ابن جمیله از امام باقر علیه‌السلام نیز موید این معناست، که می‌فرماید:
«ان بنات الانبیاء- صلوات الله علیهم- لا یطمثن، انما الطمث عقوبه، و اول من طمثت ساره.» [103] .
- دختران پیامبران- صلوات الله علیهم- از عادت زنانگی مبرا هستند، زیرا آن عقوبتی است، و اولین کسی که به این امر مبتلا شد، ساره بود.
و بالاخره، به این معنا اشاره دارد کلام امیرالمومنین علیه‌السلام درباره‌ی علت نقص ایمان زنان که می‌فرماید:
«فأما نقصان ایمانهن، فقعودهن عن الصلاة والصیام فی ایام حیضهن.» [104] .
- و اما علت نقصان ایمان زنان، ترک نماز و روزه در ایام عادت است.
که خداوند نخواسته است فاطمه علیهاالسلام چنین نقصی را داشته باشد.
در خاتمه باید متذکر شویم: چنانکه از مجموع بیانات قرآن شریف و احادیث مذکور معلوم شد، نه تنها عدم ابتلای فاطمه‌ی زهرا علیهاالسلام به حالت طبیعی سایر بانوان، نقصی برای وی و امتیازی برای دیگر بانوان نیست (زیرا او نتیجه طبیعی این حالت و غایت کمالی آن را، که فرزنددار شدن است، داشته است)،

[ صفحه 66]

بلکه اساساً ابتلا به این گوه قذارات خود، نقص در معنویت و ایمان است که باید ساحت حوریه بشر گونه و سیده نساء عالمین، فاطمه زهرا علیهاالسلام از آن به دور باشد. والله أعلم بحقیقة الأمر.

[ صفحه 67]

علاقه‌ی متقابل رسول اکرم و فاطمه‌ی زهرا

حدیث 01

ابوثعلبه خشنی می‌گوید: رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم هماره وقتی از سفر بر می‌گشت، اول به خانه فاطمه علیهاالسلام وارد می‌شد.
(روزی) حضرتش وارد خانه‌ی فاطمه شد و او به احترام رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم برخاست،
«و اعتنقته و قبلت بین عینیه.» [105] .
- و آن حضرت را در آغوش گرفته و میان چشمان مبارکش را بوسید.

حدیث 02

عائشه و عکرمه می‌گویند: رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم هماره وقتی از غزوات باز می‌گشت،
«قبل فاطمه.» [106] .
- فاطمه را می‌بوسید.

حدیث 03

عبدالله بن حسن می‌گوید: رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم وارد خانه فاطمه شد، و او تکه نان خشکی از جو خدمتش آورد و حضرتش با آن افطار کرد، سپس فرمود: دختر

[ صفحه 68]

عزیزم. این اولین نانی است که پدرت پس از سه روز می‌خورد. فاطمه شروع به گریستن کرد،
«و رسول‌الله یمسح وجهها بیده.» [107] .
- و رسول خدا دست مبارکش را بر صورت فاطمه کشید و اشکهایش را پاک کرد.

حدیث 04

از امام باقر و امام صادق علیهماالسلام نقل شده است: رویه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم (پیش از ازدواجش) این بود که تا صورت فاطمه را نمی‌بوسید، نمی‌خوابید. همچنین صورت مبارکش را روی سینه فاطمه می‌گذاشت و برای وی دعا می‌کرد. [108] .
بنابر نقل دیگر: تا دو گونه‌ی فاطمه یا سینه‌اش را نمی‌بوسید، نمی‌خوابید. [109] .

حدیث 05

زراره می‌گوید: امام باقر علیه‌السلام فرمود: رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم هماره هنگام مسافرت، پس از خداحافظی با خانواده‌اش، آخرین کسی که با وی خداحافظی می‌کرد فاطمه علیهاالسلام بود. و لذا همواره آغاز سفرش از خانه فاطمه بود، و در وقت مراجعت نیز ابتدا با او ملاقات می‌نمود... [110] .

حدیث 06

اشاره

در روایتی [111] آمده است: رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم نگران ده چیز بود که خداوند ایشان را از همه آنها (هر یک را با آیه‌ای از قرآن کریم) تسلی داده و به آنها بشارت

[ صفحه 69]

داد. تا اینکه می‌فرماید: هنگام هجرت از مکه درباره‌ی دخترش (فاطمه علیهاالسلام) ناراحت بود که در این رابطه این آیه نازل شد:
(الذین یذکرون الله قیاما و قعودا...) [112] .
- آنان که ایستاده و نشسته و... به یاد خدا هستند.

بیان

نزول آیه شریفه‌ی فوق اشاره به مقام والای حضرت زهرا علیهاالسلام دارد که: ای رسول خدا، تو غم کسی را که در همه حال، ایستاده و نشسته و خوابیده به یاد خداست، مخور که او خود تکفل وی را می‌نماید.

حدیث 07

جابر بن عبدالله می‌گوید: چند روزی برای رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم غذایی فراهم نشد، به حدی که گرسنگی بر ایشان فشار آورد، لذا به خانه‌های هسمرانش سر زد و نزد هیچکدام چیزی نیافت، سرانجام به نزد فاطمه رفت و فرمود:دختر عزیزم، من گرسنه‌ام، آیا چیزی نزد تو هست که میل کنم؟ ایشان عرض کرد: نه والله، جان خود و برادرم به فدایت!
پس از آن که رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم از منزل دختر گرامی خود خارج شد، کنیز فاطمه دو گرده نان و مقداری گوشت خدمت حضرت علیهاالسلام فرستاد و ایشان آن را گرفته و رویش را پوشاند و فرمود:
«والله، لا وثرن بها رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم علی نفسی و غیری. و کانوا محتاجین الی شبعه طعام.» [113] .
- به خدا قسم، رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم را در این غذا بر خود و دیگران مقدم

[ صفحه 70]

می‌دارم، و این در حالی بود که خود و اهل خانه وی یک وعده غذا نداشتند و بدان محتاج بودند.

حدیث 08

اشاره

حضرت امام موسی بن جعفر به نقل از پدران بزرگوارش علیهم‌السلام فرمود: علی علیه‌السلام فرمود: روزی رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم وارد خانه دخترش فاطمه علیهاالسلام شد و به صورت غیر منتظره متوجه شد که او گلوبندی در گردن دارد، لذا از او روی برگرداند. و فاطمه علیهاالسلام نیز آن را درآورد و کنار انداخت، آن گاه رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:
«انت منی، یا فاطمه.»
- ای فاطمه، تو از منی.
سپس سائلی آمد و حضرت آن گردنبند را به او انفاق کرد... [114] .
در روایت دیگر که درباره‌ی این جریان و یا جریان مشابه آن آمده است که: وی گردنبند طلائی را درآورد و سپس فروخت و با قیمت آن، بنده‌ای را خرید و آزاد نمود. [115] .
در روایت دیگری نیز آمده است که: وی گردنبند و دو گوشواره و دو دستنبد و یا خلخال خود و نیز پرده در خانه را درآورده و خدمت رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم فرستاد، و پیام داد که دخترت سلام می‌رساند و عرض می‌کند اینها را در راه خدا صرف کن... [116] .

بیان

در این جریان و یا جریانات، اشاراتی بر علاقه‌ی شدید فاطمه علیهاالسلام به پدر

[ صفحه 71]

بزرگوارش صلی الله علیه و آله و سلم می‌باشد.

حدیث 09

مسلم بن خالد مکی از امام صادق از پدر بزرگوارش علیهم‌السلام از جابر بن عبدالله انصاری نقل می‌کند که علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام فرمود: فاطمه علیهاالسلام به رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم عرض کرد:
«یا ابتاه، این القاک یوم الموقف الاعظم، و یوم الاهوال، و یوم الفزع الاکبر؟.»
- ای پدر، در روز توقفگاه بزرگ و روز ترس‌ها و روز فزع و دهشت بزرگ، شما را کجا ملاقات کنم؟
حضرت فرمود:
«یا فاطمه، عند باب الجنه، و معی لواء «الحمد لله»، و انا الشفیع لامتی الی ربی.»
- ای فاطمه، کنار در بهشت، در حالی که پرچم «الحمد لله» با من است و نزد پروردگارم امت خود را شفاعت می‌کنم.
عرض کرد: پدرم اگر آنجا ملاقاتت نکردم؟ فرمود:
«القینی علی الحوض، و انا اسقی امتی.»
- مرا کنار حوض (کوثر) ملاقات کن، در حالی که به امتم آب می‌دهم.
عرض کرد: پدرم، اگر آنجا ملاقاتت نکردم؟ فرمود:
«القینی علی الصراط، و انا قائم اقول. رب، سلم امتی.»
- مرا بر صراط ملاقات کن، در حالی که ایستاده‌ام و می‌گویم: پروردگارا، امت مرا سالم بدار.
عرض کرد: اگر آنجا ملاقاتت نکردم؟ فرمود:
«إلقینی و انا عند المیزان اقول: رب، سلم امتی.»
- مرا نزد میزان (اعمال بندگان) ملاقات کن، در حالی که می‌گویم: پروردگارا، امت مرا سلامت بدار.

[ صفحه 72]

عرض کرد: اگر آنجا ملاقاتت نکردم؟ فرمود:
«القینی علی شفیر جهنم، امنع شررها و لهبها عن امتی.»
- مرا بر کنار جهنم ملاقات کن، در حالی که امتم را از جرقه و شعله و زبانه‌های آن منع می‌کنم.
«فاستبشرت فاطمه بذلک. صلی الله علیها و علی ابیها و بعلها و بنیها.» [117] .
- اینجا بود که فاطمه خوشحال شد. رحمت (ویژه‌ی) خداوند بر او و بر پدر بزرگوار و بر شوهر و پسرانش باد.

حدیث 10

در کتاب خرائج آمده است: از حضرت صادق علیه‌السلام نقل شده که فرمود: هنگامی که حضرت خدیجه علیهاالسلام از دنیا رحلت نمود،
«جلعت فاطمه تلوذ برسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم و تدور حوله، و تساله: یا رسول‌الله این امی؟ فجعل النبی صلی الله علیه و آله و سلم لا یجیبها.»
- فاطمه دست به دامن رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم می‌شد و اطراف ایشان می‌گشت و از حضرتش می‌پرسید: ای رسول خدا، مادرم کجاست؟ و پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم پاسخش را نمی‌داد.
ولی فاطمه همچنان سوال خود را تکرار می‌کرد و رسول‌الله (به اصطلاح) نمی‌دانست چه بگوید. در این هنگام جبرئیل نازل شد و عرض کرد: پروردگارت امر می‌فرماید که به فاطمه سلام برسان و بگو: مادرت در خانه‌ای از زیر جد تازه آراسته شده با یاقوت (و یا: در خانه‌ای از جواهر و سنگهای گرانبها) که پایه‌هایش از طلا، و ستونهایش از یاقوت سرخ است، میان آسیه، زن فرعون و حضرت مریم، دختر عمران اقامت دارد.
فاطمه (علیهاالسلام نیز در جواب سلام الهی) عرض کرد:

[ صفحه 73]

«ان الله هو السلام، و منه السلام، والیه السلام.» [118] .
- خداوند خود سلام، و سلام از او، و به سوی اوست.

حدیث 11

اشاره

از عائشه نقل شده است که: هر گاه فاطمه علیهاالسلام نزد رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم می‌آمد،
«قام لها من مجلسه، و قبل راسها، و اجلسها مجلسه»
- پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم از جای خود برمی‌خاست و سر فاطمه را می‌بوسید و وی را به جای خود می‌نشاند.
و نیز هرگاه پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم به دیدار فاطمه علیهاالسلام می‌رفت،
لقیته، و قبل کل واحد منهما صاحبه، و جلسا معا.» [119] .
حضرت به استقبال رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم می‌شتافت و هر یک دیگری را بوسیده و با هم می‌نشستند.

بیان

مجموعه‌ی روایات این فصل نیز گوشه‌ای از بیاناتی است که بیانگر معنوی فاطمه زهرا علیهاالسلام است، و الا چگونه می‌توان تصور کرد که رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم صرفا به خاطر اینکه فاطمه دختر اوست، این همه اظهار علاقه به ایشان می‌نموده است، و یا فاطمه علیهاالسلام تنها به این جهت که رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم پدرش بوده، از ناراحتی ایشان ناراحت، و از ندیدن او متألم می‌شده است.

[ صفحه 75]

عظمت فاطمه‌ی زهرا نزد پروردگار

حدیث 01

ابی‌حمزه می‌گوید: امام باقر علیه‌السلام درباره‌ی آیه‌ی شریفه‌ی
(انها لاحدی الکبر، نذیرا للبشر.) [120] .
- آن یکی از امور بزرگ است، در حالی که بیم‌دهنده‌ی بشر است.
فرمود:
«یعنی فاطمه علیهاالسلام.» [121] .
- منظور از (لإحدی الکبر) فاطمه علیهاالسلام است.

حدیث 02

اشاره

در کتاب خصال آمده است: از جمله وصایایی که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم به علی علیه‌السلام نمود، این بود:
«یا علی، ان الله- عز و جل- اشرف علی الدنیا، فاختارنی منها علی رجال العالمین، ثم اطلع الثانیه، فاختارک علی رجال العالمین بعدی، ثم اطلع الثالثه، فاختار الائمه من ولدک علی رجال العالمین بعدک، ثم اطلع الرابعة، فاختار فاطمة

[ صفحه 76]

علی نساء العالمین.» [122] .
- ای علی، حق- عزوجل- نظری به دنیا کرد و از آن میان مرا بر تمامی مردان عالم برگزید، سپس برای بار دوم نظر افکند و تو را بعد از من، بر مردان عالم برگزید، و سپس برای بار سوم نظری بر عالم نمود و بعد از تو، امامانی را که از اولاد تو هستند، بر مردان عالم برگزید، سپس برای بار چهارم بر عالم نظر نمود و فاطمه را بر زنان عالم اختیار نمود.

بیان

با توجه به اینکه خداوند سبحان با رحمت عام خود، دنیا و عالم مادی را آفریده و به همه‌ی اشیا محیط می‌باشد و از هیچ یک از آنها جدا نیست، آیا منظور از اشراف و اطلاع خداوند بر دنیا جز این است که بگوییم: حضرت حق، به هیچ وجه عنایت و رحمت خاصی به دنیا ندارد و بدین جهت آن را به فنا و زوال و نیستی مقرون ساخته است، و اگر رحمت و عنایت خاصی داشته باشد تنها به برگزیدگان آن دارد؟!
چنانکه در قسمتی از کلمات رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم به ابوذر- رضوان الله علیه- آمده است:
«یا اباذر، والذی نفس محمد بیده، لو ان الدنیا کانت تعدل عند الله جناح بعوضة او ذباب، ما سقی الکافر منها شربه من ماء. یا اباذر، الدنیا ملعونه، ملعون ما فیها الا ما ابتغی به وجه الله و ما من شی‌ء ابغض الی الله تعالی من الدنیا، خلقها ثم اعرض عنها، فلم ینظر الیها و لا ینظر الیها حتی تقوم الساعة...» [123] .
- ای اباذر، سوگند به کسی که جان محمد به دست اوست، اگر دنیا نزد خداوند به اندازه بال پشه یا مگسی ارزش داشت، هرگز کافر را حتی به اندازه

[ صفحه 77]

جرعه‌ی آبی از آن سیراب نمی‌کرد. ای اباذر، دنیا معلون است، و ملعون است هر چه در آن است، مگر آنچه رضای خدا بدان به دست آید. و هیچ چیزی به اندازه دنیا مورد غضب خداوند متعال نیست، آن را آفرید و سپس از آن اعراض کرد و نظری به آن نینداخت و تا قیام قیامت به آن نظری نمی‌اندازد...
بنابراین، مراد از اشراف و اطلاع حق بر دنیا، همان عنایت خاص اوست، که تنها شامل برگزیدگان می‌شود. و به تعبیری ساده‌تر، بی‌عنایتی است به اصل دنیا و عنایت به جهت خاصی، نه آن که نعوذ بالله مراد از اشراف، اشراف مادی و ظاهری باشد.

حدیث 03

در حدیث سلمان- رضوان الله تعالی علیه- آمده است که: علی علیه‌السلام به رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم عرض کرد: به خانه‌ی فاطمه وارد شدم و دیدم که وی خوابیده، و حسین بر سینه‌اش خواب است، و آسیاب در جلوی او می‌گردد،بدون آن که دستی آن را بگرداند.
رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم تبسم نمود و فرمود:
«یا علی، اما علمت ان لله ملائکة سیاره فی الارض یخدمون محمدا و آل محمد الی ان تقوم الساعه.» [124] .
- ای علی، مگر نمی‌دانی که خداوند ملائکه سیار و گردش کننده‌ای در زمین دارد، که تا قیام قیامت خدمت محمد و آل‌محمد را می‌کنند.

حدیث 04

سفیان بن عیینه می‌گوید: امام جعفر صادق علیه‌السلام درباره‌ی آیه‌ی شریفه‌ی

[ صفحه 78]

(مرج البحرین یلتقیان) [125] .
- دو دریا را با هم درآمیخت، در حالی که با هم برخورد و تلاقی دارند.
فرمود:
«علی و فاطمة بحران عمیقان، لا یبغی أحدهما علی صاحبه...» [126] .
- علی و فاطمه، دو دریای عمیقی هستند که هیچ یک بر دیگری طغیان و تجاوز نکرده و از حد خود نمی‌گذرند.

حدیث 05

در حدیث حمزة بن حمران، از امام صادق، از پدر بزرگوارش علیهماالسلام از جابر بن عبدالله انصاری آمده است: پیر مردی از رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم تقاضا نمود که احتیاج وی را رفع نماید، حضرت فرمود:
«ما اجد لک شیئا، ولکن الدال علی الخیر کفاعله، انطلق الی منزل من یحب الله و رسوله، و یحبه الله و رسوله، یوثر الله علی نفسه، انطلق الی حجره فاطمة.»
- من نزد خود چیزی برای تو نمی‌یابم، ولی هر که بر خیری راهنمایی کند مثل انجام‌دهنده آن است، برو به سوی منزل کسی که خدا و رسولش را دوست دارد، و خدا و رسول هم او را دوست دارند، کسی که خدا را بر خود مقدم می‌دارد، برو به خانه فاطمه.
در ادامه همین روایت آمده است که رسول‌الله صلی الله علیه و آله فرمود:
«ألا! و ازیدکم من فضلها: ان الله قد و کل بها رعیلا من الملائکة، یحفظونها من بین یدیها و من خلفها و عن یمینها و عن شمالها، و هم معها فی حیاتها و عند قبرها و

[ صفحه 79]

عند موتها، یکثرون الصلاة علیها و علی ابیها و بعلها و بنیها.» [127] .
- هان! بیشتر درباره‌ی فضیلت فاطمه برای شما بگویم: خداوند گروهی از ملائکه را گماشته است تا وی را از چهار جهت حفظ کنند، و آنان در حالت حیات و در قبر و هنگام مرگ با او هستند و بر او و پدر و شوهر و پسرانش بسیار درود می‌فرستند (و یا نماز می‌گذارند).

حدیث 06

اشاره

در حدیث جابر بن یزید جعفی از جابر بن عبدالله انصاری از رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم آمده است که خداوند- تبارک و تعالی- فرمود:
«یا احمد، لولاک لما خلقت الافلاک، و لولا لا علی لما خلقتک، و لولا فاطمة لما خلقتکما.»
- ای احمد، اگر تو نبودی جهان و جهانیان را خلق نمی‌کردم، و اگر علی نبود تو را نمی‌آفریدم، و اگر فاطمه نبود تو و علی را خلق نمی‌کردم.
سپس جابر می‌گوید: این از اسراری است که رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم امر فرمود از نااهلان کتمان شود. [128] .

بیان

آنچه اجمالا در رابطه با حل مشکل فهم این روایت می‌توان بیان کرد این است که: مسلما منظور، یک نحوه شرافت و افضلیت علی علیه‌السلام بر رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم، و یا فاطمه علیهاالسلام بر آن دو بزرگوار نیست. (اگر چه ظاهراً چنین فهمیده شود.)
بلکه (به طور احتمال) می‌توان گفت: روایت در صدد بیان این است که این انوار مقدسه، غرض غایی خلقت عالم، و مظهر تمام تجلی حضرتش سبحانه

[ صفحه 80]

بوده‌اند، چنان که احادیثی که انوار مقدسه رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم و علی و فاطمه و یازده فرزندش علیهم‌السلام را نور واحد به حساب می‌آورد، بر این مطلب دلالت دارد. از جمله:
الف: در حدیث نورانیت آمده است که علی علیه‌السلام فرمود:
«کنت انا و محمد نورا واحدا من نور الله- عز و جل- فامر الله- تبارک و تعالی- ذلک النور ان یشق، فقال للنصف: کن محمدا، و قال للنصف: کن علیّا...» [129] .
- من و محمد، نور واحدی از نور خداوند- عزوجل- بودیم که خداوند- تبارک و تعالی- به آن نور امر فرمود که شکافته شود، به یک نصف فرمود: محمد شو. و به نصف دیگر فرمود: علی شو...
ب: در حدیثی آمده است که رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:
«ان الله تعالی، خلقنی و خلق علیا والحسن والحسین من نور قدسه...» [130] .
- خدای تعالی، من و علی و حسن و حسین را از نور قدس خود خلق نمود...
ج: و نیز در حدیث دیگری، امام باقر علیه‌السلام به نقل از رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم می‌فرماید:
«ان الله خلق اربعة عشر نورا من نور عظمته قبل خلق آدم باربعة عشر الف عام، فهی ارواحنا.»
- خداوند چهارده هزار سال پیش از خلقت آدم، چهارده نور را از نور عظمت خود خلق نمود و آنها ارواح ما بودند.
به امام باقر علیه‌السلام عرض شد: یابن رسول‌الله، آنها را با اسامی‌شان بشمارید که این چهارده نور، چه کسانی بودند؟

[ صفحه 81]

فرمود:
«محمد و علی و فاطمه والحسن والحسین و تسعه من ذریه الحسین و تاسعهم قائمهم،ثم عدهم باسمائهم...» [131] .
محمد و علی و فاطمه و حسن و حسین و نه نفر از فرزندان حسین که نهمین آنها قائم آنهاست، سپس حضرتش آنها را با اسامی‌شان شمرد...
به بیان دیگر: عموم جمله‌ی اول «لولاک، لما خلقت الافلاک» شامل همه موجودات (ذی شعور و غیر ذی شعور، جن و انس، و برجستگان و غیر آنها) حتی انبیا و اولیا، از جمله علی و فاطمه زهرا علیهاالسلام می‌شود: و جمله‌ی دوم «لولا علی،لما خلقتک» نیز شامل همه موجودات حتی رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم می‌گردد، و جمله سوم «لولا فاطمه، لما خلقتکما» نیز شامل همه موجودات، حتی رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم و علی علیه‌السلام می‌شود، و در واقع مجموعا گویا می‌خواهد بفرماید: شما سه نفر غرض از خلقت همه موجودات، و هر کدام غرض برای خلقت دیگری هستید، چنان که ظاهرا حدیث نورانیت (حدیث الف) شاهد بر این بیان است، و اگر حدیث (ب) و (ج) را ملاحظه کنیم، توسعه بیشتری استفاده کرده و پی می‌بریم که در واقع خداوند متعال، عالم را برای انوار مقدسه چهارده معصوم علیهم‌السلام آفریده است.
اما اینکه چرا اگر ایشان نبودند، هیچ موجودی خلق نمی‌شد؟ زیرا هیچ موجود مخلوقی نیست که به ظهور کمال خود نظر نداشته باشد و تمام سعیش را برای مقصد غایی خود به کار نبندد (متوجه باشد یا نه، بیان کند یا نه)، حال چگونه می‌شود خدایی که خالق همه افلاک است، غایتی از خلقت نداشته و نخواهد کمال خود را ظهور دهد و تنها به خلقت نظر داشته و بخواهد قدرت نمایی کند؟!
و ممکن است نظر به این منزلت بزرگواران داشته باشد احادیثی که روح

[ صفحه 82]

ششمی برای این خانواده می‌شمارد، که حتی انبیای گذشته آن را نداشته‌اند، [132] فاطمه علیهاالسلام هم که مادر یازده امام است، و از انبیای گذشته افضل و در تمام مراحل (از خلقت نوری ایشان گرفته تا خلقت مادی) در ردیف معصومین دیگر (غیر از منصب نبوت و وصایت) بوده، باید قاعدة این منزلت را داشته باشد، چنانکه در بعضی از آن احادیث آمده است:
«و هو معنا اهل البیت.» [133] .
- و آن روح با ما اهل البیت هست.

حدیث 07

در قسمتی از حدیث عمر بن هارون، از امام صادق، از پدران بزرگوارش، از علی علیهم‌السلام در جریان ازدواج علی با فاطمه علیهماالسلام منقول است که حضرت حق فرمود: هان، ای ملائکه من، و ای ساکنین بهشت من، به علی بن ابی‌طالب، محبوب محمد، و فاطمه، دختر محمد، مبارک باد بگویید که من بر آنان مبارک گردانیدم،
«ألا، إنی قد زوجت أحب النساء الی من احب الرجال الی بعد النبیین و المرسلین.» [134] .
- آگا باشید، که من بهترین زنان نزد خود را به ازدواج بهترین مردان نزد خود بعد از پیامبران و مرسلین، درآوردم.

حدیث 08

اشاره

سلمان فارسی- رضوان الله تعالی علیه- می‌گوید: رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:

[ صفحه 83]

«یا سلمان، من احب فاطمه ابنتی، فهو فی الجنه معی، و من أبغضها، فهو فی النار. یا سلمان، حب فاطمه ینفع فی ماه موطن، أیسر تلک المواطن، الموت و القبر والمیزان والمحشر والصراط والمحاسبه، فمن رضیت عنه ابنتی فاطمه رضیت عنه و من رضیت عنه رضی الله عنه، و من غضبت علیه فاطمة غضبت علیه، و من غضبت علیه غضب الله علیه. یا سلمان، ویل لمن یظلمها و یظلم ذریتها و شیعتها.» [135] .
- ای سلمان، هر کس دخترم فاطمه را دوست بدارد، در بهشت در کنار من خواهد بود، و هر کس او را دشمن بدارد در آتش جهنم خواهد بود. ای سلمان، دوستی فاطمه در صد جایگاه به حال انسان سودمند است که راحت‌ترین این جایگاه‌ها عبارت است از مرگ و قبر و میزان و سنجش (اعمال) و محشر و (پل) صراط و حساب کشی، پس از هر کس دخترم فاطمه راضی باشد، من از او خشنود می‌گردم، و هر کس که من از او خشنود باشم خدا از او خرسند خواهد بود، و هر کس فاطمه از او خشمگین باشد، من بر او خشم می‌کنم، و هر کس من بر او خشم کنم، خداوند بر او غضب می‌کند. ای سلمان، وای بر کسی که به فاطمه و به فرزندان و شیعیانش ظلم و ستم کند!

بیان

در این حدیث نکاتی است که همه دلالت بر فضیلت و عظمت معنوی و ولایی آن بانوی دو جهان دارد:
الف- دوستی حضرتش علیهاالسلام برای مرد و زن مسلمان فائده دارد: «من احب فاطمه ابنتی...»
ب- دوستی‌اش سبب هم جوار شدن با رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم در بهشت می‌گردد: «فهو فی الجنة معی».
ج- دشمنی با او سبب قرار گرفتن در آتش است: «من ابغضها فهو فی النار».

[ صفحه 84]

د- دوستی‌اش در صد جا بعد از گذشت از این جهان، فریادرس دوستانش می‌باشد که آسان‌ترین آنها شش جا می‌باشد: «حب فاطمه ینفع...»
ه- رضایت داشتن او از هر کس، مساوی با رضایت خداوند متعال و رسولش صلی الله علیه و آله و سلم می‌باشد: «فمن رضیت عنه ابنتی...»
و- غضبناک بودن حضرتش بر کسی، مساوی با غضبناک گردیدن خداوند متعال و رسولش صلی الله علیه و آله و سلم می‌باشد: «و من غضبت علیه فاطمه...»
ز- ظلم به او و ذریه و شیعیانش سبب خسران دو جهان می‌گردد: «ویل لمن یظلمها...»
در نتیجه برگشت تمام فضائل فوق و دیگر فضائل آن بانوی بزرگ، برتری داشتن او به لحاظ معنوی (نه انتصابی) از انبیاء و اوصیاء گذشته علیهم‌السلام می‌باشد.
از مجموع روایاتی که در این فصل ذکر شد، به خوبی منزلت حضرت فاطمه علیهاالسلام نزد پروردگار معلوم می‌شود، و نیز روشن می‌گردد که این همه مقام و منزلت نه به لحاظ دختر پیغمبر بودن است، بلکه به لحاظ عظمت معنوی و علو مراتب کمالات شخصی خود آن بزرگوار است.
البته در صدر همه این روایات، آیات «تطهیر» [136] و «ذوی القربی» [137] و «مباهله» [138] را باید در نظر گرفت که همه، به ضمیمه تفسیر اهل بیت [139] دلیل بر عظمت معنوی آن بزرگوار است.
خلاصه آن که: فاطمه‌ی زهرا علیهاالسلام در هیچ مقام و منزلتی غیر از منزلت رسالت و

[ صفحه 85]

وصایت که منصبی الهی است، از رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و ائمه‌ی هدی جدا نبوده و نخواهد بود. مجموع احادیثی که در این رساله آمده، و نیز احادیث فراوانی که به جهت اختصار ذکر نشد، به خوبی بر این مطلب دلالت دارد.

[ صفحه 87]

کلمات رسول اکرم درباره‌ی فاطمه‌ی زهرا

اشاره

در این فصل برخلاف فصلهای دیگر تنها قسمت مورد نظر از روایات را برگزیده و برای جلوگیری از اطاله کلام از ذکر سایر قسمتهای آن خود داری می‌کنیم.

کلماتی که از طریق اهل بیت از رسول‌الله نسبت به آن بزرگوار نقل شده است

حدیث 01

«یا خدیجه، هذا جبرئیل یخبرنی (یبشرنی) انها انثی، و انها النسلة الطاهره المیمونه، و ان الله- تبارک و تعالی- سیجعل نسلی منها، و سیجعل من نسلها ائمه، و یجعلهم خلفائه فی ارضه بعد انقضاء وحیه» [140] .
- ای خدیجه، این جبرئیل است که به من خبر می‌دهد (یا بشارت می‌دهد) که کودکی که در رحم داری دختر است. و اینکه نسل پاکیزه و با میمنتی است، و بزودی خداوند- تبارک و تعالی- نسل مرا از او قرار می‌دهد، و بزودی از نسل او امامانی قرار خواهد داد که بعد از انقطاع و حیش آنان را جانشینان روی زمین می‌گرداند.

[ صفحه 88]

حدیث 02

«ففاطمه حوراء انسیه: فلکما اشتقت الی رائحه الجنه، شممت رائحة ابتنی فاطمة.» [141] .
- پس فاطمه حوریه‌ی بشر گونه است، لذا هر زمان مشتاق بوی بهشت می‌شوم، دخترم فاطمه را می‌بویم.

حدیث 03

«فما قبلتها قط الا، وجدت رائحه شجره طوبی منها.» [142] .
- هرگز فاطمه را نمی‌بوسم، مگر اینکه بوی درخت طوبی را از او استشمام می‌کنم.

حدیث 04

اشاره

امیرالمومنین علی علیه‌السلام به رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم عرض کرد:
«نور فاطمه من نورنا؟»
- آیا نور فاطمه از نور ما است؟
حضرت فرمود:
«اولا تعلم؟!»
- مگر نمی‌دانی؟!
آنگاه علی علیه‌السلام به جهت شکر این نعمت، به درگاه الهی سجده کرد. [143] .

بیان

بیان حدیث دوم از فصل اول و نیز حدیث ششم از فصل نهم، معنای این

[ صفحه 89]

حدیث را روشن می‌کند.

حدیث 05

اشاره

«ان الله لیغضب لغضب فاطمة، و یرضی لرضاها.» [144] .
- خداوند به غضب فاطمه، غضب می‌کند و به خشنودی او خشنود می‌شود.

بیان

در واقع حدیث می‌خواهد بفرماید: غضب او، عین غضب خدا و خشنودی او، عین خشنودی خدا است.

حدیث 06

«ان الله تعالی اختار من النساء أربع: مریم و آسیه و خدیجه و فاطمة...» [145] .
- خداوند متعال از میان زنان، چهار زن را برگزید، مریم، آسیه، خدیجه و فاطمه...

حدیث 07

«الحسن والحسین خیر اهل الارض بعدی و بعد ابیهما، و امهما افضل نساء اهل الارض.» [146] .
- حسن و حسین، بهترین اهل زمین بعد از من و پدرشان هستند، و مادرشان افضل زنان روی زمین است.

[ صفحه 90]

حدیث 08

«فاطمة سیده نساء اهل الجنة من الاولین و الاخرین.» [147] .
- فاطمه، سیده و سرور زنان اهل بهشت از اولین و آخرین است.

حدیث 09

«فاطمه سیده نساء العالمین من الاولین و الاخرین.» [148] .
- فاطمه، سیده و سرور زنان عالمین از اولین تا آخرین آنهاست.

حدیث 10

«انت منی و انا منک.» [149] .
- تو از منی، و من از توام.

حدیث 11

«ان فاطمه شجنه منی، یسخطنی ما أسخطها و یرضینی ما ارضاها.» [150] .
- فاطمه، شاخه و پاره‌ای از من است، آنچه او را به غضب آورد مرا به غضب آورده است و آنچه او را خشنود کند مرا خشنود خواهد کرد.

حدیث 12

«یا فاطمه، من صلی علیک، غفر الله اله، والحقه بی حیث کنت من الجنه.» [151] .
- ای فاطمه، هر کس بر تو صلوات فرستد، خداوند او را آمرزیده و در

[ صفحه 91]

بهشت، هر کجا باشم، به من ملحق خواهد کرد.

حدیث 13

«و لولا علی ما کان لفاطمة کفو ابداً.» [152] .

حدیث 14

«اللهم، انهما احب خلقک الی فأحبهما، و بارک فی ذریتهما، و اجعل علیهما منک حافظا. و انی اعیذهما بک و ذریتهما من الشیطان الرجیم.» [153] .
- بارالها، این دو (علی و فاطمه علیهماالسلام) محبوبترین و مخلوقات تو نزد من می‌باشند، تو نیز ایشان را محبوب خود قرار ده، و نسلشان را مبارک گردان و در حفظ و حراست خود قرار ده. من این دو، و فرزندان آنها را از شر شیطان رجیم در حفظ و حراست تو پناه می‌دهم.

حدیث 15

«اللهم، هذه ابنتی و أحب الخلق الی. أللهم، و هذا اخی و احب الخلق الی.» [154] .
- خداوندا، این دخترم و محبوبترین مخلوقات نزد من است، بار الها، و این

[ صفحه 92]

برادرم و محبوبترین مخلوقات نزد من است.

حدیث 16

«یا علی، هذه بنتی، فمن اکرمها فقد اکرمنی، و من اهانها فقد اهاننی.» [155] .
- ای علی، این دختر من است، هر کس به او احترام بگذارد مرا گرامی داشته است،و هر که به او اهانت کند به من اهانت کرده است.

حدیث 17

«یا علی، اما علمت ان فاطمه بضعه منی و انا منها؟ فمن آذاها فقد آذانی، (و من آذانی فقد آذی الله)، و من آذاها بعد موتی کان کمن آذاها فی حیاتی، و من آذاها فی حیاتی کان کمن آذاها بعد موتی.» [156] .
- ای علی، مگر نمی‌دانی که فاطمه پاره‌ی تن من است و من نیز از اویم؟ پس هر کس او را اذیت کند مرا اذیت کرده است، (و هر که مرا اذیت کند خدا را اذیت نموده است)، و هر کس بعد از مرگ من او را آزار دهد، مثل کسی است که در حال حیاتم او را اذیت کرده باشد، هر کس او را در حیاتم اذیت کند، مثل کسی است که بعد از وفاتم او را آزار دهد.

حدیث 18

اشاره

«علی (منی) و ابنای منه، والطیبون منی و انا منهم، و هم الطیبون بعد اُمهم، و هم سفینة من رکبها نجی، و من تخلف عنها هوی: الناجی فی الجنه، و الهاوی فی لظی.» [157] .
- علی (از من است) و دو پسرم (حسن و حسین) از اویند، و پاکیزگان از من

[ صفحه 93]

هستند و من از ایشان هستم، و ایشان پاکیزگانند بعد از مادرشان. آنان کشتی نجاتند، هر کس بر آن سوار شد نجات یافت، و هر کس از آن باز ماند ساقط شده و هلاک گردید. نجات یابنده در بهشت، و سقط کننده در آتش جای دارد.

بیان

گویا عبارت «علی منی و ابنای منه، والطیبون منی و انا منهم» اشاره به مقام نورانیت رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم و علی علیه‌السلام و طیبین یعنی أئمه اطهار علیهم‌السلام باشد.
اما تناسب روایت با فضیلت فاطمه‌ی زهرا علیهاالسلام، جمله «هم الطیبون بعد امهم» می‌باشد که شاهد بر فضیلت آن بزرگوار است. و اگر ضمیر «هم سفینه...» علاوه بر علی و أئمه علیهم‌السلام، شامل فاطمه‌ی زهرا علیهاالسلام نیز بشود، فضیلت دیگری در ردیف آن بزرگواران برای حضرتش بیان شده است.

روایاتی که از غیر طریق اهل بیت نقل شده است

اشاره

در این قسمت روایاتی را که از غیر طریق اهل بیت، نظیر سلمان و ابوذر و سایر دوستان، و یا حتی از طریق بعضی از معاندان [158] ایشان و آنان که در دل با ایشان خوب نبودند، از رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم نقل شده است، می‌آوریم:

حدیث 01

«فاطمه بضعه منی، من سرها فقد سرنی، و من ساءها فقد ساءنی. فاطمه اعز الناس علی.» [159] .
- فاطمه، پاره‌ی تن من است، هر کس او را مسرور کند مرا مسرور کرده است، و هر که با او بدی کند به من بدی کرده است. فاطمه، عزیزترین مردم نزد من است.

[ صفحه 94]

حدیث 02

عائشه نزد رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم آمد و دید که فاطمه را می‌بوسد، عرض کرد: یا رسول‌الله، آیا دوستش داری؟ حضرت فرمود:
«اما والله، لو علمت حبی لها، لا زددت لها حبا.»
- هان، به خدا سوگند، اگر علت محبت مرا نسبت به او می‌دانستی، تحقیقا تو نیز بیشتر به او محبت می‌ورزیدی.
در آخر حدیث علت محبتش را همان استشمام کردن بوی بهشت از ایشان شمرده و می‌فرماید:
«ففاطمة حوراء انسیه، فاذا اشتقت الی الجنه، شممت رائحة فاطمه علیهاالسلام.» [160] .
- به این ترتیب، فاطمه حوریه‌ی بشر گونه است، لذا هر وقت مشتاق بهشت می‌شوم، بوی فاطمه علیهاالسلام را استشمام می‌کنم.

حدیث 03

«یا علی، ان فاطمه بضعه منی، و هی نور عینی و ثمرة فوادی، یسوونی ما ساءها و یسرنی ما سرها.» [161] .
- ای علی، فاطمه پاره‌ی تن من و نور چشم و میوه‌ی دل من است، آنچه او را ناراحت کند مرا ناراحت می‌کند، و آنچه او را مسرور کند، مرا مسرور و شادمان می‌کند.

حدیث 04

در آخر روایت فوق می‌فرماید:
«اللهم، انی اشهدک انی محب لمن احبهم، و مبغض لمن ابغضهم، و سلم لمن

[ صفحه 95]

سالمهم، و حرب لمن حاربهم، و عدو لمن عاداهم، و ولی لمن والاهم.» [162] .
- بار الها، تو را شاهد می‌گیرم که من دوستداران ایشان (علی و فاطمه و حسن و حسین علیهم‌السلام) را دوست دارم و با کسانی که بغض و کینه ایشان را دارند دشمنم، و با آنان که با ایشان سر صلح و سازش دارند، سازگار و با آنان که سر جنگ و ستیز دارند در ستیزم، و دشمن دشمنان ایشان و یاریگر کسانی هستم که ایشان را نصرت و یاری می‌کنند.

حدیث 05

«من آذاها فی حیاتی کمن آذاها بعد موتی، و من آذاها بعد موتی کمن آذاها فی حیاتی، و من آذاها فقد آذانی، و من آذانی فقد آذی الله، و هو قول الله: (ان الذین یوذون الله و رسوله، لعنهم الله فی الدنیا والاخره.) [163]
- کسی که او را در حال حیاتم آزار کند، مثل کسی است که بعد از مرگم او را آزار کند، و هر کس بعد از مرگم وی را بیازارد مثل کسی است که در حال حیاتم بیازارد، و آن که او را بیازارد مرا آزرده، و آن که مرا بیازارد تحقیقاً خدا را آزرده است، و این همان گفتار الهی است که می‌فرماید: «کسانی که خدا و رسولش را بیازارند، خداوند آنان را در دنیا و آخرت لعنت، و از رحمتش دور می‌گرداند.»

حدیث 06

«ان ابنتی فاطمه ملا الله قلبها و جوارحهما ایمانا و یقیناً.» [164] .

[ صفحه 96]

- خداوند، دل و اعضای دخترم فاطمه را از ایمان و یقین پرد کرده است.

حدیث 07

«فاطمه بضعه منی، من سرها فقد سرنی، و من ساءها فقد ساءنی. فاطمة اعز البریه علی.» [165] .
- فاطمه، پاره‌ی تن من است، هر کس او را مسرور کند مرا شادمان کرده است، و هر کس او را بیازارد مرا آزرده است. فاطمه عزیزترین مخلوقات نزد من است.

حدیث 08

«خرج النبی صلی الله علیه و آله و سلم و هو آخذ بید فاطمة علیهاالسلام فقال: من عرف هذه فقد عرفها، و من لم یعرفها فهی فاطمه بنت محمد، و هی بضعة منی،و هی قلبی و روحی التی بین جنبی، فمن آذاها فقد آذانی، و من آذانی فقد آذی الله.» [166] .
- پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم در حالی که دست فاطمه علیهاالسلام را گرفته بود، از منزل خارج شد، پس فرمود: هر کس ایشان را شناخته که می‌شناسد، و هر کس وی را نشناخته (او را معرفی می‌کنم:) او فاطمه دختر محمد است، او پاره‌ی تن من است، او قلب و روح میان دو پهلوی من (و وجود من) است. هر کس او را بیازارد، مرا آزرده، و هر کس مرا بیازارد، خدا را آزرده است.

حدیث 09

«اللهم، انها منی و انا منها. اللهم، کما اذهبت عنی الرجس و طهرتنی، فطهرها.» [167] .
- بار الها، فاطمه از من است و من از اویم. خدایا، همان طور که پلیدی را از

[ صفحه 97]

من برداشته و طاهرم نموده‌ای، او را نیز پاکیزه و مطهر نما.

حدیث 10

«طهر کما الله و طهر نسلکما، انا سلم لمن سالمکما و حرب لمن حاربکما.» [168] .
- خداوند، شما (علی و فاطمه علیهاالسلام) را طاهر گرداند و نسل شما را نیز پاکیزه کند، من با هر کس که با شما سر سازش و دوستی داشته باشد دوستم، و با هر کس که با شما سر ستیز داشته باشد در ستیزم.

حدیث 11

اشاره

«دخل رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم علی فاطمة فی صبیحة عرسها بقدح فیه لبن، فقال: اشربی، فداک ابوک، ثم قال لعلی علیه‌السلام: اشرب، فداک ابن عمک.» [169] .
- رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم صبح روز بعد از عروسی فاطمه با ظرف شیری به خانه ایشان تشریف فرما شده و به وی فرمود: بیاشام، پدرت به فدایت! و به علی علیه‌السلام نیز فرمود: بیاشام: پسر عمویت به فدایت!

بیان

دو تعبیر «فداک ابوک» و «فداک ابن عمک» در لغت عرب، معمولا در جایی استعمال می‌شود که شخصی بخواهد علاقه تام و شدت محبت خود را به فردی اظهار نماید. گاهی این معنی به جهت کمالات ظاهری شخص است و گاهی به جهت معنویت، و گاهی به هر دو جهت.
و کلام رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم نسبت به علی و فاطمه علیهاالسلام، در اینجا در مرحله اول برای آن است که خدا ایشان را دوست دارد،و در مرحله دوم از آن جهت است که ایشان در کمالات ظاهری و معنوی سرآمد همه عالمند.

[ صفحه 98]

حدیث 12

اشاره

«یا علی، ان الله زوجک فاطمه، و جعل صداقها الارض، فمن مشی علیها مبغضا لک، مشی حراما.» [170] .
- ای علی، خداوند فاطمه را به تزویج تو درآورد و زمین را مهر او قرار داد، لذا هر کس با کینه و عداوت تو بر روی زمین راه رود، به حرام راه رفته است.

بیان

این بود قسمتی از روایاتی که بر عظمت و منزلت روحی و معنوی فاطمه علیهاالسلام دلالت می‌کرد.
عبارت «نور فاطمه من نورنا» در حدیث چهارم، تمام احادیث گذشته و احادیث این فصل را به معنای خود می‌رساند، زیرا مراد از نور، نور ولایت است. و اینجاست که معنای «إنها منی و انا منها» روشن می‌شود.
دیگر مشکلات روایات این فصل از توضیحات گذشته و آینده ما در این رساله روشن می‌گردد و نیازی به توضیح بیشتر نیست.

[ صفحه 99]

عصمت فاطمه‌ی زهرا

مفهوم عصمت

نخست باید توجه داشت که منظور از عصمتی که درباره‌ی انبیا و اولیا علیهم‌السلام گفته می‌شود، چیست؟
آیا معنای لغوی آن، یعنی مصون و محفوظ بودن منظور است، که در مورد انبیا و اوصیا مصون بودن از مطلق خطاهای مادی و معنوی قصد بشود، و یا فقط محفوظ و مصون بودن از خطاهای معنوی منظور است.
به عبارت دیگر: آیا ایشان حتی در امور ظاهری که مربوط به جهات عالم طبیعت و زندگی روز مره غیر مرتبط به مسائل معنوی و توحیدی و دینی هست، نیز عصمت دارند، و یا تنها در امور معنوی که منافی با استوار بودن باطنی و فطری بر طریق توحید و صراط مستقیم هست، عصمت دارند؟
آنچه از ظاهر آیات و روایات در این باره استفاده می‌شود، همان معنای دوم است،و دلیلی بر اینکه نسبت به امور ظاهری هم از خطاها باید عصمت داشته باشند، نداریم (هر چند اگر بخواهند، می‌توانند باذن الله نسبت به آن امور نیز آگاه شوند.)
زیرا ریشه‌ی عصمت، این بزرگواران، به عدم انحراف از فطرت بازگشت می‌کند، آن فطرتی که قرآن شریف درباره‌ی آن می‌فرماید:
(فاقم وجهک للدین حنیفا، فطرت الله التی فطر الناس علیها، لا تبدیل لخلق

[ صفحه 100]

الله، ذلک الدین القیم، ولکن اکثر الناس لا یعلمون.) [171] .
- استوار و مستقیم روی (و تمام وجود) خود را به سوی دین کن، همان سرشت و فطرتی که خداوند مردم را بر آن آفرید، و در خلقت الهی تبدیل و تغییری نیست. این است دین قیم و استوار، ولی اکثر مردم (از این حقیقت) آگاه نیستند.
در احادیث نیز «فطرت» را به «توحید» و «اسلام» و «معرفت ربوبی» تفسیر نموده‌اند. [172] .
به عبارت دیگر: ریشه خطا و گناه، غفلت از توحیدی است، و این امر در انبیا و اولیا علیهم‌السلام راه ندارد، زیرا ایشان در عین اینکه زندگی عادی میان مردم را داشته‌اند، از بدو تولد تا زمان رحلتشان، هرگز توجهی به عالم طبیعت نداشته، و در نتیجه هیچ‌گونه حجابی میان آنها و فطرتشان حائل نشده است تا لحظه‌ای غفلت برای آنها حاصل شده باشد و یا خطایی از آنها سر زند، لذا از خطا که منشأش غفلت از توحید است، محفوظ بوده‌اند. [173] .
و «دین» نیز، که عبارت از یک سلسله دستورات خاصی است، بازگشت و

[ صفحه 101]

اساس آن- چنان که ظاهر آیه‌ی مورد بحث نیز بر آن دلالت دارد- همان موافقت با فطرت توحیدی می‌باشد.
و «دین قیم»، همان خود فطرت و استوار بودن بر فطرت توحید و جدایی نگرفتن از آن است که انبیا و اولیا چنین هستند، چنانکه قرآن شریف درباره‌ی حضرت یحیی علیه‌السلام می‌فرماید:
(و سلام علیه یوم ولد، و یوم یموت، و یوم یبعث حیا.) [174] .
- و سلام بر او روزی که متولد شد، و روزی که رحلت می‌کند، و روزی که زنده، مبعوث و برانگیخته می‌شود.
و نیز از زبان حضرت عیسی علیه‌السلام درباره‌ی وی چنین می‌فرماید:
(والسلام علی یوم ولدت، و یوم اموت، و یوم ابعث حیا.) [175] .
- و سلام بر من روزی که به دنیا آمدم، و روزی که از دنیا رحلت می‌کنم، و روزی که زنده، مبعوث و برانگیخته می‌شوم.
و سلامهای دیگری که درباره‌ی انبیای دیگر ذکر می‌فرماید، همگی به این معنا اشاره دارد، زیرا «سلام الهی» به معنای امنیت مطلق و سلامتی و مصونیت از همه خطاهایی است که انسان را از فطرت توحیدی خود دور می‌کند، و کسی که مخاطب سلام الهی قرار گیرد از همه پلیدیها به دور است.
به این ترتیب: غیر از انبیا و اولیا که از بدو تولد از عصمت الهی برخوردارند، دیگران نیز (که قبل از این عالم چنانکه باز از آیات و روایات این باب استفاده می‌شود به فطرت توحید آشنا بوده و هیچ حجابی میان آنها و فطرتشان نبوده، ولی با آمدن به این عالم، آن عصمت را از دست داده‌اند) اگر با توجه به دستوراتی که شارع مقدس تشریع نموده، مجاهده کرده و حجابهای غفلت میان خود و فطرت توحیدیشان را که نتیجه‌ی گناه و توجه به عالم طبیعت است، پاک

[ صفحه 102]

کرده و دوباره به فطرتشان بازگردند، و هیچ گونه حجابی میان آنها و فطرتشان نماند، از همان لحظه معصوم به حساب می‌آیند. چنانکه در ادعیه تمنای چنین معنایی را از خداوند نموده و عرض می‌کنیم:
«و تعصمنی من کل ما نهیتنی عنه.» [176] .
- و مرا با عصمت خود، از تمام چیزهایی که نهی فرمودی حفظ کنی.
و در جای دیگر عرض می‌کنیم:
«و اعصمنی ان أخطی‌ء.» [177] .
- مرا از خطا، معصوم و محفوظ بدار.
و یا عرض می‌کنیم:
«و اعصمنی فیما بقی من عمری.» [178] .
- و مرا در باقی مانده عمرم معصوم نما.

عصمت فاطمه‌ی زهرا

با توجه به بیان گذشته، اگر روایاتی را که در فصول گذشته و آینده درباره فضائل آن بانوی بزرگ عالم بشریت آمده و خواهد آمد ملاحظه کنیم، پی خواهیم برد که وی قطعاً عصمتی را که انبیا و اولیا از آن برخوردار بوده‌اند، داشته است، زیرا فاطمه علیهاالسلام در این احادیث، از جهت مقام و منزلت نورانیت و ولایت، همردیف با ایشان بلکه بالاتر بوده و همردیف با رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم و ائمه‌ی اطهار (از نظر معنویت نه نبوت و وصایت که منصب الهی است) معرفی شده است. و این بدان معناست که هیچ حجابی میان او و فطرتش، در هیچ زمانی حائل نشده تا خطایی و حتی غفلتی از او صادر شده باشد.

[ صفحه 103]

فاطمه علیهاالسلام، معصومه‌ای است که طینتش از اعلی علیین خلق شده. او طاهره و مطهره‌ای است که به هیچ پلیدی آلوده نشده است و تعبیرات دیگری که همه اشاره به این است که فطرتش دست نخورده باقی مانده است.
خلاصه آنکه: اگر نه این بود که اراده‌ی حق سبحانه بر این قرار گرفته است که نبوت و وصایت منصب خاص مردان باشد، به حضرت زهرا علیهاالسلام نیز عطا می‌شد.
با توجه به این بیان و ملاحظه احادیثی که در این رساله جمع‌آوری شده، که هر یک به گونه‌ای به عصمت آن بزرگوار اشاره دارد، اگر با حدیثی برخلاف بیانات متسفیضه احادیث برخورد کنیم که با مقام عصمت ایشان سازگار نیست، باید یا از ظاهر آن دست بکشیم، و یا آن را کنار بگذاریم.

[ صفحه 105]

علم، معرفت و دیگر کمالات فاطمه‌ی زهرا

حدیث 01

در قسمتی از روایت مفضّل بن عمر، از امام صادق علیه‌السلام آمده است: هنگامی که فاطمه علیهاالسلام متولد شد... فرمود:
«اشهد ان لا اله الا الله، و ان ابی رسول‌الله سید الانبیاء، و أن بعلی سید الأوصیاء، و ولدی ساده الاسباط، ثم سلمت علیهن و سمت کل واحدة منهن باسمها.» [179] .
- شهادت می‌دهم که معبودی جز خدا نیست، و پدرم رسول خدا، سید و سرور پیامبران، و شوهرم سرور اوصیا، و پسرانم، سادات و سروران اسباط و نوادگان هستند. سپس بر آنان (خانمهایی که در اطرافش بودند) سلام گفت و هر یک را به نام خواند.

حدیث 02

در قسمتی از حدیث عمار آمده است: فاطمه به علی علیهماالسلام عرض کرد:
«ادن لا حدثک بما کان، و بما هو کائن، و بما لم یکن الی یوم القیامة حین تقوم الساعة.» [180] .

[ صفحه 106]

- نزدیک بیا، تا به تو از حوادث گذشته و حال و آینده تا روز قیامت، آن هنگام که قیامت برپا می‌شود، خبر دهم.

حدیث 03

امام صادق، از پدر بزرگوار، از جد بزرگوارش علیهم‌السلام از ابن عبّاس نقل کرده است:... ام‌سلمه گفت: رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم مرا به ازدواج خود درآورد و تربیت دخترش را به من سپرد و من او را ادب می‌کردم، ولی:
«و کانت والله اداب منی، و اعرف بالأشیاء کلها.» [181] .
- به خدا سوگند، فاطمه از من مؤدبتر و به همه چیز آشناتر بود.

حدیث 04

اشاره

جابر می‌گوید: از امام صادق علیه‌السلام پرسیدم: چرا فاطمه‌ی زهرا، زهرا نامیده شد؟ فرمود:
«لان الله- عز و جل- خلقها من نور عظمته: فلما اشرقت، أضاءت السماوات والارض بنورها، و غشیت ابصار الملائکة، و خرت الملائکة لله ساجدین، و قالوا:الهنا و سیدنا، ما هذا النور؟ فاوحی الله إلیهم: هذا نور من نوری، و اسکنته فی سمائی، خلقته من عظمتی اخرجه من صلب نبی من انبیائی، أفضله علی جمیع الانبیاء، و اخرج من ذلک النور ائمه...» [182] .
- زیرا هنگامی که خداوند- عزوجل- او را از نور عظمت خود خلق نمود، چون نور جمالش درخشید، آسمانها و زمین به نورش روشن شد، و چشمان ملائکه را فرا گرفت.آنها برای خدا به سجده افتادند و عرض کردند: معبودا، سرورا، این چه نوری است؟ خداوند به ایشان وحی کرد: این نوری از نور من

[ صفحه 107]

است، آن را در آسمان قرار داده، و از عظمت خود خلقش نمودم و از صلب پیغمبری از پیامبران خود که او را بر همه آنها برتری می‌دهم، خارج خواهم کرد و از آن نور ائمه‌ای خلق خواهم نمود.

بیان

این نور همان، نور عظمت الهی است که تما اشیا را پر کرده است، به گونه‌ای که همه‌ی اشیاء و موجودات در مقابل آن خاضع و خاشع و ذلیل هستند، چنانکه در دعای کمیل خداوند را چنین می‌خوانیم:
«و بعظمتک التی غلبت (ملات) أرکان کل شی‌ء.» [183] .
- (خداوندا، از تو مسألت می‌کنم...) به عظمت تو که بر ارکان و شراشر وجود هر چیزی غلبه (یا: آن را پر) کرده است.
حال اگر خداوند از آن نور به فاطمه علیهاالسلام عنایت نماید، چنانکه از ظاهر حدیث گذشته برمی‌آید، آیا نباید اموری را که در حدیث ذکر شده است در پی داشته باشد، همان گونه که در مقابل حق سبحانه تحقق دارد؟!

حدیث 05

ابن عماره به نقل از پدرش می‌گوید: از امام صادق علیه‌السلام پرسیدم: چرا فاطمه، زهرا نامیده شد؟ فرمود:
«لانها کانت اذا قامت فی محرابها، زهر نورها لاهل السماء کما یزهر نور الکواکب لاهل الارض.» [184] .
- برای آنکه وقتی فاطمه در عبادتگاهش به نماز می‌ایستاد، نورش برای اهل آسمان می‌درخشید، همانطوری که نور ستارگان برای اهل زمین می‌درخشند.

[ صفحه 108]

حدیث 06

اشاره

ابان بن تغلب می‌گوید: به امام صادق علیه‌السلام عرض کردم: یابن رسول‌الله، چرا زهرا، زهرا نامیده شد؟ فرمود:
«لانها تزهر لامیر المومنین علیه‌السلام فی النهار ثلاث مرات بالنور.»
- زیرا روزی سه بار برای امیرالمومنین علیه‌السلام نور افشانی می‌کرد.
وقت نماز صبح، در حالی که مردم در خواب بودند، جمالش نور افشانی می‌کرد و سفیدی نورش به خانه‌های مردم در مدینه می‌تابید، به گونه‌ای که دیوارها سپید می‌شد و مردم تعجب کرده و خدمت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم شرفیاب شده و درباره‌ی آنچه دیده بودند می‌پرسیدند، و حضرتش ایشان را روانه‌ی منزل فاطمه علیهاالسلام می‌کرد و آنها به منزل حضرتش آمده،
«فیرونها قاعدة فی محرابها تصلی، والنور یسطع من محرابها من وحهها.»
- و می‌دیدند که حضرت در عبادتگاهش نشسته، نماز می‌گذارد و نور جمالش از محراب ساطع است.
از اینجا پی می‌بردند نوری که دیده بودند از نور فاطمه علیهاالسلام بوده است.
و هنکام نیمه‌ی روز نیز که برای نماز آماده می‌شد، جمال آن حضرت به نور زردی پرتوافشانی می‌کرد و بر خانه‌های مردم می‌تابید و لباسها و رنگشان زرد می‌شد، مردم خدمت پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله و سلام شرفیاب شده و درباره‌ی آنچه دیده بودند می‌پرسیدند و حضرتش آنها را به منزل فاطمه علیهاالسلام روانه می‌کرد
«فیرونها قائمة فی محرابها، و قد زهر نور وجهها- صلوات الله علیها و علی أبیها و بعلها و بنیها- بالصفرة.»
- می‌دیدند که حضرت در عبادتگاهش ایستاده، و جال آن حضرت- صلوات و رحمت خداوند بر او و پدر بزرگوار و شوهر و پسرانش باد- به نور زرد می‌درخشد.
از این جا پی می‌بردند که آنچه دیده بودند، از نور جمالش بوده است.

[ صفحه 109]

هنگام آخر روز نیز که آفتاب غروب می‌کرد، صورت فاطمه سرخ شده و جمالش از شادی و به جهت شکر خداوند- عزوجل- به سرخی می‌درخشید، و نور جمالش به خانه‌های مردم می‌تابید و دیوارها سرخ می‌شدند، لذا مردم تعجب کرده و خدمت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم رسیده و درباره‌ی آن سئوال می‌کردند، و حضرتش باز آنان را روانه‌ی منزل فاطمه می‌کرد،
«فیرونها جالسه تسبح الله و تمجده، و نور وجهها یزهر بالحمرة.»
- می‌دیدند حضرتش نشسته، مشغول تسبیح و تمجید و ثنای الهی است و نور جمالش به سرخی می‌درخشد.
از این جا پی می‌بردند که آنچه دیده بودند، از نور جمال فاطمه علیهاالسلام بوده است... [185] .

بیان

همان گونه که در فصل پنجم در بیان ساطع شدن نور هنگام ولادت از حضرتش گذشت، ظهور نور از وی در اوقات سه گانه‌ی نماز، برای امیرالمومنین علیه‌السلام نیز حل می‌شود.
ولی به احتمال قوی باید گفت: این نور همان نور ولایت کلی الهی است، که در حدیث چهارم از آن به «نور عظمته» و «نور من نوری» تعبیر شده است. و اگر هم در ظاهر حضرتش دیده می‌شده و یا به رنگهای مختلف ظاهر می‌گشته، به حساب جهت خلقی «نور عظمت و اسماء و صفات حق» است به صورتهای مختلف، چنانکه در تعبیر روایت چهارم لفظ «خلق» و در احادیث دیگر الفاظ «الحمرة» و «الصفره» و «من وجهها» و «من نورها» وجود دارد.
زیرا نور الهی و اسماء و صفاتش، چون جهت خلقی و مظهری به خود گرفت و بنا شد به این صورت (خلقت فاطمه علیهاالسلام) و از این طریق ظاهر شود که

[ صفحه 110]

همه بتوانند آن را مشاهده کنند، باید چنین باشد، ولی ریشه، همان نور ولایت است.

حدیث 07

یزید بن عبدالملک می‌گوید: امام باقر علیه‌السلام فرمود: وقتی فاطمه علیهاالسلام به دنیا آمد، خداوند- عزوجل- به ملکی وحی نمود که زبان مبارک حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم را به نام وی باز کند (نام وی را به زبان مبارک ایشان بیاورد) و حضرت، فاطمه‌اش نامیده. سپس فرمود:
«انی فطمتک بالعلم، و فطمتک عن الطمث.»
- من تو را به وسیله علم (از جهل و نادانی) جدا کردم، و از ابتلائات زنانگی باز گرفتم.
سپس امام باقر علیه‌السلام فرمود:
«والله لقد فطمها الله- تبارک و تعالی- بالعلم و عن الطمث بالمیثاق.» [186] .
- به خدا قسم، خداوند- تبارک و تعالی- فاطمه را در میثاق ازلی به علم (از جهل و نادانی) جدا کرد، و از ابتلائات زنانگی باز گرفت.

حدیث 08

اشاره

محمد بن قاسم می‌گوید: امام صادق علیه‌السلام فرمود:
(انا انزلناه فی لیله القدر) [187] اللیله فاطمه، والقدر الله، فمن عرف فاطمه حق معرفتها، فقد ادرک لیله القدر. و انما سمیت فاطمه، لان الخلق فطموا عن معرفتها.» [188] .

[ صفحه 111]

- تاویل لیله در (انا انزلناه فی لیله القدر) فاطمه است، و تأویل قدر، الله تبارک و تعالی است. لذا هر کس فاطمه را حقیقتا شناخت، شب قدر را درک نموده است و علت نامگذاری فاطمه به این نام، آن است که تمام مخلوقات از معرفت و شناسایی او باز گرفته شده اند (او را آن گونه که هست نمی‌توانند بشناسند).

بیان

اگر بپذیریم که نزول قرآن در شب قدر بر رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم نزول دفعی بوده است و نه تدریجی، چنان که اهل تحقیق از مفسرین چنین فرموده‌اند، مشکل این حدیث و حدیث دیگری که «لیله‌ی مبارکه» در آیه‌ی شریفه (انا انزلناه فی لیله مبارکه) [189] سوره‌ی دخان را به فاطمه علیهاالسلام تاویل کرده حل می‌شود.
زیرا قرآنی که بر قلب رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم نازل شده، این کتاب مدون و ظاهر قرآن نیست، بلکه حقیقت قرآن است که حضرتش به مقام نورانیت و ولایت مطلقه، که از مقام ولایت کلی الهی جدا نیست، آن را در صورت بشری و عنصری که از آن به «لیله» تعبیر شده، تلقی نموده است.
حال با توجه به این نکته که حضرتش با مقام نورانیت و ولایت خویش حقیقت قرآن را تلقی کرده، و نیز با عنایت به اینکه حضرات معصومین (که حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلام نیز یکی از ایشان است) در مقام نورانیت و ولایت از رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم جدا نیستند (چنانکه از فصول گذشته و آینده این رساله خصوصا فصل اول آشکار می‌شود)، چه مانعی دارد که این معنا به این اعتبار، به هر کدام از حضرات معصومین نسبت داده شده و این دو آیه نسبت به ایشان تاویل شود؟!
بنابراین، مانعی ندارد که فاطمه‌ی زهرا علیهاالسلام تاویل «لیلة» در دو سوره قدر و

[ صفحه 112]

دخان باشد، و حضرتش به مقام نورانیت، حقیقت قرآن را تلقی نموده باشد، زیرا وی یکی از معصومین، و در منزلت و مقام نورانیت [190] . (چنانکه باز از روایت منقول در این رساله خصوصا روایات فصل اول ظاهر می‌شود) همردیف با رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم و ائمه‌ی اطهار علیهم‌السلام بوده، و از جهت خلقت بشری که مراد از «لیله» [191] است نیز با ایشان مشترک است، لذا مانعی ندارد که بفرماید: تاویل لیله، فاطمه علیهاالسلام است و قرآن در ظرف وجودی او (به اعتبار مقام نورانیت) نازل شده است.
اما علت اینکه چرا «قدر» را در این حدیث به «الله» تفسیر نموده‌اند؟ شاید به اعتبار جامعیت آن بانوی بزرگ در تجلیات اعظم الهی (اسمی و صفتی و ذاتی) باشد.
دلیل این بیان و بیان گذشته ذیل حدیث است که می‌فرماید:
«فمن عرف فاطمه حق معرفتها...»
- هر کس فاطمه را حقیقتاً بشناسد...
هر چند ممکن است که اضافه‌ی «لیله» به «قدر» در ظاهر لفظ، و به «الله» در معنا و تاویل، اضافه تشریفیه باشد، مثل اضافه ید و بیت به الله، در «یدالله» و «بیت الله».

حدیث 09

اشاره

در ابتدای وصیت فاطمه علیهاالسلام در ایام بیماری‌اش به علی علیه‌السلام آمده است:
«یا ابن عم، ما عهدتنی کاذبه و لا خائنه، و لا خالفتک منذ عاشرتنی.»
- ای پسر عمو، هیچ وقت مرا دروغگو و خیانت کار ندیده‌ای، و از زمانی که

[ صفحه 113]

با من زندگی کردی با تو مخالفت نکرده‌ام.
حضرت علی علیه‌السلام فرمود:
«معاذ الله، انت اعلم بالله و ابر و اتقی و اکرم و اشد خوفا من الله، (من) ان او بخک بمخالفتی...» [192] .
- پناه به خدا، تو عالم‌تر به خدا و نیکوکارتر و پرهیزگارتر و گرامی‌تر و خوف تو از خدا بیش از آن است که من تو را به نافرمانی از خود سرزنش کنم...

بیان

اشاره

اگر چه اطاعت شوهر از وظائف زنان است، ولی از کلام علی علیه‌السلام استفاده می‌شود که عدم مخالفت فاطمه زهرا علیهاالسلام با علی علیه‌السلام به جهت آراسته بودن به صفات و کمالات نفسانی مذکور در پاسخ حضرت، و نیز شناخت علی علیه‌السلام به منزلت والایش بوده است، نه تنها به جهت اینکه وی شوهرش بوده است.
این بود پاره ای از روایاتی که بیانگر علم و معرفت و دیگر کمالات حضرت فاطمه علیهاالسلام بود. روایات دیگری نیز که در فصلهای سابق گذشت، و نیز روایاتی که در فصلهای آینده خصوصا در کلمات گهربار آن بانوی بزرگ عالم بشریت خواهد آمد، همه اشاره به مقام و منزلت علمی و عرفانی وی دار، که در جای خود اشاره می‌شود.

تذییل

از جمله کمالات آن بانوی بزرگوار، «محدثه بودن» [193] ایشان است که ذیلا به

[ صفحه 114]

بعضی از احادیث این باب اشاره می‌شود:
1- ابن‌عباس می‌گوید: رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: دخترم فاطمه، سیده و سرور زنان عالم از اولین و آخرین است،
«و انها لتقوم فی محرابها، فیسلم علیها سبعون الف ملک من الملائکه المقربین،و ینادونها بما نادت به الملائکة مریم، فیقولون: یا فامطه، (ان الله اصطفاک و طهرک، و اصطفاک علی نساء العالمین...) [194] .
و در حالی که در عبادتگاهش (به نماز) می‌ایستد، هفتاد هزار فرشته از ملائکه مقرب درگاه الهی به او سلام و درود گفته، و همانگونه که مریم را ندا کردند،وی را ندا کرده و می‌گویند: ای فاطمه، «خداوند تو را برگزید و مطهر و پاکیزه نمود، و بر زنان عالم اختیار کرده.»
2- در قسمتی از روایت ابی‌عبیده آمده است: بعضی از اصحاب امام صادق علیه‌السلام درباره‌ی مصحف فاطمه علیهاالسلام از حضرت سوال کردن، آن بزرگوار پس از سکوت طولانی فرمود: شما از هر چه که می‌خواهید (چه نیاز داشته باشید، یا نیاز نداشته باشید) بحث و فحص می‌کنید. فاطمه علیهاالسلام بعد از رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم، تنها هفتاد و پنج روز در دنیا بود و حزن شدیدی به واسطه‌ی فقدان پدر بزرگوارش بر او عارض می‌شد،
«و کان جبرئیل یاتیها فیحسن عزاءها علی ابیها، و یطیب نفسها، و یخبرها عن ابیها و مکانه، و یخبرها بمکا یکون بعدها فی ذریتها، و کان علی علیه‌السلام یکتب ذلک، فهذا مصحف فاطمه.» [195] .
- و جبرئیل نزد وی می‌آمد و او را در مصیبت پدر بزرگوارش دلداری و سر سلامتی می‌داد، و از پدر گرامی و جایگاهش و نیز از آنچه بعد از وی درباره ذریه‌اش روی می‌دهد، خبر می‌داد، و علی علیه‌السلام آن را می‌نوشت. این مصحف

[ صفحه 115]

فاطمه است.
3- اسحاق بن جعفر می‌گوید: از امام صادق علیه‌السلام شنیدم که فرمود: فاطمه، از آن سبب «محدثه» نامیده شد،
«لان الملائکة کانت تهبط من السماء فتنادیها، کما تنادی مریم بنت عمران، فتقول: یا فاطمه، (ان الله اصطفیک و طهرک، و اصطفیک علی نساء العالمین) [196] یا فاطمه (اقنتی لربک و اسجدی، و ارکعی مع الراکعین.) [197] فتحدثهم و یحدثونها... [198] .
- زیرا ملائکه از آسمان نازل شده و همچنان که مریم، دختر عمران را ندا می‌کردند، او را ندا می‌نمودند: ای فاطمه، «خداوند تو را برگزید و مطهر و پاکیزه نمود، و بر زنان عالم اختیار کرد.» ای فاطمه، «در پیشگاه پروردگارت فروتنی نما و سجده به جای آور، و با رکوع کنندگان رکوع کن.» به این ترتیب، فاطمه و ملائکه با یکدیگر گفتگو می‌کردند...

بیان

این بود بخشی از روایاتی که بر محدثه بودن آن بزرگوار دلالت می‌کرد، البته روایات دیگری در تأیید این مطلب وجود دارد، چنانکه در نماز مخصوص آن حضرت است که جبرئیل علیه‌السلام مستقیما به وی تعلیم نمود. [199] .
در هر حال، مجموعه، روایات این رساله، خصوصاً فصل اول بیانگر آن است که حضرتش حائز تمامی کمالات انبیا و اولیا- جز نبوت و امامت که دو منصب الهی خاص مردان است- و بلکه بالاتر در خلقت نوری و منزلت و مقام نورانیت،

[ صفحه 116]

همردیف رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم و ائمه اطهار علیهم‌السلام، مقدم بر خلقت نوری انبیا و اولیای سلف و بر منزلت نورانیت ایشان است، لذا منزلت محدث بودن که یکی از منازل ائمه اطهار است [200] ، قهرا برای وی اثبات می‌شود.

[ صفحه 117]

ازدواج فاطمه‌ی زهرا با علی

حدیث 01

حسین بن خالد از امام رضا از پدران گرامی‌اش از علی علیهم‌السلام نقل کرده است که: رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم به من فرمود: ای علی، گروهی از قریش مرا درباره‌ی ازدواج فاطمه سرزنش کردند و گفتند: ما از او خواستگاری کردیم و ما را رد کردی و به ازدواج علیّ درآورد، من به آنها گفتم: به خدا قسم، من از نزد خود شما را رد نکردم و از جانب خود به ازدواج او درنیاوردم،بلکه خداوند شما را محروم کرد و به ازدواج علی درآورد،
«فهبط علی جبرئیل فقال: یا محمد، ان الله- جل جلاله- یقول: لو لم اخلق علیا،لما کان لفاطمة ابنتک کفو علی وجه الارض، آدم فمن دونه.» [201] .
- جبرئیل بر من نازل شد و گفت: ای محمد، خداوند- جل جلاله- می‌فرماید: اگر علی را خلق نکرده بودم، برای دختر فاطمه همتایی روی زمین از آدم گرفته تا به آخر یافت نمی‌شد. [202] .

حدیث 02

در قسمتی از حدیث ابوایوب انصاری آمده است که: پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به فاطمه علیهاالسلام فرمود: ای فاطمه، خداوند- جل ذکره- نظری به زمین انداخت و از

[ صفحه 118]

اهل آن شوهرت را برگزید، و به من وحی نمود که تو را به ازدواج وی درآوردم،
«أما علمت یا فاطمه، ان لکرامه الله ایاک زوجک أقدمهم سلما، و اعظمهم حلما، و أکثرهم علما.» [203] .
- ای فاطمه، مگر نمی‌دانی که از کرامت خدا نسبت به تو، این است که تو را به ازدواج اولین شخص در قبول اسلام و بردبارترین و عالمترین شخصیت درآورد.

حدیث 03

اشاره

ابن‌عباس می‌گوید رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:
«ان الله- تبارک و تعالی- آخی بینی و بین علی بن ابی‌طالب، و زوجه ابنتی من فوق سبع سماواته، و اشهد علی ذلک مقربی ملائکته...» [204] .
- تحقیقاً خداوند- تبارک و تعالی- از بالای آسمانهای هفتگانه‌اش میان من و علی بن ابی‌طالب عقد اخوت بست، و دخترم را به ازدواج وی درآورد، و ملائکه مقربش را بر آن شاهد گرفت...

بیان

آیا این عقد اخوت بین رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم و علی علیه‌السلام، و نیز ازدواج علی و فاطمه علیهماالسلام و شهادت ملائکه مقربش، در مقام نورانیت و ولایت ایشان به وقوع پیوسته است (بی‌آنکه هیچ مظهریتی، تمثلی و یا مادی از آنها وجود داشته باشد)، و یا در خلقت نوری آنها (که یکی از مراحل مظهریتشان وجود و حضور داشته است)؟
با توجه به ظاهر روایت فوق باید گفت: در خلقت نوری‌شان بوده است، زیرا ایشان،چنانکه در فصل اول گذشت- علاوه بر خلقت مادی و عنصری که

[ صفحه 119]

در این عالم دارند، پیش از عالم مادی خلقت نوری تمثلی، و خلقت برزخی داشته‌اند و بعد از گذشت از این عالم در سیر صعودی نیز به این خلقتها بازمی‌گردند. [205] . و گویا عبارت «من فوق سبع سماواته» اشاره به این است که این عقد در ماورای عالم ماده بوده است.
عبارت «زوجه لیلة اسری بی عند سدرة النتهی» از روایت پنجم همین فصل نیز موید این معنا است، زیرا بر اساسا این روایت عقد ازدواج بین علی و فاطمه علیهماالسلام پیش از انعقاد نطفه‌ی فاطمه علیهاالسلام واقع شده بود، و نیز جریان نثار کردن زیور آلات و یاقوت و غیره که بیان آن در حدیث ذیل خواهد آمد، موید دیگر این بیان است.

حدیث 04

اشاره

حسین بی ابی‌العلا نقل می‌کند که امام صادق به نقل از پدران بزرگوارش علیهم‌السلام فرمود که امیرالمومنین علیه‌السلام فرمود: ام ایمن خدمت رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم رسید، در حالی که در چادر خود چیزی پیچیده بود. حضرت پرسید: ای ام ایمن، با خود چه داری؟ گفت: فلان زن را عقد کردند و بر او نثار افشاندند، قدری از آن را برداشتم. سپس گریست و عرض کرد: یا رسول‌الله فاطمه را عروس کردید و چیزی بر او نثار ننمودید.
رسول‌الله صلی الله علیه و آله فرمود: ای ام ایمن، چرا خلاف واقع می‌گویی؟
«فان الله- تبارک و تعالی- لما زوجت فاطمه علیا علیهماالسلام، امر اشجار الجنة ان تنثر علیهم من حلیها و حللها و یاقوتها و درها و زمردها و استبرقها، فاخذوا منها مالا یعلمون، و لقد نحل الله طوبی فی مهر فاطمة علیهاالسلام، فجعلها فی منزل علی علیه‌السلام.» [206] .

[ صفحه 120]

- زیرا هنگامی که خداوند- تبارک و تعالی- فاطمه را به عقد علی علیهماالسلام درآورد، به درختان بهشت امر نمود که از زیور آلات و لباسهای فاخر و یاقوت و دُرّ و زمرد و استبرق نثار ایشان کنند. و بهشتیان از آن نثارها بی‌اندازه برداشتند. و خداوند، درخت طوبی را مهریه فاطمه علیهاالسلام کرد و آن را در منزل علی علیه‌السلام قرار داد.

بیان

ظاهراً نثار کردن زیور آلات و یاقوت و غیره نیز مثل عقد اخوت میان رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم و علی علیه‌السلام، و مثل اصل ازدواج بین علی و فاطمه علیهماالسلام و شهادت ملائکه مقرب که در بیان روایت سوم گذشت، در خلقت نوری او واقع شده است، که عبارت «فاخذوا منها ما لایعلمون» شاهد بر این بیان می‌باشد.
اما اینکه چگونه میوه‌ی درخت بهشتی، حلیه‌ها و زیور آلات و یاقوت و غیره است، و منظور از حلیه‌ها و یاقوت و غیره چیست؟ باید توجه داشت که این تعبیر به جهت فهم ما و متناسب با عالم ماده است، لذا شاید حضرتش با این تعبیر خواسته با اشاره به ظرافت و پر ارزش بودن حلیه‌ها و یاقوت و غیره که مناسب با عالم و خلقت نوری آنهاست، پرده از ظرافت و ارزشمندی مهریه فاطمه زهرا علیهاالسلام در آن عوالم بردارد.

حدیث 05

اشاره

مروزی از موسی بن جعفر، از پدر بزرگوارش، از جد گرامی‌اش علیهم‌السلام آورده که جابر بن عبدالله گفت: چون رسول‌الله صلی الله علیه و آله فاطمه را به عقد علی درآورد، عده‌ای از قریش خدمتش رسیده و عرض کردند: شما با مهریه مختصری دخترت را به ازدواج علی درآوردید. حضرت فرمود: من به ازدواج علی درنیاوردم،
«ولکن الله- عز و جل- زوجه لیله اسری بی عند سدرة المنتهی...» [207] .

[ صفحه 121]

- بلکه خداوند- عزوجل- آن شبی که به معراج برده شدم، نزد سدرة المنتهی این ازدواج را واقع ساخت.

بیان

انتساب مستقیم امر ازدواج علی و فاطمه علیهماالسلام به پروردگار، اشاره به عظمت این دو بزرگوار دارد، همان گونه که در آیات قبض روح، خداوند در جایی قبض را به خود نسبت داده و می‌فرماید:
(الله یتوفی الانفس حین موتها.) [208] .
- خداوند، هنگام مرگ ارواح را قبض می‌کند.
و در جای دیگر این امر را به ملک‌الموت نسبت داده و می‌فرماید:
(قل: یتوفاکم ملک الموت...) [209] .
- بگو، فرشته مرگ (جانها و ارواح) شما را قبض می‌کند...
و در جایی به یاوران ملک الموت نسبت داده و می‌فرماید:
(حتی اذا جائتهم رسلنا یتوفونهم...) [210] .
- تا هنگامی که فرستادگان ما به سوی آنها می‌آیند و (جانها و ارواح) آنها را قبض می‌کنند...
در واقع بنا به نص کتاب و سنت و شهود، خداوند با همه موجودات، و بلکه محیط بر همه اشیاء است، و هیچ امری واقع نمی‌شود مگر بالله. ازدواج این دو بزرگوار نیز یکی از این امور و از همین قبیل است، لذا اگر خداوند کاری را مستقیما به خود نسبت دهد، به جهت عظمت آن است.
و یا به تعبیر بالاتر باید گفت: حق تعالی با بندگان خاص خود و آنان که

[ صفحه 122]

جز خدا نمی‌بینند، این گونه سخن می‌گوید.

حدیث 06

اشاره

ابان بن تغلب می‌گوید: امام باقر علیه‌السلام فرمود رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند:
«انما انا بشر مثلکم اتزوج فیکم و ازوجکم، الا فاطمه، فان تزویجها نزل من السماء.» [211] .
- من بشری مثل شما هستم، میان شما ازدواج می‌کنم و به شما زن می‌دهم، مگر فاطمه که تزویج وی از آسمان نازل شده است.

بیان

این بود قسمتی از احادیث درباره‌ی ازدواج آن بانوی بزرگ که باز بیانگر عظمت معنوی اوست.
البته روایات فراوان و مفصلی در این باب وارد شده که ما به خاطر اختصار تنها به چند روایت مذکور اکتفا نمودیم.

[ صفحه 123]

فضیلت امیرالمومنین علی بن ابی‌طالب شوهر فاطمه زهرا

اشاره

هر چند سخن گفتن از فضیلت امیرالمومنین علیه‌السلام رساله خواهد و از توان جز معصوم خارج است، ولی به ناچار به لحاظ مناسبت موضوع رساله که درباره فضائل فاطمه‌ی زهرا علیهاالسلام است، مختصری از فضائل همسر بزرگوار او را ذکر می‌کنیم، تا شاهدی دیگر بر عظمت معنوی فاطمه علیهاالسلام باشد، که باید همسر چنین شخصیتی باشد.

حدیث 01

در کتاب الفردوس آمده است که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:
«لولا علی، لم یکن لفاطمة کفو.» [212] .
- اگر علی نبود، برای فاطمه کفو و همتایی نبود.

حدیث 02

رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم به فاطمه علیهاالسلام فرمود:
«ان الله اطلع الی الارض اطلاعه، فاختار منها رجلین: احدهما ابوک، و الاخر بعلک.» [213] .
- خداوند، عنایت خاص و اشرافی به زمین نمود و دو مرد را برگزید: یکی

[ صفحه 124]

پدرت، و دیگری شوهرت.

حدیث 03

اشاره

ابن‌عباس می‌گوید رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: خداوند- تبارک و تعالی- از بالای آسمانهای هفتگانه‌اش میان من و علی بن ابی‌طالب عقد اخوت بست،و دخترم را به ازدواج او درآورد. تا اینکه می‌فرماید:
«و جعله لی وصیا و خلیفه، فعلی منی و انا منه، محبه محبی و مبغضه مبغضی، و ان الملائکه للتقرب الی الله بمحبته.» [214] .
- و او را وصی و جانشین من قرار داد، لذا علی از من و من از اویم، دوستدار او دوستدار من، و دشمن او دشمن من است، و ملائکه به وسیله محبت او به خدا نزدیکی می‌جویند.

بیان

جمله «علی منی و انا منه» اشاره به منزلت نورانیت و ولایت این دو بزرگوار است.

حدیث 04

در حدیثی از امام صادق علیه‌السلام منقول است که: خداوند متعال به رسولش وحی فرمود:
«قل لفاطمه: لا تعصی علیا، فانه ان غضب، غضبت لغضبه.» [215] .
- به فاطمه بگو: از علی نافرمانی مکن، زیرا اگر علی غضب کند، من به خاطر خشم و غضب او، خشمگین می‌شوم.

[ صفحه 125]

حدیث 05

اشاره

در روایتی آمده است که رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم به فاطمه علیهاالسلام فرمود:
«یا فاطمه، ان الله اعطانی فی علی سبع خصال، هو اول من ینشق عنه القبر معی، و هو اول من یقف معی علی الصراط، فیقول للنار: خذی ذا و ذری ذا، و اول من یکسی اذا کسیت، و اول من یقف معی علی یمین العرش، و اول من یقرع معی باب الجنة، و اول من یسکن معی علیین، و اول من یشرب معی من الرحیق المختوم (ختامه مشک، و فی ذلک فلیتنافس المتنافسون.) [216] .
- ای فاطمه، خداوند علی را با من در هفت خصلت همانند قرار داد:
1- او اولین کسی است که با من قبر او شکافته شده و از قبر خارج می‌گردد.
2- او اولین کسی است که با من بر صراط می‌ایستد و به آتش جهنم می‌گوید: این را بگیر و آن را رها کن.
3- او اولین کسی است که بعد از من (لباس کرامت) پوشانده می‌شود.
4- او اولین کسی است که با من در طرف راست عرش الهی می‌ایستد.
5- او اولین کسی است که با من در بهشت را می‌کوبد.
6- او اولین کسی است که با من ساکن علیین (و بالاترین جایگاه بهشت) می‌شود.
7- او اولین کسی است که با من از شراب مهمور می‌نوشد، که «مهر آن مشک است، و رغبت کنندگان باید برای تحصیل آن از همدیگر سبقت گیرند.»

بیان

بیانات هفتگانه این حدیث، جز قسمت چهارم «و اول من یقف معی علی یمین العرش» نیاز به توضیح ندارد و تنها این جمله احتیاج به بیان مختصری دارد

[ صفحه 126]

و آن اینکه:
اولا: عرش الهی- همان گونه که قبلا نیز اشاره شد- به تعبیر حدیث کافی [217] ، «علم» و «قدرت» پروردگار، و یا چنانکه از قرآن شریف استفاده می‌شود، مظاهر پروردگارند که پیاده شده و تجلی علم و قدرت الهی هستند. و قیامت نیز ظهور علم و قدرت و مظهری از مظاهر پروردگار است.
ثانیا: ظهور علم و قدرت و مظاهر الهی دو جهت دارند: جلالی و جمالی. که جهت جلالی، همان ظهور غضب الهی است به صور مختلف، و جهت جمالی، همان صفت عفو و رحمت و بخشایش پروردگار است، که از جهت جمالی به «یمین»، و از جهت جلالی به «یسار» تعبیر می‌شود.
بنابراین گویا معنای فرمایش رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم در این روایت این است که: من و علی در یمین عرش قرار داریم و صفت عفو و رحمت پروردگار را پیاده نموده و از گناهکاران شفاعت می‌کنیم.
این بود پاره‌ای از روایاتی که بر فضیلت علی علیه‌السلام دلالت داشت چنانکه روایت اول و دوم از فصل سیزدهم نیز به فضیلت دیگر آن حضرت اشاره داشت.
تعبیر «لو لم اخلق علیا، لما کان لفاطمة ابنتک کفو علی وجه الارض، آدم فمن دونه.» از روایت اول از همان فصل، اشاره به عظمت شخصیت معنوی آن دو بزرگوار-حتی بر انبیای گذشته- دارد، و نیز بیانگر آن است که معنویت فاطمه علیهاالسلام در حدی است که کسی جز شخصیت معنوی حضرت علی علیه‌السلام لیاقت همسری با وی را ندارد.
توضیح آن که: امیرالمومنین علیه‌السلام هر چند نبی نیست، ولی به حساب وصایت و وراثت از رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم، مقام ولایت و تمام جهات معنوی آن بزرگوار صلی الله علیه و آله و سلم را داراست و لذا از تمام انبیای گذشته علیهم‌السلام حتی از حضرت ابراهیم علیه‌السلام برتر

[ صفحه 127]

می‌باشد. و فاطمه‌ی زهرا علیهاالسلام نیز غیر از جهات انتصابی (نبوت و وصایت) تمام کمالات معنوی رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و علی علیه‌السلام را دارا می‌باشد (چنانکه مجموع روایات این رساله از آن جمله تعبیر «خلقها من نور عظمته...» در روایت چهارم فصل دوازدهم بیانگر آن است).
به لحاظ جهات فوق، فاطمه‌ی زهرا علیهاالسلام از انبیای گذشته «آدم فمن دونه» بالاتر، و کفو و در ردیف امیرالمومنین علیه‌السلام به حساب می‌آید.

[ صفحه 129]

چگونگی ازدواج فاطمه‌ی زهرا و علی

حدیث 01

جابر بن سمره می‌گوید: رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: جبرئیل به من گفت:
«یا محمد، العلی الاعلی، یقرء علیک السلام... و زوج فاطمه علیا و امرنی، فکنت الخاطب، والله تعالی الولی...» [218] .
- ای محمد، پروردگار بزرگ به تو سلام می‌رساند... و فاطمه را به ازدواج علی درآورد، و مرا امر نمود که این کار را بکنم، لذا من خطبه عقد را خواندم و خداوند متعال ولی و سرپرست بود...

حدیث 02

در قسمتی از حدیث طولانی ام ایمن از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم نقل شده است که فرموده
«و عقد جبرئیل و میکائیل فی السماء نکاح علی و فاطمه، فکان جبرئیل المتکلم عن علی، و میکائیل الراد عنی.» [219] .
- عقد ازدواج علی و فاطمه را جبرئیل و میکائیل در آسمان بستند، جبرئیل از جانب علی سخن می‌گفت و میکائیل از جانب من پاسخ می‌داد.

[ صفحه 130]

حدیث 03

ابن شهرآشوب می‌گوید: در بعضی از کتابها آمده که «راحیل» در بیت‌المعمور در میان جمعی ار اهل آسمانهای هفتگانه خطبه‌ی (ازدواج فاطمه با علی علیهماالسلام) را چنین خوانده:
«الحمد لله الاول قبل اولیه الاولین، الباقی بعد فناء العالمین، نحمده اذ جعلنا ملائکة روحانیین، و بربوبیته مذعنین و له علی ما انعم علینا شاکرین. حجبنا من الذنوب، و سترنا من العیوب، اسکننا فی السماوات، و قربنا الی السرادقات، و حجب عنا النهم للشهوات، و جعل نهمتنا و شهوتنا فی تقدیسه و تسبیحه. الباسط رحمته، الواهب نعمته. جل عن الحاد اهل الارض من المشرکین، و تعالی بعظمته عن افک المحلدین.»
- حمد برای خدایی که اول است قبل از اولیت اولین، و باقی است بعد از فنای عالمیان، او را حمد می‌کنیم چون ما را ملائکه روحانی قرار داد، و به ربوبیتش اقرار داریم، و او را به واسطه نعمتهایی که به ما عطا نمود شاکریم، ما را از گناهان محجوب نمود، و از عیوب پوشیده و محفوظ داشت، و مکانمان را در آسمانها قرار داد، و به پرده‌سرا نزدیکمان نمود، و میل به شهوات را از ما محجوب داشت، و میل ما را در تقدیس و تسبیح خود قرار داد، خدایی که رحمتش را گسترده و نعمتش را ارزانی است، منزه است از کفر مشرکین اهل زمین، و بلند مرتبه است به واسطه عظمتش از دروغ بستن بی‌دینان.
سپس بعد از گفتن کلامی چنین ادامه داد:
«اختار الملک الجبار، صفوه کرمه، و عبد عظمته، لامته سیده النساء، بنت خیر النبیین، و سید المرسلین، و امام المتقین، فوصل حبله بحبل رجل من اهله و صاحبه، المصدق دعوته، المبادر الی کلمته، علی الوصول بفاطمة البتول، ابنة الرسول.» [220] .

[ صفحه 131]

- خداوند جبار اختیار نمود برگزیده‌ی کرم و بنده‌ی عظمتش را، برای بنده خود و سیده زنان، دختر بهترین انبیاء، و سید مرسلین و امام متقین، پس خداوند ریسمان آن نبی را به ریسمان مردی از خانواده آن پیامبر و یاور او وصل نمود، کسی که دعوت او را تصدیق کرد، و برای اجرای سخنان او اقدام کرده، و او علی علیه‌السلام است، که به فاطمه بتول علیهاالسلام دختر رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم پیوند خورده است.
و نیز در روایت آمده که: جبرئیل از جانب خداوند متعال بعد از آن خطبه، این کلام خدای- عزوجل- را نقل کرده:
«الحمد ردائی، و العظمه کبریائی، والخلق کلهم عبیدی و امائی زوجت فاطمة امتی، من علی صفوتی، اشهدوا ملائکتی.» [221] .
- حمد ردای مخصوص من است، و عظمت، بزرگی و سیطره‌ی من است، و مخلوقات همگی بندگان و کنیزان من‌اند. به تزویج درآوردم فاطمه علیهاالسلام بنده‌ام را، برای برگزیده‌ام علی علیه‌السلام، ای ملائکه من شاهد باشید.

حدیث 04

مناقب از ابن‌مردویه نقل می‌کند که رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم به علی علیه‌السلام فرمود:
«تکلم خطیبا لنفسک.»
- خود، صیغه عقد را برای خود اجرا کن.
حضرت فرمود:
«الحمدلله الذی قرب من حامدیه، و دنا من سائلیه، و وعد الجنه من یتقیه، و انذر بالنار من یعصیه، نحمده علی قدیم احسانه و ایادیه، حمد من یعلم انه خالقه و باریه، و ممیته و محییه، و مسائله عن مساویه، و نستعینه و نستهدیه، و نومن به و نستکفیه، و نشهد ان لا اله الا الله وحده لا شریک له، شهاده تبلغه و ترضیه، و ان محمدا عبده و رسوله، صلی الله علیه و آله، صلاه تزلفه و تخطیه، و ترفعه و تصطفیه.»

[ صفحه 132]

- حمد برای خدایی است که به ستایشگران و درخواست کنندگان نزدیک است، و بهشت را به کسانی که تقوای او را پیشه کنند وعده داد، و گناهکارانش را با آتش جهنم بیم داد. او را بر احسانها و نعمتهای گذشته‌اش ستایش می‌کنیم، همانند کسی که می‌داند او خالق و آفریننده، و میراننده و زنده کننده‌ی اوست، و از بدیها و گناهانش بازخواست خواهد نمود، و از او یاری می‌طلبیم و از او هدایت می‌جوییم، و به او ایمان آورده، و از او می‌خواهیم که ما را کفایت کند، و گواهی می‌دهیم که معبودی جز خداوند نیست، که یگانه است و شریکی ندارد، آنچنان شهادتی که سزاوار او بوده و او را راضی نماید، و نیز شهادت می‌دهیم که حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم بنده و رسول اوست، و صلوات و درود خداوند بر او و آلش باد، چنان صلواتی که او را به حق نزدیک و بهره‌مند نماید،و مقام او را بالا برده و برگزیده نماید.
و در ادامه‌اش فرمود:
«و النکاح مما امر الله به و یرضاه، و اجتماعنا مما قدره الله و اذن فیه، و هذا رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم زوجنی ابنته فاطمه علی خمس مائة درهم، و قد رضیت. فاسالوه و اشهدوا.»
- و ازدواج از اموری است که خداوند بدان امر نموده و مورد رضای اوست، و پیوند ما از مقدرات الهی و از اموری است که خود اجازه داده است. و این رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم است که دخترش، فاطمه را با مهریه پانصد درهم به ازدواج من درآورد، و من راضی هستم، از او بپرسید و شاهد باشید.
و در حدیثی آمده است که رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:
«و قد زوجتک ابنتی فاطمه علی ما زوجک الرحمان، و قد رضیت بما رضی الله لها، فدونک اهلک، فانک احق بها منی.»
- دخترم فاطمه را با همان مهریه‌ای که خداوند رحمان به ازدواج تو درآورد، به همسری تو درآوردم، و راضی هستم به آنچه خداوند برای دخترم راضی

[ صفحه 133]

است، اینک همسرت در اختیار تو است. و تو از من به او سزاوارتر هستی.
و در روایتی منقول است که فرمود:
«فنعم الاخ انت، و نعم الختن انت، و نعم الصاحب انت، و کفاک برضی الله رضی.»
- تو خوب برادری هستی، تو خوب دامادی هستی، تو خوب همسری هستی، و برای رضایت و خوشنودی تو همین بس که خداوند راضی است.
سپس علی علیه‌السلام به جهت شکر خدای تعالی به سجده افتاد و عرض می‌کرد:
(رب، اوزعنی ان اشکر نعمتک التی انعمت علی) [222] .
- پروردگارا، شکر نعمتی را که به من عطا نمودی، به من الهام کن...
و پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: آمین. و چون سر از سجده برداشت، پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:
«بارک الله علیکما، و بارک فیکما، و اسعد جدکما، و جمع بینکما، و اخرج منکما الکثیر الطیب...» [223] .
خداوند بر شما (علی و فاطمه علیهماالسلام) مبارک گرداند، و در شما خیر و برکت قرار دهد، و شما را سعادتمند و خوشبخت کند، و میان شما انس و الفت قرار داده، و از شما (فرزندان و نسل) فراوان و پاکیزه خارج گرداند.

حدیث 05

در حدیثی آمده است که رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:
«اللهم، انهما احب خلقک الی فاحبهما، و بارک فی ذریتهما، و اجعل علیهما منک حافظا، و انی اعیذهما بک و ذریتهما من الشیطان الرجیم.» [224] .

[ صفحه 134]

- بارالها، این دو (علی و فاطمه علیهماالسلام) محبوبترین مخلوقات تو نزد من می‌باشند، پس تو نیز ایشان را مورد محبت قرار ده، و ذریه و نسل این دو را مبارک گردان، و آنها را در حفظ و حراست خود قرار ده. من این دو و فرزندان آنها را از شر شیطان رانده شده به پناه تو درمی‌آورم.

حدیث 06

در حدیثی است که حضرتش از خانه خارج شد و فرمود:
«طهرکما و طهر نسلکما، انا سلم لمن سالمکما، و حرب لمن حاربکما. استودعکما الله، و استخلفه علیکما.» [225] .
- خداوند شما و نسلتان را پاکیزه گرداند. من با هر کس با شما سر سازش و دوستی داشته باشد دوست، و با هر که با شما سر ستیز داشته باشد درستیزم. شما را به خدا می‌سپارم و او را بر شما جانشین قرار می‌دهم.

حدیث 07

در حدیثی منقول است: صبح روز بعد از ازدواج، حضرتش به خانه ایشان رفته و پس از سلام و اجازه ورود، داخل شد. سپس در ادامه‌ی روایت آمده است: حضرتش ایشان را دعا کرد و فرمود:
«اللهم، اجمع شملهما، و الف بین قلوبهما، و اجعلهما و ذریتهما من ورثه جنة النعیم، و ارزقهما ذریه طاهرة طیبة مبارکه، و اجعل فی ذریتهما البرکة، و اجعلهم ائمة یهدون بامرک الی طاعتک، و یامرون بما یرضیک.» [226] .
- خداوندا، امور پراکنده این دو را جمع بگردان، و میان دلهایشان انس و الفت قرار ده، و آنها و فرزندان و نسل ایشان را از وارثان بهشت (مخصوص)

[ صفحه 135]

«نعیم» نما، و به ایشان ذریه‌ای پاک و پاکیزه روزی کن، و در نسلشان برکت قرار ده، و آنها را امامانی قرار ده که به امر تو دیگران را به طاعت و فرمانبری از تو هدایت، و به آنچه که رضای تو در آن است امر می‌کنند.

حدیث 08

اشاره

انس می‌گوید: خدمت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم بودم که وحی الهی او را از خود بیخود کرد، چون به هوش آمد به من فرمود: ای انس، آیا می‌دانی جبرئیل از جانب صاحب عرش (خدای تعالی) چه آورد؟ گفتم: خدا و رسولش بهتر می‌دانند. فرمود:
«امرنی ان ازوج فاطمه من علی.»
- مرا امر نمود که فاطمه را به ازدواج علی درآوردم.
تا اینکه رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم انس را فرستاد تا افرادی از مهاجر و انصار را دعوت کند. چون حاضر شدند، فرمود:
«الحمدلله المحمود بنعمته، المعبود بقدرته، المطاع (فی) سلطانه، المرهوب من عذابه، المرغوب الیه فیما عنده، النافذ امره فی ارضه و سمائه، الذی خلق الخق بقدرته، و میزهم بأحکامه، و اعزهم بدینه، و اکرمهم بنبیه محمد. ثم ان الله جعل المصاهرة نسبا لاحقا، و امراً مفترضا، و شج بها الارحام، و الزمها الانام، فقال تبارک اسمه و تعالی جده: (و هو الذی خلق من المآء بشراً، فجعله نسبا و صهرا، و کان ربک قدیراً.) [227] فامر الله یجری الی قضائه، و قضاوه یجری الی قدره، فلکل قضاء قدر، و لکل قدر اجل، ولکل اجل کتاب (یمحوالله ما یشاء و یثبت، و عنده أُم الکتاب.) [228] .
- حمد مختص خدایی است که به واسطه‌ی نعمتهایش ستایش و به واسطه‌ی قدرتش پرستش می‌شود، و همگی (در) سلطنتش از او اطاعت می‌کنند و از

[ صفحه 136]

عذابش بیم دارند، و به آنچه که نزد اوست علاقه دارند، خداوندی که امرش در زمین و آسمان نافذ است، کسی که مخلوقات را به قدرتش آفرید و با فرمانهای خود آنها را از یکدیگر جدا ساخت. و آنان را با دین خود سرافراز، و به واسطه‌ی پیغمبرش حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم گرامی داشت. اما بعد، به درستی که خداوند دامادی را نسبت لاحق (فامیلی که به انسان ملحق می‌شود) و امری واجب قرار داد و به واسطه آن ارحام را به هم پیوند داد. و آن را بر خلایق لازم نمود. لذا خدایی که نام او منزه و عظمت او بلند مرتبه است فرمود:«او کسی است که از آب (نطفه) انسان را آفرید و او را به دو قسم (پیوند:) یکی از سوی مرد و دیگری از سوی زن قرار داد و او قادر است» پس امر الهی به سوی قضای او جاری است و قضای او به سوی قدرش، بنابراین برای هر قضایی قدر است و برای هر قدری سرآمد و برای هر سرآمدی، کتابی که «خداوند آنچه را که بخواهد محو یا تثبیت می‌کند، و ام‌الکتاب در نزد اوست».
سپس در ادامه می‌فرماید:
«ثم انی اشهدکم انی قد زوجت فاطمه من علی، علی اربعمائه مثقال فضه ان رضی بذلک علی و کان غائبا قد بعثه رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم فی حاجة...» [229] .
- من شما را شاهد می‌گیرم که فاطمه را با مهریه چهار صد مثقال نقره به ازدواج علی درآوردم، اگر علی بدان راضی شود. و علی علیه‌السلام حاضر نبود، و رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم او را پی کاری فرستاده بود.

بیان

احادیث این فصل نیز شاهد دیگری بر عظمت معنوی آن بانوی بزرگ عالم انسانیت است، و هر کدام از بیانات روایات و تعابیر خطبات و دعاهای این فصل، به عظمت این دو بزرگوار اشاره دارد، که برشمردن یک یک و توضیح

[ صفحه 137]

آنها با اختصار این رساله مناسب نیست، لذا شایسته است خواننده محترم با دقت بیشتری به آن جملات نظر کند.
اما مساله خطبه خواندن حضرت حق سبحانه و یا «جبرئیل» و «میکائیل» و یا «راحیل» در آسمانها، گرچه در ابتدای نظر مشکل به نظر می‌رسد، ولی با دقت در بیانات فصل سیزدهم مشکلی باقی نمی‌ماند، ان‌شاءالله تعالی.

[ صفحه 139]

مهریه‌ی فاطمه‌ی زهرا

حدیث 01

در حدیث ابی‌العلا گذشت [230] که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم به ام‌ایمن فرمود:
«و لقد نحل الله طوبی فی مهر فاطمه علیهاالسلام، فجعلها فی منزل علی علیه‌السلام.»
- خداوند، درخت طوبی را به مهریه فاطمه علیهاالسلام درآورد، و آن را در منزل علی علیه‌السلام قرار داد.

حدیث 02

ابن‌عباس، از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم نقل می‌کند که حضرتش به علی علیه‌السلام فرمود:
«یا علی، ان الله زوجک فاطمه، و جعل صداقها الارض، فمن مشی علیها مبغضا لک، مشی حراما.» [231] .
- ای علی، خداوند فاطمه را به همسری تو درآورد، و زمین را مهریه وی قرار داد، لذا هر کس با بغض و عناد تو بر آن راه بود، به حرام راه رفته است.

حدیث 03

در حدیثی از امام صادق علیه‌السلام آمده است که فاطمه علیهاالسلام به رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم عرض کرد: مرا با مهریه ناچیز تزویج نمودی. رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: من تو را

[ صفحه 140]

تزویج نکردم، بلکه خداوند از آسمان تو را تزویج فرمود:
«و جعل مهرک خمس الدنیا، مادامت السماوات والارض.» [232] .
- و مهریه تو را یک پنجم دنیا قرار داد، تا زمانی که آسمانها و زمین باقی است.

حدیث 04

اسحاق بن عمار و ابوبصیر می‌گویند: امام صاقد علیه‌السلام فرمود:
«ان الله- تبارک و تعالی- امهر فاطمه علیهاالسلام ربع الدنیا، فربعها لها، و امهرها الجنة والنار، تدخل اعداءها النار، و تدخل اولیاءها الجنة، و هی الصدیقة الکبری، و علی معرفتها دارت القرون الاولی.» [233] .
- خداوند تبارک و تعالی، یک چهارم دنیا را مهریه فاطمه علیهاالسلام قرار داد، لذا یک چهارم آن، از آن اوست، و بهشت و جهنم را نیز مهریه او قرار داد،دشمنانش را به جهنم، و دوستانش را به بهشت می‌برد. وی صدیقه کبری است، و امتهای گذشته به معرفت و شناسایی او باقی بوده‌اند.

حدیث 05

اشاره

در حدیثی منقول است که امام باقر علیه‌السلام فرمود:
«و جعلت نحلتها من علی خمس الدنیا و ثلث الجنة [234] ، و جعلت لها فی الارض اربعة انهار: الفرات، و نیل مصر، و نهروان، و نهر بلخ. فزوجها انت، یا محمد، بخمسمائة درهم تکون سنة لامتک.» [235] .

[ صفحه 141]

- مهریه فاطمه بر عهده علی، یک پنجم دنیا و یک سوم بهشت و در زمین نیز چهار رود: فرات، نیل مصر، نهروان و نهر بلخ قرار داده شده است، (اما) ای محمد، تو فاطمه را با پانصد درهم به ازدواج (علی علیه‌السلام) درآور، تا در میان امتت سنت شود.

بیان

احادیث این فصل نیز بخوبی بر فضیلت فاطمه علیهاالسلام دلالت دارد، و نیز از روایات این فصل روشن می‌شود که حضرتش با عظمت‌تر از آن است که مهریه او پانصد درهم باشد، بلکه تنها برای سنت شدن در میان امت، این مقدار قرار داده شده است.
اما جمله ای که باید بسیار در آن دقت شود ذیل حدیث چهارم است که می‌فرماید: «و علی معرفتها دارت القرون الاولی».
آیا منظور از قرون اولی، اهل قرون و اعصار اولی است، و یا تمام زمین و زمان شامل قرون اولی می‌شود؟ و نیز مراد از قرون، تنها از آدم علیه‌السلام تا خاتم صلی الله علیه و آله و سلم مراد است، و یا حتی قبل از آدم علیه‌السلام را نیز شامل می‌شود؟
باید توجه داشت: به هر معنا که باشد: بر معنویت و عظمت آن بانوی باعظمت عالم بشریت دلالت دارد.

[ صفحه 143]

زهد، ایثار، استجابت دعا و سایر کرامات فاطمه‌ی زهرا

حدیث 01

ابن علوان از امام صادق، از پدر بزرگوارش علیهماالسلام نقل می‌کند که فرمود:
«کان فراش علی و فاطمة حین دخلت علیه اهاب کبش، اذا أرادا أن یناما علیه، قلباه فناما علی صوفه.»
- هنگامی که فاطمه وارد خانه علی علیهماالسلام شد، زیرانداز آنها پوست گوسفندی بود، که وقتی می‌خواستند بخوابند، آن را به طرفی که دارای پشم بود، برگردانده و روی آن می‌خوابیدند.
و فرمود: متکای آن دو بزرگوار، پوستی بود که داخل آن لیف و پوشال خرما بود.
و نیز فرمود: مهریه فاطمه علیهاالسلام زره‌ای از آهن بود. [236] .

[ صفحه 145]

حدیث 02

محمد بن قیس می‌گوید: پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم هر گاه از سفر باز می‌گشت، ابتدا به خانه فاطمه علیهاالسلام وارد می‌شد و مقدار زیادی در آنجا مکث می‌کرد.
یک بار که حضرتش به سفر رفت فاطمه علیهاالسلام برای قدوم پدر بزرگوار و شوهرش، خود را با دو خلخال نقره و گردنبند و دو گوشواره زینت کرده و پرده‌ای بر در منزل آویزان نمود. هنگامی که رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم از سفر بازگشت، (طبق معمول) به خانه وی وارد شد و اصحاب پشت در ایستادند، ولی به خاطر اینکه می‌دانستند حضرت زیاد مکث خواهد کرد، نمی‌دانستند بایستند یا بروند، ولی رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم در حالی که آثار غضب از صورت مبارکشان نمایان بود، (زود از خانه ایشان) خارج شد (و به مسجد رفت و) نزد منبر نشست.
فاطمه علیهاالسلام گمان کرد که این کار رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم به جهت دیدن دو خلخال و گردنبند و دو گوشواره و پرده است، لذا آنها را درآورد و خدمت رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم فرستاد و به حضرتش پیغام داد که: دخترت بر تو سلام می‌فرستد، و می‌گوید: اینها را در راه خدا انفاق کنید.
وقتی پیک خدمت حضرت رسید، (و پیغام حضرت را داد)، رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم سه بار فرمود:
«فعلت، فداها ابوها!»
- کاری که از او انتظار می‌رفت انجام داد، پدرش فدایش باد!
و در ادامه فرمود:
«لیست الدنیا من محمد و لا من آل‌محمد. و لو کانت الدنیا تعدل عند الله من الخیر جناح بعوضة ما اشقی فیها کافرا شربه ماء.»
- دنیا از آن محمد و آل‌محمد نیست، اگر دنیا در نزد خداوند به اندازه بال پشه‌ای ارزش داشت، هرگز به مقدار جرعه‌ی آبی به کافر نمی‌نوشانید.

[ صفحه 146]

سپس برخاست و به منزل فاطمه علیهاالسلام وارد شد. [237] .

حدیث 03

جابر عبدالله انصاری می‌گوید: چند روزی برای رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم غذایی فراهم نشد، به حدی که گرسنگی بر ایشان فشار آورد، لذا به خانه‌های همسرانش سر زد و نزد هیچ کدام چیزی نیافت، و آخر نزد فاطمه علیهاالسلام آمد و فرمود: دختر عزیزم، من گرسنه‌ام. آیا چیزی داری که میل کنم؟ عرض کرد: نه والله، جان خود و برادرم به فدایت!
پس از آن که رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم از منزل خارج شد، کنیز فاطمه دو گرده نان و مقداری گوشت نزد ایشان فرستاد، و حضرت آن را گرفت و زیر کاسه‌ای نهاد و رویش را پوشاند و فرمود:
«والله، لاوثرن بها رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم علی نفسی و غیری، و کانوا محتاجین الی شبعه طعام.»
- به خدا قسم، در این غذا رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم را بر خود و دیگران مقدم خواهم داشت، در حالی که خود و اهل خانه‌شان حتی یک وعده غذای خود را نداشتند و بدان محتاج بودند.
لذا حسن و حسین علیهماالسلام را نزد رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم فرستاد و ایشان مراجعت نمود. فاطمه علیهاالسلام عرض کرد: خداوند چیزی به ما عطا فرمود، و من آن را برای شما نگاه داشته‌ام. حضرت فرمود: دختر عزیزم، آن را بیاور. فاطمه علیهاالسلام چون پوشش را برداشت، (با حیرت) دید پر از نان و گوشت است، فهمید که از جانب پروردگار است، لذا حمد و سپاس الهی بجا آورد و بر پدرش پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم صلوات فرستاد و غذا را آورد. چون چشم رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم به آن افتاد، پس از حمد الهی پرسید:

[ صفحه 147]

«من این لک هذا؟»
- این غذا، از کجا برای تو فراهم شده است؟
(قالت هو من عند الله. ان الله یرزق من یشاء بغیر حساب.) [238] .
عرض کرد: آن از جانب خداست، خداوند به هر کس که بخواهد بدون حساب روزی خواهد داد.
رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم کسی را فرستاد و علی علیه‌السلام را حاضر کرد، و آن بزرگوار و علی و فاطمه و حسن و حسین و تمام زنهای پیامبر از آن غذا خوردند و سیر شدند، و فاطمه علیهاالسلام می‌فرماید: ظرف غذا به حال خود باقی بود و به همه همسایه‌ها نیز از آن دادم، و
«جعل الله فیها برکه و خیرا کثیرا.» [239] .
- خداوند، در آن برکت و خیر فراوان قرار داد.

حدیث 04

ابوذر- رضوان الله تعالی علیه- می‌گوید: رسول‌الله صلی الله علیه و آله مرا فرستاد تا علی علیه‌السلام را بخوانم، به خانه ایشان آمدم و صدایش زدم، کسی جواب نداد، (و دیدم که) آسیاب حرکت می‌کند و کسی کنار آن نیست و آن را نمی‌گرداند. دوبار صدا زدم، وی بیرون آمد (تا اینکه به خدمت رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم رسیدیم، و) رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم متوجه علی علیه‌السلام شد و به گوش وی سخنی فرمود که من نفهمیدم.
گفتم: تعجب می‌کنم از آسیاب خانه علی علیه‌السلام که خود بخود می‌گردد.
حضرت فرمود:
«ان ابنتی فاطمه ملا الله قلبها و جوارحها ایمانا و یقینا.»

[ صفحه 148]

- خداوند، قلب و اعضا و جوارح دخترم فاطمه را از ایمان و یقین پر کرده است.
خداوند به ضعف و نحیفی او آگاه است، لذا او را کمک و کفایت می‌کند. مگر نمی‌دانی که خداوند ملائکه‌ای دارد که عهده‌دار کمک و معونت آل محمد صلی الله علیه و آله و سلم هستند؟! [240] .

حدیث 05

اشاره

شیخ طوسی در کتاب اختیار الرجال، از امام صادق علیه‌السلام و سلمان فارسی- رضوان الله تعالی علیه- نقل می‌کند: هنگامی که امیرالمومنین علیه‌السلام را از منزلش بیرون کشیدند، فاطمه علیهاالسلام خارج شد و به مزار (رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم) رفت و فرمود: دست از پسر عمویم بردارید، قسم به آنکه محمد را بحق مبعوث نمود، اگر او را رها نکنید، موهای سر خود را پریشان خواهم کرد، و پیراهن رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم را به سر خواهم گذاشت، و به پیشگاه الهی فریاد خواهم کشید. که ناقه‌ی صالح نزد خدا از بچه‌های من گرامی‌تر نبود.
سلمان می‌گوید: به خدا قسم، دیدم پایه‌ی دیوارهای مسجد از پایین برکنده شد و از زمین فاصله گرفت، به حدی که اگر کسی می‌خواست از زیر آن رد شود، می‌توانست.نزدیک حضرت رفتم و عرض کردم: ای سیده و خانم من، خداوند- تبارک و تعالی- پدرت را به عنوان رحمت (برای عالمیان) برانگیخت، شما نقمت مباشید. در این هنگام دیوارها به جای خود بازگشت، و غبار از زیر دیوار برخاست تا حدی که داخل بینی‌های ما گردید. [241] .

[ صفحه 149]

بیان

این بود بخشی از احادیثی که بر زهد و ایثار استجابت دعا و سایر کرامات آن بانوی بزرگوار علیهاالسلام دلالت می‌کرد، که ما به جهت اختصار و عدم گنجایش این کتاب، قسمتی را در متن آورده و به بعضی دیگر در پاورقی اشاره کردیم.

[ صفحه 151]

کلمات امیرالمؤمنین و فاطمه‌ی زهرا درباره‌ی یکدیگر

حدیث 01

اصبغ بن نباته می‌گوید از امیرالمومنین علیه‌السلام شنیدم که می‌فرمود:
«والله، لاتکلمن بکلام لا یتکلم به غیری الا کذاب، ورثت نبی الرحمه، و زوجتی خیر نساء الامه، و انا خیر الوصیین.» [242] .
- به خدا قسم، سخنی را می‌گویم که هیچ کس غیر از من به آن سخن لب نمی‌گشاید، مگر دروغگو: وراثت از پیامبر رحمت از آن من است، و همسر من بهترین زنان امت است، و من نیز بهترین اوصیا هستم.

حدیث 02

در حدیث سوید بن غفله آمده است که: چون علی علیه‌السلام چشمش به فاطمه علیهاالسلام افتاد، فرمود:
«بابی انت و امی.» [243] .
- پدر و مادرم فدایت!

[ صفحه 152]

حدیث 03

در ابتدای وصیت فاطمه علیهاالسلام در ایام کسالتش به امیرالمومنین علیه‌السلام آمده است:
«یا ابن عم، ما عهدتنی کاذبه و لاخائنة، و لا خالفتک منذ عاشرتنی.»
- ای پسر عمو، هیچگاه مرا دروغگو و خیانتکار ندیدی، و از آن زمان که با من زندگی کردی، با تو مخالفت نکرده‌ام.
حضرت علی علیه‌السلام فرمود:
«معاذ الله، انت اعلم بالله و ابر و اتقی و اکرم و اشد خوفا من الله (من) ان اوبخک بمخالفتی...» [244] .
- پناه به خدا، تو عالم‌تر به خدا و نیکوکارتر و پرهیزگارتر و گرامی‌تر و خوف تو از خدا بیشتر از آن است که من تو را به نافرمانی از خود سرزنش کنم...

حدیث 04

در حدیث تشریف فرمایی رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم در صبح زفاف به خانه علی علیه‌السلام آمده است: حضرت، از علی علیه‌السلام پرسید:
«کیف وجدت اهلک؟»
- همسرت را چگونه یافتی؟
عرض کرد:
«نعم العون علی طاعه الله!»
- خوب یاوری است بر طاعت و بندگی خدا.
و از فاطمه علیهاالسلام نیز همین سوال را پرسید، عرض کرد:
«خیر بعل» [245] .
- بهترین شوهر است.

[ صفحه 153]

حدیث 05

اشاره

در قسمتی از کلمات حضرت زهرا علیهاالسلام در بستر بیماری، آنگاه که زنان مهاجر و انصار به عیادت وی آمده بوند، آمده است:
«و ما نقموا من ابی الحسن، نقموا والله منه نکیر سیفه، و شده و طئه، و نکال وقعته، و تنمره فی ذات الله- عزوجل-» [246] .
- دشمنی با شخص ابی‌الحسن (امیرالمومنین علیه‌السلام) نداشتند، (بلکه) به خدا قسم از نهی و انکار شمشیرش و از شدت جنگ و کشتار، و از عقوبت ضربات پی در پی او، و از خشم او در ذات (و خشنودی) خداوند- عزوجل- به شدت ناراحت بودند.

بیان

این بود قسمتی کوتاه از کلمات این دو بزرگوار درباره یکدیگر. با آنکه کلمات خیلی کوتاه است، ولی معانی بلندی را در بردارد و به خصوص آن که بیانگر آن است که این دو بزرگوار چگونه به معنویت و مقام ولایت یکدیگر آشنا بودند که حضرت علی علیه‌السلام در مورد حضرت فاطمه علیهاالسلام تعبیر «خیر نسآء الامة»و یا «بابی انت و امی» و یا «انت اعلم و ابر...» و یا «نعم العون علی طاعه الله» را بکار می‌برد. و حضرت زهرا علیهاالسلام از ایشان به «خیر بعل» تعبیر می‌نماید.
کلمات [247] دیگر آن بانو درباره علی علیه‌السلام در ضمن خطبه و وصایای وی، و نیز کلمات علی علیه‌السلام بعد از وفات حضرتش خواهد آمد. ان‌شاءالله.

[ صفحه 155]

علاقه و نحوه‌ی رفتار امیرالمومنین و فاطمه‌ی زهرا با یکدیگر

حدیث 01

حدیث چهارم از فصل هجدهم این رساله بیانگر شدت علاقه‌ی آن دو بزرگوار است، مراجعه شود.

حدیث 02

در کتاب فضائل و روضه کافی است: (روزی) رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم به خانه علی علیه‌السلام وارد شد و دید که علی و فاطمه علیهاالسلام مشغول آسیاب کردن هستند، پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: کدام یک خسته‌تر هستید؟ علی علیه‌السلام عرض کرد: یا رسول‌الله، فاطمه.
حضرت به فاطمه فرمود: برخیز دختر عزیزم، وی برخاست و پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم جای او نشستند.
«فواساه فی طحن الحب.» [248] .
- علی علیه‌السلام را در آسیاب نمودن دانه (گندم یا جو یا غیره) یاری نمود.

حدیث 03

ابی‌سعید خدری می‌گوید: علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام که یک روز را با گرسنگی

[ صفحه 156]

به سر برده بود، (نزد فاطمه علیهاالسلام آمد) و پرسید: ای فاطمه، آیا نزد تو خوردنی هست تا رفع گرسنگی کنم؟ عرض کرد: خیر، قسم به آنکه پدرم را به نبوت و تو را به وصایت گرامی داشت، نزد من چیزی نیست، دو روز بود از غذایی که نزد ما بود، تو را بر خود و بر دو پسرم حسن و حسین مقدم می‌داشتم. حضرت فرمود: ای فاطمه: چرا به من نگفتی تا چیزی برای شما فراهم کنم. عرض کرد:
«یا اباالحسن، انی لاستحیی من الهی ان اکلف نفسک ما لاتقدر علیه.» [249] .
- ای اباالحسن، من از خدای خود شرم دارم که تو را در چیزی که توانش را نداری، به زحمت بیندازم...

حدیث 04

در حدیثی آمده است که علی علیه‌السلام فرمود:
«فوالله، ما اغضبتها و لا اکرهتها علی امر، حتی قبضها الله- عزوجل-، و لا اغضبتنی و لا عصت لی امرا، و لقد کنت انظر الیها، فتنکشف عنی الهموم و الاحزان.» [250] .
- به خدا قسم، تا گرفته شدن روح او به وسیله خداوند- عزوجل- هرگز فاطمه را به غضب در نیاوردم، و او را بر کاری مجبور نکردم. و او نیز هرگز مرا به غضب در نیاورد و در هیچ امری از من نافرمانی نکرد. هرگاه به او نظر می‌کردم، غصه ها و ناراحتیهایم برطرف می‌شد.

حدیث 05

هشام بن سالم می‌گوید: امام صادق علیه‌السلام فرمود:
«کان امیرالمومنین علیه‌السلام یحتطب و یستقی و یکنس، و کانت فاطمه علیهاالسلام تطحن و

[ صفحه 157]

تعجن و تخبز.» [251] .
- امیرالمومنین علیه‌السلام هیزم می‌آورد و آب (از چاه) می‌کشید (و یا آب می‌آورد و جاروب می‌کرد، و فاطمه علیهاالسلام آسیاب می‌نمود و خمیر درست می‌کرد و نان می‌پخت.

حدیث 06

اشاره

در حدیث منقول از روضه الواعظین آمده است که: علی به فاطمه علیهاالسلام فرمود:
«قد عز علی مفارقتک و تفقدک، الا انه امر لابد منه، والله جددت علی مصیبه رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم، و قد عظمت وفاتک و فقدک، فانا لله و انا الیه راجعون من مصیبة ما افجعها و المها و أمضها و احزنها، هذه والله مصیبه لا عزاء لها، و رزیه لا خلف لها.» [252] .

[ صفحه 158]

- جدایی و فقدان تو بر من بسیار سخت و ناگوار است، ولی چه می‌شود کرد که از مرگ چاره‌ای نیست. به خدا سوگند، مصیبت رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم را بر من تازه کردی، وفات و از دست دادن تو بر من سخت است، انا لله و انا الیه راجعون از مصیبتی که چه دردناک و ناراحت کننده و مولم و محزون کننده است! به خدا قسم، این مصیبتی است که صبری در آن نیست و نظیر ندارد.

بیان

با توجه به علم و مقام و معنویتی که هر یک از این دو بزرگوار دارند، نمی‌توان تصور کرد که علاقه‌ی آنها به یکدیگر به خاطر محض ثواب اخروی و یا علاقه زن و شوهری و امور مادی و دنیوی باشد، بلکه با توجه به روایات این فصل، به خصوص روایت اول و چهارم و ششم و نیز روایات فصول قبلی، به خوبی روشن می‌گردد که علاقه‌ی ایشان نسبت به یکدیگر، به خاطر جهات معنوی بوده و به تعبیر حضرت علی علیه‌السلام، فاطمه علیهاالسلام «نعم العون علی طاعه الله» بوده است.

[ صفحه 159]

عبادت، بعضی دعاها، تسبیح و نقش انگشتری فاطمه‌ی زهرا

حدیث 01

در قسمتی از حدیث ابن‌عباس از رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم آمده است که فرمود:
«و اما ابنتی فاطمه، فانها سیده نساء العالمین، من الاولین و الاخرین... متی قامت فی محرابها بین یدی ربها-جل جلاله-، زهر نورها لملائکة السماء، کما یزهر نور الکواکب لأهل الارض، و یقول الله- عز و جل- لملائکة: یا ملائکتی، انظروا الی امتی فاطمه، سیده امائی قائمه بین یدی، ترتعد فرائصها من خیفتی، و قد اقبلت بقلبها علی عبادتی، اشهدکم انی قد آمنت شیعتها من النار...» [253] .
- و اما دخترم فاطمه، سیده و سرور زنان عالم، از اولین و آخرین آنهاست... هرگاه که در محراب عبادت در پیشگاه پروردگارش- جل جلاله- قرار می‌گیرد، نورش برای ملائکه آسمان می‌درخشید، چنانکه نور ستارگان برای اهل زمین تلألؤ می‌کند، و خداوند- عزوجل- به ملائکه می‌فرماید: ای ملائکه من، به کنیزم فاطمه، سیده کنیزانم تماشا کنید، که چگونه در پیشگاهم ایستاده، و از ترس من بدنش به لرزه و اضطراب درآمده، و با دل به عبادت من رو آورده، شما را شاهد می‌گیرم که شیعیانش را از آتش ایمن ساختم...

[ صفحه 160]

حدیث 02

عباده‌ی کلبی از امام صادق، از پدر بزرگوارش، از امام سجاد، از فاطمه صغری، از امام حسین نقل می‌کند که امام حسن علیهم‌السلام فرمود:
«رایت امی فاطمة علیهاالسلام قامت فی محرابها لیله جمعتها، فلم تزل راکعة ساجده، حتی اتضح عمود الصبح، و سمعتها تدعو للمومنین والمومنات و تسمیهم و تکثر الدعاء لهم، و لا تدعو لنفسه بشی ء».
- شب جمعه‌ای مادرم فاطمه علیهاالسلام را دیدیم که در محراب عبادتش ایستاده و تا سپیده‌ی صبح پیوسته در رکوع و سجود بود، و می‌شنیدم که برای مؤمنین و مومنات دعا می‌نمود و نام آنها را می‌برد و برای آنها بسیار دعا می‌کرد، ولی برای خود هیچ دعا نمی‌نمود.
گفتم: ای مادر، چرا همان گونه که برای دیگران دعا می‌کنی، برای خود دعا نمی‌نمایی؟ فرمود:
«یا بنی، الجار ثم الدار.» [254] .
- فرزندم، اول همسایه، سپس خانه.

حدیث 03

در حدیث عبدالله بن سلمان فارسی به نقل از پدرش منقول است که می‌گوید: به فاطمه علیهاالسلام عرض کرد: ای سیده من، آن کلام را (که رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم به شما تعلیم نمود و صبح و شام می‌خوانید) به من تعلیم نمایید. فرمود: اگر دوست داری تا زمانی که در دار دنیا زندگی می‌کنی، ناراحتی تب به تو نرسد، بر این (حرز) مواظبت کن.
سلمان می‌گوید: حضرت فاطمه علیهاالسلام آن حرز را به من تعلیم نموده و فرمود:
«بسم الله الرحمن الرحیم، بسم الله النور، بسم الله نور النور، بسم الله نور علی

[ صفحه 161]

نور، بسم الله الذی هو مدبر الامور، بسم الله الذی خلق النور من النور، الحمدلله الذی خلق النور من النور، و انزل النور علی الطور، فی کتاب مسطور، فی رق منشور، بقدر مقدور، علی نبی محبور، الحمدلله الذی هو بالعز مذکور، و بالفخر مشهور، و علی السراء والضراء مشکور. و صلی الله علی سیدنا محمد و آله الطاهرین.» [255] .
- به نام خداوند رحمت گستر مهربان، به نام خداوندی است که نور است، به نام خدایی که نور نور است. به نام خدایی که نور بر بالای نور است، به نام خدایی که تدبیر کننده امور است، به نام خدایی که نور را از نور خلق کرد، ستایش برای خدایی است که نور را از نور آفرید و نور را بر (کوه) طور، در کتابی نوشته شده، در ورقی باز، در اندازه‌ای معین، برای پیامبری مسرور، نازل نمود. ستایش برای خدایی است که به عزت یاد شده و به فخر مشهور است، هم او که در راحتیها و سختیها مورد سپاس می‌باشد. و درود و رحمت خداوند بر سرور ما محمد و خاندان پاکیزه‌ی او باد!

حدیث 04

سوید بن غفله می‌گوید: علی علیه‌السلام به شدت (گرسنگی و یا تنگدستی) مبتلی شده بود، فاطمه علیهاالسلام خدمت رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم آمد و در خانه را کوبید. حضرت فرمود:
«اسمع حس حبیبی بالباب.»
- صدای پای محبوبم (فاطمه) را از پشت در می‌شنوم.
ای ام‌ایمن، برخیز و نگاه کن. ام ایمن در را به روی فاطمه گشود، وی وارد شد، حضرت فرمود: هیچ وقت در این ساعت نمی‌آمدی. فاطمه عرض کرد:
«یا رسول‌الله، صلی الله علیه و آله و سلم ما طعام الملائکه عند ربنا؟»

[ صفحه 162]

- ای رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم غذای ملائکه، نزد پروردگارمان چیست؟
فرمود: «التحمید.»
- ستایش خدا.
عرض کرد: غذای ما چیست؟
رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:
«والذی نفسی بیده، ما اقتبس فی آل‌محمد شهرا نارا.»
- قسم به آنکه جانم به دست اوست، یک ماه است در میان آل‌محمد پاره آتش (جهت پختی نان و غذا) نمی‌بینم.
پنج کلام به تو تعلیم می‌دهم که جبرئیل علیه‌السلام به من تعلیم نمود. عرض کرد: یا رسول‌الله، آن پنج کلام چیست؟ فرمود:
«یا رب الاولین و الاخرین، یا ذا القوه المتین، و یا راحم المساکین، و یا ارحم الراحمین.»
- ای پروردگار اولین و آخرین، ای صاحب نیروی متین و محکم، و ای رحم کننده بر مساکین، و ای رحیمترین رحم‌کنندگان.
فاطمه علیهاالسلام برگشت. چون علی علیه‌السلام وی را دید، فرمود: پدر و مادرم فدایت، با خود چه آوردی، ای فاطمه؟ عرض کرد:
«ذهبت للدنیا و جئت للاخره.»
- برای دنیا رفتم، و برای آخرت آمدم.
علی علیه‌السلام فرمود:
«خیر امامک، خیر امامک.» [256] .
- پیش رویت خیر است، پیش رویت خیر است.

[ صفحه 163]

حدیث 05

در روایتی آمده است که امام باقر علیه‌السلام فرمود:
«ماعبدالله بشی‌ء من التمجید أفضل من تسبیح فاطمة علیهاالسلام، و لو کان شی‌ء افضل منه، لنحله رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم.» [257] .
- خداوند، به ثنایی با فضیلت‌تر از تسبیح فاطمه علیهاالسلام عبادت نشده است. و اگر چیزی افضل از آن بود، رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم به فاطمه هدیه می‌نمود.

حدیث 06

در حدیثی منقول است: رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم به جای فرستادن خادمی که فاطمه علیهاالسلام درخواست کرده بود تا او را در کارهایش یاری کند، تسبیح مخصوص را به او و امیرالمومنین علیهماالسلام تعلیم نمود و فرمود:
«افلا اعلمکما ما هو خیر لکما من الخادم؟»
- آیا به شما (علی و فاطمه علیهماالسلام) نیاموزم چیزی را که برای شما بهتر از خادم است؟
چون خواستید بخوابید، سی و سه بار «سبحان‌الله»، و سی سه بار «الحمدلله»، و سی و چهار بار «الله‌اکبر» بگویید.
در ادامه حدیث آمد: فاطمه علیهاالسلام، سه مرتبه عرض کرد:
«رضیت عن الله و رسوله.» [258] .
- از خدا و رسولش راضی شدم.

حدیث 07

در حدیث دیگری نیز رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم این تسبیح را در عوض خادم به

[ صفحه 164]

فاطمه علیهاالسلام تعلیم نمود و سپس فرمود: اینها در گفتار صد مرتبه است، (ولی) در میزان (اعمال)، هزار حسنه می‌شود. ای فاطمه، اگر این تسبیح را صبح هر روز بگویی،
«کفاک الله ما اهمک من امر الدنیا و الاخره.» [259] .
- خداوند، امور لازم دنیوی و اخروی تو را کفایت می‌کند.

حدیث 08

اشاره

در کتاب مصباح کفعمی‌آمده است:... نقش انگشتری فاطمه علیهاالسلام این بود: «امن المتوکلون.»
- توکل کنندگان بر خدا ایمن هستند. [260] .

بیان

این بود بخشی از بیانات احادیث درباره عبادت و دعا و تسبیح آن حضرت علیهاالسلام، بخش دیگر از دعاها و تسبیحات آن حضرت نیز در فصل بیست و سوم خواهد آمد.
اما اینکه چگونه احادیث این فصل بر فضیلت معنوی آن حضرت دلالت دارد؟ باید گفت که دلالت حدیث اول و دوم روشن است، و رد ابتدای حدیث سوم نیز مطلبی هست که بیانگر عظمت وی است که به دلیل طولانی بودن از ذکر آن خودداری شد. علاوه بر آنکه، توجه به معانی این حرز و ملاحظه‌ی ماورای لفظ آن، کار هر کس نیست و تنها از عهده‌ی معصومی چون فاطمه علیهاالسلام بر می‌آید که حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلم به وی تعلیم نموده است.
در حدیث چهارم نیز، جمله «ذهبت للدنیا و جئت للاخره» مبین عظمت

[ صفحه 165]

معنوی آن بانوی بزرگ است.
و جمله‌ی «رضیت عن الله و رسوله» در احادیث تسبیح نیز کلامی نیست که از هر کس صادر شود. [261] .

[ صفحه 167]

گریه و شکایت فاطمه‌ی زهرا از امت بعد از رحلت پیامبر اکرم

حدیث 01

عمرو بن دینار می‌گوید: امام باقر علیه‌السلام فرمود:
«ما رویت فاطمه علیهاالسلام ضاحکه قط منذ قبض رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم حتی قبضت.» [262] .
- هرگز فاطمه علیهاالسلام بعد از رحلت رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم خندان دیده نشد تا اینکه خود رحلت نمود.

حدیث 02

محمد بن سهیل بحرانی از امام صادق علیه‌السلام نقل می‌کند که فرمود: زیاد گریه کنندگان، پنج تن هستند: آدم، یعقوب، یوسف، فاطمه دختر محمد، و علی بن الحسین علیهم‌السلام. تا اینکه می‌فرماید:
«و اما فاطمه فبکت علی رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم حتی تاذی به اهل المدینه، فقالوا لها: قد آذیتنا بکثرة بکائک...» [263] .
- و اما فاطمه، به حدی بر رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم گریه نمود که اهل مدینه نارحت شده و به او گفتند: ما را با گریه زیاد خود آزار می‌دهی...

[ صفحه 168]

حدیث 03

در قسمتی از حدیث ابن‌عباس از رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم آمده است که فرمود:
«کانی بفاطمه بنتی و قد ظلمت بعدی، و هی تنادی: یا ابتاه، فلا یعینها احد من امتی.»
- گویا فاطمه دخترم را می‌بینم که بعد از من، به او ستم شده و ندا می‌کند: ای پدر، و کسی از امتم او را کمک نمی‌کند.
چون فاطمه علیهاالسلام این کلام را شنید، گریست رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: دختر عزیزم، گریه مکن. عرض کرد: من، برای ستمهایی که بعد از شما می‌بینم، گریه نمی‌کنم،
«ولکنی ابکی لفراقک، یا رسول‌الله.» [264] .
- یا رسول‌الله، بلکه گریه من برای دوری شماست.

حدیث 04

در کتاب مناقب آمده است: ام سلمه خدمت فاطمه علیهاالسلام رسید و پرسید:
«کیف اصبحت عن لیلتک یا بنت رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم»
- چگونه شب را صبح کرد ای دختر رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم؟
فرمود:
«اصبحت بین کمد و کرب فقد النبی و ظلم الوصی، هتک والله حجابه، من اصبحت امامته مقبضة (مقتضبه) علی غیر ما شرع الله فی التنزیل، و سنها النبی صلی الله علیه و آله و سلم فی التأویل ولکنها احقاد بدریه و ترات احدیه...» [265] .
- صبح کردم در میان حزن شدید و غم و اندوه از دست دادن پیامبر و ستم به وصی او. به خدا سوگند پرده‌ی وصایت دریده شد، کسی که امامتش برخلاف آنچه

[ صفحه 169]

که خداوند در قرآن مقرر فرموده و رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم در تأویل قرآن بیان نموده بود، غضب شد. ولیکن این کار از روی کینه‌های باقی مانده از جنگ بدر، و خونخواهی کشته‌های جنگ احد بود.

حدیث 05

در روایت طولانی ابن‌عباس از رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم درباره‌ی ستمهایی که به اهل بیتش می‌رود، آمده است:
«و انی لما رایتها ذکرت ما یصنع بها بعدی، کانی بها و قد دخل الذل بیتها، و انتهکت حرمتها، و غصبت حقها، و منعت ارثها، و کسر جنبها، و اسقطت جنینها، و هی تنادی: یا محمداه، فلا تجاب، و تستغیث فلا تغاث، فلا تزال بعدی محزونه، مکروبة، باکیة، تتذکر انقطاع الوحی عن بیتها مره، و تتذکر فراقی اخری، و تستوحش اذا جنها اللیل لفقد صوتی الذی کانت تستمع الیه اذا تهجدت بالقرآن، ثم تری نفسها ذلیله عبد ان کانت فی ایام ابیها عزیزه...» [266] .
- من هر وقت فاطمه را می‌بینم، مصیبتهایی را که بعد از من بسر او می‌آید به یاد می‌آورم، گویا او را می‌بینم در حالی که ذلت و خواری به خانه‌اش راه یافته،و حرمت و احترام او شکسته شده، و حقش غصب شده، و از تصرف در ارثش منع گردیده، و پهلویش شکسته، و فرزندش سقط شده، و فریاد یا محمداه برمی‌آورد و کسی جوابش را نمی‌دهد، و کمک می‌طلبد و کسی یاریش نمی‌کند، لذا بعد از من همواره محزون و اندوهناک و گریان است، گاهی منقطع شدن وحی از خانه‌اش را به یاد می‌آورد و گاهی فراق و دوری مرا. و هنگامی که شب می‌شود وحشت او را فرامی‌گیرد، زیرا صدای مرا که در تهجد به قرآن می‌شنید، نمی‌شنود. سپس خود را بعد از عزت ایام زندگانی پدرش ذلیل می‌بیند...

[ صفحه 170]

حدیث 06

عبدالله بن حسن از مادرش فاطمه بنت الحسین علیه‌السلام نقل می‌کند که فرمود: هنگامی که کسالت فاطمه دختر رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم شدت گرفت و بر وی غلبه کرد، زنان مهاجر و انصار خدمتش جمع شده و عرض کردند: ای دختر رسول‌الله، چگونه صبح کردی از این بیماری؟ حضرتش فرمود:
«اصبحت والله عائفه لدنیاکم، قالیه لرجالکم...» [267] .
- به خدا قسم، صبح کردم در حالی که از دنیای شما بیزارم و بر مردان شما خشمگین...
تا آخر بیانات شیوای آن حضرت که همه شکایت از انحرافات بعد از رسالت، و تنبهاتی است برای امت.

حدیث 07

اشاره

در کتاب خرائج آمده است: امام صادق علیه‌السلام فرمود: فاطمه بعد از رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم هفتاد و پنج روز در دنیا ماند. و حزن و اندوه شدیدی بخاطر دوری پدر بزرگوار به او روی آورده بود. جبرئیل خدمتش می‌رسید و او را تسکین داده و از پدرش و جایگاه وی در بهشت خبر می‌داد و از آنچه بعد از او برای ذریه‌اش پیش می‌آید، آگاه می‌کرد. و علی علیه‌السلام آن را می‌نوشت. [268] .

بیان

غرض از ذکر این روایات، آن است که ما گریه و حزن فاطمه علیهاالسلام را مانند

[ صفحه 171]

اندوه و گریه خود در فقدان پدر و یا عزیز دیگر به حساب نیاوریم، که این با شأن و منزلت و لایی‌ای که تاکنون در این رساله از زبان احادیث نسبت به آن حضرت ذکر شد، منافات دارد.
بلکه گریه و حزن وی اولا در فراق رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم و به حساب مقام رسالت و منزلت الهی آن حضرت بود.
و ثانیا به خاطر از دست رفتن زحمات وی و ضایع شدن فرمایشات او در باره‌ی مقام وصایت و امامت بود، چنانکه مجموع احادیث این فصل، خصوصا بیانات مفصل حدیث ششم بر آن دلالت دارد. بلکه تمام جملات خطبه غرای وی بیانگر این است که غم و غصه و گریه او به خاطر پامال شدن زحمات رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و احکام الهی بوده است، و حتی محاجه‌اش درباره‌ی غصب فدک و نیز سخن وی با امیرالمومنین علیه‌السلام بدین خاطر بوده، آنجا که عرض کرد:
«اشتملت شمله الجنین، و قعدت حجرة الظنین...» [269] .
- چگونه است که مانند جنین در رحم مادر پرده‌نشین شده، و چون کودک خانه‌نشین گشته‌ای؟
البته این کلام ایهام اعتراض نسبت به خانه‌نشینی حضرت دارد، ولی با توجه به مقام عصمت فاطمه‌ی زهرا علیهاالسلام و شناختی که وی نسبت به مقام ولایت امیرالمومنین علیه‌السلام داشت، این جمله «اعتراض» نیست، بلکه در واقع «استفسار» است که چگونه شما که در میدانهای کارزار چنین و چنان بودی، این گونه خانه‌نشین گشتی؟ لذا هنگامی که پاسخ شنید، عرض کرد:
«حسبی الله».
- خداوند، مرا بس است.
مضافا بر اینکه، اگر «ظلم» بد است، «انظلام» نیز بد است، لذا علی علیه‌السلام

[ صفحه 172]

مأموریت دارد برای حفظ دین الهی چنان باشد، ولی فاطمه علیهاالسلام در این موقعیت حساس این وظیفه را برای خود نمی‌بیند که بعد از آن همه جسارتها به خود و شوهرش و غصب فدک سکوت کند و سخن نگوید، از این روی آن بیانات شیوا را می‌فرماید، چنانکه وظیفه‌ی دیگران غیر از علی علیه‌السلام نیز همین بود.

[ صفحه 173]

فرزندان و تربیت شدگان فاطمه‌ی زهرا

حدیث 01

در بخشی از حدیثی که حسن و شاء از امام رضا علیه‌السلام نقل کرده، آمده است: حضرت به زید بن موسی فرمود: ای زید، گفتار بقالهای کوفه تو را مغرور نموده که می‌گویند:
«ان فاطمه احصنت فرجها، فحرم الله ذریتها علی النار.
- فاطمه، خود را از ناروایی حفظ کرد، لذا خداوند فرزندان وی را بر آتش حرام نمود.
بعد حضرت در رد این سخن فرمود:
«والله ما ذلک الا للحسن والحسین و ولد بطنها خاصة.»
به خدا قسم، این جز برای حسن و حسین و اولا بلافصل وی نیست.
لذا امکان ندارد که موسی بن جعفر علیهماالسلام اطاعت پروردگار بکند، و روز روزه بگیرد و شب را با عبادت بسر ببرد، و تو معصیت خدا را بکنی آنگاه روز قیامت هر دو به یک نحو (در حضور پروردگار) حاضر شده و تو در پیشگاه خداوند- عزوجل- عزیرتر از او باشی؟!... [270] .

[ صفحه 174]

حدیث 02

حماد بن عثمان می‌گوید: به حضرت صادق علیه‌السلام عرض کردم: فدایت شوم، فرمایش رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم که فرمود:
«ان فاطمه احصنت فرجها، فحرم الله ذریتها علی النار.»
چه معنایی دارد؟ حضرت فرمود:
«المعتقون من النار هم ولد بطنها: الحسن والحسین و زینب و ام کلثوم.» [271] .
- آزاد شدگان از آتش، تنها فرزندان بلا فصل اویند، یعنی: حسن و حسین و زینب و ام کلثوم علیهم‌السلام.

حدیث 03

در مناقب ابن شهرآشوب آمده است: امام حسن علیه‌السلام، در حالی که فاطمه علیهاالسلام دوازده ساله بود، متولد شد، و فرزندان ایشان عبارت بودند از حسن و حسین و محسن و زینب و ام کلثوم، و در معارف قتیبی درباره‌ی محسن آمده است:
«ان محسنا فسد من زخم قنفذ العدوی.» [272] .
- خلقت محسن (در شکم مادر)، به واسطه‌ی ضربه‌ی سخت پرت کردن قنفذ عدوی ناتمام ماند.

حدیث 04

ابوبصیر می‌گوید: حضرت صادق به نقل از پدران بزرگوارش علیهم‌السلام فرمود که امیرالمومنین علیه‌السلام فرمود:
«ان اسقاطکم اذا لقوکم یوم القیامه و لم تسموهم، یقول السقط لابیه: الا

[ صفحه 175]

سمیتنی. و قد سمی رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم محسنا قبل ان یولد.» [273] .
- فرزندان سقط شده شما که برای آنها نام نگذاشته‌اید در روز قیامت به شما اعتراض می‌کنند و می‌گویند: چرا بر ما نام ننهادید. و رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم محسن را پیش از تولد نامگذاری کرده بودند.

حدیث 05

در روایت آمده است که سلمان- رضوان الله علیه- فرمود: فاطمه علیهاالسلام نشسته بود و با آسیابی که در کنارش بود، جو آرد می‌کرد، و این در حالی بود که از دسته‌ی آسیاب خون سرازیر بود و حسین علیه‌السلام هم از گرسنگی ناله می‌کرد. عرض کردم: ای دختر رسول‌الله، با وجود فضه، چرا دستهایت مجروح شده است؟ فرمود:
«اوصانی رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم ان تکون الخدمة لها یوما، فکان امس یوم خدمتها...» [274] .
- رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم به من سفارش نموده که یک روز انجام کار خانه با او باشد (و یک روز از آن من)، و دیروز نوبت او بود...

حدیث 06

در مصباح کفعمی‌آمده است:
«و کان.. بوابها فضه امتها.» [275] .
- دربان و خدمتکار فاطمه علیهاالسلام، کنیزش فضه بود.

حدیث 07

ابو القاسم قشیری به نقل از کسی حکایت می‌کند که فضه را در راه مکه

[ صفحه 176]

ملاقات نمودم و هر چه با وی گفتگو کردم، جز با آیه‌ی قرآن جواب نشنیدم، تا اینکه سرانجام با فرزندان او ملاقات کردم و از آنان پرسیدم که این زن کیست؟ گفتند: این مادر ما، کنیز زهرا علیهاالسلام است، که بیست سال است با هیچ کس جز با قرآن سخن نگفته است. [276] .

[ صفحه 177]

حدیث 08

در حدیثی طولانی [277] نقل شده است: ورقه بن عبدالله ازدی، فضه را در مکه ملاقات می‌کند، و از اظهار اخلاص وی به خاندان عصمت، او را می‌شناسد، و از حالات حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلام بعد از رحلت پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم از او می‌پرسد، فضه مفصلا حالات آن حضرت را نقل می‌کند، که مناسب است تمام این حدیث شریف دیده شود.

[ صفحه 178]

هر چند مرحوم مجلسی می‌فرماید: این حدیث را در بعضی از کتابها یافته‌ام و از کتاب روایی مورد اعتمادی اخذ نکرده‌ام، ولی اگر با دقت ملاحظه شود، این حدیث تفصیل مجملات احادیثی است که درباره‌ی حالات فاطمه‌ی زهرا علیهاالسلام بعد از رحلت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم نقل شده است. [278] .

حدیث 09

اشاره

علی بن معمر می‌گوید: چون فاطمه علیهاالسلام از دنیا رحلت نمود، ام ایمن به مکه رفت و گفت: بعد از فاطمه علیهاالسلام توان دیدن مدینه را ندارم، به جحفه که رسید، تشنگی شدیدی بر او چیره شد به حدی که ترسید تلف شود، لذا چشمهای خود را به طرف آسمان گشود و عرض کرد: پروردگارا، مرا تشنه می‌گذاری با آنکه من خادمه‌ی دختر پیامبرت هستم؟
سپس علی بن معمر می‌گوید:
«فنزل الیها دلو من ماء الجنه، فشربت، و لم تجع و لم تطعم سبع سنین.» [279] .
- دلویی از آب بهشت به سوی او فرود آمد و وی از آن آشامید، و تا هفت سال نه احساس گرسنگی کرد و نه طعامی خورد.

بیان

از احادیث این فصل چند نکته استفاده می‌شود:
اولا: آنچه که موجب نسوختن اولاد بلافصل فاطمه علیهاالسلام به آتش جهنم است،در درجه‌ی اول معنویت و طهارت روحی او است که در روایت به «احصنت فرجها» تعبیر شده است.

[ صفحه 179]

ثانیا: اولاد آن حضرت که خداوند بر آتش جهنم حرام نموده، اختصاصی به امام حسن و امام حسین علیهماالسلام ندارد.
ثالثا: روشن گردید که چگونه انوار معنوی فاطمه علیهاالسلام در اطرافیان ایشان، از جمله در دو نفر از خدمتگزارانش اثر گذارده، به حدی که آن حالات و کرامات خاص از آنان ظاهر می‌گردد. خلاصه هر کس با آن حضرت مانوس بوده، از معنویتش بی‌بهره نبوده است.

[ صفحه 181]

سخنان فاطمه‌ی زهرا

حدیث 01

اشاره

«ان الله هو السلام، و منه السلام، والیه السلام» [280] .
- خداوند خود، سلام است و سلام از او می‌باشد، و به سوی اوست.

بیان

این کلام را فاطمه علیهاالسلام در سن کودکی، در جواب سلام الهی- که جبرئیل به رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم گفت تا به فاطمه علیهاالسلام ابلاغ نماید- عرض کرد.
با دقت در این سه جمله، می‌توان به شناخت والای آن حضرت نسبت به حق تبارک و تعالی پی برد، زیرا تا کسی به فنای خود راه نیافته و شهود توحیدی نداشته باشد، ممکن نیست مبادرت به این گونه جواب کند. [281] .
و لذا صدور این گونه کلمات جز از معصوم ممکن نیست، مگر به عنوان تبعیت از دستورات معصومین علیهم‌السلام، چنانکه شبیه به این جملات در تعقیبات نمازهای پنجگانه [282] وارد است.

[ صفحه 182]

حدیث 02

اشاره

«الجار ثم الدار.» [283] .
- اول همسایه، سپس خانه.

بیان

وقتی که امام حسن علیه‌السلام شب جمعه می‌شنود مادرش برای مومنین و مومنات با ذکر نام آنها دعا نموده و برای خود دعا نمی‌کند، سوال می‌کند: ای مادر، چرا برای خود دعا نمی‌کنید؟ جواب می‌شنود: «الجار ثم الدار».
آیا این کلام جز به عظمت روحی و بزرگواری حضرتش، می‌تواند اشاره داشته باشد؟!

حدیث 03

اشاره

در مناقب ابن شهر آشوب آمده است: پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم از فاطمه علیهاالسلام پرسید: چه چیز برای زن بهتر است؟ عرض کرد:
«ان لا تری رجلا، و لا یراها رجل.» [284] .
- نه او مردی را ببیند و نه مردی او را.
اینجا بود که رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم او را در آغوش گرفت و فرمود:

[ صفحه 183]

«ذریه بعضها من بعض.» [285] .
- ذریه و فرزندانی که مشابه یکدیگر هستند.

بیان

خداوند می‌فرماید:
(ان الله اصطفی آدم و نوحا و آل‌ابراهیم و آل‌عمران علی العالمین، ذریة بعضها من بعض، والله سمیع علیم.) [286] .
- خداوند، آدم و نوح و خاندان ابراهیم و عمران را بر جهانیان برگزید، ذریه و نسلی که مشابه یکدیگر هستند، و خداوند شنوا و داناست.
گویا رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم با استشهاد به این کلام الهی، به بزرگی مقام و منزلت معنوی حضرت زهرا علیهاالسلام به واسطه کلام ارزشمند وی اشاره می‌نماید. یعنی فاطمه علیهاالسلام از ذریه‌ی پیامبران است، و مانند ایشان بر عالمیان برتری دارد.

حدیث 04

اشاره

موسی بن جعفر به نقل از پدران بزرگوارش علیهم‌السلام فرمود علی علیه‌السلام فرمود: نابینایی از فاطمه علیهاالسلام اجازه خواست (تا وارد خانه او شود) حضرت خود را از وی پنهان کرد (و یا پوشانید). رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: چرا خود را پنهان کردی؟ او که تو را نمی‌بیند. عرض کرد:
«ان لم یکن یرانی، فانی اراه و هو یشم الریح.»
- اگر او مرا نمی‌بیند، من او را می‌بینم و او بوی مرا استشمام می‌کند.
رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:
«اشهد انک بضعة منی.» [287] .

[ صفحه 184]

- شهادت می‌دهم که تو پاره‌ی تن منی.

بیان

این کلام رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم هم از عظمت روحی و منزلت معنوی حضرت فاطمه علیهاالسلام حکایت می‌کند.

حدیث 05

اشاره

با سند روایت گذشته نقل شده است که علی علیه‌السلام فرمود: رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم از اصحاب خود پرسید: زن چیست؟ آنها عرض کردند: «عورة»: (چیزی است که باید پوشیده شود). فرمود:
«فمتی تکون ادنی من ربها؟»
- چه زمانی به پروردگار نزدیکتر است؟
اصحاب نتوانستند جواب دهند، فاطمه علیهاالسلام چون این سوال را شنید، فرمود:«ادنی ما تکون من ربها ان تلزم قعر بیتها.»
- زمانی به پروردگارش نزدیکتر است که در قعر خانه‌اش قرار گیرد.
رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:
«ان فاطمة بضعة منی.» [288] .
- فاطمه، پاره‌ی تن من است.

بیان

رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم با این کلام، در عین بیان عظمت روحی فاطمه زهرا علیهاالسلام می‌خواهد بفرماید: کلام او، کلام من است.
نکته‌ای که در کلمات حضرتش وجود دارد این است که آن حضرت در عبارت «ادنی ما تکون من ربها ان تلزم قعر بیتها»، به غرض غایی خلقت که قرب

[ صفحه 185]

به پروردگار است اشاره نموده و می‌فرماید: این امر فقط با حفظ عفت که جز در موارد ضروری با ملازمت در خانه حاصل می‌شود، میسر نخواهد بود.
و اما با توجه به گرایشی که اکنون در بین بانون جامعه ما نسبت به فعالیتهای اجتماعی وجود دارد، ممکن است یک نحو غرابتی در این احادیث احساس شود، خصوصا آنکه در زندگی خود فاطمه زهرا و نیز دخترش زینب کبری و ام کلثوم، و نیز فاطمه صغری- سلام الله علیهن- مواردی یافت می‌شود که با مردان گفتگو و محاجه نموده و یا در جمع کثیری از مرد و زن سخنرانی و بیاناتی ایراد نموده‌اند. از قبیل خطبه غراء حضرت فاطمه علیهاالسلام در مسجد پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و احتجاج با خلیفه اول و دوم در امر استرداد فدک [289] ، و نیز سخنرانی حضرت زینب کبری و ام‌کلثوم و فاطمه صغری (سلام الله علیهن) در کوفه [290] و سخنرانی حضرت زینب علیهاالسلام در مجلس یزید [291] لذا لازم است مختصری این بحث را دنبال کنیم تا روح سه حدیث مذکور و نظایر آن معلوم گردد.
مقدمتا باید عرض کنیم که: هر امر و نهی وجوبی، یا استحبابی، و یا ارشادی شارع مقدس، راهنماییهای دقیقی است که سعادت دنیوی و اخروی و معنوی انسانها را در پی دارد. و خداوندی که خالق زن و مرد و همه نیازمندیهای زندگی دنیوی آنان می‌باشد، خود بهتر می‌داند چه چیز برای آنها زیان بخش و چه چیز مفید است،و از طریق کتاب و سنت توسط انبیا و اولیا آنان را راهنمایی نموده است. لذا هیچ‌گاه نمی‌توان گفت چون عقول کامل شده، پس نیازی به راهنمایی آنان نداریم، زیرا عقول ما یک طرف سکه را می‌خواند و طرف دیگر به اقرار همه، بر ما پوشیده است.
اکنون می‌گوییم: اگر این سه حدیث (حدیث 3 و 4 و 5) را هم نداشتیم، قرآن

[ صفحه 186]

کریم، این سند قطعی اسلام، در آیات زیادی که در امور مرد و زن در مقاطع مختلف دارد خواه الزامی، و یا استحبابی، و یا ارشادی و برای پیشگیری در مرحله‌ی اول به منظور ترقی معنوی آنان، و در مرحله دوم به جهت نتایج اخروی و در مرحله‌ی سوم به جهت زندگی دنیوی آنان (چنانکه از همان آیات استفاده می‌شود)بر شبیه همان نکته‌ای که فاطمه‌ی زهرا علیهاالسلام در این سه حدیث بیان نموده،تأکید می‌ورزد. از آن جمله سه آیه‌ی ذیل است:
1- خداوند می‌فرماید:
(و لا یضربن بارجلهن، لیعلم ما یخفین من زینتهن.) [292] .
- زنان نباید با کوبیدن پا به زمین، به گونه‌ای راه بروند که زینتهای پنهان آنها آشکار شود.
2- و نیز می‌فرماید:
(و لا تخضعن بالقول، فیطمع الذی فی قلبه مرض، و قلن قولا معروفا، و قرن فی بیوتکن، و لا تبرجن تبرج الجاهلیة الاولی) [293] .
- و با مردان نرم و نازک سخن مگویید تا کسی که در قلبش مرض است، طمع ورزد. بلکه نیکو سخن گویید، و در خانه‌هایتان بمایند، و مانند زمان جاهلیت قدیم، خود را نمایان نکنید.
3- همچنین می‌فرماید:
(واذا سالتموهن متاعا، فاسئلوهن من وراء حجاب، ذلکم اطهر لقلوبکم و قلوبهن.) [294] .
- و اگر چیزی را از آنان (زنان پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم) خواستید، از پشت حجابی بخواهید، که این برای قلبهای شما و آنان پاکیزه‌تر است.
چنانکه از آیات دیگری که مربوط به زنان و مردان است، و نیز از احادیث

[ صفحه 187]

فراوانی که درباره‌ی زن و مرد و روابط اجتماعی آنها در جوامع روایی [295] . ذکر شده، این معنا استفاده می‌شود.
به طور خلاصه، روح اصلی این آیات و روایات، بیانگر اصلی کلی است که باید به عنوان مبنایی‌ترین اصل در معاشرت و روابط اجتماعی زن و مرد مورد توجه قرار گیرد و آن، حفظ عفت و حیای زن در همه شرایط و حالات است. بدیهی است حفظ این ارزش جز با حداقل معاشرت زن و مرد نامحرم، و نیز اهتمام به وظیفه‌ی اصلی که پروردگار برعهده او نهاده، یعنی خانه‌داری و تربیت فرزند و پرورش نسلهای آینده جوامع بشری که مسئولیت خطیر و سنگینی است، میسر نیست.
البته انجام این مهم (با شرائطی که ذیلا به آن اشاره می‌شود) هیچ منافاتی با رشد علمی و معنوی و فعالیتهای اجتماعی زن ندارد، بلکه مؤید آن نیز هست، چرا که تجربه نشان داده اختلاط بدون حد و مرز زن و مرد، به بهانه‌ی رشد اجتماعی و علمی، عوارض نامطلوبی دارد که مانع شکوفایی استعدادهای بانوان است. اگر بنا باشد به بهانه‌ی کسب علم و تخصص، فضائل انسانی و عفت زن که ارزش اصلی اوست قربانی شود، جهل بهتر از این علم است. حضرت علی علیه‌السلام می‌فرماید:
«رب جاهل نجاته جهله.» [296] .
- چه بسیار جاهلی که نجاتش در جهل اوست.
و نیز عبارت «ادنی ما تکون من ربها، ان تلزم قعر بیتها» در روایت مورد بحث از کلام حضرت زهرا علیهاالسلام هم تنها راه کمال معنوی و تقرب الی الله زن را که هدف اصلی از کسب علوم و تخصصها است، در پرتو عفت و پاکدامنی او می‌داند، لذا کمتر زنی را در تاریخ اسلام می‌بینیم که جز به ضرورت، شغل اولی

[ صفحه 188]

خود را در فعالیتهای اجتماعی قرار داده باشد. و در سراسر زندگی پر ثمر فاطمه‌ی زهرا علیهاالسلام و زینب کبری علیهاالسلام تنها چند مورد محاجه با خلیفه‌ی اول و دوم و یا با یزید و ابن زیاد است که آن هم به لحاظ مساله مهمتر و وظیفه بالاتر، یعنی حفظ اساس اسلام از تحریف نااهلان، با حفظ تمامی اصول صیانت نفس و حفظ عفت بوده است.
لذا اگر زمانی امر مهم و لازمی برای اسلام پیش بیاید که نیاز به دخالت زنان باشد، باید با حفظ تمام موازین و دستورات و حدود شرعی و با صلاح دید ولی فقیه وقت، وظیفه خود را با کمال احتیاط (نه زیاده و نه کم) انجام دهند، چنانکه این امر را در جریان خطبه خواندن و محاجه این بزرگواران، و یا در جریان مداوای مجروحین جنگی توسط زنان در بعضی از جنگها مشاهده می‌کنیم.
آری، چنانچه به این پیشگیریهای کتاب و سنت گوش فرا داده می‌شد، دنیای اسلام امروز این گونه گرفتار هرزه‌گیها و بی‌عفتیها و از هم پاشیده شدن خانواده‌ها نمی‌شد.
این سخن که ما باید خود را با اجتماع امروز ولو خلاف کتاب و سنت باشد تطبیق دهیم، سخنی است بیهوده، و خلاف نظر اسلام و قرآن شریف و احادیث اهل بیت عصمت و طهارت علیهم‌السلام.

حدیث 06

در تنبیه الخواطر آمده است: فاطمه علیهاالسلام فرمود:
«من أصعد الی الله خالص عبادته، اهبط الله- عز و جل- له افضل مصلحته.» [297] .
- هر کس عبادت خالص خود را به سوی خدا بالا فرستد، خداوند- عزوجل- با فضیلت‌ترین مصحلت خود را برای او نازل می‌کند.

[ صفحه 189]

حدیث 07

اشاره

از بیانات عجیب و تالی تلو کلمات امیرالمومنین علیه‌السلام همان خطبه غراء [298] حضرت فاطمه علیهاالسلام است که ابعاد مختلفی از حقایق را در بر دارد، و ما قسمتهایی از آن را ذکر می‌کنیم:
الف) بخش اول آن حمد و ثنای الهی است که حضرتش پرده از حقایق توحیدی مشهود خود برداشته و می‌فرماید:
«الحمد لله علی ما انعم، و له الشکر علی ما الهم، والثناء بما قدم، من عموم نعم ابتداها، و سبوغ آلاء اسداها، و تمام منن والاها. جم عن الإحصاء عددها، و نای عن الجزاء امدها، و تفاوت عن الادارک ابدها. و ندبهم لاستزادتها بالشکر لاتصالها، و استحمد الی الخلائق باجزالها، و ثنی بالندب الی امثالها.و اشهد ان لا اله الا الله وحده لا شریک له، کلمه جعل الاخلاص تاویلها، و ضمن القلوب موصولها، و انار فی الفکر معقولها، الممتنع من الابصار رویته، و من الالسن صفته، و من الاوها کیفیته. ابتدع الاشیاء لا من شی‌ء کان قبلها، و انشاها بلا احتذاء امثله امتثلها، کونها بقدرته و ذراها بمشیته، من غیر حاجة منه الی تکوینها، و لا فائدة له فی تصویرها، الا تثبیتا لحکمته، و تنبیها علی طاعته، و اظهارا لقدرته، و تعبدا لبریته، و اعزازا لدعوته. ثم جعل الثواب علی طاعته، و وضع العقاب علی معصیته، زیاده لعباده عن نقمته، و حیاشه منه الی جنته.» [299] .
ب) بخش دیگر این خطبه، معرفی رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم است، که متضمن معانی بسیار بلندی است و در خور فهم هر کس نیست، چنانکه می‌فرماید:

[ صفحه 190]

«و اشهد ان ابی محمدا عبده و رسوله، اختاره و انتجبه قبل ان ارسله، و سماه قبل ان احتبله (اجتباه)، و اصطفاه قبل ان ابتعثه، اذ الخلائق بالغیب مکنونه،و بسر الأهاویل مصنونه، و بنهایه العدم مقرونة، علما من الله بمال (بمایل) الامور، و احاطه بحوادث الدهور، و معرفه بمواقع المقدور. ابتعثه الله تعالی اتماماً لامره، و عزیمه (عظیمة) علی امضاء حکمه، و انفاذا لمقادیر رحمته، فرای الامم فرقا فی ادیانها، عکفا علی نیرانها، عابده لاوثانها، منکرة لله مع عرفانها. فانار الله بمحمد صلی الله علیه و آله و سلم ظلمها، و کشف عن القلوب بهمها، و جلی عن الابصار غممها، و قام فی الناس بالهدایه، و انقذهم من الغوایه، و بصرهم من العمایه، و هداهم الی الدین مریم و الطریق المستقیم.» [300] .

بیان

این جملات اشاره دارد به خلقت نوری رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم پیش از خلقت مادی وی، بلکه پیش از خلقت نوری خلایق، که توضیح آن در فصل اول گذشت.
ج) درباره کیفیت جریان قبض روح رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم می‌فرماید:
«ثم قبضه الله الیه قبض رافه و اختیار، و رغبه و ایثار، فمحمد صلی الله علیه و آله و سلم فی راحه من تعب هذه الدار (بمحمد صلی الله علیه و آله و سلم عن تعب هذه الدار فی راحه) قد حف بالملائکة الابرار، و رضوان الرب الغفار، و مجاورة الملک الجبار. صلی الله علی ابی نبیه، و امینه علی الوحی، و صفیه و خیرته من الخلق و رضیه، والسلام علیه و رحمه الله و برکاته.» [301] .

بیان

این چند جمله‌ی مختصر به کدامین مقام و منزلت حضرتش صلی الله علیه و آله و سلم اشاره می‌فرماید؟ تامل شود.

[ صفحه 191]

د) درباره‌ی تکلیف مردم نسبت به دین و اوامر الهی بعد از رحلت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم می‌فرماید:
«انتم عباد الله، نصب امره و نهیه، و حملة دینه و وحیه، و امناء الله علی انفسکم، و بلغائه الی الامم.» [302] .

بیان

در واقع حضرت فاطمه علیهاالسلام با این بیان می‌فرماید: اوامر و نواهی الهی مخصوص زمان حیات رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم نبوده، و دین و وحی و احکام الهی با رفتن حضرتش منقرض نمی‌گردد. این شمایید که باید حافظ و حامل دین بوده و امین حق- سبحانه- بر نفس خود و حافظ آن از انحرافات باشید و بدان عمل نمایید، و با ابلاغ آن به امتهای آینده در بقاء و حفظ امانت الهی بکوشید، آن چیزی که شما باید از آن محافظت کرده و گوش به فرمان آن باشید، یکی: عترت است، و دیگری: قرآن.
ه-) «زعمتم حق لکم لله فیکم، عهد قدمه الیکم، و بقیه استخلفها علیکم، کتاب الله الناطق، و القرآن الصادق و النور الساطع، و الضیاء اللامع.» [303] .

بیان

بعید نیست (به قرینه جملات گذشته) منظور از جمله «زعمتم حق لکم لله فیکم» نفی تعیین خلافت و غیره به دست امت باشد، و دو جمله «عهد قدمه الیکم» و «بقیه استخلفها علیکم» نیز اشاره به سفارشهای رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم درباره ثقلین داشته باشد، و اینکه این امر را رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم باید تعیین نماید (که نمود).
و) در تعریف قرآن می‌فرماید:

[ صفحه 192]

«بینه بصائره، منکشفه سرائره، متجلیه ظواهره، مغتبط به اشیاعه، قائد الی الرضوان اتباعه، مود الی النجاه استماعه (اسماعه)، به تنال حجح الله المنورة، و عزائمه المفسرة، و محارمه المخدره، و بیناته الجالیه، و براهینه الکافیة، و فضائله المندوبه، و رخصه الموهوبه، و شرائعه المکتوبه.» [304] .

بیان

آیا می‌توان گفت این فرمایشات زیبا و پر محتوی راجع به قرآن و عترت و غیره که در این خطبه بیان شده، تنها عبارت پردازی است و گوینده آن معانیش را نیافته است؟ حاشا از ساحت مقدس حضرتش که بیانات نایافته را باز گوید، و حال آنکه در قسمتی از همین خطبه می‌فرماید:
«اقول عودا و بدءا، و لا اقول ما اقول غلطا، و لا افعل ما افعل شططا.» [305] .
- آنچه اول گفته‌ام، آخر هم همان را می‌گویم، و آنچه می‌گویم به اشتباه نمی‌گویم، و آنچه بجا می‌آورم، بیهوده بجا نمی‌آورم.
خلیفه‌ی اول هم در دو مورد، در جواب کلمات حضرت فاطمه علیهاالسلام اقرار به عظمت و بزرگی آن بانو می‌کند، در یکجا می‌گوید:
«و انت یا خیرة النساء و ابنة خیر الانبیاء، صادقه فی قولک و...» [306] .
- و تو ای بهترین زنان و دختر بهترین پیامبران، در گفته خود صادقی و... در جایی دیگر می‌گوید:
«انت معدن الحکمه، و موطن الهدی والرحمه، و رکن الدین، و عین الحجه...» [307] .
- تو معدن حکمت و جایگاه هدایت و رحمت، و پایه دین و سرچشمه حجت و برهان هستی...

[ صفحه 193]

ز) سپس حضرت فاطمه علیهاالسلام هفده امر از اوامر الهی، از قبیل نماز، روزه، حج و غیره را می‌شمرد و علت تشریع آنها را بیان می‌نماید. و در ضمن خطبه‌ی خود، بطور اشاره به قسمت دیگر حدیث ثقلین، یعنی عترت پرداخته و می‌فرماید:
«فجعل الله... طاعتنا نظاما للملة، و امامتنا امانا من الفرقه و...» [308] .
- پس خداوند... طاعت و پیروی از ما را عامل برپایی و قوام دین و جامعه قرار داد، و نیز امامت و رهبری ما را ایمنی از تفرقه قرار داد و...

بیان

اشاره

این بود قسمتهایی از خطبه حضرت فاطمه علیهاالسلام که در مسجد پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم ایراد نموده‌اند، ولی- چنانکه در فصل 21 اشاره شد- نمی‌توان گفت: این همه مطالب بلند و خطبه‌ای چنین غراء و زیبا تنها به خاطر غصب فدک ایراد شده باشد، بلکه غرض اصلی از ایراد آن، هشدار به پامال شدن احکام الهی و زحمات پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم بوده، البته موضوع فدک نیز یکی از آنها به شمار می‌رود، علاوه بر آن که گفتیم: «انظلام» نیز چون «ظلم» مذموم است، چنانکه آن حضرت خود نیز در قسمتی از این خطبه به آن اشاره نموده، و می‌فرماید:
«فلما اختار الله لنبیه دار انبیائه و ماوی اصفیائه، ظهر فیکم حسیکه النفاق و سمل جلباب الدین...» [309] .
- و چون خداوند، خانه پیامبران و جایگاه برگزیدگانش را برای پیامبرش اختیار نمود، کینه‌ی نفاق در بین شما ظاهر گشت، و پیراهن و لباس دین کهنه شد...
و در جای دیگر با اشاره به کنار گذاردن علی علیه‌السلام از خلافت می‌فرماید:
«الا قد اری ان اخلدتم الی الخفض، و ابعدتم من هو احق بالبسط والقبض...» [310] .
- آگاه باشید! می‌بینم که به پستی روی آورده‌اید و کسی را که به بسط و قبض

[ صفحه 194]

امر (خلافت) شایسته است، دور کرده‌اید.
از همه گذشته، مگر می‌شود بانویی چون فاطمه علیهاالسلام که سخنانی نظیر احادیث 3 و 4 و 5 این فصل را بیان نموده، تنها به خاطر گرفتن ارثش، خود را در میان مردان حاضر سازد و خطبه ایراد فرماید، و آیا توجیهی جز پیش آمدن مسئله مهمتر و احساس خطر برای اصل اسلام و از بین رفتن زحمات رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم دارد؟
به این ترتیب، به خوبی می‌توان بین این حرکت سیاسی و دینی حضرت و کلمات سابق وی که سفارش به خانه‌نشینی زنان داشت جمع نمود.
این بود قسمتی از کلمات ایشان، خوب است سایر بیانات آن بزرگوار خصوصا کلمات آن حضرت با زنان مهاجر و انصار نیز ملاحظه شود [311] .

تذییل

در آخر این فصل، تعدادی از دعاها و تسبیحات آن حضرت را که در تعقیبات نمازها و غیر آن وارد شده و بیاناتی لطیف توحیدی و غیره را دارد، ذکر می‌کنیم:
1- در کتاب دعوات راوندی در ضمن تسبیحهای پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و ائمه علیهم‌السلام آمده است: تسبیح فاطمه علیهاالسلام در روز سوم (هر ماه) بدین قرار است:
«سبحان من استنار بالحول والقوه، سبحان من احتجب فی سبع سماوات فلا عین تراه، سبحان من اذل الخلائق بالموت و اعز نفسه بالحیاة، سبحان من یبقی و یفنی کل شی‌ء سواه، سبحان من استخلص الحمد لنفسه و ارتضاه، سبحان الحی العلیم، سبحان الحلیم الکریم، سبحان الملک القدوس، سبحان العلی العظیم، سبحان

[ صفحه 195]

الله و بحمده» [312] .
- منزه است خدایی که با تحول و نیرو بخشی (خود و افعالش) نور خود را آشکار ساخت، پاکیزه است خداوندی که در آسمانهای هفتگانه محجوب گشته است لذا هیچ چشمی او را نمی‌بیند، منزه است خدایی که خلایق را با مرگ ذلیل ساخته، و خویش را با حیات (جاودانی) سرافراز نموده، پاک است خداوندی که پایدار می‌ماند و هر چیز جز او نابود می‌گردد، منزه است خدایی که ستایش را برای خویش برگزیده و پسندیده است. منزه است خداوند زنده و آگاه، پاک است خداوند بردبار کریم، پاکیزه است پادشاه بسیار بی‌آلایش، منزه است خداوند بلند پایه و باعظمت، و من با ستایش او، او را به پاکیزگی می‌ستایم.
2- در کتاب اختیار ابن الباقی دعایی از آن حضرت به این صورت آمده است:
«اللهم، بعلمک الغیب و قدرتک علی الخلق، احینی ما علمت الحیاه خیرا لی، و توفنی اذا کانت الوفاه خیرا لی. اللهم، انی اسالک کلمه الاخلاص، و خشیتک فی الرضا والغضب، والقصد فی الغنی والفقر. و اسالک نعیما لا ینفد، و اسالک قره عین لا تنقطع، و اسالک الرضا بالقضاء، و اسالک برد العیش بعد الموت، و اسالک النظر الی وجهک، والشوق الی لقائک من غیر ضراء مضرة و لا فتنه مظلمه. اللهم، زینا بزینه الایمان و اجعلنا هداه مهدیین. یا رب العالمین» [313] .
- خداوندا، با علم غیب و قدرتی که بر مخلوقات داری، تا زمانی که زندگانی را به خیر من می‌دانی، زنده‌ام بدار، و هر گاه که مرگ را به خیر من دانستی جانم را بستان. خدایا، من از تو (اعتقاد راسخ و یقین به) کلمه‌ی اخلاص و توحید (لا اله الا الله) و بیم از عظمت را در حال خشنودی و خشم، و میانه‌روی در حال غنی و ناداری را خواستارم، و از تو نعمت معنوی (ولایت را) که پایان‌ناپذیر است

[ صفحه 196]

می‌خواهم، و نیز از تو آن نور چشمی ناگسستنی را آرزو دارم، و همچنین خشنودی به قضا و اراده‌ی حتمی‌ات را می‌خواهم، و از تو خنکی زندگانی بعد از مرگ را مسألت دارم، و نگریستن به روی و جمالت و اشتیاق به ملاقاتت را بدون سختی آسیب رسان و یا گرفتاری تاریک درخواست می‌کنم. خداوندا، مرا به آرایش ایمان زینت ده، و ما را از هدایت شدگان راه یافته قرار ده، ای پروردگار عالمیان.
3- تسبیحات و دعاهای مبسوط آن حضرت در تعقیب نمازهای پنجگانه واجب مشتمل بر حقایق توحیدی در تسبیح و تحمید و... درخواستهایی بلند برای دنیا و آخرت است،که به جهت عدم گنجایش این رساله، از ذکر آن معذوریم. [314] .

[ صفحه 197]

وصایای فاطمه‌ی زهرا به امیرالمومنین

حدیث 01

در روایتی آمده است: فاطمه علیهاالسلام در حال احتضار، علی علیه‌السلام را به حضور طلبید، و عرض کرد:
«اوصیک باشیاء فی قلبی.»
- تو را به اموری که در دل دارم، سفارش می‌کنم.
تا اینکه علی علیه‌السلام فرمود: هر چه می‌خواهی وصیت کن که به دستورهایت عمل خواهم کرد. و فرمود:
«و اختار امرک علی امری.»
- و خواسته تو را بر خواسته خود مقدم می‌دارم.
فاطمه علیهاالسلام نیز وی را دعا نمود:
«جزاک الله عنی خیر الجزاء، یابن عم رسول‌الله.»
- خداوند، درباره‌ی من بهترین پاداش را به تو دهد، ای پسر عموی رسول خدا.
سپس عرض کرد: سفارش اولم این است: بعد از من، امامه را به همسری اختیار کن که وی نسبت به فرزندانم مانند من است، زیرا مرد نمی‌تواند بدون زن باشد.
تا اینکه می‌فرماید: سفارش می‌کنم تو را به اینکه:
«لا یشهد احد جنازتی من هولاء الذین ظلمونی و اخذوا حقی، فانهم عدوی و

[ صفحه 198]

عدو رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم، و لا تترک ان یصلی علی احد منهم و لا من اتباعهم، و ادفنی فی اللیل اذا هدات العیون و نامت الابصار...» [315] .
- هیچ یک از کسانی که بر من ستم روا داشتند و حق مرا غضب کردند، در (تشییع) جنازه من حاضر نشوند، زیرا آنها دشمن من و دشمن پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم هستند، و نیز اجازه مده هیچ کدام از آنها و پیروانشان بر جنازه من نماز گذارند، و همچنین مرا رد شب به خاک بسپار، آن زمان که چشمها آرام می‌گیرد و به خواب می‌رود...

حدیث 02

در حدیث ابن‌عباس آمده است: علی علیه‌السلام پس از فوت فاطمه علیهاالسلام وصیت نامه‌ای را در کنار سرش دید که در آن نوشته بود:
«بسم الله الرحمن الرحیم، هذا ما اوصت به فاطمه بنت رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم، اوصت و هی تشهد ان لا اله الا الله، و ان محمدا عبده و رسوله، و ان الجنه حق، والنار حق، و ان الساعه آتیة لا ریب فیها، و ان الله یبعث من فی القبور.
یا علی، انا فاطمه بنت محمد، زوجنی الله منک لا کون لک فی الدنیا والاخرة، انت اولی بی من غیری، حنطنی، و غسلنی، و کفنی باللیل، وصل علی، و ادفنی باللیل، و لا تعلم احدا، و استودعک الله، و اقرء علی ولدی السلام الی یوم القیامه.» [316] .
- بسم الله الرحمن الرحیم، این وصیت‌نامه‌ی فاطمه، دختر رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم است. وصیت می‌کند در حالی که شهادت می‌دهد که معبودی جز خدا نیست و حضرت محمد بنده و فرستاده‌ی خداست، و بهشت و آتش جهنم حق است، و قیامت خواهد آمد و شکی در آن نیست، و مسلماً خداوند اهل قبور را بر خواهد انگیخت.

[ صفحه 199]

ای علی، من فاطمه، دختر حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم هستم که خداوند مرا به ازدواج تو درآورد تا در دنیا و آخرت برای تو باشم. تو به من از دیگران سزاوارتر هستی، مرا شب حنوط کن و غسل بده و کفن کن، و شب بر من نماز بگزار و دفن کن و به هیچ کس اطلاع مده. تو را به خدا می‌سپارم و بر فرزندانم تا روز قیامت سلام می‌فرستم.

حدیث 03

اشاره

امام سجاد به نقل از پدر بزرگوارش امام حسین علیهماالسلام فرمود: هنگامی که فاطمه، دختر رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم بیمار شد، به علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام وصیت کرد که خبر کسالتش را مخفی داشته و به کسی نگوید. حضرت نیز چنین کرد و همان گونه که فاطمه علیهاالسلام سفارش نموده بود، مخفیانه خود از او پرستاری می‌نمود و اسماء بنت عمیس (رحمها الله) نیز او را کمک می‌کرد.
هنگامی که وفات حضرتش نزدیک شد به امیرالمومنین علیه‌السلام وصیت نمود که امر تجهیز او را خود به عهده بگیرد،
«و یدفنها لیلا، و یعفی قبرها.»
- و او را شبانه به خاک بسپارد و مزارش را پنهان کند.
امیرالمومنین علیه‌السلام نیز امر تجهیز وی را خود به عهده گرفت و او را به خاک سپرد و مزارش را مخفی داشت... [317] .

بیان

با توجه به روایات این فصل و نیز سخنان وی با زنان مهاجر و انصار [318] و سایر سفارشهایی که در وصیت نامه اشاره شد، آیا می‌توان گفت: گریه فاطمه علیهاالسلام و سایر کارهایی که بعد از رحلت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم تا زمان وفات خود انجام

[ صفحه 200]

داده صرفا به خاطر از دست دادن پدر، و به اقتضای عالم بشریت، و عاطفی بوده است؟ حاشا و کلا که اگر کسی چنین قضاوت کند، حقیقتا فاطمه علیهاالسلام را نشناخته است.
گریه و اظهار ناراحتی حضرتش، در واقع اظهار تولی و تبری، و جنگ سردی بود با همه کسانی که اسلام را از مسیر اصلی‌اش منحرف کردند، و همه زحمات پدر بزرگوارش، بلکه تمام احکام الهی و قرآن کریم را به بازی گرفتند.
اگر ممکن بود برخی از مغرضین، امیرالمومنین علیه‌السلام را در مبارزه با انحراف از مسیر خلافت مسلمین، متهم به مقام خواهی کنند، ولی هرگز کسی نمی‌توانست تنها دختر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم را با همه سفارشهایی که آن حضرت در حق وی نموده بود، متهم به مقام‌خواهی و دنیادوستی نماید، تا آنجا که فرموده بود:
«فاطمه بضعه منی و انا منها، فمن آذاها فقد آذانی.» [319] .
- فاطمه، پاره‌ی تن من است و من از اویم، هر کس او را اذیت کند، مرا اذیت کرده است.
بنابراین، محور اصلی اعمال آن حضرت بعد از رحلت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم از خطبه‌ی غرای وی در مسجد النبی، تا محاجه با زنان مهاجر و انصار،و بالاخره وصایای هنگام ارتحالش نیز به این معنی برمی‌گردد. [320] و این خود فضیلتی است افزون بر سایر فضائل ایشان.
جمله‌ی «لا تعلم أحدا» در وصیت‌نامه آن حضرت در حدیث دوم این فصل اظهاری تبری از دشمنان اسلام، جمله‌ی «و اقرا علی ولدی السلام الی یوم القیامه» اظهار تولی به علی علیه‌السلام و اولاد طاهرینش می‌باشد و بیانگر حقانیت ایشان می‌باشد، و ضمنا به ما می‌آموزد که در زمانهای بعد در این گونه مواقع با دشمنان

[ صفحه 201]

و دوستان اسلام چگونه باشید: اگر میسر شد جنگ گرم همچون فرزندش ابا عبدالله الحسین علیه‌السلام و گرنه همچون خود وی و سایر فرزندان مظلومش با جنگ سرد به حفظ اسلام و احکام آن بپا خیزید، که لحظه‌ای تامل و درنگ جایز نیست.
امشبت که شب عاشورای سال 1408 هجری قمری است و در حال نگارش این سطور هستم، سی و سه روز از شهادت مظلومانه حجاج بیت الله الحرام در مکه‌ی مکرمه در جنگ سردشان علیه کفار به دست عمال سعودی، می‌گذرد. به جرم اینکه چرا از کسانی که هشت سال به متجاوزان بعثی کمک کرده، و شهرهای ایران را با خاک یکسان نموده، و صدها هزار کشته و مجروح و یتیم بجا گذارده‌اند و هر جا شکایت بردند، جواب نشنیدند، برائت جستند؟
اگر مسلمانان در خانه‌ی امن الهی نتوانند فریاد مظلومیت خود را برآوردند، پس در کجا فریاد دادخواهی سردهند؟
در این واقعه مصیبت بار که صدها شهید و مجروح به جای گذاشت، و اغلب حجاج مظلوم، ایرانی بودند، مسلمانان به دو سوگ، بلکه سه سوگ عزادار شدند: یکی، بی‌احترامی به حرم امن الهی، و دیگر کشتار وحشیانه‌ی حجاج حرم الهی، و سوم سوگ سرور شهیدان، سیدالشهداء ابا عبدالله الحسین علیه‌السلام. اللهم العنهم، و خذهم اخذ عزیز مقتدر، انک انت العزیز القهار.

[ صفحه 203]

شهادت فاطمه‌ی زهرا و چگونگی غسل، ناز و مزار ایشان

حدیث 01

حماد بن عیسی می‌گوید که امام صادق به نقل از پدر بزرگوارش علیهماالسلام فرمود: جابر بن عبدالله گفت: شنیدم که رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم سه روز قبل از رحلتش به علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام فرمود:
«سلام علیک یا ابا الریحانتین، اوصیک بریحانتی من الدنیا، فعن قلیل ینهد رکناک، والله خلیفتی علیک.»
- سلام بر تو ای پدر دو ریحانه (و دو گل خوشبوی من)، تو را سفارش به آن دو می‌کنم، بزودی دو رکن و پایه تو فرو می‌ریزند. و بعد از من خداوند جانشین من است (و اگر من نیستم خداوند هست).
هنگامی که رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم از دنیا رحلت نمود، علی علیه‌السلام فرمود: این یکی از دو رکنی بود که رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم خبر داده بود. و وقتی که فاطمه علیهاالسلام از دنیا رفت، فرمود: این رکن دومی است که رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم خبر داد. [321] .

حدیث 02

در حدیث وهب بن منبه، از ابن‌عباس منقول است:... حسن و حسین علیهماالسلام

[ صفحه 204]

خبر (رحلت فاطمه علیهاالسلام) را در مسجد به علی علیه‌السلام دادند،
«فغشی علیه حتی رش علیه الماء، ثم افاق، فحملهما حتی ادخلهما بیت فاطمه...» [322] .
- حضرت بیهوش شد، به وی آب پاشیدند، به هوش آمد. سپس حسن و حسین علیهماالسلام را در بغل گرفت و به خانه فاطمه علیهاالسلام برد...

حدیث 03

ابی‌بصیر می‌گوید: امام صادق علیه‌السلام فرمود:
«... و کان سبب وفاتها ان قنفذا مولی عمر لکزها بنعل السیف بامره، فاسقطت محسنا، و مرضت من ذلک مرضا شدیداً...» [323] .
- علت فوت فاطمه این بود که قنفذ، غلام عمر، به دستور وی با غلاف شمشیر، فاطمه را بزد و در نتیجه فرزندش محسن سقط شد و در اثر آن سخت بیمار شد...

حدیث 04

عبدالله بن حسن، از پدر بزرگوارش (امام حسن علیه‌السلام) از جد بزرگوارش نقل می‌کند: فاطمه دختر رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم در حال احتضار، پس از نگاه تندی فرمود:
«السلام علی جبرئیل، السلام علی رسول‌الله، اللهم مع رسولک، اللهم فی رضوانک و جوارک و دارک، دار السلام.»
- سلام بر جبرئیل، سلام بر رسول خدا، خداوندا مرا با پیامبرت قرار ده، خداوندا مرا در رضوان و همسایگی و خانه‌ات که دار السلام و ایمنی مطلق است قرار ده.

[ صفحه 205]

سپس فرمود: آیا می‌بینید آنچه من می‌بینم؟ عرض شد: چه می‌بیند؟ فرمود:
«هذه مواکب اهل السماوات، و هذا جبرئیل، و هذا رسول‌الله، و یقول: یا بنیه، اقدمی فما امامک خیر لک.» [324] .
- این جمعیتهای آسمانها و این جبرئیل و این رسول خدا است که می‌گوید: ای دختر عزیزم، بیا. آنچه در پیش روی تو است، برایت بهتر است.

حدیث 05

مفضل می‌گوید به امام صادق علیه‌السلام عرض کردم: فدایت شوم، چه کسی فاطمه را غسل داد؟ فرمود:
«ذاک امیرالمومنین علیه‌السلام.»
- این حق مخصوص امیرالمومنین علیه‌السلام بود و ایشان بود که وی را غسل داد. مفضل می‌گوید: گویا این امر به نظر من سنگین آمد، حضرت فرمود: مثل اینکه این کلام به نظرت سنگین آمد؟ عرض کردم: همین‌طور بود، فدایت شوم، فرمود: به نظرت سنگین نیاید،
«فانها صدیقه، لا یغسلها الا صدیق، اما علمت ان مریم لم یغسلها الا عیسی علیه‌السلام؟!» [325] .
- فاطمه، صدیقه است، و او را جز صدیق غسل نمی‌دهد. مگر نمی‌دانی که مریم را کسی جز عیسی علیه‌السلام غسل نداد؟!

حدیث 06

در حدیثی از حضرت صادق علیه‌السلام آمده است: فاطمه‌ی زهرا علیهاالسلام به علی علیه‌السلام عرض کرد:

[ صفحه 206]

«... و اعمل نعشا رایت الملائکه قد صورته لی.»
-... برای من تابوتی بساز که ملائکه را دیدم برای من تصویر آن را کشیدند. علی علیه‌السلام فرمود: به من نشان بده چگونه تصویر کردند؟ وی، همان‌طوری که ملائکه توصیف کرده و گفته بودند، به علی علیه‌السلام عرضه داشت. [326] .

حدیث 07

ابن عبدالرحمن حذاء می‌گوید: امام صادق علیه‌السلام فرمود:
«اول نعش احدث فی الاسلام نعش فاطمه.»
- اولین تابوتی که در اسلام شناخته شد، تابوت فاطمه علیهاالسلام بود.
وی در بیماریی که در آن وفات نمود، به اسماء فرمود:
«انی نحلت و ذهب لحمی، الا تجعلین لی شیئا یسترنی؟»
- من لاغر شده‌ام و گوشت در بدنم نمانده، آیا برای من چیزی فراهم نمی‌کنی که مرا بپوشاند؟
اسما عرض کرد: زمانی که در حبشه بود چیزی را دیدم، آیا می‌خواهید شبیه آن را برایتان بسازم؟
تا اینکه چیزی مانند تابوت را درست می‌کند. و حضرت علیهاالسلام می‌فرماید:
«اصنعی لی مثله، استرینی سترک الله من النار.» [327] .
- مثل این را برای من بساز. مرا بپوشان، خداوند تو را از آتش جهنم حفظ کند.
و در حدیث دیگری قریب به این روایت فرمود:
«ما احسن هذا و اجمله! لا تعرف به المراه من الرجل.» [328] .

[ صفحه 207]

- چقدر این نیکو و زیباست، زیرا در این صورت زن از مرد شناخته نمی‌شود.

حدیث 08

اشاره

وهب بن منبه از ابن‌عباس نقل می‌کند:... چون تاریکی شب را فرا گرفت، علی علیه‌السلام حضرتش را غسل داد و بر تخته‌ای گذاشت و به امام حسن علیه‌السلام فرمود: ابوذر را خبر کن. و حضرت چنین کرد، سپس علی علیه‌السلام و ابوذر وی را به مصلی حمل کردند و علی علیه‌السلام بر او نماز میت خواند، بعد دو رکعت نماز گزارد و دستهایش را به طرف آسمان بلند کرد و فرمود:
«هذه بنت نبیک فاطمه، اخرجتها من الظلمات الی النور، فاضاءت الارض میلا فی میل».
- این دختر پیامبر تو، فاطمه است که وی را از تاریکیها خارج کرده و به سوی نور بردی. در این هنگام، زمین به اندازه یک میل در یک میل (به نور فاطمه علیهاالسلام) روشن شد.
و چون خواستند او را به خاک بسپرند، از قطعه زمینی از بقیع صدایی شنیدند که:
«الی، الی، فقد رفع تربتها منی.»
- به سوی من آیید، به سوی من آیید. مزار فاطمه علیهاالسلام از من اختیار شده (و یا خاک فاطمه علیهاالسلام از من برداشته شده) است.
چون نگاه کردند، قبر آماده‌ای را دیدند، تابوت را به آن طرف بردند و فاطمه علیهاالسلام را در قبر گذاشتند. علی علیه‌السلام در کنار قبر نشست و فرمود:
«یا ارض، استودعتک ودیعتی، هذه بنت رسول‌الله.»
- ای زمین، ودیعه خود را به تو می‌سپارم، این دختر رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم است. در این هنگام از زمین صدایی شنید که:

[ صفحه 208]

«یا علی، انا ارفق بها منک، فارجع ولاتهتم.»
- ای علی، من با او بیشتر از تو مدارا می‌کنم. برگرد و غم مخور.
حضرت برگشت و روی قبر را پوشاند و با زمین مساوی قرار داد.
«فلم یعلم این کان الی یوم القیامه.» [329] .
- لذا تا روز قیامت کسی نمی‌داند که مزارش کجاست.

بیان

کراماتی مانند روشن شدن زمین و امثال آن در حال حیات و یا بعد از رحلت این بزرگواران، از امور مادی و کوچک ایشان است، و احتیاج به بیان و توضیح ندارد.سراسر عمر پر برکتشان پر از این کرامات و خوارق عادت است.
و شاید منظور از قیامت در این حدیث، قیامت صغری یعنی: قیام ولی الله اعظم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) باشد.

حدیث 09

اشاره

در روایتی آمده است که علی علیه‌السلام فرمود: زمین برای هفت نفر آفریده شده است، و به واسطه ایشان به مردم روزی داده می‌شود، و نیز باران می‌بارد و مورد نصرت و یاری (خداوند) قرار می‌گیرند. و آنان عبارتند از ابوذر و سلمان و مقداد و عمار و حذیفه و عبدالله بن مسعود.
«و انا امامهم، و هم الذین شهدوا الصلاه علی فاطمه.» [330] .
- و من امام آنها هستم، و ایشان کسانی بودند که بر فاطمه علیهاالسلام نماز خواندند.

[ صفحه 209]

بیان

برخی از نکاتی که در روایات در این فصل پیرامون مقام و منزلت آن حضرت، و اشاره به معنویت و مقام والای ایشان دارد، عبارتند از:
1- جمله‌ی «رکناک» در حدیث اول
2- عبارت «غشی علیه» در حدیث دوم.
3- شهادت آن حضرت در حدیث سوم
4- مشاهده نمودن سلام‌های جبرئیل و رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم در حدیث چهارم
5- غسل دادن صدیقه توسط صدیق در حدیث پنجم
6- دیدن تابوتی که ملائکه تصویر نمودند در حدیث ششم.
7- توجه به مخفی بودن حجم بدن نحیف خود با آنکه در تاریکی حمل می‌شد در حدیث هفتم.
8- روشن شدن و صدا زدن و مدارا کردن زمین و حاضر بودن قبر در حدیث هشتم.
9- نماز خواندن بهترین خلق بر وی در حدیث نهم.
ممکن است در احادیث دیگر جملاتی شبیه به این معانی باشد که ما در این فصل به همین مقدار اکتفا می‌کنیم.

[ صفحه 211]

سخنان امیرالمومنین در سوگ فاطمه‌ی زهرا

حدیث 01

اشاره

علی بن محمد هرمزانی به نقل از ابی‌عبدالله حسین بن علی علیهماالسلام آورده است: چون فاطمه علیهاالسلام رحلت نمود، امیرالمومنین علیه‌السلام او را به خاک سپرد و علامتی بر مزارش نگذاشت، سپس برخاست،
«فحول وجهه الی قبر رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم، ثم قال:»
- و روی به طرف مزار رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم برگرداند و عرض کرد:
الف) «السلام علیک یا رسول‌الله عنی، والسلام علیک عن ابنتک، و زائرتک، و البائته فی الثری ببقعتک، والمختار الله لها سرعه اللحاق بک.
قل یا رسول‌الله، عن صفیتک صبری، و عفا عن سیده نساء العالمین تجلدی، الا ان فی التاسی لی بسنتک فی فرقتک موضع تعز، فلقد وسدتک فی ملحوده قبرک، و فاضت نفسک بین نحری و صدری.» [331] .
- سلام من بر تو ای رسول خدا، و سلام بر تو از جانب دختر و زائرت و کسی که در بقعه تو بر تو فرود آمد و خداوند چنین خواست که او زود به تو ملحق شود.
ای رسول خدا، صبرم از فراق دختر برگزیده تو به سر آمده، و توان و استقامتم از دوری سیده و سرور زنان عالم از بین رفت، ولی در تأسی به سنت

[ صفحه 212]

جدایی تو، جای صبر است (یعنی: چنانکه در مصیبت دوری تو که سنگین‌تر بود صبر کردم، در این مصیبت نیز صابر خواهم بود)، زیرا من خود، تو را در قبر گذاشتم،و جان مقدس تو در میان گلو و سینه‌ام خارج شد.

بیان

این بود قسمتی از بیانات حضرت علی علیه‌السلام، اکنون اشاره‌وار توضیحاتی عرض می‌شود تا خواننده با توجه بیشتر به تفاصیل بالاتر برسد.
1- دو جمله‌ی «فحول وجهه...» و «البائته فی الثری ببقعتک» نشان‌دهنده‌ی آن است که حضرت فاطمه علیهاالسلام در کنار مزار پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم دفن شده است، که حضرت علی علیه‌السلام روی خود را برگرداند و با پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم سخن گفت این بیان، قول به اینکه قبر آن حضرت بین قبر و منبر پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم قرار دارد را تقویت می‌کند، چنانکه در فصل 27 (روایت 1 و 2) به آن اشاره می‌شود.
2- شاید منظور از «السلام... عنی» و «السلام... عن ابنتک» همان تجدید عهد ازلی نسبت به رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم باشد، و الا برای تحیت، همان سلام اول از جانب خود کفایت می‌کرد. و معنا ندارد از طرف حضرت زهرا علیهاالسلام سلام بنماید، زیرا وی خود بر پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم وارد شده و از طرف خود بر پدر سلام می‌کند و نیازی به سلام حضرت علی علیه‌السلام از طرف وی نیست.
به طور کلی، سلام و صلوات در هر جا بر این بزرگواران واقع شود، در حقیقت همان تجدید عهد ازلی است که خداوند در ازل «اخذ میثاق» نسبت به ولایت و رسالت آنان اخذ نموده است. در اینجا نیز گویا حضرت با اظهار سلام از ناحیه خود و حضرت زهرا علیهاالسلام به رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم به آن معنا اشاره می‌نماید.
در حدیثی از حضرت موسی بن جعفر علیهماالسلام آمده است که امام صادق علیه‌السلام فرمود:
«من صلی علی النبی و آله، فمعناه انی علی المیثاق والوفاء الذی قلت حین

[ صفحه 213]

قوله (الست بربکم؟ قالوا: بلی) [332] .» [333] .
- هر کس بر پیامبر اکرم و اهل بیتش صلوات فرستد، معنایش این است: من بر عهد و وفایی که هنگام فرمایش الهی (که فرمود: آیا من پروردگار شما نیستم؟ گفتند: آری.) داشتم، استوار هستم.
3- جمله‌ی «والمختار الله.» می‌فهماند که الحاق حضرت زهرا علیهاالسلام به رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم به انتخاب پروردگار بوده، که انتخاب زیبایی است، زیرا اولا به اختیار الهی است، و ثانیا به رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم ملحق شده است.
4- جمله «قل یا رسول‌الله عن صفیتک صبری...» هم اشاره به صفیه بودن و برگزیدگی و سیده زنان عالم بودن حضرت زهرا علیهاالسلام دارد، و هم اشاره به شدت مصیبتی که بر حضرت علی علیه‌السلام وارد شده است. در واقع می‌خواهد بفرماید: ای رسول خدا، با آنکه در مشکلات صابر بودم، اینجا تحملم کم شده است. نه بدین جهت که همسری را از دست داده‌ام، بلکه از آن جهت که فاطمه، برگزیده خداست و سرور زنان عالم است. چگونه می‌توانم دوریش را تحمل کنم، اما چه کنم؟ که باید به تو ای رسول خدا اقتدا کنم، همان گونه که تو در فقدان عزیزانت چون حمزه و ابراهیم و خدیجه و دیگران صبر و بردباری نمودی.
و یا آنکه: من دوری و فراق چون تویی را تحمل کردم و تو را با دستهای خود به خاک سپردم، و جان مقدست در میان سینه و گلویم خارج شد. و گویا که جان من گرفته می‌شد، و با این حال صبر کردم، چگونه در فراق فاطمه علیهاالسلام صابر نباشم؟
ب) «بلی، و فی کتاب الله لی انعم القبول: (و انا لله و انا الیه راجعون.) [334] قد استرجعت الودیعه، و اخذت الرهینه، و اخسلت الزهراء، فما اقبح الخضراء

[ صفحه 214]

والغبراء! یا رسول‌الله.» [335] .

بیان

در این قسمت، در عین اینکه خود را به بهترین وجه مورد قبول، تسلیت می‌دهد، و می‌فرماید: ما از خداییم و به سوی او بازمی‌گردیم، و سپس می‌فرماید: فاطمه علیهاالسلام امانتی بود که موقتا به من سپرده شده بود و به صاحبش بازگرداندم، ولی در عین حال شدت سختی و مصیبت را این چنین بیان می‌نماید: چه اندازه آسمان نیلگون و زمین، که در نظر دیگران زیباست، نزد من زشت است. یعنی: تا فاطمه بود، همه چیز به محبت او نیکو و زیبا می‌نمود، ولی بعد از وی هیچ چیز در نظرم زیبا نمی‌آید.
لذا به دنبال آن می‌فرماید:
ج) «اما حزنی فسرمد، و ما لیلی فمسهد، و هم لا یبرح من قلبی او یختار الله لی دارک التی انت فیها مقیم، کمد مقیح، و هم مهیج، سرعان ما فرق بیننا، و الی الله اشکو.» [336] .

بیان

آری، این چنین است حال محب و عاشق دلباخته‌ای که عشق و محبتش، عین شوق و محبت به خداست، که می‌فرماید: حزن و اندوه من، دیگر همیشگی است، و شبهایم بدون فاطمه به بیداری بسر می‌رود، و اندوه فراق او، نه اندوهی است که از دلم بیرون رود، بلکه همواره در این غصه بسر می‌برم تا خداوند مرا در خانه‌ای که تو ای رسول خدا، در آن جای داری، اقامت دهد.

[ صفحه 215]

زخم دل من، زخمی عمیق، و اندوه من، اندوهی است شدت یافته. چقدر زود بین من و فاطمه فاصله افتاد! و به خدا شکوه می‌برم.
«انما اشکوا بثی و حزنی الی الله.» [337] .
- شکوه‌ی غم و اندوه خود را تنها به خدا می‌برم.
آیا بیان چنین کلماتی از اسوه‌ی تقوا و صبر و مقاومت در برابر آن همه مشکلات بعد از رحلت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم، بیانگر جایگاه والای فاطمه زهرا علیهاالسلام نیست؟ که همچون علی علیه‌السلام که ممسوس در ذات الهی است، [338] . شکوه کند و بفرماید: صبر و تحملم تمام شده؟ و آیا بیانات مبالغه آمیز از معصوم ممکن است؟ هرگز، بلکه این کلمات نشانگر مقام و منزلت معنوی آن بانو است که در رحلتش شخصیتی چون امیرالمومنین علیه‌السلام به فغان آمده و به خدا پناه می‌آورد.
د) «و ستنبئک ابنتک بتظافر امتک علی هضمها، فاحفها السوال، و استخبرها الحال. فکم من �

کاربر: arj44 ▼

ویرایش پروفایل

تغییر رمز عبور

خروج

پیغام‌ها

وبلاگ‌های من

یادداشت جدیدمدیریت یادداشت‌ها نظرات 0 نمای وبلاگتنظیماتروزانه‌هاپیوندهااتصال دامنهنظرسنجیصفحاتآماربرنامه‌های جانبی

ویرایش یادداشت

http://arj44.blogsky.com

تاریخ آخرین ویرایش: 4 فروردین 1394 @ 17:06

عنوان

— نوع قلم —ArialCourier NewGeorgiaTahomaTimes New RomanVerdanaimpactWingDings — اندازه قلم —1 (8 pt)2 (10 pt)3 (12 pt)4 (14 pt)5 (18 pt)6 (24 pt)7 (36 pt) <span class="chapter"> <h1 class="l1"><font size="4">جلوه نور: پرتوی از فضائل معنوی فاطمه زهرا(سلام‌الله‌علیها)</font></h1></span> <span class="chapter"> <h2 class="l2">مشخصات کتاب</h2></span> <p>سرشناسه : سعادت‌پرور، علی - ۱۳۰۵<br />عنوان و نام پدیدآور : جلوه نور: پرتوی از فضائل معنوی فاطمه زهرا(سلام‌الله‌علیها)/ علی سعادت‌پرور</p><p style="text-align: center;"><span style="line-height: 23.4px;"><span style="font-size: 12pt;" dir="ltr"><strong><strong><span><span><span dir="ltr"><span style="font-family: tahoma; font-size: small;" id="YL1_ycw1923_Widget1923_ctl00_Repeater1_ctl00_Label6"><span><span><span><img width="48" height="69" border="0" alt="نایت اسکین" src="http://night-skin.com/blogcode/tasvir-zibasazi/upimg/uploads/1393347057.gif" style="float: left;" /></span></span></span></span></span></span></span></strong></strong></span></span></p><img src="http://azadeganweb.ir/monasebat/fatemieh.JPG" /><hr class="bs-post-more" /><p></p><p>مشخصات نشر : قم معارف اسلامی ۱۳۷۱.<br />مشخصات ظاهری : ص ۳۲۷<br />شابک : بها:۱۶۰۰ریال وضعیت فهرست نویسی : فهرستنویسی قبلی یادداشت : کتابنامه ص [۳۲۵] - ۳۲۷؛ همچنین به‌صورت زیرنویس عنوان دیگر : پرتوی از فضائل معنوی فاطمه زهرا(سلام‌الله‌علیها)<br />موضوع : فاطمه زهرا(س ، ۱۳؟ قبل از هجرت - ق‌۱۱<br />رده بندی کنگره : BP۲۷/۲/س‌۶۵ج‌۸<br />رده بندی دیویی : ۲۹۷/۹۷۳<br />شماره کتابشناسی ملی : م‌۷۱-۶۹۸</p><span class="chapter"> <h2 class="l2">پیشگفتار</h2></span> <p>بسم الله الرحمن الرحیم<br />الحمد لله رب العالمین، و صلی الله علی محمد و آله الطاهرین<br />درباره شخصیت والای بانوی دو عالم، حضرت صدّیقه کبری، فاطمه زهرا علیهاالسلام کتابها و رساله‌های فراوان نگارش یافته که کثرت آنها نشانگر عشق بی‌حدّ و حساسیّت دوستداران اهل‌بیت علیهم‌السلام به یگانه دخت گرامی رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم است. شایان توجّه آنکه محور عمده‌ی آنها خصوصیّات تاریخی و اخلاقی آن بزرگوار و ظلمهایی است که منابع فراوانی در جوامع روایی شیعه درباره مقامات و منازل معنوی آن بانو وارد شده و کمتر مورد توجه محقّقان قرار گرفته است، و گویا این کم توجّهی به دلیل صعوبت فهم بعضی از روایات و یا احتمال غلوّ در برخی دیگر بوده است.<br />محور اساسی بحثهای این رساله، منازل و مقامات معنوی آن حضرت است، و اگر در فصلی بحث تاریخی عنوان شده به منظور بهره گیری از آن در بیان فضائل معنوی آن حضرت بوده است.<br />نکته‌ی دیگر آنکه: در تنظیم مطالب، حتی الامکان سعی بر آن شده که بر طبق سنت حسنه‌ی قدما، متن روایات عینا ذکر گردد، و تنها در مواردی که نکات حساس و یا مشکل در ارتباط با موضوع کتاب وجود داشته، «بیان» مخترص در آخر روایت و یا پایان فصل ذکر گردیده است.<br /><br />[ صفحه 6] <br /><br />به این ترتیب، اولا از تطویل بی‌دلیل مباحث جلوگیری شده، و ثانیا از توجیهات بی‌مبنایی که گاه در تاریخ زندگی اولیای دین دیده می شود جلوگیری گردیده است.<br />امید آنکه این سنت حسنه و بهره گیری از متن آیات قرآن شریف و روایات اهل بیت عصمت و طهارت علیهم‌السلام در میان محققان و پژوهشگران، خصوصا سخنرانان مذهبی حفظهم الله تعالی رایج گردد. و به حول و قوه الهی، این نحو نگرش و تحقیق در مقامات و منازل معنوی اولیای دین، در کنار تحقیقات ارزشمند تاریخی پژوهشگران، مورد توجه بیشتری واقع شود، و غواصان پر تلاش دریای ژرف و بی‌کران ولایت و امامت، هر روز گوهری ناب‌تر و پر فروغ‌تر از دل آن برآرند که در این راه بی‌پایان هر بابی که به لطف حق گشوده گردد، هزاران باب به دنبال آن مفتوح خواهد شد.<br />در پایان لازم است از کلیه برادرانی که در تدوین و چاپ این کتاب زحماتی را متحمل شدند، و نیز ترجمه روایات را به عهده گرفتند، و نیز در چاپ اخیر بخش ضمائم را با ترجمه زیر نویس به کتاب الحاق نمودند، تشکر کرده، و توفیق روز افزون ایشان را از خداوند متعال مسئلت نمایم.<br />قم- علی سعادت پرور<br /><br />[ صفحه 7] </p><span class="chapter"> <h2 class="l2">فاطمه‌ی زهرا کیست؟</h2></span> <p>بسم الله الرحمن الرحیم<br />انا اعطیناک الکوثر، فصل لربک و انحر، ان شانئک هو الابتر [1] .<br />چگونه می توان در رسای «جلوه‌ی نور» جز با توسل از منبع نور سخن گفت؟ و چگونه بشر خاکی و آلوده به گناه و مخلوق از «صلصال من حما مسنون» جز به یاری معصوم و اقتباس از انوار کلمات مقام ولایت می تواند روزنه‌ای به سوی شناخت صدیقه‌ی کبری علیهاالسلام باز کند؟<br /><br />[ صفحه 8] <br /><br /><br />الا ان ثوبا خیط من نسج تسعة <br />و عشرین حرفا، عن معالیه قاصر [2] .<br /><br />بناچار و با قلمی بی‌تاب ولی لرزان، دست تمنا به سوی بهترین و مطمئن‌ترین را در ارائه مقامات معنوی آن خورشید فروزان دراز می‌کنم و با استعانت از پروردگار، مقدمه کتاب را- که گزیده‌ی بیانات فصلهای کتاب است و همگی از متن روایات اخذ شده- در معرفی آن حضرت آغاز می‌نمایم.<br />فاطمه علیهاالسلام، زهره‌ی زهرائی است که از نور عظمت الهی خلق شده، و آنچنان آسمان و زمین به نور وجودش روشنایی یافته که ملائکه به سجده افتادند،و درباره عظمت آن نور، از حضرت حق پرسیدند.<br />فاطمه علیهاالسلام، حوراء إنسیه‌ای است که خداوند پیش از خلقت آدم ابوالبشر علیه‌السلام وی را از نور خویش آفرید، و در زیر ساق عرش خود جای داد، و پیوسته به تسبیح و تقدیس و تهلیل و تحمید حضرت حق اشتغال داشت.<br />فاطمه علیهاالسلام، بزرگ بانویی است که چون خداوند، نور او و پدر و شوهرش و دو فرزندش حسن و حسین علیهم‌السلام را آفرید، ولایتشان را بر ملائکه و سایر مخلوقات عرضه داشت، قبول کنندگانش از مقربین، و منکرینش از کافرین به حساب آمدند.<br />فاطمه علیهاالسلام، یگانه بانویی است که خود و پدر و شوهرش و حسن و حسین و دیگر فرزندان معصومش علیهم‌السلام، در خلقت نوری، اقدم و اشرف و اعلای بر خلقت نوری دیگران- حتی انبیاء و اوصیای سلف علیهم‌السلام- بوده‌اند، و نور ایشان بر آسمانها و زمین و کوهها و... عرضه شد و همه را فرا گرفت.<br />فاطمه علیهاالسلام، بانوی برجسته‌ای است که خود پدر و شوهر و حسن و حسینش علیهم‌السلام در پرده سرای عرش الهی، پیش از خلقت آدم علیه‌السلام در مقام «عالین» تسبیح‌گوی بودند، و ملائکه به تسبیح ایشان تسبیح می گفتند.<br /><br />[ صفحه 9] <br /><br />فاطمه علیهاالسلام، تنها دختری است که پدری چون رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم داشت که اولین ایمان آورنده به پروردگار، و نخستین پیامبری بود که پس از اخذ میثاق نبیین «بلی» گفت: او «اول ما خلق، و سید من خلق» بود و خداوند بهتر از او را خلق ننمود و در شان او فرمود: «لولاک، لما خلقت الافلاک».<br />فاطمه علیهاالسلام، یگانه دختری است که مادری چون خدیجه کبری علیهاالسلام داشت، که حضرت حق هر روز مکرر به وجودش بر ملائکه مباهات می کرد، و جبرئیل پس از بازگشت رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم از معراج، سلام خدا و خود را به وی رساند، و خداوند از میان زنان عالم چهار تن را اختیار فرمود که بهشت مشتاق آنان است و خدیجه علیهاالسلام یکی از آنها می باشد.<br />فاطمه علیهاالسلام سیده‌ای است که انعقاد نطفه او از میوه بهشتی است که جبرئیل از جانب پروردگار به رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم هدیه نمود.<br />فاطمه علیهاالسلام محدثه‌ای است که در رحم مادر، با خدیجه سخن می‌گفت، و او را به صبر و شکیبایی در مقابل گفتار ناشایست بدگویان دعوت می‌نمود، و موجبات آرامش خاطر او را فراهم می‌نمود.<br />فاطمه علیهاالسلام، طاهره و مطهره‌ای است که پاک و پاکیزه (در حالی که زنان بهشتی و حورالعین عهده‌دار وضع حمل مادرش بودند) قدم به عالم هستی نهاد، و زبان به شهادتین گشود، و شوهر و اولاد خود را به وصایت و سیادت خواند، و نور جمالش نه تنها تمام خانه‌های مکه، بلکه شرق و غرب عالم را فرا گرفت، به گونه‌ای که در آسمان نور درخشنده‌ای ظاهر شد که ملائکه مثل آن را ندیده بودند،و بهشتیان و ملکوتیان تولد مبارکش را به یکدیگر بشارت دادند، و بالاخره زنان بهشتی، وی را در حالی که طاهره و مطهره و زکیه و مبارکه بود، با تبریک به قدوم وی و مبارکی نسلش، به دست خدیجه علیهاالسلام دادند، و هر روز و هر ماه رشد و نموش بیش از حد عادی بود.<br />فاطمه علیهاالسلام، یگانه خانمی است که خداوند اسمی از اسماء خویش را به وی<br /><br />[ صفحه 10] <br /><br />عنایت کرد، و «فاطمه»اش نامید، و از آنجا که دوستانش را یاری خواهد کرد در آسمان «منصوره» نام گرفت، و نیز از آنجا که شیعیان خود را از آتش نجات خواهد داد در زمین «فاطمه» نام گرفت. و بالاخره وی را اسماء و کنیه‌ها و القاب دیگری است که هر کدام به منزلت و کمال ظاهری و باطنی آن بزرگوار اشاره دارد.<br />فاطمه علیهاالسلام، حوریه‌ای است به صورت انسانی که از عادات و ابتلائات زنانگی پاکیزه بود، و بدین جهت «بتول»، و «طاهره» و «فاطمه» نام گرفت.<br />فاطمه علیهاالسلام، آنچنان مورد عنایت خاص رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم بود که همواره هنگام سفر، آخرین کسی بود که پدر با او وداع می‌نمود، و در بازگشت از سفر نیز، اولین شخصی بود که با او ملاقات می‌کرد، و همواره غمخوار و نگران او بود.<br />فاطمه علیهاالسلام، در عظمت معنوی به گونه‌ای بود که خداوند او را بر تمامی زنان عالم برگزید، و آنچنان محبوب او واقع شد که گروهی از ملائکه را بر وی گماشت که در حیات و پس از مرگ با او بوده و بر او و پدر و شوهر و پسرانش صلوات و رحمت بفرستند.<br />فاطمه علیهاالسلام، دارای آن شخصیت والایی بود که جبرئیل علیه‌السلام ولادتش را به رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم بشارت داد.<br />فاطمه علیهاالسلام، حوراء انسیه‌ای است که رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم هر زمان مشتاق بوی بهشت می شد، او را می‌بویید و می‌فرمود: «هرگاه فاطمه را می‌بوسم، بوی درخت طوبی را از وی استشمام می‌کنم.»<br />فاطمه علیهاالسلام مظهر جلال و جمال و «جلوه نور» الهی است که غضب او، غضب پروردگار، و خوشنودی او، رضایت حق می‌باشد، که رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم می‌فرمود: «نور او از نور ماست»، و نیز می‌فرمود: «فاطمه از من است و من از اویم، هر که بر وی صلوات و رحمت فرستد، خداوند او را آمرزیده و در بهشت به من ملحق خواهد کرد.»<br /><br />[ صفحه 11] <br /><br />فاطمه علیهاالسلام، نور چشم و میوه‌ی دل و پاره‌ی تن رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم، که سرور و شادمانی او، موجب خوشحالی رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم و ناراحتی و آزار او، آزار و اذیت آن حضرت است که می‌فرمود: «هر کس فاطمه علیهاالسلام را دوست داشته باشد، من او را دوست دارم و هر کس بغض و کینه فاطمه علیهاالسلام را داشته باشد مبغوض من است، و هر که او را در حال حیات من بیازارد، مرا آزرده، و هر کس پس از مرگم او را بیازارد، مثل این است که در حال حیاتم مرا آزرده است.»<br />فاطمه علیهاالسلام، مادر سبطین- حسن و حسین علیهماالسلام- فاضلترین زنان روی زمین، سیده و سرور زنان بهشت از اولین و آخرین، و عزیزترین شخصیت نزد رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم است که می‌فرمود: «فاطمه: روح و قلب من است.»<br />فاطمه علیهاالسلام، عبد مطیع و بنده صالح پروردگار است که رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم درباره‌ی وی فرمود: «خداوند، قلب و جوارح دخترم را از ایمان و یقین پر کرده است.»<br />فاطمه علیهاالسلام، عالمه‌ای است که خداوند علم به «ما کان و ما هو کائن و ما لم یکن» را تا قیام قیامت به او عطا فرمود، و عارفه‌ای است که به هر چیز آگاه بود، و فاطمه‌ای که به علم از جهل و نادانی جدایش کردند.<br />فاطمه علیهاالسلام، مودبه‌ای است که در ادب همتا نداشت.<br />فاطمه علیهاالسلام، عابده‌ای است که ون در محراب عبادت می‌ایستاد، آنچنان نور وجودش برای اهل آسمان جلوه می‌کرد که خداوند به ملائکه‌اش می‌فرمود: «بنده‌ام فاطمه را ببینید که چگونه در پیشگاهم ایستاده و از شدت خوف من، بدنش می‌لرزد و با قلبش به بندگی من روی آورده است.»<br />فاطمه علیهاالسلام، تاویل «لیلة القدر» در آیه‌ی شریفه (انا انزلناه فی لیله القدر) [3] است که پسرش امام صادق علیه‌السلام او را به آن تفسیر فرمود، و (لیله مبارکه) در آیه‌ی<br /><br />[ صفحه 12] <br /><br />شریفه (انا انزلناه فی لیله مبارکة) [4] می‌باشد که فرزندش موسی بن جعفر علیهاالسلام بدان تفسیر نمود.<br />فاطمه علیهاالسلام، یگانه همسری است که شوهرش چون علی علیه‌السلام داشت، و اگر او نبود، برای فاطمه در روی زمین همسری وجود نداشت، همان شخصیتی است که در اسلام، اقدم و در حلم، اعظم و در علم، اعلم بود، و خداوند در شب معراج نزد «سدره المنتهی»، پیش از خلقت مادی‌اش میان او و رسولش عقد اخوت بست، و با شهادت و گواهی ملائکه، فاطمه را به عقد وی در آورد، و درخت «طوبی» را مهریه او، و در منزل علی علیه‌السلام قرار داد.<br />فاطمه علیهاالسلام، بانوی گرانقدری است که نه تنها درخت «طوبی»، بلکه بهشت و جهنم مهریه اوست، که دوستانش را به بهشت، و دشمنانش را به آتش می‌فرستد، و در این عالم نیز چهار نهر «فرات» و «نیل» و «نهروان» و «نهر بلخ» و بلکه زمین، صداق و مهریه اوست، زیرا رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم به علی علیه‌السلام فرمود: «خداوند، فاطمه را به ازدواج تو درآورد، و زمین را مهریه وی قرار داد، هر کس با بغض و کینه تو روی آن راه رود، به حرام بر آن قدم نهاده است.»<br />فاطمه علیهاالسلام، صدیقه کبرایی است که امتهای گذشته به معرفت و شناسایی او باقی بوده‌اند.<br />فاطمه علیهاالسلام، در زهد و ایثار و استجابت دعا و کرامت یگانه بود.<br />فاطمه علیهاالسلام، معصومه‌ای که اگر منصب نبوت و وصایت را نداشت، ولی در مقام عصمت، نه تنها در ردیف انبیای گذشته و بلکه بالاتر، با پدر و شوهر و اولادش، از نظر عصمت یکتا و بی‌همتا بود.<br />فاطمه علیهاالسلام زکیه‌ای است که خداوند اولاد بلاواسطه او- حتی غیر از حسنین علیهماالسلام را بر آتش جهنم حرام فرمود. [5] .<br /><br />[ صفحه 13] <br /><br />فاطمه علیهاالسلام، معلمه و مودبه‌ای است که تربیت یافتگانی چون فضه خادمه داشت که گفتارش جز با قرآن نبود، (و کارهای خانه را یک روز خود و روز دیگر خادمه‌اش انجام می داد)، و نیز خادمه‌ای مانند «ام ایمن» داشت که نتوانست بعد از وفات فاطمه علیهاالسلام مدینه را ببیند، لذا به مکه رفت و به برکت دعایش خداوند او را با آب بهشت از تشنگی نجات داد و هفت سال نه تشنه شد و نه گرسنه.<br />فاطمه علیهاالسلام، عارفه‌ای است که کلمات و گفتار توحیدی‌اش نشان می‌دهد که او در مقام شهود تام جای دارد، و حق را عن عیان می ستاید، و کلمات گهربارش نیز تالی تلو کلمات پدر بزرگوار و شوهرش می‌باشد.<br />فاطمه علیهاالسلام، بانوی برگزیده و عفیفه‌ای است که خود می‌فرمود: «بهترین چیز برای زن این است که نه او مردی را ببیند و نه مردی او را». و نیز می‌فرمود: «هنگامی زن قرب به پروردگار پیدا خواهد کرد که در خانه‌اش پنهان شود.» و حتی وقتی شخص نابینایی وارد خانه او می‌شد خود را پنهان کرده و یا می‌پوشاند و می‌فرمود: «اگر او مرا نمی بیند من او را می بینم، و بویم را استشمام می‌کند.»<br />فاطمه علیهاالسلام، خطیبه‌ای است که با خطبه غراء و گفتار آتشینش که فهم آن عقلای عالم را در حیرت فرو برده، حق سبحانه را با شهود تام ستوده، و دوست و دشمن را متوجه حقیقت رسالت، و مقام و منزلت و زحمات رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم نموده، و توجه می‌دهد که مبادا با رفتن ایشان، احکام الهی نادیده گرفته شود و وصایت «انی تارک فیکم الثقلین» فراموش گردد. سپس با پرده برداری از مشکلاتی که عده‌ای پیش آورده و دین و کتاب و عترت را پایمال هواهای خود کردند، تا قیامت به عالم هشدار می دهد.<br />فاطمه علیهاالسلام، مظلومه‌ای است که بعد از وفات پدر بزرگوارش، آنچنان به او ظلم شد که دمی از گریه نیاسود تا از دنیا رحلت نمود، و حاضر نشد کسی از مرگش با خبر شود، و کفن و دفن خود را به شوهرش علی علیه‌السلام سپرد، و بالاخره شبانه<br /><br />[ صفحه 14] <br /><br />تجهیز و در تاریکی شب به خاک سپرده شد و مزارش تا قیام فرزندش قائم آل محمد - عجل الله تعالی فرجه الشریف- مخفی خواهد ماند، و غم زیارتش بر قلوب عاشقان و مشتاقانش سنگینی می‌کند، و لکه ننگ و روسیاهی و اعتراضی است به پهنای تاریخ بر آزار کنندگانش.<br />فاطمه علیهاالسلام، محبوبه‌ی با کمال علی علیه‌السلام بود که در فراقش می‌گریست و دنیا بعد از او، در دیدگانش ظلمت سرا شد.<br />فاطمه علیهاالسلام، خفیه المزاری است که زیارتش زیات رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم، و زیارت علی علیه‌السلام زیارت وی به حساب آمده است.<br />فاطمه علیهاالسلام، منتقمه‌ای است که در قیامت، حق خود را از ظلم کنندگانش ستانده و از قاتلین پسرش، حسین علیه‌السلام دادخواهی خواهد کرد.<br />فاطمه علیهاالسلام، شفیعه‌ای است که از ذریه و شیعیان و محبین خود، شفاعت خواهد کرد.<br />و بالاخره مقام و منزلت فاطمه علیهاالسلام در بهشت آنچنان است که به وصف در نمی‌آید.<br />در پایان مقدمه مناسب است خوابی که هنگام تالیف فصل هفدهم این رساله (صبح روز بیست و ششم ماه ذی الحجه هزار و چهار صد و هفت قمری) دیده شده آورده، و این مقدمه را به پایان برسانم.<br />پس از ادای نماز صبح و بعد از انجام بعضی از اوراد، قدری استراحت کردم، به خواب رفتم و مرحوم استاد بزرگوار علامه طباطبائی- رضوان الله علیه- را دیدم که فرمود: «آن کتاب را بیاور.» (یعنی کتاب حاضر را که هنوز تمام نشده بود و گویا در عالم خواب پایان یافته بود) کتاب را خدمتش بردم، فرمود: این را به رفقا بده تا در مجالسشان بخوانند (قریب به این بیان). با خود گفتم: «اینکه یک نسخه بیش ندارد، چگونه بدهم؟»<br />امید است نوشته‌ی حاضر مورد نظر اولیای خدا واقع شده و ذخیره‌ای برای بعد از این عالم گردد. ان شاء الله تعالی.<br /><br />[ صفحه 15] </p><span class="chapter"> <h2 class="l2">خلقت نوری فاطمه‌ی زهرا</h2></span> <span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 01</h3></span> <span class="chapter"> <h4 class="l4">اشاره</h4></span> <p>سدیر صیرفی از امام صادق از پدران بزرگوارش علیهم‌السلام نقل می‌کند که رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:<br />«خلق نور فاطمه علیهاالسلام قبل ان یخلق الارض والسماء.»<br />- نور فاطمه علیهاالسلام پیش از خلقت زمین و آسمان آفریده شد.<br />بعضی از حاضرین عرض کردند: ای پیامبر خدا، پس او از بشر نیست؟ حضرت فرمود:<br />«فاطمه حوراء انسیه»<br />- فاطمه، حوریه‌ی بشری است.<br />عرض کردند: ای پیامبر خدا، چگونه وی حوریه‌ی بشر گونه است؟ حضرت فرمود:<br />«خلقها الله- عز و جل- من نور قبل ان یخلق آدم، اذ کانت الارواح...»<br />- خداوند- عزوجل- پیش از آنکه آدم را بیافریند، او را از نور خود آفرید، آن هنگام که ارواح بودند...<br />عرض شد: ای پیامبر خدا، در آن هنگام فاطمه کجا بود؟ فرمود:<br />«کانت فی حقه تحت ساق العرش»<br />- او در حقه‌ای در زیر ساق عرش بود. [6] .<br /><br />[ صفحه 16] <br /><br />عرض کردند: ای پیامبر الهی، غذایش چه بود؟ فرمود:<br />«التسبیح والتقدیس والتهلیل والتحمید...» [7] .<br />- تسبیح و تقدیس و لا اله الا الله و حمد و ثنای الهی...</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">بیان</h4></span> <p>در توضیح حدیث گذشته، نکاتی را متذکر می‌شویم:<br />1- پیش از بیان روایات این فصل، باید توجه داشت که مراد از «خلقت نوری»، «تمثل نوری مجرد» آن بزرگوار است، نه «مقام نورانیت» وی، زیرا به مقام نورانیت که همان مقام ولایت کلی است، «خلقت» گفته نمی‌شود.<br />احادیث آتیه این فصل، شاهد بر این بیان است. چنانکه در حدیث پنجم می‌فرماید:«انی خلقتک... من شبح نور»، و در حدیث ششم به «الارواح قبل الاجساد» تعبیر شده، و در حدیث دیگر هم به «تمثل نوری» و هم به «ارواح» تعبیر شده است، چنانکه می فرماید:<br />«خلق الله محمدا و عترته اشباح نور بین یدی الله قلت: و ما الاشباح؟ قال: ظل النور، ابدان نورانیه، بل ارواح» [8] .<br />- خداوند، محمد و عترتش را به صورت شبحهای نورانی در برابرش خلق نمود. (راوی می گوید) عرض کردم: اشباح چیست؟<br />حضرت فرمود: سایه‌ی نور، بدنهای نورانی، بلکه ارواح نورانی هستند.<br />بنابراین، بعید نیست که تعبیر «اذ کانت الارواح» در روایت اول نیز اشاره به مراتب خلقتهای نوری و تمثلی حضرات معصومین علیهم‌السلام پیش از خلقت نوری دیگر موجودات داشته باشد.<br />2- در توضیح عبارت «خلقها الله عز و جل من نوره...» باید گفت: اهل تحقیق<br /><br />[ صفحه 17] <br /><br />می‌دانند که هیچ امری از حضرت حق سبحانه ایجاد و بروز و ظهور پیدا نمی‌کند مگر به اسمی از اسماء الهی، و اسم نیز از مسمی جدا نیست، چنانکه حضرت علی علیه‌السلام در دعای کمیل به پیشگاه الهی عرض می کند:<br />«... و باسمائک التی غلبت (ملات) ارکان کل شی‌ء... و بنور وجهک الذی اضاء له کل شی‌ء» [9] .<br />- (پروردگارا، از تو درخواست می‌کنم)... به اسمائت، که بر ارکان و شراشر وجود هر چیزی غالب و چیره است (ارکان و شراشر وجود هر چیزی را پر کرده است)... و به نور وجه تو، که هر چیزی به آن روشن و نورانی است.<br />بنابراین، خلقت نوری فاطمه علیهاالسلام نیز به خلقت و ایجاد و اراده حق ظهور یافته است، لذا نمی‌تواند از نور او جدا باشد. [10] .<br />3- در توضیح عبارت «التسبیح والتقدیس والتهلیل والتحمید...»<br />باید توجه داشت که: اولا: تسبیح و تقدیس و تهلیل و تحمید، همان تسبیحات اربعه‌ی مشهور «سبحان الله، والحمد لله، و لا اله الا الله، والله اکبر» است که از «تکبیر» به «تقدیس» تعبیر شده. و این خود بیانگر آن است که معنای حقیقی تکبیر، همان تقدیس است، چنانکه در ذیل بیان خواهیم کرد.<br />و ثانیا: بازگشت معنای تقدیس و تکبیر و تهلیل و تحمید، به اعتباری به «تسبیح» است، چنانکه روایاتی [11] که از مجموع آنها به تسبیحات اربعه تعبیر شده است، به همین معنا اشاره دارد.<br />و اما اینکه چگونه معانی اینها به تسبیح بر می‌گردد؟ باید گفت:<br />تسبیح، به معنای منزه دانستن حضرت حق از آلایشها و نقائص صفات<br /><br />[ صفحه 18] <br /><br />عوالم امکانی است، در عین اثبات تمامی کمالات و خوبیها برای حق تعالی.<br />تقدیس، در عین اثبات اسماء و صفات برای حق سبحانه و تعالی، اعتقاد به عینیت اسماء و صفات با ذات حق تعالی و منزه دانستن او از کثرت صفات و وحدت ذات است، که این همان معنای «تکبیر» است. چنانکه امام صادق علیه‌السلام در رد کسی که گمان می کرد معنای تکبیر «الله اکبر من کل شی‌ء»: (خداوند، بزرگتر از هر چیزی است) می‌باشد، فرمودند: آیا آنجا (یعنی در عوالم ربوبی) چیزی بوده تا خداوند (با او مقایسه شود و) بزرگتر باشد؟ و سپس خود معنای صحیح تکبیر را بیان نمود و فرمود:<br />«الله اکبر من ان یوصف» [12] .<br />- خداوند، بزرگتر از آن است که توصیف شود.<br />و این به آن معنا نیست که حق تعالی صفت ندارد، زیرا قرآن کریم خداوند را به صفات بسیاری توصیف نموده است، بلکه به معنای آن است که خداوند صفات زائد و جدای از ذات ندارد و صفاتش عین ذات اوست.<br />و از اینجاست که مولی الموحدین، علی علیه‌السلام می فرماید:<br />«کمال توحیده الإخلاص له، و کمال الإخلاص له نفی الصفات عنه، لشهادة کل صفة انها غیر الموصوف، و شهادة کل موصوف انه غیر الصفة: فمن وصف الله سبحانه، فقد قرنه...» [13] .<br />- بالاترین مرحله توحید خداوند، اخلاص برای اوست و کمال اخلاص، نفی صفات از او، زیرا هر صفتی شاهد بر مغایرت و دو گانگی با موصوف، و هر موصوفی گواه بر مغایرت با صفت است. پس هر کس حق سبحانه را توصیف کند، او را قرین و همتای چیز دیگری قرار داده است...<br />بنابراین معنای تقدیس و تکبیر نیز به تسبیح بازگشت می‌کند.<br /><br />[ صفحه 19] <br /><br />تهلیل «لا اله الا الله»، یعنی: اعتقاد و اذعان به اینکه تنها ذاتی که صلاحیت معبود بودن و پرستش را دارد، همانا ذات اقدس الهی است، و به معنای ظریفتر، تنها حقیقتی که در عالم، قائم به خود می باشد، فقط خداست. و هر چه جز او، پرتو و تجلی اوست و قیام و بستگی به او دارد، بنابراین، تهلیل نیز از این جهت که در مقام نفی آلهه و متوجه نیستی و اعتباری بودن عالم می‌باشد خود، تسبیح است.<br />تحمید «الحمد لله» یعنی: تمامی ستایشها و ستایش کامل و محض، مختص حضرت حق، و از او و به اوست، زیرا تمامی کمالات مظاهر از او، و به اوست، لذا اگر مخلوقی ستایش شود، در واقع حق سبحانه که محض کمال و کمال محض می‌باشد، ستایش شده است، بنابراین، تحمید نیز به تسبیح بازگشت می‌کند.<br />4- اما درباره‌ی اینکه چگونه غذای فاطمه زهرا علیهاالسلام در عوالم نوری، تسبیح و تقدیس و تهلیل و تحمید، و در یک کلمه «تسبیح» بوده است؟<br />باید گفت: با توجه به اینکه، غذا و خوراک هر عالمی متناسب با آن عالم است، لذا غذای عوالم مجرد نباید از نوع غذاها و خوراکیهای عالم ماده و طبیعت باشد. و نیز با توجه به اینکه موجودات مجرد دائما مستغرق در توجه به فقر و نیستی و احتیاج خود هستند، لذا تنها حجابی که در آن عوالم فرض می‌شود، همان «توجه به این توجه» است که این انوار مقدسه با تسبیح و تقدیس و تهلیل و تحمید، ریشه این توجه را زدوده و همواره مستغرق در ذکر و شهود حضرت حق سبحانه می‌باشند.<br />اکنون پس از این بیانات، باید گفت: اگر غذای حضرتش (با شهودی که وی را در عوالم نوری است) تسبیح و تقدیس و تحمید و تهلیل نباشد، چه باید باشد؟!<br /><br />[ صفحه 20] </p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 02</h3></span> <span class="chapter"> <h4 class="l4">اشاره</h4></span> <p>در قسمتی از حدیثی که سلمان فارسی از عمار یاسر نقل می‌کند، آمده است: امیر المومنین علیه‌السلام از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم پرسید:<br />«نور فاطمه من نورنا؟»<br />- آیا نور فاطمه از نور ما است؟<br />حضرت فرمود:<br />«اولا تعلم»؟<br />- مگر نمی‌دانی؟<br />حضرت علی علیه‌السلام در این هنگام به شکرانه این معنی، سجده‌ی شکر بجا آورد. و در ادامه روایت آمده است: پس از آن که امیرالمؤمنین علیه‌السلام نزد فاطمه زهرا علیهاالسلام آمد، ایشان عرض کرد:<br />«اعلم یا أبا الحسن، ان الله تعالی خلق نوری و کان یسبح الله جل جلاله...» [14] .<br />- ای اباالحسن، بدان که خداوند متعال نور مرا آفرید و پیوسته حق تعالی را تسبیح می‌نمود.</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">بیان</h4></span> <p>ظاهراً جمله «نور فاطمه من نورنا؟» در صدر روایت، اشاره به خلقت نوری نیست، بلکه مراد همان نور ولایت و مقام والای نورانیت اهل بیت است، که همان ولایت کلی الهی است. در ذیل حدیث ششم توضیح مختصری درباره آن خواهیم داد.<br />و اما قسمت ذیل روایت «ان الله تعالی خلق نوری» ظاهراً اشاره به خلقت نوری فاطمه زهرا علیهاالسلام دارد که در این فصل در صدد بیان آن هستیم.<br /><br />[ صفحه 21] </p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 03</h3></span> <span class="chapter"> <h4 class="l4">اشاره</h4></span> <p>در کتاب مناقب، از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم نقل شده که فرمود:«هنگامی که خداوند بهشت را خلق نمود، آن را از «نور وجه خود» آفرید. سپس آن نور را گرفت و بیافکند.<br />«فاصابنی ثلث النور، و اصاب فاطمه ثلث النور، و اصاب علیا و اهل بیته ثلث النور...» [15] .<br />- یک سوم از آن نور به من، و یک سوم دیگر به فاطمه، و یک سوم دیگر به علی و اهل بیتش رسید...</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">بیان</h4></span> <p>ظاهرا این «نور وجه»، که خداوند بهشت را از آن خلق نمود، همان است که در ذیل حدیث اول در بیان جمله‌ی «خلقها الله- عز و جل- من نوره» ذکر شد.<br />و اما اینکه چگونه این انوار مقدسه از همان نوری هستند که بهشت از آن خلق شده است؟ از آن جهت است که ظهور بهشت، از تجلیات اسماء و صفات جمالی حق است،و انوار و طینت ایشان نیز به تمام معنی بهشتی، و از همان تجلیات هستند.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 04</h3></span> <span class="chapter"> <h4 class="l4">اشاره</h4></span> <p>اما عسکری به نقل از پدران بزرگوارش علیهاالسلام فرمود که رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: هنگامی که آدم و حوا داخل بهشت فردوس (اعلی)شدند، چشمشان به خانمی افتاد که بر بساطی از بساطهای بهشت نشسته که بر سرش تاجی از نور، و در دو گوشش دو گوشواره از نور است، و از نور جمالش بهشتها نورانی است. آدم پرسید: محبوبم جبرئیل! این خانمی که بهشتها از نور جمالش برافروخته و<br /><br />[ صفحه 22] <br /><br />نورانی است، کیست؟ جبرئیل گفت: او فاطمه، دختر محمد، پیامبری از فرزندان تو است که در آخرالزمان می آید. سپس آدم پرسید: این تاجی که بر سرش هست؟ چیست؟عرض کرد: شوهرش علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام است. پرسید: دو گوشواره‌ای که بر دو گوشش آویخته شده، چیست؟ عرض کرد: دو فرزندش، حسن و حسین هستند.<br />سپس آدم فرمود: محبوبم جبرئیل!<br />«اخلقوا قبلی؟»<br />- آیا ایشان قبل از من خلق شده‌اند؟<br />عرض کرد:<br />«هم موجودون فی غامض علم الله قبل ان تخلق باربعه آلاف سنة» [16] .<br />- ایشان چهار هزار سال پیش از آفرینش تو، در فشرده‌ی علم الهی موجود بوده‌اند.</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">بیان</h4></span> <p>در توضیح حدیث گذشته دو نکته را متذکر می شویم:<br />1- ظاهرا مراد از آدم و حوا علیهماالسلام در این روایت، آدم و حوا در آخرین مرحله نزولی خلقتشان، که همان خلقت مادی در بهشت برزخی باشد، نیستند، بلکه در مراحل پیش از آن و در خقلت تمثلی نوری منظور است. زیرا:<br />اولا: در صدر روایت، از این بهشت، به بهشت «فردوس اعلی» تعبیر شده است، آنجا که می فرماید: «خداوند به جبرئیل وحی نمود که این بندگان مرا به فردوس اعلی ببر»، در حالی که بهشتی که خلقت مادی آدم و حوا در آن به وقوع پیوسته، بهشت برزخی بوده است.<br />ثانیا: با توجه به لزوم سنخیت مشاهده کننده و مشاهده شونده، چگونه<br /><br />[ صفحه 23] <br /><br />ممکن است بگوییم آدم و حوای برزخی در بهشت فردوس اعلی، وجود نوری تمثلی فاطمه زهرا علیهاالسلام را مشاهده کرده‌اند؟! علاوه بیان ذیل حدیث نیز شاهد بر این است.<br />2- درباره‌ی عبارت «قبل ان تخلق باربعه آلاف سنة» باید گفت: ظاهر بعضی از آیات قرآن کریم و صریح روایاتی از اهل بیت، مانند حیث فوق، دلالت دارد بر اینکه همه موجودات پیش از خلقت جسمانی، خلقتهای نوری داشته‌اند، چنانکه در موارد متعددی قرآن کریم [17] خلقت زمین و آسمانها و سایر موجودات را در «شش روز»، و آیه نهم و دوازدهم سوره‌ی فصلت، خلقت و قضای الهی آسمانهای هفتگانه و زمین را در «دو روز» تعبیر فرموده است. اگر روز را از ایام ربوبی حساب کنیم، که به تعبیر خود قرآن کریم هر روز از آن، برابر با هزار سال است،چنانکه می‌فرماید:<br />(و ان یوما عند ربک کالف سنة مما تعدون) [18] .<br />- و هر روز نزد پروردگارت، مثل هزار سال از سالهایی است که شما حساب می‌کنید.<br />در این صورت، «شش روز» برابر با شش هزار سال، و «دو روز» برابر با دو هزار سال می‌شود. هر چند تعابیر زمانی و کثرت و قلت عددی در قرآن کریم، جهت فهم ما و برای زیاد نشان دادن ایام ربوبی در مقایسه با تعابیر زمانی که نزد ما مرسوم است، می‌باشد، و الا در عوالم مجرد خصوصا در عالم ربوبی، زمان و روز و ایام راه ندارد.<br />ولی از سوی دیگر، از آیات زیادی از قرآن کریم [19] ظاهر می‌شود که تحقق خلقت عالم به «قضا»، «قول»، «امر»، «اراده» و «کن» حضرت حق تعالی است. و<br /><br />[ صفحه 24] <br /><br />حتی نمی‌توان میان «اراده» و «قضا» و «امر» و «قول» او هم تقدم و تأخر قائل شد، زیرا تقدم و تاخر مربوط به عالم ماده و امکان است، و در عالم ربوبی، «قول» و «امر» و «اراده» و «قضا» یکی بیش نیست، و آن تحقق خارجی هر موجودی است.<br />تمام عالم (خلقت دنیوی و اخروی) در پیشگاه ذات ربوبی (به حساب عالم تجرد ربوبی) یک تحقق بیش نیست، اگر چه به نظر عالم مادی، زمان و مکان، و اول و آخر، و دنیا و آخرت برای آن فرض شود.<br />پس از این مقدمه، شاید بتوان گفت: مقصود از تعبیر (فی سته ایام) و یا (فی یومین) ظاهرا همان مراتب خلقتهای نزولی، از خلقت نوری تا خلقت مادی موجودات در این عالم است.<br />اکنون با توجه به بیانات فوق ممکن است بگوییم: تعبیر «خلقت زمین و آسمانها و سایر موجودات در شش روز» اشاره به مراحل ششگانه نزولی خلقت از خلقتهای نوری تا مادی می‌باشد: و خلقت مادی در عالم جسم، هفتمین و آخرین آن مراحل است.<br />و نیز تعبیر «خلقت و قضای الهی آسمانهای هفتگانه و زمین در دو روز» اشاره به دو مرحله از خلقت است، که عوالم تمثلی نوری تا برزخی یک مرحله، و عوالم مادی مرحله دوم به حساب آمده است، چنانکه روایت ششم همین فصل نیز این معنا را تأیید می‌کند که به «خلقت ارواح و اجساد» تعبیر شده و هر کدام یک مرحله به حساب آمده است.<br />بنابراین، با توجه به این توضیح مختصر، معنای خلقت این ذوات مقدسه «در چهار هزار سال پیش از خلقت آدم و حوا علیهماالسلام» در این روایت، و تعابیر دیگری که در احادیث اهل‌بیت علیهم‌السلام در این رابطه وجود دارد، تا حدودی معلوم می‌شود. والله اعلم.<br /><br />[ صفحه 25] </p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 05</h3></span> <span class="chapter"> <h4 class="l4">اشاره</h4></span> <p>در قسمتی از حدیثی که حضرت امام موسی بن جعفر از پدر بزرگوارش از جد بزرگوارش علیهم‌السلام درباره‌ی مکالمه رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم در شب معراج نقل می‌کند، آمده است که حضرت حق سبحانه فرمود:<br />«انی خلقتک و خلقت علیا و فاطمه و الحسن و الحسین من شبح نور، ثم عرضت ولایتهم علی الملائکه و سائر خلقی و هم ارواح، فمن قبلها کان عندی من المقربین، و من جحدها کان عندی من الکافرین.» [20] .<br />- تحقیقا من، تو و علی و فاطمه و حسن و حسین را از شبح و سایه نور خلق کردم،سپس ولایت ایشان را بر ملائکه و سایر مخلوقاتم، در حالی که روح بودند، عرضه داشتم. پس هر کس ولایت ایشان را پذیرفت، نزد من از مقربین محسوب گردید، و هر کس انکارشان کرد، از کافرین.</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">بیان</h4></span> <p>جمله «و هم ارواح» در این روایت نیز موید بیان قبلی ما، در ذیل روایت چهارم است که حتی ملائکه و جن و سایر مخلوقات نیز، قبل از خلقت فعلی خود، اشباح نوری داشته‌اند، که به «و هم ارواح» تعبیر شده است.<br />و از آنجا که نسبت کفر و عصیان به ملائکه الهی با صریح آیه شریفه‌ی (لا یعصون الله ما امرهم، و یفعلون ما یومرون) [21] : (ملائکه) از اوامر الهی سرپیچی نمی‌کنند و هر چه به آنها امر شود، انجام می‌دهند.) نمی‌سازد، ظاهراً باید مراد از «من جحدها» در عبارت حدیث، سایر مخلوقات غیر از ملائکه باشد. والله علم.<br /><br />[ صفحه 26] </p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 06</h3></span> <span class="chapter"> <h4 class="l4">اشاره</h4></span> <p>مفضل می‌گوید که حضرت صادق علیه‌السلام فرمود:<br />«ان الله تبارک و تعالی خلق الارواح قبل الاجساد بالفی عام، فجعل اعلاها و اشرفها ارواح محمد و علی و فاطمه والحسن والحسین والائمه بعدهم- صلوات الله علیهم- فعرضها علی السماوات والارض والجبال، فغشیها نورهم...» [22] .<br />- تحقیقا خداوند تبارک و تعالی، ارواح را در هزار سال قبل از اجساد خلق نمود، و بالاترین و شریفترین آنها را، ارواح محمد و علی و فاطمه وحسن و حسین و ائمه بعد از ایشان- صلوات الله علیهم- قرار داد، سپس آنها را بر آسمانها و زمین و کوهها عرضه داشت و نور ایشان همه آنها را فرا گرفت...</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">بیان</h4></span> <p>در این روایت و روایت قبل، به دو منزلت این بزرگواران اشاره شده است:<br />1- تقدم و شرافت خلقت نوری و تمثلی ایشان بر سایر مخلوقات، حتی در خلقت تمثلی که به «شبح نور» در حدیث گذشته و «ارواح محمد و علی...» در این حدیث تعبیر شده است، که بحث این فصل پیرامون آن است.<br />2- مقام نورانیت آن حضرات معصوم، که در حدیث قبل به «عرضت ولایتهم»، و در این حدیث به «فغشیها نورهم» تعبیر شده است.<br />و در توضیح منزلت دوم به اختصار می‌گوییم:<br />مقام نورانیت، و به تعبیری ولایت کلیه الهیه، همان است که اگر انبیا و اولیا مؤید به آن نباشند، هیچ معجزه و خرق عادت و کرامتی از آنان صادر نخواهد شد. و نیز مقام خلافت و تصرف در عالم را به تأیید این مقام دارند.<br />و از همه بالاتر، بخصوص مقام خلافت اهل بیت علیهم‌السلام به گونه‌ای است که هیچ امری در عوالم خلقت انجام نمی‌گیرد، مگر اینکه به اذن الهی باید از مجرای<br /><br />[ صفحه 27] <br /><br />ایشان بگذرد. چنانکه در زیارت امام حسین علیه‌السلام آمده است:<br />«اراده الرب فی مقادیر اموره تهبط الیکم، و تصدر من بیوتکم.» [23] .<br />- اراده‌ی پروردگارت در تقدیر امور (همه مخلوقات) به شما فرود می‌آید و از خانه‌ها (و مقام منیع) شما (به جهان و جهانیان) صادر می‌شود.<br />و این همان مقام خلافت و ولایت الهی است، زیرا مقام نورانیت ایشان را نمی‌توان جدای از مقام ولایة اللهی دانست، بلکه عین آن مقام است. [24] .</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 07</h3></span> <span class="chapter"> <h4 class="l4">اشاره</h4></span> <p>ابی‌سعید خدری می‌گوید: نزد رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم نشسته بودیم که مردی رسید و عرض کرد: ای پیامبر خدا، مرا از گفتار خداوند- عزوجل- آنجا که به ابلیس فرمود: (استکبرت ام کنت من العالین؟) [25] :(آیا تکبر ورزیدی یا از «عالین» بودی؟) خبر دهید که «عالین» چه کسانی هستند که از ملائکه مقرب هم بالاترند؟ رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:<br />«انا و علی و فاطمه والحسن والحسین علیهم‌السلام، کنا فی سرادق العرش نسبح الله، فسبحت الملائکة بتسبیحنا، قبل ان یخلق الله- عزوجل- آدم بالفی عام...» [26] .<br />- عالین، من و علی و فاطمه و حسن و حسین علیهم‌السلام هستیم، که دو هزار سال پیش از اینکه خداوند- عزوجل- حضرت آدم را بیافریند، در پرده سرای عرش الهی پیوسته مشغول تسبیح الهی بودیم، و ملائکه به تسبیح ما تسبیح گوی شدند...</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">بیان</h4></span> <p>در توضیح حدیث آخر این فصل نکاتی را متذکر می‌شویم:<br /><br />[ صفحه 28] <br /><br />1- با توجه به اینکه آیه شریفه مذکور در ذیل جریان سجده ملائکه به امر الهی در برابر حضرت آدم علیه‌السلام، و سجده نکردن ابلیس (با اینکه صورتاً در میان ملائکه بود) آمده است، باید «عالین» گروهی از ملائکه باشند که آنچنان مبهوت حضرت حق گردیده باشند که خطاب (اسجدوا) [27] را متوجه نشده و سجده نکرده و معذور بوده‌اند، چنانکه در حدیث آمده است:<br />«عالین، گروهی از ملائکه هستند که توجه و التفاتی به غیر حق ندارند، و به سجده در برابر آدم مأمور نبوده‌اند، و اساساً متوجه نبوده‌اند که حضرت حق، عالم و آدم را آفریده است.» [28] .<br />و نیز در دعای رجبیه که از ناحیه مقدسه امام زمان- عجل الله تعالی فرجه الشریف- صادر شده است، می‌خوانیم:<br />«و صل علی محمد و آله و علی عبادک المنتجبین و بشرک المحتجبین و ملائکتک المقربین والبهم الصافین الحافین» [29] .<br />- و رحمت فرست بر محمد و اهل بیتش و بر بندگان برگزیده‌ات و بر انسانهای ناشناخته و بر ملائکه مقربت و بر (ملائکه) مبهوتی که گرداگرد هم صف کشیده‌اند.<br />ولی در این حدیث، رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم، خود و این بزرگواران را «عالین» می‌خواند، که شاید به دلیل ظهور علو منزلت معنوی و برجستگی ظاهری و باطنی ایشان در خلقت نوری و سرادق عرش باشد، و آن ملائکه نیز به حساب مقام معنوی خاصشان از مصادیق ایشان می‌باشند، نه به دلیل سجده نکردن بر آدم علیه‌السلام که به آن مأمور نبوده‌اند و خطاب «اسجدوا» تنها متوجه ملائکه بود، نه آن انوار مقدسه.<br /><br />[ صفحه 29] <br /><br />2- تسبیح گفتن ملائکه به تسبیح ایشان «فسبحت الملائکة بتسبیحنا»، نیز ظاهراً اشاره به تقدم رتبی خلقی و تجردی نوری، و حتی تقدم در تسبیح و گفتار بر سایر موجودات دارد.<br />3- جمله‌ی «کنا فی سرادق العرش نسبح الله.» از این حدیث، و عبارت «کانت فی حقه تحت ساق العرش» از روایت اول، و عبارت «هم موجودون فی غامض علم الله..» از روایت چهارم، تعبیراتی قریب به یک مضمون است که ذیلا توضیح مختصری درباره آنها می‌دهیم:<br />اولا: باید توجه داشت که این تعبیرات، تمثیلاتی است تا ما را با ریشه این انوار مطلع سازند.<br />ثانیا: منظور از عرش الهی، چنانکه در روایت [30] آمده است، «علم» و «قدرت» حضرت حق است، هر چند بعضی از آیات و روایات- به قرائنی که در آنها وجود دارد- ظاهراً عرش را خود موجودات بیان کرده است، ولی منافاتی بین این دو نیست، زیرا موجودات، مظهر «علم» و «قدرت» الهی هستند. [31] .<br />حال چه اشکالی دارد که بگوییم: علم خداوند در خلقت نوری انوار مقدسه اهل بیت که مقدم بر همه مخلوقات هستند، دو گونه است: اجمالی و تفصیلی (چنانکه نسبت به سایر موجودات نیز قابل فرض است).<br />علم تفصیلی حق، همان ظهور و بروز پیدا کردن موجودات است به اراده‌ی پروردگار،در مراحل خلقت تمثلی نوری تا عوالم برزخی و مادی و دنیوی و اخروی.<br />و علم اجمالی، همان علم پروردگار به این ذوات مقدسه و سایر موجودات است، قبل از ظهور تفصیلی آنان. (مراد از قبلیت در اینجا، قبلیت رتبی است نه<br /><br />[ صفحه 30] <br /><br />زمانی، زیرا در عوالم ربوبی زمان راه ندارد تا قبلیت و بعدیت معنا داشته باشد).<br />به این ترتیب، دو احتمال سربسته در این روایات نسبت به تسبیح و تقدیس و تهلیل و تحمید فاطمه زهرا علیهاالسلام و سایر اهل بیت علیهم‌السلام می‌رود:<br />احتمال اول اینکه: ایشان در مرحله خلقت تمثلی نوری و علم تفصیلی حق، تسبیح الهی را می‌گفتند، و به تعبیر روایت اول «غذایشان تسبیح و تقدیس و تهلیل و تحمید» بوده است، و این معنا با ذیل روایت هفتم نیز سازگارتر است که می‌فرماید: «و ملائکه به تسبیح ما تسبیح‌گوی شدند.»<br />احتمال دوم اینکه: به معنای ظریفتر- بنا به ظاهر عبارات این سه حدیث «کانت فی حقه تحت ساق العرش» و «هم موجودون فی غامض علم الله» و «کنا فی سرادق العرش...» منظور این است که ما حتی در علم اجمالی پروردگار جز تسبیح و تقدیس کار دیگری نداشتیم. والله أعلم.<br />البته باید توجه داشت که این تعبیرات سه گانه فوق در احادیث گذشته و شبیه به آن در دیگر روایات، برای درک فی الجمله سامعین است، و مقام و منزلت آن بزرگواران را فقط اهلش می‌فهمند. و بیان اینکه هر جمله‌ای به چه معنایی اشاره دارد، ذکر آن در این رساله ملال‌آور است.<br />خلاصه آن که: همان گونه که از مجموع روایات این فصل معلوم گردید، خلقت موجودات، خصوصاً اشرف آنها- یعنی انبیا- و بالأخص ذوات مقدسه چهارده معصوم، تنها در خلقت مادی منحصر نیست، بلکه این مرحله، آخرین مرحله خلقت همه جودات و انوار مقدسه انبیا و اوصیا است.<br />اما اینکه چند مرحله از خلقت را طی کرده‌اند تا به مرحله مادی رسیده‌اند؟ و نیز روایات از هر کدام از این مراحل، چه تعبیری دارند؟ از بیانات بعضی از احادیث، از جمله احادیث خلقت رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم [32] مطالبی بطور اجمال، به دست می‌آید.<br /><br />[ صفحه 31] <br /><br />و درباره‌ی کیفیت خلقت نوری باز از بعضی جملات احادیث این فصل و احادیث دیگر به دست می‌آید که: تنها نور بدون تمثل نبوده، بلکه خلقت نوری و صورت نوریه [33] رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم و انوار مقدسه فاطمه زهرا علیهاالسلام و ائمه معصومین علیهم‌السلام بوده که تسبیح و تقدیس و تهلیل و تحمید حضرت حق، غذایشان بوده، و ملائکه الهی به تسبیح ایشان تسبیح‌گو بوده‌اند.<br />4- در پایان این فصل می‌گوییم: همانگونه که در اول فصل اشاره شد، این فصل متضمن منزلت آن بانوی بزرگوار، در تقدم «خلقت نوری» ایشان بر خلقت سایر موجودات است، و این غیر از «مقام نورانیت» انبیا و اولیا و ایشان است [34] ، زیرا مقام نورانیت که همان مقام «ولایت کلیه الهی» و «عالم امر» است، در تمام مراحل خلقت انبیا و اولیا و خلقت تمامی موجودات، از جمله در مرحله خلقت نوری آنها دخالت دارد، بطوری که بدون آن هیچ مظهری نمی‌تواند به تنهایی قوامی داشته باشد، خصوصا در امر معنوی.<br />لذا اگر انبیا و اولیا مؤید به مقام ولایت نباشند، قادر بر ظهور هیچ گونه امر معنوی و ولایی، مثل معجزه و خرق عادت و کرامت نخواهند بود.<br />در احادیث اهل‌بیت از این مقام به «نور» تعبیر شده است، چنانکه امیرالمؤمنین علیه‌السلام در حدیث نورانیت، در جواب سوال ابوذر غفاری و سلمان فارسی رضوان الله علیهما درباره‌ی معرفت حضرتش به نورانیت، می‌فرماید:<br />«معرفتی بالنورانیه معرفه الله- عز و جل- و معرفه الله- عز و جل- معرفتی<br /><br />[ صفحه 32] <br /><br />بالنورانیه، و هو الدین الخالص...» [35] .<br />- شناخت من به نورانیت، شناخت خداوند- عز و جل- می‌باشد و شناخت خداوند- عزوجل- شناخت من به نورانیت است، و آن دین خالص است...<br />و نیز در ذیل حدیث دوم همین فصل، حضرت فاطمه علیهاالسلام می‌فرماید:<br />«اعلم ما کان و ما یکون و ما لم یکن یا ابا الحسن، المومن ینظر بنور الله تعالی» [36] .<br />- ای اباالحسن، آنچه را که به وقوع پیوسته (حوادث گذشته) و به وقوع می‌پیوندد (اتفاقات حال) و به وقوع نپیوسته (رخدادهای آینده) می‌دانم. مومن با نور خداوند متعال نظر می‌کند.<br />و در ادعیه و زیارات ائمه معصومین علیهم‌السلام خصوصا در زیارت جامعه کبیره نیز، با تعابیر خاصی بدان اشاره شده است که این رساله گنجایش بحث تفصیلی پیرامون آن را ندارد.<br />در هر حال، مقام و منزلت نورانیت آن بانوی بزرگ با روایات گذشته و آینده، و روایات بسیاری که ایشان را از نور رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم و ائمه اطهار علیهم‌السلام جدا نمی‌نمایند، [37] به خوبی آشکار می‌شود. والله تبارک و تعالی عالم بحقیقه الامر.<br /><br />[ صفحه 33] </p><span class="chapter"> <h2 class="l2">فضیلت رسول اکرم و خدیجه کبری، پدر و مادر فاطمه‌ی زهرا</h2></span> <span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 01</h3></span> <span class="chapter"> <h4 class="l4">اشاره</h4></span> <p>صالح بن سهل از حضرت امام صادق علیه‌السلام نقل می‌کند: بعضی از قریش به رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم عرض کردند: «به چه علتی بر انبیای گذشته پیشی گرفتید، در حالی که شما پس از آنها مبعوث شده و خاتم آنان هستید؟»<br />حضرت فرمود:<br />«انی کنت اول من آمن بربی، و اول من اجاب، حیث اخذ الله میثاق النبیین (و اشهدهم علی انفسهم الست بربکم) [38] فکنت انا اول نبی قال: (بلی) [39] فسبقتهم بالإقرار بالله- عز و جل-» [40] .<br />- من اولین کسی بودم که به پروردگارم ایمان آوردم، و نیز هنگامی که (در ازل) خداوند از انبیا میثاق و پیمان گرفت و آنان را بر نفسشان شاهد قرار داد و فرمود: «آیا من پروردگار شما نیستم؟»، من اولین پیغمبری بودم که گفتم: «آری». پس در اقرار به خداوند- عزوجل- از ایشان پیشی گرفتم.</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">بیان</h4></span> <p>البته این اولیت (اولیت رتبی، نه زمانی) در خلقت نوری حضرتش صلی الله علیه و آله و سلم و<br /><br />[ صفحه 34] <br /><br />به حساب تقدم منزلتی ایشان می‌باشد، چنانکه اخذ میثاق و پاسخ ایشان و سایر انبیا و اولیا و سایر مخلوقات نیز، در عوالم نوری و در خلقت نوری بوده است، وگرنه وی در خلقت مادی، از سایر انبیا، متأخر است.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 02</h3></span> <span class="chapter"> <h4 class="l4">اشاره</h4></span> <p>حسین بن عبدالله می‌گوید: به امام صادق علیه‌السلام عرض کردم: آیا رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم سرور فرزندان حضرت آدم بود؟ فرمود:<br />«کان والله سید من خلق الله. و ما برء الله بریه خیرا من محمد صلی الله علیه و آله و سلم.» [41] .<br />- به خدا قسم، او سرور تمام مخلوقات الهی بود. و خداوند مخلوقی بهتر از محمد صلی الله علیه و آله و سلم نیافریده است.</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">بیان</h4></span> <p>از عموم جواب امام صادق استفاده می‌شود که رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم سید و سرور همه کائنات، اعم از جن و انس و ملائکه مقربین و غیر مقربین، و بهترین خلائق الهی است، چنانکه از سایر روایات [42] نیز استفاده می‌شود.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 03</h3></span> <p>موسی بن بکر می‌گوید: حضرت موسی بن جعفر علیهماالسلام فرمود: رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند:<br />«ان الله اختار من النساء اربعا: مریم و آسیه و خدیجه و فاطمه» [43] .<br />- خداوند از میان زنان، چهار نفر را برگزید: مریم، آسیه، خدیجه و فاطمه.<br /><br />[ صفحه 35] </p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 04</h3></span> <p>محمد بن مسلم نقل می‌کند که امام باقر علیه‌السلام فرمود: ابوسعید خدری به من گفت که رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: شب معراج هنگام بازگشت از جبرئیل علیه‌السلام پرسیدم که آیا خواسته‌ای از من داری؟ گفت:<br />«حاجتی ان تقرا علی خدیجه من الله و منی السلام...» [44] .<br />- حاجت من این است که سلام خداوند و مرا به خدیجه علیهاالسلام برسانی.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 05</h3></span> <p>در حدیث کناره‌گیری رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم از خدیجه علیهاالسلام آمده است که: حضرتش در اواخر کناره گیری چهل روزه از او، عمار بن یاسر را به سوی خدیجه فرستاد و پیام داد که: «ای خدیجه، گمان مکن کناره‌گیری و ترک تو از روی ناراحتی‌ام از توست، بلکه پروردگارم- عزوجل- چنین دستور داد تا امرش واقع شود. ای خدیجه، جز گمان خیر بر من مبر،<br />«فان الله- عز و جل- لیباهی بک کرام ملائکته کل یوم مراراً...» [45] .<br />- خداوند- عزوجل- هر روز مکرر به وجود تو بر ملائکه بزرگوارش مباهات می‌کند.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 06</h3></span> <span class="chapter"> <h4 class="l4">اشاره</h4></span> <p>در کتاب «مولد فاطمه» ابن بابویه آمده است: روایت شده که پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:<br />«اشتفات الجنه الی اربع من النساء: مریم بنت عمران، و آسیه بنت مزاحم، زوجه فرعون، و هی زوجه النبی صلی الله علیه و آله و سلم فی الجنه و خدیجه بنت خویلد، زوجه النبی صلی الله علیه و آله و سلم<br /><br />[ صفحه 36] <br /><br />فی الدنیا و الاخره، و فاطمه بنت محمد صلی الله علیه و آله و سلم.» [46] .<br />- بهشت مشتاق دیدار چهار زن است: مریم دختر عمران، و آسیه دختر مزاحم و همسر فرعون که در بهشت همسر پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم خواهد بود، و خدیجه دختر خویلد، همسر پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم در دنیا و آخرت، و فاطمه دختر محمد صلی الله علیه و آله و سلم.</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">بیان</h4></span> <p>روایات در عظمت رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم و فضائل خدیجه کبری علیهاالسلام بسیار است. مقصود ما از ذکر این چند حدیث این نیست که بخواهیم به فضیلت رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم بپردازیم، و یا کلامی در اطراف مقام خدیجه کبری علیهاالسلام گفته باشیم، بلکه غرض یادی از این دو بزرگوار است تا به تناسب بحث کتاب، عظمت و فضیلت فاطمه‌ی اطهر علیهاالسلام روشن‌تر گردد.<br /><br />[ صفحه 37] </p><span class="chapter"> <h2 class="l2">خصوصیات انعقاد نطفه فاطمه‌ی زهرا</h2></span> <span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 01</h3></span> <p>هروی از امام رضا علیه‌السلام نقل می‌کند که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:<br />«لما عرج بی الی السماء، اخذ بیدی جبرئیل علیه‌السلام فادخلنی الجنه، فناولنی من رطبها، فاکلته، فتحول ذلک نطفه فی صلبی فلما هبطت الی الارض، واقعت خدیجه، فحملت بفاطمه علیهاالسلام، ففاطمه حوراء انسیه...» [47] .<br />- در شب معراج که به آسمان برده شدم، جبرئیل علیه‌السلام دست مرا گرفت و داخل بهشت نمود و از خرمای بهشت به من داد، آن را خوردم و در صلب من به نطفه تبدیل شد. پس هنگامی که به زمین بازگشتم با خدیجه هم بستر شدم و ایشان به فاطمه علیهاالسلام باردار شد، بنابراین فاطمه حوریه‌ی بشر گونه است...</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 02</h3></span> <p>سدیر صیرفی نقل می‌کند که امام صادق، به نقل از پدران بزرگوارش علیهم‌السلام فرمود که رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند:... «هنگامی که خداوند- عزوجل- حضرت آدم را آفرید و مرا از صلب وی خارج کرد، و اراده‌اش تعلق گرفت که فاطمه را از صلب من خارج کند،<br />«جعلها تفاحه فی الجنه، و اتانی بها جبرئیل علیه‌السلام»<br /><br />[ صفحه 38] <br /><br />- خداوند، او را سیبی در بهشت قرار داد، و جبرئیل علیه‌السلام آن را برای من آورد. در ادامه همین روایت، پس از اینکه جبرئیل، سلام حق تعالی را به حضرت رسانده و او جواب می‌دهد، عرض می‌کند:<br />«یا محمد، ان هذه تفاحه اهداها الله- عزوجل- الیک من الجنه. فاخذتها و ضممتها الی صدری.<br />- ای محمد، این سیبی است که خداوند- عزوجل- به رسم هدیه از بهشت برای تو فرستاده است. (حضرت می‌فرماید:) آن را گرفتم و به سینه چسباندم.<br />آنگاه جبرئیل به من گفت: «ای محمد، خداوند- عزوجل- می‌فرماید: سیب را بخور، آن را شکافتم و نور درخشنده‌ای را دیدم و هراسیدم. جبرئیل گفت: چرا نمی‌خوری، بخور و مترس، آن نور «منصوره» [48] در آسمان است، و او در زمین «فاطمه» نام دارد... [49] .</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 03</h3></span> <p>سلمان می‌گوید: عمار به من گفت... فاطمه علیهاالسلام به علی علیه‌السلام عرض کرد:<br />«اعلم یا اباالحسن، ان الله تعالی خلق نوری و کان یسبح الله- جل جلاله- ثم اودعه شجره من شجر الجنه فاضاءت، فلما دخل ابی الجنه، اوحی الله تعالی الیه الهاما: ان اقتطف الثمرة من تلک الشجرة، و ادرها فی لهواتک، ففعل، فاودعنی الله سبحانه صلب ابی صلی الله علیه و آله و سلم، ثم اودعنی خدیجه بنت خویلد،فوضعتنی. و انا من ذلک النور...» [50] .<br />- ای اباالحسن، بدان که خداوند متعال نور مرا خلق نمود و پیوسته مشغول تسبیح حق- جل جلاله- بود، سپس آن نور را در یکی از درختهای بهشت نهاد و<br /><br />[ صفحه 39] <br /><br />آن درخت نورافشانی کرد. و هنگامی که پدرم داخل بهشت شد، خداوند متعال به وی وحی الهام می‌کرد که: آن میوه را از آن درخت بچین و در دهان بگردان، و او چنان کرد. به این ترتیب خداوند مرا در صلب پدرم صلی الله علیه و آله و سلم به ودیعه گذاشت و وی نیز این ودیعه را به خدیجه دختر خویلد سپرد، تا اینکه من از ایشان متولد شدم. من از آن نور هستم...</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 04</h3></span> <p>ابوعبیده می‌گوید: امام صادق علیه‌السلام فرمود: رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم، فاطمه علیهاالسلام را زیاد می‌بوسید. عائشه از این امر ناراحت شد آن را امر نامطلوبی تلقی کرد، حضرت رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: ای عائشه، در شب معراج که به آسمان رفتم، داخل بهشت شدم و جبرئیل مرا نزدیک درخت طوبی برد و از میوه‌های آن به من داد، آن را خوردم،<br />«فحول الله ذلک مآء فی ظهری، فلما هبطت الی الارض، واقعت خدیجه، فحملت بفاطمه، فما قبلتها قط الا وجدت رائحة شجره طوبی منها.» [51] .<br />- خداوند آن میوه را به صورت آبی در پشتم تبدیل کرد. و هنگامی که به زمین بازگشتم با خدیجه هم بستر شدم که در نتیجه او به فاطمه حامله شد، لذا من هیچ زمانی او را نمی‌بوسم مگراینکه بوی درخت طوبی را از او استشمام می‌کنم.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 05</h3></span> <span class="chapter"> <h4 class="l4">اشاره</h4></span> <p>در حدیث کناره‌گیری رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم از خدیجه علیهاالسلام به مدت چهل شبانه روز به امر الهی برای آمادگی انعقاد نطفه فاطمه زهرا علیهاالسلام، پس از آنکه رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم مراجعت نمود، و در شب چهلم جبرئیل طبقی غذا و طعام آورد که حضرت با آن افطار کند، آمده است که:<br /><br />[ صفحه 40] <br /><br />«کشف الطبق، فاذا عذق من رطب، و عنقود من عنب.» [52] .<br />- رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم سرپوش طبق را برداشت و ناگهان دید که یک خوشه خرما و خوشه‌ای انگور در آن است.</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">بیان</h4></span> <p>عمده‌ی تعابیری که در روایات، پیرامون خصوصیات انعقاد نطفه آن بزرگوار وارد شده، به شرحی است که در روایات گذتشه آمده است.<br />البته اختلافی که ابتداء در رابطه با نوع میوه (خرما، انگور، سیب) و وقت تناول (شب معراج و غیر آن) و درخت میوه (درخت طوبی، درخت بهشتی) در این روایات به نظر می‌رسد، قابل حل است، زیرا ممکن است که حضرتش مکرر، و در هر زمان میوه خاصی را به همان صورتی که تعبیرات روایات گذشته بیان کرده، میل نموده باشد.<br />و نیز ممکن است که یک میوه و یک تناول باشد، و اختلاف تعبیرات روایات به خاطر فهم شنونده باشد.<br />ولی مشکل اصلی آن است که چگونه ممکن است میوه بهشتی، نطفه عالم ماده گردد، در حالی که ظاهراً هیچ گونه سنخیتی بین این دو موجود نیست؟<br />اولا: باید توجه داشت که ذکر میوه تمثیل است تا ما با آنچه در میان خودمان متداول است، معنایی را بفهمیم، چنانکه در بیان ایام ربوبی در ذیل حدیث چهارم از فصل اول گذشت و در آینده نیز به تناسب اشارتی خواهیم داشت.<br />ثانیا: این تعبیرات با اشاره، نوع طینت و خمیر مایه‌ی فاطمه‌ی زهرا علیهاالسلام را مشخص می‌کند، و در واقع این مضامین شبیه به اخبار طینت درباره‌ی خلقت طینت انوار مقدسه انبیا و حضرات معصومین علیهم‌السلام است.<br />در حدیثی از امام زین‌العابدین علیه‌السلام منقول است که می‌فرماید:<br /><br />[ صفحه 41] <br /><br />«ان الله- عزوجل- خلق النبیین من طینه علیین: قلوبهم و ابدانهم، و خلق قلوب المومنین من تلک الطینه، و خلق ابدان (یا: جعل خلق ابدان) المومنین من دون ذلک، و خلق الکفار من طینه سجین: قلوبهم و ابدانهم...» [53] .<br />- خداوند عزوجل، قلبها و بدنهای پیامبران را از طینت علیین خلق نمود و نیز قلبهای مؤمنین را از آن طینت آفرید، ولی خلقت بدنهایشان را از غیر آن قرار داد، و کافران را از طینت سجین خلق نمود: قلبها و بدنهایشان را...<br />همچنین امام باقر علیه‌السلام فرمود:<br />«ان الله- جل و عز- خلقنا من اعلی علیین، و خلق قلوب شیعتنا مما خلقنا منه، و خلق ابدانهم من دون ذلک...» [54] .<br />- خداوند- عزوجل- خلق المومن من طینه الجنه...» [55] .<br />- خداوند عزوجل، مومن را از طینت بهشتی آفرید...<br />و بالاخره، صالح بن سهل در روایتی می‌گوید: به امام صادق علیه‌السلام عرض کردم: فدایت شوم، خداوند- عزوجل- طینت مؤمن را از چه چیزی خلق نمود؟ حضرت فرمود:<br />«من طینه الانبیاء...» [56] .<br />- از طینت پیامبران...<br />مسلم مراد از «طینت» در این روایات، خاک نیست، بلکه- چنانکه از روایات<br /><br />[ صفحه 42] <br /><br />باب طینت [57] برمی‌آید- همان «اصل» و «ریشه» و «جبلت» و «خمیر مایه» منظور است.<br />بنابراین، با توجه به روایات و اخبار طینت [58] روشن می‌شود: تعبیراتی که درباره انعقاد نطفه‌ی آن بزرگوار وارد است، درصدد بیان این است که: چنانچه اصل و ریشه کفار (قلبها و بدنهایشان) از سجین، و اصل و خمیر مایه‌ی مومنین (تنها قلبهایشان) از علیین است، طینت و اصل و خمیر مایه فاطمه‌ی زهرا علیهاالسلام مانند انبیا و حضرات معصومین علیهم‌السلام کاملا- حتی طینت بدن مبارکش- بهشتی و از اعلی علیین می‌باشد.<br />البته با وجود مطالبی که درباره‌ی تقدم خلقت نوری آن بزرگوار و نیز اشاراتی که در رابطه با تقدم وی در مقام نورانیت و ولایت در فصل اول این رساله گذشت،نباید این مطلب امر مستبعدی تلقی شود.<br />ثالثا: چه مانعی دارد که خداوند نور فاطمه علیهاالسلام را در میوه بهشتی قرار دهد، و آن نور از طریق میوه بهشتی (ظاهرا به صورت برزخی) منتقل شده و منشأ خلقت مادی ایشان گردد؟ همان گونه که خلقت ما در گندم و دیگر مواد غذایی قرار داده شده و منشا خلقت مادّی ما از غذاهای مادی است. چنانکه حدیث دوم و سوم، از این بیان پرده برمی‌دارد.<br />رابعا: محتمل است که منظور از بهشت در این روایات، بهشت برزخی، و میوه‌ها نیز (به هر صورتی که بوده) از این بهشت باشد.<br />خامساً: ممکن است بگوییم: میوه بهشتی تنزل کرده و به صورت دنیوی در آمده است،که با توجه به این معنی- چنانکه استاد بزرگوار علامه‌ی طباطبائی- رضوان الله تعالی علیه- می‌فرمودند- مشکل روایات بهتر حل می‌شود. والله أعلم بحقیقه الأمر.<br /><br />[ صفحه 43] </p><span class="chapter"> <h2 class="l2">خصوصیات ایام حمل فاطمه‌ی زهرا</h2></span> <span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 01</h3></span> <span class="chapter"> <h4 class="l4">اشاره</h4></span> <p>مفضل بن عمر می‌گوید به امام صادق علیه‌السلام عرض کردم: ولادت فاطمه علیهاالسلام چگونه بود؟<br />حضرت فرمود: هنگامی که خدیجه به فاطمه حامله شد،<br />«کانت فاطمه علیهاالسلام تحدثها من بطنها و تصبرها.»<br />- فاطمه علیهاالسلام از درون شکم مادر، با او سخن می‌گفت و او را به صبر (بر تنهایی و شکیبایی در برابر سختیها و زخم زبانها) دعوت می‌کرد.<br />و خدیجه این امر را از رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم مخفی می‌داشت، تا اینکه روزی رسول خدا وارد خانه شد و شنید که خدیجه با فاطمه علیهاالسلام سخن می‌گوید. فرمود: ای خدیجه، با چه کسی سخن می‌گویی؟ عرض کرد: فرزندی که در شکم من است با من سخن می‌گوید، و با من انس می‌گیرد و مرا از تنهایی می‌رهاند. حضرت فرمود: ای خدیجه، این جبرئیل است (به من بشارت و) خبر می‌دهد که آن دختر است...<br />سپس حضرت صادق علیه‌السلام در ادامه روایت فرمود:<br />حضرت خدیجه علیهاالسلام پیوسته بر این حال بود، تا اینکه ولادت فاطمه علیهاالسلام نزدیک شد و... [59] .<br /><br />[ صفحه 44] </p><span class="chapter"> <h4 class="l4">بیان</h4></span> <p>این نیز یکی از فضائل و کرامات فاطمه زهرا علیهاالسلام است که در کمتر نبی و ولیی شبیه آن را سراغ داریم.<br />اکنون این سوال مطرح است که آیا این سخن گفتن، مثل سخن گفتن عالم ماده و با زبان بوده، و یا شبیه به عالم خواب و یا مشاهده بوده است؟ و آیا غیر از خدیجه علیهاالسلام کس دیگری کلمات حضرت زهرا علیهاالسلام را می‌شنیده است یا خیر؟<br />آنچه از ظاهر روایت برمی‌آید این است که فاطمه‌ی زهرا و خدیجه کبری علیهاالسلام با یکدیگر گفتگو می‌کردند و رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم نیز سخنان خدیجه را می‌شینده است، لذا بعید نیست که این جریان، امری خلاف عادی بوده باشد.<br />هر چند بعید نیست که بگوییم: خدیجه علیهاالسلام با صور و عوالم غیر مادی فاطمه زهرا علیهاالسلام گفتگو می‌کرده و سخن او را از آن عوالم می‌شنیده است، والله اعلم.<br /><br />[ صفحه 45] </p><span class="chapter"> <h2 class="l2">ولادت و خصوصیات تولد فاطمه‌ی زهرا</h2></span> <span class="chapter"> <h3 class="l3">اشاره</h3></span> <p>در این فصل، تنها به ذکر ده امر از روایت مفضل بن عمر [60] از امام صادق علیه‌السلام اکتفا می‌کنیم، که هر کدام به عظمت آن بانوی بزرگ در حین ولادت و بعد از آن اشاره دارد:<br />مفضل بن عمر می‌گوید، به امام صادق علیه‌السلام عرض کردم: ولادت فاطمه علیهاالسلام چگونه بود؟<br />حضرتش بعد از ذکر جریان یاری نکردن زنان قریش و بنی هاشم در هنگام وضع حمل خدیجه علیهاالسلام و... می‌فرماید:<br />1- لذا خدیجه علیهاالسلام غمگین و دل افسرده شد و پیوسته بر این حال بود که ناگهان چهار خانم گندم‌گون و بلند بالا که گویی از زنان بنی‌هاشمند، داخل شدند. خدیجه چون ایشان را دید، هراسید. [61] .<br />2- یکی از آنان گفت:<br />«لا تحزنی یا خدیجه، فانا رسل ربک الیک، و نحن اخواتک.»<br />- ای خدیجه، غمگین مباش، ما از جانب پروردگارت به سوی تو آمده‌ایم و خواهران تو هستیم.<br />من ساره‌ام، و این آسیه دختر مزاحم، که در بهشت رفیق و مصاحب تو<br /><br />[ صفحه 46] <br /><br />است، و این مریم دختر عمران، و این کلثوم خواهر موسی بن عمران است. خداوند ما را فرستاده تا کارهای را که زنان هنگام زایمان نیازمند هستند انجام دهیم.سپس یکی به جانب راست، و دیگری طرف چپ، و سومی روبرو، و چهارمی پشت سر خدیجه نشستند. [62] .</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">بیان</h3></span> <p>آیا این چهار خانم به صورت مادی ظاهر شده‌اند، و یا غیر مادی؟<br />مسلم آنان به صورت مادی ظاهر نشده‌اند، بلکه صور قبل از عالم ماده ایشان بوده که ظاهر شده و خود را به آن خصوصیاتی که در روایت آمده است، معرفی کرده‌اند.<br />و اما اینکه آیا به صورت برزخی ظاهر شده‌اند، و یا تمثلات پیش از برزخ؟ روشن نیست، ولی می‌توان گفت: ظهورشان به صور مثالیه، یا به حساب سیر صعودی ایشان در کمالات نفسانی بوده است، و یا این مشاهده به حساب سیر صعودی حضرت خدیجه است که قدرت مشاهده صور کمالیه آنان را داشته است.<br />بنابراین می‌توان گفت: اگر در آن مجلس کسان دیگری حضور داشته‌اند که در معنویت و صفای باطن در ردیف حضرت خدیجه علیهاالسلام نبوده اند، قدرت دیدن آن خانمها را نداشته‌اند.<br />3- امام صادق علیه‌السلام در ادامه حدیث می‌فرماید:<br />«فوضعت فاطمه علیهاالسلام طاهره مطهره.» [63] .<br />- و به این ترتیب، خدیجه، فاطمه علیهاالسلام را پاک و پاکیزه به دنیا آورد.<br /><br />[ صفحه 47] </p><span class="chapter"> <h3 class="l3">بیان</h3></span> <p>لفظ «طاهره و مطهره» خواه صفت برای فاطمه علیهاالسلام باشد، و خواه برای خدیجه علیهاالسلام باز فضیلتی است برای فاطمه علیهاالسلام، اگر چه با توجه به قسمت نهم همین روایت، می‌توان گفت: صفت برای فاطمه علیهاالسلام است.<br />4- در ادامه روایت می‌فرماید: هنگامی که فاطمه علیهاالسلام به دنیا آمد،<br />«اشرق منها النور، حتی دخل بیوتات مکه. و لم یبق فی شرق الارض و لا غربها موضع الا اشرق فیه ذلک النور.» [64] .<br />- از او نوری ساطع شد که به همه خانه‌های مکه رسید، و در مشرق و مغرب زمین جایی نماند مگر اینکه آنجا را روشن کرد.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">بیان</h3></span> <p>ساطع شدن نور از ایشان هنگام تولد، به حساب غیرطبیعی بودنش مانعی ندارد، چنانکه در جریان تولد رسول اکرم رسول‌الله صلی الله علیه و آله امور غیر عادی ظهور یافت [65] و نیز هنگام تولد حضرت علی علیه‌السلام امور غیر مترقبه‌ای پیش آمد. [66] . و به طور کلی وقوع امور غیر عادی نسبت به انبیا و اولیای گذشته قابل انکار نیست، حال چرا نسبت به فاطمه زهرا علیهاالسلام که در خلقت نوری و در مقام و منزلت نورانیت بر انبیا مقدم است، قابل انکار یا تردید باشد؟!<br />ولی ممکن است منظور از این نور، نور ولایت کلی و مقام و منزلت نورانیت ایشان باشد که انوار ظاهری و اشراق غیر طبیعی از آثار آن است.<br />5- در ادامه روایت می‌فرماید:<br />«و دخل عشر من الحورالعین، کل واحده منهن معها طست من الجنه، و ابریق<br /><br />[ صفحه 48] <br /><br />من الجنة، و فی الابریق ماء من الکوثر.»<br />- و ده نفر از حورالعین، که با هر کدام طشتی و آفتابه‌ای از بهشت، که در آفتابه آب کوثر بود، حضور یافتند.<br />خانمی که پیش رو نشسته بود، فاطمه زهرا علیهاالسلام را گرفت و با آب کوثر شست، و دو پارچه که از شیر سپدتر، و از مشک و عنبر خوشبوتر بود، بیرون آورد،یکی را به بدنش پیچید و با دیگری سرش را پوشاند. [67] .</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">بیان</h3></span> <p>مسأله حضور ده حورالعین، با بیانی که در ذیل قسمت اول و دوم روایت گذشت، حل می‌شود، زیرا خدیجه کبری علیهاالسلام در مقام و منزلت، از آنان بالاتر بوده و بنابراین قدرت دیدن آنها را داشته است.<br />علاوه، چه مانع دارد همانگونه که اهل کمال در بهشت به مشاهده آنان راه دارند، در این عالم نیز راه داشته باشند، البته نه با دید مادی؟!<br />و اما موضوع شستشوی حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلام با آب کوثر و آفتابه‌ی بهشتی، و خشک کردن با پارچه بهشتی و تناسب اینها با صورت مادی، از بیان فصل سوم در مورد اینکه «چگونه میوه بهشتی، نطفه عالم مادی ایشان می‌گردد؟» معلوم می‌شود.<br />خلاصه آنکه: کسی که نطفه و ریشه و خمیر مایه‌اش بهشتی است هیچ استبعادی ندارد که با آب کوثر و ظروف بهشتی شستشو داده شده، و با پارچه بهشتی خشک شود. این استبعادها مربوط به اشخاص عادی در نشأة مادی است.<br />امام باقر علیه‌السلام در حدیثی فرمود:<br />«ان الله- جل و عز- خلقنا من اعلی علیین، و خلق قلوب شیعتنا مما خلقنا منه، و<br /><br />[ صفحه 49] <br /><br />خلق ابدانهم من دون ذلک...» [68] .<br />- خداوند- عزوجل- ما را از اعلی علیین خلق کرد، و قلوب شیعیان ما را نیز از آن آفرید، و بدنهایشان را از پست‌تر از آن (یا: غیر آن) خلق نمود.<br />و نیز علی بن الحسین علیهاالسلام در روایتی فرمود:<br />«ان الله- عزوجل- خلق النبیین من طینه علیین: قلوبهم و ابدانهم...» [69] .<br />- خداوند- عزوجل- قلبها و بدنهای پیامبران را از طینت علیین خلق نمود.<br />چنانکه حدیث [70] سایه نداشتن بدن رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم، که دلیل آن را «نور بودن بدن ایشان» ذکر کرده است. و نیز روایات شبیه به آن، [71] این مطلب را حلّ<br /><br />[ صفحه 50] <br /><br />می‌کند.<br />اما اینکه چگونه فاطمه‌ی زهرا علیهاالسلام را در ردیف انبیای سلف و رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و ائمه اطهار علیهم‌السلام آوردیم؟ این مشکل از مطالب فصل اول این کتاب به خوبی حل می‌شود.<br />هر چند ممکن است بگوییم که آن اشیا در خلقت برزخی قرار داشته‌اند.<br />و یا به فرموده استاد بزرگوار علامه‌ی طباطبائی- رضوان الله تعالی علیه- آن اشیا (ظروف و پارچه) تنزل کرده و در عالم مادّی به صورت مادّی درآمده‌اند.<br />و یا امر غیر عادی بوده، که نسبت به این انوار مقدسه در موارد متعددی به وقوع پیوسته است.<br />6- سپس امام صادق علیه‌السلام در ادامه همان حدیث می‌فرماید:<br />«ثم استنطقتها، فنطقت فاطمه علیهاالسلام بالشهادتین، و قالت: «اشهد ان لا اله الله، و ان ابی رسول‌الله سید الانبیاء، و ان بعلی سید الاوصیاء، و ولدی ساده الاسباط، ثم سلمت علیهن، و سمت کل واحده منهن باسمها، و اقبلن یضحکن الیها.» [72] .<br />- سپس او را به سخن درآورد، و فاطمه علیهاالسلام شهادتین را به زبان آورد و فرمود: شهادت می‌دهم که معبودی جز خدا نیست و پدرم رسول خدا، سید و سرور همه پیامبران، و شوهرم، سید و سرور اوصیاء، و فرزندانم، سرور همه اسباط و نوادگان هستند. سپس بر چهار خانمی که در اطرافش بودند سلام کرد و هر کدام را به اسم نام برد، و آن بانوان متوجه ایشان شده و به او خندیدند.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">بیان</h3></span> <p>مسأله سخن گفتن حضرتش در هنگام ولادت نیز، با بیان قسمت چهارم حل می‌شود، زیرا استبعادی ندارد که شخصیت بزرگواری همچون ایشان بر خلاف عادت، هنگام ولادت زبان به شهادتین گشوده و سخنان فوق را بفرماید.<br /><br />[ صفحه 51] <br /><br />ولی ممکن است که این امر نیز مقتضای طینت بهشتی علّیینی وی بوده باشد.<br />7- در ادامه روایت می‌فرماید:<br />«و تباشرت الحورالعین، و بشر اهل السماء بعضهم بعضا بولاده فاطمه علیهاالسلام.» [73] .<br />- و حورالعین (در بهشت) و نیز اهل آسمان یکدیگر را به ولادت فاطمه علیهاالسلام بشارت دادند.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">بیان</h3></span> <p>این قسمت نیز، اشاره به عظمت آن بزرگوار دارد.<br />8- در ادامه روایت آمده است:<br />«وحدث فی السماء نور زاهر لم تره الملائکه قبل ذلک.» [74] .<br />- و نور درخشنده‌ای در آسمان ظاهر شد که ملائکه پیش از آن ندیده بودند.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">بیان</h3></span> <p>این قسمت نیز، با بیان قسمت چهارم روشن می‌شود.<br />9- در ادامه روایت می‌فرماید:<br />«و قالت النسوه: خذیها یا خدیجه، طاهره مطهره زکیه میمونه بورک فیها و فی نسلها.»<br />- و آن چهار خانم گفتند: ای خدیجه، فاطمه را در حالی که طاهره و مطهره و زکیه و با میمنت است بگیر، که در او و نسلش برکت است.<br />خدیجه در حالی که مسرور و خوشحال بود او را گرفت و پستان به دهانش گذاشته و او را شیر داد. [75] .<br /><br />[ صفحه 52] </p><span class="chapter"> <h3 class="l3">بیان</h3></span> <p>این فقره و نیز قسمت سوم از روایت، با بیان قسمت پنجم روشن می‌شود، زیرا این قذارات مربوط به عالم طبیعت است، اگر چه مانعی ندارد که تولد وی بدون آلودگیهایی که برای سایر اطفال است، برخلاف عادت بوده باشد. این مطلب در فصل هفتم تفصیلا توضیح داده می‌شود.<br />10- در آخر روایت می‌فرماید:<br />«فکانت فاطمه علیهاالسلام تنمی فی الیوم کما ینمی الصبی فی الشهر، و تنمی فی الشهر کما ینمی الصبی فی السنه.» [76] .<br />- فاطمه علیهاالسلام هر روز به قدر یک ماه کودکان عادی، و در یک ماه به اندازه‌ی یک سال دیگر کودکان رشد می‌کرد.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">بیان</h3></span> <p>گویا منظور از «رشد» در این روایت، رشد جسمانی نباشد، بلکه رشد روحانی است، چنانکه این بیان نسبت به انبیای گذشته و دیگر معصومین علیهم‌السلام نیز وجود داشته و امر مستبعدی نیست.<br />اما رشد روحانی حضرات معصومین علیهم‌السلام را ممکن است این گونه بیان کنیم که: همه انسانها غیر از انبیا و اوصیا، در خلقت مادی (با اینکه به فطرت توحیدی خلق شده‌اند) باید سالها بگذرد تا با مجاهدات بسیار، حجابهای عالم طبیعت ایشان مرتفع گردد، تا باز به فطرت و عالم حقیقی خود باز گردند، ولی انبیا و اولیای دین و فاطمه زهرا علیهاالسلام این راه را در خلقت بشری به مختصر زمانی طی خواهند کرد، چون حجابی میان آنها و فطرتشان نبوده و نخواهد بود، و اگر تاریکی‌ای فرض بشود تنها همین خلقت مادی است، که آن هم به کوتاه زمانی<br /><br />[ صفحه 53] <br /><br />برطرف خواهد شد. که از آن به «تنمی فی الشهر...» تعبیر نموده‌اند. از اینجاست که ملاحظه می‌شود بعد از آیه‌ی شریفه‌ی<br />(و من اللیل فتهجد به نافلة لک، عسی ان یبعثک ربک مقاما محمودا.) [77] .<br />- و پاسی از شب را با قرائت قرآن در نماز بیدار باش، و این واجب زیادی مخصوص توست، امید است که پروردگارت تو را به مقام محمود و جایگاه ستوده‌ای برانگیزد.<br />و نیز بعد از آنکه می‌فرماید:<br />(و قل: رب، ادخلنی مدخل صدق، و اخرجنی مخرج صدق...) [78] .<br />- و بگو: پروردگارا، (در تمام امور) مرا با صدق و راستی داخل، و با صدق خارج گردان...<br />بلافاصله می‌فرماید:<br />(و قل: جاء الحق، و زهق الباطل...) [79] .<br />- و بگو حق آمد و باطل نابود شد...<br />اگر تکمیل مقام محمود، در یک لحظه میسر نبود، گفتن آیه آخر چه معنی دارد؟<br />و تکمیل دیگر انبیا و اولیا را نیز می‌توان به همین بیان حل کرد که: ره صد ساله را در خلقت بشری به یک لحظه طی می‌کنند.<br />و اگر مراد از «رشد» در حدیث، رشد جسمی باشد، با توجه به بیان قسمت چهارم همین روایت می‌توان گفت: رشد سریع غیر عادی وی در ایام کودکی، که در متن روایت مورد بحث بدان اشاره شده، همانند رشد غیر طبیعی [80] رسول<br /><br />[ صفحه 54] <br /><br />اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و سخن گفتن حضرت عیسی علیه‌السلام در گهواره [81] ، و حضرت ولی عصر- عجل الله تعالی فرجه الشریف- بلافاصه بعد از ولادت [82] ، یا امری بر خلاف عادت و کرامتی برای آن بزرگوار است، و یا اساساً این امر به حساب مقتضای طینت بهشتی علیینی وی می‌باشد. و بالاخره، مسلماً مراد از رشد در حدیث، رشد جسمانی تا آخر عمر شریف آن حضرت نیست.<br /><br />[ صفحه 55] </p><span class="chapter"> <h2 class="l2">اسامی و کنیه‌ها و القاب فاطمه‌ی زهرا</h2></span> <span class="chapter"> <h3 class="l3">اشاره</h3></span> <p>اسامی و کنیه‌ها و القاب آن حضرت بسیار است، ولی عمده نظر ما در این فصل، معانی بعضی از آنهاست که با موضوع این رساله تناسب دارد:</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 01</h3></span> <p>در کتاب مناقب ابن شهرآشوب آمده است: کنیه های آن حضرت عبارتند از: «ام‌الحسن»، «ام‌الحسین»، «ام‌المحسن»، «ام‌الائمة» و «ام‌ابیها».<br />و اسامی او آن گونه که ابوجعفر قمی ذکر کرده است، عبارتند از: فاطمه، بتول، حصان، حره، سیده، عذرا، زهرا، حوراء، مبارکه، طاهره، زکیه، راضیه، مرضیه، محدثه، مریم کبری و صدیقه کبری. و در آسمان به او نوریه، سماویه و حانیه می‌گویند [83] .</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 02</h3></span> <p>در قسمتی از روایت محمد بن عبدالله از امام صادق از پدران بزرگوارش علیهم‌السلام از رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم در مکالمات پروردگار با وی در شب معراج آمده است:<br />«یا محمد، انی انا الله لا اله الا انا فاطر السماوات و الارض، و هبت لابنتک اسما<br /><br />[ صفحه 56] <br /><br />من اسمائی، فسمیتها فاطمه و انا فاطر کل شی‌ء...» [84] .<br />- ای محمد، من خدایی هستم که جز من معبودی نیست و خالق آسمانها و زمین هستم،اسمی از اسماء خود را به دخترت عنایت کردم و نام او را فاطمه نهادم، و من فاطر و خالق هر چیزی هستم...</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 03</h3></span> <p>سدیر صیرفی از امام صادق از پدران بزرگوارش علیهم‌السلام نقل می‌کند که رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:... از جبرئیل پرسیدم:<br />«و لم سمیت فی السماء «المنصورة»، و فی الارض «فاطمة»؟<br />- چرا فاطمه در آسمان منصوره، و در زمین فاطمه نام گرفت؟<br />قال:<br />- جبرئیل گفت:<br />سمیت فی الارض فاطمه، لانها فطمت شیعتها من النار، و فطم اعداوها عن حبها، و هی فی السماء «المنصورة»، و ذلک قول الله- عزوجل- (و یومئذ یفرح المومنون بنصر الله، ینصر من یشاء.) [85] یعنی نصر فاطمه لمحبیها.» [86] .<br />- در زمین فاطمه نامیده شد، زیرا شیعیان خود را از آتش جدا کرده و نجات می‌بخشد، و دشمنانش نیز از محبت او جدا گشته‌اند، و در آسمان منصوره است، به دلیل فرموه خداوند- عزوجل- که می‌فرماید: «در آن روز مومنین به یاری حق خوشحال می‌شوند، و خداوند هر که را بخواهد یاری می‌کند.» که منظور، همان یاری کردن فاطمه از دوستانش می‌باشد.<br /><br />[ صفحه 57] </p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 04</h3></span> <p>ابان بن تغلب می‌گوید: به امام صادق علیه‌السلام عرض کردم: یابن رسول‌الله، چرا زهرا، زهرا نامیده شده؟ فرمود:<br />«لانها تزهر لامیر المومنین علیه‌السلام فی النهار ثلاث مرات بالنور...» [87] .<br />- زیرا وی روزی سه بار برای امیرالمومنین علیه‌السلام نور افشانی می‌کرد...</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 05</h3></span> <p>امام رضا به نقل از پدران بزرگوارش علیهم‌السلام فرمود که رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند:<br />«انی سمیت ابنتی فاطمه، لان الله- عزوجل- فطمها و فطم من احبها من النار.» [88] .<br />- من بدین سبب دخترم را فاطمه نامیدم که خداوند- عزوجل- او و دوستانش را از آتش جهنم جدا نموده است.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 06</h3></span> <p>ابوهاشم عسکری می‌گوید: از امام حسن عسکری علیه‌السلام پرسیدم: چرا فاطمه علیهاالسلام، زهرا نامیده شد؟ فرمود:<br />«کان وجهها یزهو لأمیرالمومنین علیه‌السلام من اول النهار کالشمس الضاحیه، و عند الزوال کالقمر المنیر، و عند غروب الشمس کالکوکب الدری.» [89] .<br />- از این جهت که همواره جمالش اول روز مثل خورشید وقت چاشت، و<br /><br />[ صفحه 58] <br /><br />هنگام ظهر مثل ماه تابان، و هنگام غروب آفتاب مثل ستاره درخشان برای امیرالمومنین علیه‌السلام می‌درخشید.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 07</h3></span> <p>در کتاب مصباح الأنوار آمده که: امام باقر به نقل از پدران بزرگوارش علیهم‌السلام فرمود:<br />«انما سمیت فاطمه بنت محمد «الطاهره»، لطهارتها من کل دنس...» [90] .<br />- فاطمه، دختر محمد صلی الله علیه و آله و سلم بدین جهت «طاهره» نامیده شد که از هر پلیدی پاکیزه بود...</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 08</h3></span> <span class="chapter"> <h4 class="l4">اشاره</h4></span> <p>اسحاق بن جعفر می‌گوید از امام صادق علیه‌السلام شنیدم که فرمود: فاطمه از آن جهت «محدثه» نامیده شد، که ملائکه از آسمان فرود می‌آمدند و مانند حضرت مریم دختر عمران به وی می‌گفتند:<br />«یا فاطمه، (ان الله اصطفیک و طهرک و اصطفیک علی نساء العالمین.) [91] یا فاطمه، (اقنتی لربک و اسجدی، و ارکعی مع الراکعین.) [92] ، فتحدثهم و یحدثونها.»<br />- ای فاطمه، خداوند تو را برگزید و پاکیزه گردانید و بر زنان عالم برگزید. ای فاطمه، در پیشگاه پروردگارت فروتنی نما و سجده کن و با رکوع‌کنندگان رکوع نما. و بدین ترتیب وی با ملائکه و ملائکه نیز با وی سخن می‌گفتند.<br />در ادامه روایت می‌فرماید:<br />«شبی فاطمه به ملائکه فرمود: مگر مریم، دختر عمران برگزیده و برتر از<br /><br />[ صفحه 59] <br /><br />تمام زنان عالم نیست؟» آنها عرض کردند: مریم تنها سیده و سرور زنان عالم در زمان خود بود، ولی خداوند- عزوجل- تو را سیده و سرور زنان عالم در زمان خود و زمان مریم، و سیده زنان اولین و آخرین قرار داده است.» [93] .</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">بیان</h4></span> <p>این بود بیاناتی که از زبان اهل عصمت درباره بعضی از اسامی فاطمه زهرا علیهاالسلام نقل شده است.<br />البته در حدیث اول از فصل اول علت اینکه چرا وی نام «حوراء» گرفته بیان گردیده، چنانکه در فصل هفتم نیز به سر بعضی از اسامی او اشاره می‌شود، و در حدیثی دیگر [94] نیز پیرامون علت نام گرفتن او به «فاطمه» بیان شیوایی است که خوب است ملاحظه شود. و بالأخره بیانات دیگری نیز شاید در رابطه با اسامی او باشد، لیکن به همین مقدار اکتفا می‌کنیم.<br />در هر حال، با این بیانات نیز به فضیلت آن بانوی با عظمت بیشتر می‌توان پی برد.<br /><br />[ صفحه 61] </p><span class="chapter"> <h2 class="l2">طهارت فاطمه زهرا</h2></span> <span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 01</h3></span> <p>یزید بن عبدالملک می‌گوید: امام باقر علیه‌السلام فرمود: هنگامی که فاطمه علیهاالسلام به دنیا آمد، خداوند- عزوجل- به ملکی وحی نمود که زبان مبارک حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم را به این مولود باز کن، و حضرتش او را «فاطمه» نامید و سپس فرمود:<br />«إنی فطمتک بالعلم، و فطمتک عن الطمث.»<br />- من، تو را به علم (از جهل و نادانی) جدا نمودم، و نیز از ابتلائات زنانگی باز گرفتم.<br />سپس امام باقر علیه‌السلام فرمود: به خدا قسم، خداوند تبارک و تعالی در میثاق ازلی فاطمه را به علم جدا کرد و از ابتلائات زنانگی باز گرفت. [95] .</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 02</h3></span> <p>دو کتاب معانی الاخبار و علل الشرایع به سند علوی از علی علیه‌السلام نقل می‌کنند، که از رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم پرسیده شد: معنای بتول چیست؟ زیرا از شما شنیده‌ایم که می‌فرمایید: مریم و فاطمه بتول هستند.<br />حضرت فرمود:<br /><br />[ صفحه 62] <br /><br />«البتول، التی لم ترحمره قط، ای لم تحض، فان الیحض مکروه فی بنات الانبیاء.» [96] .<br />- بتول، یعنی زنی که به هیچ وجه سرخی نبیند، و حیض نشود، زیرا حیض دیدن برای دختران پیامبران ناپسند است.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 03</h3></span> <p>در کتاب مصباح الانوار آمده است که امام باقر به نقل از پدران بزرگوارش علیهم‌السلام فرمود: فاطمه، دختر محمد صلی الله علیه و آله و سلم «طاهره» نامیده شد، چون از هر قذراتی پاکیزه و از هر گونه ابتلای [97] زنانگی طاهر بود،<br />«و ما رات قط یوما حمرة و لا نفاسا.» [98] .<br />- و به هیچ وجه حتی یک روز هم سرخی (حیض) و نفاس ندید.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 04</h3></span> <p>ابن‌بابویه در کتاب مولد فاطمه علیهاالسلام از اسماء بنت عمیس نقل می‌کند که می‌گوید: بعد از آنکه خود، هنگام ولادت بعضی از فرزندان فاطمه علیهاالسلام دیده بودم که هیچ گونه آثار زنانگی از ایشان ظاهر نگشته بود- رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:<br />«ان فاطمه خلقت حوریه فی صوره انسیه.» [99] .<br />- فاطمه، حوریه‌ای است که به صورت بشر آفریده شده است.<br /><br />[ صفحه 63] </p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 05</h3></span> <span class="chapter"> <h4 class="l4">اشاره</h4></span> <p>ابی‌بصیر می‌گوید که امام صادق علیه‌السلام فرمود: خداوند- عزوجل- تا زمانی که فاطمه علیهاالسلام زنده بود، زنها را بر علی علیه‌السلام حرام نمود. (وی می‌گوید:) پرسیدم: چگونه؟ فرمود:<br />«لانها طاهره لا تحیض.» [100] .<br />- زیرا ایشان طاهره بود و هرگز حیض نمی‌شد.</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">بیان</h4></span> <p>احادیث این فصل نیز دلالت بر فضیلت و عظمت آن بانوی بزرگ عالم بشریت در طهارت از قذارات عالم طبیعت و پاکیزگی از ابتلائات زنانگی دارد.<br />اما درباره‌ی علت پاکیزه بودن آن حضرت از ابتلائات زنانگی باید متذکر شویم:<br />اولا: باید توجه داشت- چنانکه در فصل سوم و پنجم توضیح داده شد- از آنجا که فاطمه‌ی زهرا علیهاالسلام همچون انبیا و رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و ائمه اطهار علهیم‌السلام، اصل و طینت و قلوب و حتی بدنهایشان از علیین،و بهشتی است، لذا مقام و منزلت آن بزرگوار بسی والاتر از آن است که به قذارات عالم طبیعت آلوده شود. چنانکه ذیل روایت چهارم نیز با اشاره به این معنا، در دلیل حیض و نفاس ندیدن وی می‌فرماید:<br />«ان فاطمه خلقت حوریه فی صوره إنسیه.»<br />- فاطمه، حوریه‌ای است که به صورت بشر آفریده شده است.<br />آری، کسی که نطفه‌اش بهشتی است باید طاهره و مطهره و بدون آلودگیهایی که سایر کودکان دارند، پا به عرصه دنیا بگذارد، و در طول حیات نیز طاهره و مطهره بوده و از سایر همنوعان خود ممتاز باشد.<br /><br />[ صفحه 64] <br /><br />ثانیا: از آنجاکه حیض و نفاس، متسلزم برداشته شدن تکالیفی از قبیل نماز و روزه و حرمت مکث در مسجد و غیره است، خداوند نخواسته است معصومی همچون فاطمه‌ی زهرا علیهاالسلام، که در مرتبه تام اتصال به حق است- چنانکه روایات فصول قبل و بعد این رساله بر آن دلالت دارد- از عبادتی مثل نماز که بالاترین حالات توجه بنده به پروردگار است، و نیز از سایر عبادات، ولو برای مدت کوتاهی، محروم بماند.<br />لذا طهارت آن بزرگ بانوی عالم بشریت از ابتلائات زنانگی نه تنها نقص نیست، بلکه به جهت کرامتی که در آن وجود دارد، امری خارق‌العاده است، و گویا روایت دوم به این معنا اشاره دارد که می‌فرماید:<br />«فان الحیض مکروه فی بنات الانبیاء.»<br />- حیض دیدن برای دختران پیامبران ناپسند است.<br />و گویا اساساً قرآن شریف نیز حیض را نوعی اذیت و نقصان برای زنان می‌داند که می‌فرماید:<br />(و یسئلونک عن المحیض، قل: هو اذی، فاعتزلوا النساء فی المحیض...) [101] .<br />- ای پیامبر، از تو درباره‌ی حیض می‌پرسند، بگو: آن اذیتی است برای زنان، پس در آن هنگام از آنان دوری کنید...<br />که این اذی و اذیت برای دختران پیامبران درست نیست، و این اعتزال برای مثل علی علیه‌السلام و فاطمه‌ی زهرا علیهاالسلام شایسته نیست، چنانکه روایت پنجم نیز به این معنا اشاره دارد که در علت حرمت زنان در طول حیات فاطمه‌ی زهرا علیهاالسلام بر علی علیه‌السلام می‌فرماید:<br />«لانها طاهره لا تحیض.»<br /><br />[ صفحه 65] <br /><br />- زیرا وی طاهره بود و هرگز حیض نمی‌دید.<br />و چه بسا ذیل آیه شریفه نیز اشاره به این مطلب دارد که می‌فرماید:<br />(ان الله یحب التوابین، و یحب المتطهرین.») [102] .<br />- خداوند، توبه کنندگان و کسانی که خود را از آلودگیها پاک می‌کنند، دوست دارد.<br />و فاطمه علیهاالسلام کسی است که همواره باید مورد لطف خاص الهی باشد و خداوند روا نمی‌دارد که او، ولو لحظه‌ای از رحمت خاص الهی بی بهره باشد.<br />و حدیث ابن جمیله از امام باقر علیه‌السلام نیز موید این معناست، که می‌فرماید:<br />«ان بنات الانبیاء- صلوات الله علیهم- لا یطمثن، انما الطمث عقوبه، و اول من طمثت ساره.» [103] .<br />- دختران پیامبران- صلوات الله علیهم- از عادت زنانگی مبرا هستند، زیرا آن عقوبتی است، و اولین کسی که به این امر مبتلا شد، ساره بود.<br />و بالاخره، به این معنا اشاره دارد کلام امیرالمومنین علیه‌السلام درباره‌ی علت نقص ایمان زنان که می‌فرماید:<br />«فأما نقصان ایمانهن، فقعودهن عن الصلاة والصیام فی ایام حیضهن.» [104] .<br />- و اما علت نقصان ایمان زنان، ترک نماز و روزه در ایام عادت است.<br />که خداوند نخواسته است فاطمه علیهاالسلام چنین نقصی را داشته باشد.<br />در خاتمه باید متذکر شویم: چنانکه از مجموع بیانات قرآن شریف و احادیث مذکور معلوم شد، نه تنها عدم ابتلای فاطمه‌ی زهرا علیهاالسلام به حالت طبیعی سایر بانوان، نقصی برای وی و امتیازی برای دیگر بانوان نیست (زیرا او نتیجه طبیعی این حالت و غایت کمالی آن را، که فرزنددار شدن است، داشته است)،<br /><br />[ صفحه 66] <br /><br />بلکه اساساً ابتلا به این گوه قذارات خود، نقص در معنویت و ایمان است که باید ساحت حوریه بشر گونه و سیده نساء عالمین، فاطمه زهرا علیهاالسلام از آن به دور باشد. والله أعلم بحقیقة الأمر.<br /><br />[ صفحه 67] </p><span class="chapter"> <h2 class="l2">علاقه‌ی متقابل رسول اکرم و فاطمه‌ی زهرا</h2></span> <span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 01</h3></span> <p>ابوثعلبه خشنی می‌گوید: رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم هماره وقتی از سفر بر می‌گشت، اول به خانه فاطمه علیهاالسلام وارد می‌شد.<br />(روزی) حضرتش وارد خانه‌ی فاطمه شد و او به احترام رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم برخاست،<br />«و اعتنقته و قبلت بین عینیه.» [105] .<br />- و آن حضرت را در آغوش گرفته و میان چشمان مبارکش را بوسید.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 02</h3></span> <p>عائشه و عکرمه می‌گویند: رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم هماره وقتی از غزوات باز می‌گشت،<br />«قبل فاطمه.» [106] .<br />- فاطمه را می‌بوسید.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 03</h3></span> <p>عبدالله بن حسن می‌گوید: رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم وارد خانه فاطمه شد، و او تکه نان خشکی از جو خدمتش آورد و حضرتش با آن افطار کرد، سپس فرمود: دختر<br /><br />[ صفحه 68] <br /><br />عزیزم. این اولین نانی است که پدرت پس از سه روز می‌خورد. فاطمه شروع به گریستن کرد،<br />«و رسول‌الله یمسح وجهها بیده.» [107] .<br />- و رسول خدا دست مبارکش را بر صورت فاطمه کشید و اشکهایش را پاک کرد.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 04</h3></span> <p>از امام باقر و امام صادق علیهماالسلام نقل شده است: رویه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم (پیش از ازدواجش) این بود که تا صورت فاطمه را نمی‌بوسید، نمی‌خوابید. همچنین صورت مبارکش را روی سینه فاطمه می‌گذاشت و برای وی دعا می‌کرد. [108] .<br />بنابر نقل دیگر: تا دو گونه‌ی فاطمه یا سینه‌اش را نمی‌بوسید، نمی‌خوابید. [109] .</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 05</h3></span> <p>زراره می‌گوید: امام باقر علیه‌السلام فرمود: رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم هماره هنگام مسافرت، پس از خداحافظی با خانواده‌اش، آخرین کسی که با وی خداحافظی می‌کرد فاطمه علیهاالسلام بود. و لذا همواره آغاز سفرش از خانه فاطمه بود، و در وقت مراجعت نیز ابتدا با او ملاقات می‌نمود... [110] .</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 06</h3></span> <span class="chapter"> <h4 class="l4">اشاره</h4></span> <p>در روایتی [111] آمده است: رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم نگران ده چیز بود که خداوند ایشان را از همه آنها (هر یک را با آیه‌ای از قرآن کریم) تسلی داده و به آنها بشارت<br /><br />[ صفحه 69] <br /><br />داد. تا اینکه می‌فرماید: هنگام هجرت از مکه درباره‌ی دخترش (فاطمه علیهاالسلام) ناراحت بود که در این رابطه این آیه نازل شد:<br />(الذین یذکرون الله قیاما و قعودا...) [112] .<br />- آنان که ایستاده و نشسته و... به یاد خدا هستند.</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">بیان</h4></span> <p>نزول آیه شریفه‌ی فوق اشاره به مقام والای حضرت زهرا علیهاالسلام دارد که: ای رسول خدا، تو غم کسی را که در همه حال، ایستاده و نشسته و خوابیده به یاد خداست، مخور که او خود تکفل وی را می‌نماید.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 07</h3></span> <p>جابر بن عبدالله می‌گوید: چند روزی برای رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم غذایی فراهم نشد، به حدی که گرسنگی بر ایشان فشار آورد، لذا به خانه‌های هسمرانش سر زد و نزد هیچکدام چیزی نیافت، سرانجام به نزد فاطمه رفت و فرمود:دختر عزیزم، من گرسنه‌ام، آیا چیزی نزد تو هست که میل کنم؟ ایشان عرض کرد: نه والله، جان خود و برادرم به فدایت!<br />پس از آن که رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم از منزل دختر گرامی خود خارج شد، کنیز فاطمه دو گرده نان و مقداری گوشت خدمت حضرت علیهاالسلام فرستاد و ایشان آن را گرفته و رویش را پوشاند و فرمود:<br />«والله، لا وثرن بها رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم علی نفسی و غیری. و کانوا محتاجین الی شبعه طعام.» [113] .<br />- به خدا قسم، رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم را در این غذا بر خود و دیگران مقدم<br /><br />[ صفحه 70] <br /><br />می‌دارم، و این در حالی بود که خود و اهل خانه وی یک وعده غذا نداشتند و بدان محتاج بودند.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 08</h3></span> <span class="chapter"> <h4 class="l4">اشاره</h4></span> <p>حضرت امام موسی بن جعفر به نقل از پدران بزرگوارش علیهم‌السلام فرمود: علی علیه‌السلام فرمود: روزی رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم وارد خانه دخترش فاطمه علیهاالسلام شد و به صورت غیر منتظره متوجه شد که او گلوبندی در گردن دارد، لذا از او روی برگرداند. و فاطمه علیهاالسلام نیز آن را درآورد و کنار انداخت، آن گاه رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:<br />«انت منی، یا فاطمه.»<br />- ای فاطمه، تو از منی.<br />سپس سائلی آمد و حضرت آن گردنبند را به او انفاق کرد... [114] .<br />در روایت دیگر که درباره‌ی این جریان و یا جریان مشابه آن آمده است که: وی گردنبند طلائی را درآورد و سپس فروخت و با قیمت آن، بنده‌ای را خرید و آزاد نمود. [115] .<br />در روایت دیگری نیز آمده است که: وی گردنبند و دو گوشواره و دو دستنبد و یا خلخال خود و نیز پرده در خانه را درآورده و خدمت رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم فرستاد، و پیام داد که دخترت سلام می‌رساند و عرض می‌کند اینها را در راه خدا صرف کن... [116] .</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">بیان</h4></span> <p>در این جریان و یا جریانات، اشاراتی بر علاقه‌ی شدید فاطمه علیهاالسلام به پدر<br /><br />[ صفحه 71] <br /><br />بزرگوارش صلی الله علیه و آله و سلم می‌باشد.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 09</h3></span> <p>مسلم بن خالد مکی از امام صادق از پدر بزرگوارش علیهم‌السلام از جابر بن عبدالله انصاری نقل می‌کند که علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام فرمود: فاطمه علیهاالسلام به رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم عرض کرد:<br />«یا ابتاه، این القاک یوم الموقف الاعظم، و یوم الاهوال، و یوم الفزع الاکبر؟.»<br />- ای پدر، در روز توقفگاه بزرگ و روز ترس‌ها و روز فزع و دهشت بزرگ، شما را کجا ملاقات کنم؟<br />حضرت فرمود:<br />«یا فاطمه، عند باب الجنه، و معی لواء «الحمد لله»، و انا الشفیع لامتی الی ربی.»<br />- ای فاطمه، کنار در بهشت، در حالی که پرچم «الحمد لله» با من است و نزد پروردگارم امت خود را شفاعت می‌کنم.<br />عرض کرد: پدرم اگر آنجا ملاقاتت نکردم؟ فرمود:<br />«القینی علی الحوض، و انا اسقی امتی.»<br />- مرا کنار حوض (کوثر) ملاقات کن، در حالی که به امتم آب می‌دهم.<br />عرض کرد: پدرم، اگر آنجا ملاقاتت نکردم؟ فرمود:<br />«القینی علی الصراط، و انا قائم اقول. رب، سلم امتی.»<br />- مرا بر صراط ملاقات کن، در حالی که ایستاده‌ام و می‌گویم: پروردگارا، امت مرا سالم بدار.<br />عرض کرد: اگر آنجا ملاقاتت نکردم؟ فرمود:<br />«إلقینی و انا عند المیزان اقول: رب، سلم امتی.»<br />- مرا نزد میزان (اعمال بندگان) ملاقات کن، در حالی که می‌گویم: پروردگارا، امت مرا سلامت بدار.<br /><br />[ صفحه 72] <br /><br />عرض کرد: اگر آنجا ملاقاتت نکردم؟ فرمود:<br />«القینی علی شفیر جهنم، امنع شررها و لهبها عن امتی.»<br />- مرا بر کنار جهنم ملاقات کن، در حالی که امتم را از جرقه و شعله و زبانه‌های آن منع می‌کنم.<br />«فاستبشرت فاطمه بذلک. صلی الله علیها و علی ابیها و بعلها و بنیها.» [117] .<br />- اینجا بود که فاطمه خوشحال شد. رحمت (ویژه‌ی) خداوند بر او و بر پدر بزرگوار و بر شوهر و پسرانش باد.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 10</h3></span> <p>در کتاب خرائج آمده است: از حضرت صادق علیه‌السلام نقل شده که فرمود: هنگامی که حضرت خدیجه علیهاالسلام از دنیا رحلت نمود،<br />«جلعت فاطمه تلوذ برسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم و تدور حوله، و تساله: یا رسول‌الله این امی؟ فجعل النبی صلی الله علیه و آله و سلم لا یجیبها.»<br />- فاطمه دست به دامن رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم می‌شد و اطراف ایشان می‌گشت و از حضرتش می‌پرسید: ای رسول خدا، مادرم کجاست؟ و پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم پاسخش را نمی‌داد.<br />ولی فاطمه همچنان سوال خود را تکرار می‌کرد و رسول‌الله (به اصطلاح) نمی‌دانست چه بگوید. در این هنگام جبرئیل نازل شد و عرض کرد: پروردگارت امر می‌فرماید که به فاطمه سلام برسان و بگو: مادرت در خانه‌ای از زیر جد تازه آراسته شده با یاقوت (و یا: در خانه‌ای از جواهر و سنگهای گرانبها) که پایه‌هایش از طلا، و ستونهایش از یاقوت سرخ است، میان آسیه، زن فرعون و حضرت مریم، دختر عمران اقامت دارد.<br />فاطمه (علیهاالسلام نیز در جواب سلام الهی) عرض کرد:<br /><br />[ صفحه 73] <br /><br />«ان الله هو السلام، و منه السلام، والیه السلام.» [118] .<br />- خداوند خود سلام، و سلام از او، و به سوی اوست.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 11</h3></span> <span class="chapter"> <h4 class="l4">اشاره</h4></span> <p>از عائشه نقل شده است که: هر گاه فاطمه علیهاالسلام نزد رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم می‌آمد،<br />«قام لها من مجلسه، و قبل راسها، و اجلسها مجلسه»<br />- پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم از جای خود برمی‌خاست و سر فاطمه را می‌بوسید و وی را به جای خود می‌نشاند.<br />و نیز هرگاه پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم به دیدار فاطمه علیهاالسلام می‌رفت،<br />لقیته، و قبل کل واحد منهما صاحبه، و جلسا معا.» [119] .<br />حضرت به استقبال رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم می‌شتافت و هر یک دیگری را بوسیده و با هم می‌نشستند.</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">بیان</h4></span> <p>مجموعه‌ی روایات این فصل نیز گوشه‌ای از بیاناتی است که بیانگر معنوی فاطمه زهرا علیهاالسلام است، و الا چگونه می‌توان تصور کرد که رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم صرفا به خاطر اینکه فاطمه دختر اوست، این همه اظهار علاقه به ایشان می‌نموده است، و یا فاطمه علیهاالسلام تنها به این جهت که رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم پدرش بوده، از ناراحتی ایشان ناراحت، و از ندیدن او متألم می‌شده است.<br /><br />[ صفحه 75] </p><span class="chapter"> <h2 class="l2">عظمت فاطمه‌ی زهرا نزد پروردگار</h2></span> <span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 01</h3></span> <p>ابی‌حمزه می‌گوید: امام باقر علیه‌السلام درباره‌ی آیه‌ی شریفه‌ی<br />(انها لاحدی الکبر، نذیرا للبشر.) [120] .<br />- آن یکی از امور بزرگ است، در حالی که بیم‌دهنده‌ی بشر است.<br />فرمود:<br />«یعنی فاطمه علیهاالسلام.» [121] .<br />- منظور از (لإحدی الکبر) فاطمه علیهاالسلام است.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 02</h3></span> <span class="chapter"> <h4 class="l4">اشاره</h4></span> <p>در کتاب خصال آمده است: از جمله وصایایی که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم به علی علیه‌السلام نمود، این بود:<br />«یا علی، ان الله- عز و جل- اشرف علی الدنیا، فاختارنی منها علی رجال العالمین، ثم اطلع الثانیه، فاختارک علی رجال العالمین بعدی، ثم اطلع الثالثه، فاختار الائمه من ولدک علی رجال العالمین بعدک، ثم اطلع الرابعة، فاختار فاطمة<br /><br />[ صفحه 76] <br /><br />علی نساء العالمین.» [122] .<br />- ای علی، حق- عزوجل- نظری به دنیا کرد و از آن میان مرا بر تمامی مردان عالم برگزید، سپس برای بار دوم نظر افکند و تو را بعد از من، بر مردان عالم برگزید، و سپس برای بار سوم نظری بر عالم نمود و بعد از تو، امامانی را که از اولاد تو هستند، بر مردان عالم برگزید، سپس برای بار چهارم بر عالم نظر نمود و فاطمه را بر زنان عالم اختیار نمود.</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">بیان</h4></span> <p>با توجه به اینکه خداوند سبحان با رحمت عام خود، دنیا و عالم مادی را آفریده و به همه‌ی اشیا محیط می‌باشد و از هیچ یک از آنها جدا نیست، آیا منظور از اشراف و اطلاع خداوند بر دنیا جز این است که بگوییم: حضرت حق، به هیچ وجه عنایت و رحمت خاصی به دنیا ندارد و بدین جهت آن را به فنا و زوال و نیستی مقرون ساخته است، و اگر رحمت و عنایت خاصی داشته باشد تنها به برگزیدگان آن دارد؟!<br />چنانکه در قسمتی از کلمات رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم به ابوذر- رضوان الله علیه- آمده است:<br />«یا اباذر، والذی نفس محمد بیده، لو ان الدنیا کانت تعدل عند الله جناح بعوضة او ذباب، ما سقی الکافر منها شربه من ماء. یا اباذر، الدنیا ملعونه، ملعون ما فیها الا ما ابتغی به وجه الله و ما من شی‌ء ابغض الی الله تعالی من الدنیا، خلقها ثم اعرض عنها، فلم ینظر الیها و لا ینظر الیها حتی تقوم الساعة...» [123] .<br />- ای اباذر، سوگند به کسی که جان محمد به دست اوست، اگر دنیا نزد خداوند به اندازه بال پشه یا مگسی ارزش داشت، هرگز کافر را حتی به اندازه<br /><br />[ صفحه 77] <br /><br />جرعه‌ی آبی از آن سیراب نمی‌کرد. ای اباذر، دنیا معلون است، و ملعون است هر چه در آن است، مگر آنچه رضای خدا بدان به دست آید. و هیچ چیزی به اندازه دنیا مورد غضب خداوند متعال نیست، آن را آفرید و سپس از آن اعراض کرد و نظری به آن نینداخت و تا قیام قیامت به آن نظری نمی‌اندازد...<br />بنابراین، مراد از اشراف و اطلاع حق بر دنیا، همان عنایت خاص اوست، که تنها شامل برگزیدگان می‌شود. و به تعبیری ساده‌تر، بی‌عنایتی است به اصل دنیا و عنایت به جهت خاصی، نه آن که نعوذ بالله مراد از اشراف، اشراف مادی و ظاهری باشد.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 03</h3></span> <p>در حدیث سلمان- رضوان الله تعالی علیه- آمده است که: علی علیه‌السلام به رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم عرض کرد: به خانه‌ی فاطمه وارد شدم و دیدم که وی خوابیده، و حسین بر سینه‌اش خواب است، و آسیاب در جلوی او می‌گردد،بدون آن که دستی آن را بگرداند.<br />رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم تبسم نمود و فرمود:<br />«یا علی، اما علمت ان لله ملائکة سیاره فی الارض یخدمون محمدا و آل محمد الی ان تقوم الساعه.» [124] .<br />- ای علی، مگر نمی‌دانی که خداوند ملائکه سیار و گردش کننده‌ای در زمین دارد، که تا قیام قیامت خدمت محمد و آل‌محمد را می‌کنند.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 04</h3></span> <p>سفیان بن عیینه می‌گوید: امام جعفر صادق علیه‌السلام درباره‌ی آیه‌ی شریفه‌ی<br /><br />[ صفحه 78] <br /><br />(مرج البحرین یلتقیان) [125] .<br />- دو دریا را با هم درآمیخت، در حالی که با هم برخورد و تلاقی دارند.<br />فرمود:<br />«علی و فاطمة بحران عمیقان، لا یبغی أحدهما علی صاحبه...» [126] .<br />- علی و فاطمه، دو دریای عمیقی هستند که هیچ یک بر دیگری طغیان و تجاوز نکرده و از حد خود نمی‌گذرند.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 05</h3></span> <p>در حدیث حمزة بن حمران، از امام صادق، از پدر بزرگوارش علیهماالسلام از جابر بن عبدالله انصاری آمده است: پیر مردی از رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم تقاضا نمود که احتیاج وی را رفع نماید، حضرت فرمود:<br />«ما اجد لک شیئا، ولکن الدال علی الخیر کفاعله، انطلق الی منزل من یحب الله و رسوله، و یحبه الله و رسوله، یوثر الله علی نفسه، انطلق الی حجره فاطمة.»<br />- من نزد خود چیزی برای تو نمی‌یابم، ولی هر که بر خیری راهنمایی کند مثل انجام‌دهنده آن است، برو به سوی منزل کسی که خدا و رسولش را دوست دارد، و خدا و رسول هم او را دوست دارند، کسی که خدا را بر خود مقدم می‌دارد، برو به خانه فاطمه.<br />در ادامه همین روایت آمده است که رسول‌الله صلی الله علیه و آله فرمود:<br />«ألا! و ازیدکم من فضلها: ان الله قد و کل بها رعیلا من الملائکة، یحفظونها من بین یدیها و من خلفها و عن یمینها و عن شمالها، و هم معها فی حیاتها و عند قبرها و<br /><br />[ صفحه 79] <br /><br />عند موتها، یکثرون الصلاة علیها و علی ابیها و بعلها و بنیها.» [127] .<br />- هان! بیشتر درباره‌ی فضیلت فاطمه برای شما بگویم: خداوند گروهی از ملائکه را گماشته است تا وی را از چهار جهت حفظ کنند، و آنان در حالت حیات و در قبر و هنگام مرگ با او هستند و بر او و پدر و شوهر و پسرانش بسیار درود می‌فرستند (و یا نماز می‌گذارند).</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 06</h3></span> <span class="chapter"> <h4 class="l4">اشاره</h4></span> <p>در حدیث جابر بن یزید جعفی از جابر بن عبدالله انصاری از رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم آمده است که خداوند- تبارک و تعالی- فرمود:<br />«یا احمد، لولاک لما خلقت الافلاک، و لولا لا علی لما خلقتک، و لولا فاطمة لما خلقتکما.»<br />- ای احمد، اگر تو نبودی جهان و جهانیان را خلق نمی‌کردم، و اگر علی نبود تو را نمی‌آفریدم، و اگر فاطمه نبود تو و علی را خلق نمی‌کردم.<br />سپس جابر می‌گوید: این از اسراری است که رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم امر فرمود از نااهلان کتمان شود. [128] .</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">بیان</h4></span> <p>آنچه اجمالا در رابطه با حل مشکل فهم این روایت می‌توان بیان کرد این است که: مسلما منظور، یک نحوه شرافت و افضلیت علی علیه‌السلام بر رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم، و یا فاطمه علیهاالسلام بر آن دو بزرگوار نیست. (اگر چه ظاهراً چنین فهمیده شود.)<br />بلکه (به طور احتمال) می‌توان گفت: روایت در صدد بیان این است که این انوار مقدسه، غرض غایی خلقت عالم، و مظهر تمام تجلی حضرتش سبحانه<br /><br />[ صفحه 80] <br /><br />بوده‌اند، چنان که احادیثی که انوار مقدسه رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم و علی و فاطمه و یازده فرزندش علیهم‌السلام را نور واحد به حساب می‌آورد، بر این مطلب دلالت دارد. از جمله:<br />الف: در حدیث نورانیت آمده است که علی علیه‌السلام فرمود:<br />«کنت انا و محمد نورا واحدا من نور الله- عز و جل- فامر الله- تبارک و تعالی- ذلک النور ان یشق، فقال للنصف: کن محمدا، و قال للنصف: کن علیّا...» [129] .<br />- من و محمد، نور واحدی از نور خداوند- عزوجل- بودیم که خداوند- تبارک و تعالی- به آن نور امر فرمود که شکافته شود، به یک نصف فرمود: محمد شو. و به نصف دیگر فرمود: علی شو...<br />ب: در حدیثی آمده است که رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:<br />«ان الله تعالی، خلقنی و خلق علیا والحسن والحسین من نور قدسه...» [130] .<br />- خدای تعالی، من و علی و حسن و حسین را از نور قدس خود خلق نمود...<br />ج: و نیز در حدیث دیگری، امام باقر علیه‌السلام به نقل از رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم می‌فرماید:<br />«ان الله خلق اربعة عشر نورا من نور عظمته قبل خلق آدم باربعة عشر الف عام، فهی ارواحنا.»<br />- خداوند چهارده هزار سال پیش از خلقت آدم، چهارده نور را از نور عظمت خود خلق نمود و آنها ارواح ما بودند.<br />به امام باقر علیه‌السلام عرض شد: یابن رسول‌الله، آنها را با اسامی‌شان بشمارید که این چهارده نور، چه کسانی بودند؟<br /><br />[ صفحه 81] <br /><br />فرمود:<br />«محمد و علی و فاطمه والحسن والحسین و تسعه من ذریه الحسین و تاسعهم قائمهم،ثم عدهم باسمائهم...» [131] .<br />محمد و علی و فاطمه و حسن و حسین و نه نفر از فرزندان حسین که نهمین آنها قائم آنهاست، سپس حضرتش آنها را با اسامی‌شان شمرد...<br />به بیان دیگر: عموم جمله‌ی اول «لولاک، لما خلقت الافلاک» شامل همه موجودات (ذی شعور و غیر ذی شعور، جن و انس، و برجستگان و غیر آنها) حتی انبیا و اولیا، از جمله علی و فاطمه زهرا علیهاالسلام می‌شود: و جمله‌ی دوم «لولا علی،لما خلقتک» نیز شامل همه موجودات حتی رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم می‌گردد، و جمله سوم «لولا فاطمه، لما خلقتکما» نیز شامل همه موجودات، حتی رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم و علی علیه‌السلام می‌شود، و در واقع مجموعا گویا می‌خواهد بفرماید: شما سه نفر غرض از خلقت همه موجودات، و هر کدام غرض برای خلقت دیگری هستید، چنان که ظاهرا حدیث نورانیت (حدیث الف) شاهد بر این بیان است، و اگر حدیث (ب) و (ج) را ملاحظه کنیم، توسعه بیشتری استفاده کرده و پی می‌بریم که در واقع خداوند متعال، عالم را برای انوار مقدسه چهارده معصوم علیهم‌السلام آفریده است.<br />اما اینکه چرا اگر ایشان نبودند، هیچ موجودی خلق نمی‌شد؟ زیرا هیچ موجود مخلوقی نیست که به ظهور کمال خود نظر نداشته باشد و تمام سعیش را برای مقصد غایی خود به کار نبندد (متوجه باشد یا نه، بیان کند یا نه)، حال چگونه می‌شود خدایی که خالق همه افلاک است، غایتی از خلقت نداشته و نخواهد کمال خود را ظهور دهد و تنها به خلقت نظر داشته و بخواهد قدرت نمایی کند؟!<br />و ممکن است نظر به این منزلت بزرگواران داشته باشد احادیثی که روح<br /><br />[ صفحه 82] <br /><br />ششمی برای این خانواده می‌شمارد، که حتی انبیای گذشته آن را نداشته‌اند، [132] فاطمه علیهاالسلام هم که مادر یازده امام است، و از انبیای گذشته افضل و در تمام مراحل (از خلقت نوری ایشان گرفته تا خلقت مادی) در ردیف معصومین دیگر (غیر از منصب نبوت و وصایت) بوده، باید قاعدة این منزلت را داشته باشد، چنانکه در بعضی از آن احادیث آمده است:<br />«و هو معنا اهل البیت.» [133] .<br />- و آن روح با ما اهل البیت هست.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 07</h3></span> <p>در قسمتی از حدیث عمر بن هارون، از امام صادق، از پدران بزرگوارش، از علی علیهم‌السلام در جریان ازدواج علی با فاطمه علیهماالسلام منقول است که حضرت حق فرمود: هان، ای ملائکه من، و ای ساکنین بهشت من، به علی بن ابی‌طالب، محبوب محمد، و فاطمه، دختر محمد، مبارک باد بگویید که من بر آنان مبارک گردانیدم،<br />«ألا، إنی قد زوجت أحب النساء الی من احب الرجال الی بعد النبیین و المرسلین.» [134] .<br />- آگا باشید، که من بهترین زنان نزد خود را به ازدواج بهترین مردان نزد خود بعد از پیامبران و مرسلین، درآوردم.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 08</h3></span> <span class="chapter"> <h4 class="l4">اشاره</h4></span> <p>سلمان فارسی- رضوان الله تعالی علیه- می‌گوید: رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:<br /><br />[ صفحه 83] <br /><br />«یا سلمان، من احب فاطمه ابنتی، فهو فی الجنه معی، و من أبغضها، فهو فی النار. یا سلمان، حب فاطمه ینفع فی ماه موطن، أیسر تلک المواطن، الموت و القبر والمیزان والمحشر والصراط والمحاسبه، فمن رضیت عنه ابنتی فاطمه رضیت عنه و من رضیت عنه رضی الله عنه، و من غضبت علیه فاطمة غضبت علیه، و من غضبت علیه غضب الله علیه. یا سلمان، ویل لمن یظلمها و یظلم ذریتها و شیعتها.» [135] .<br />- ای سلمان، هر کس دخترم فاطمه را دوست بدارد، در بهشت در کنار من خواهد بود، و هر کس او را دشمن بدارد در آتش جهنم خواهد بود. ای سلمان، دوستی فاطمه در صد جایگاه به حال انسان سودمند است که راحت‌ترین این جایگاه‌ها عبارت است از مرگ و قبر و میزان و سنجش (اعمال) و محشر و (پل) صراط و حساب کشی، پس از هر کس دخترم فاطمه راضی باشد، من از او خشنود می‌گردم، و هر کس که من از او خشنود باشم خدا از او خرسند خواهد بود، و هر کس فاطمه از او خشمگین باشد، من بر او خشم می‌کنم، و هر کس من بر او خشم کنم، خداوند بر او غضب می‌کند. ای سلمان، وای بر کسی که به فاطمه و به فرزندان و شیعیانش ظلم و ستم کند!</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">بیان</h4></span> <p>در این حدیث نکاتی است که همه دلالت بر فضیلت و عظمت معنوی و ولایی آن بانوی دو جهان دارد:<br />الف- دوستی حضرتش علیهاالسلام برای مرد و زن مسلمان فائده دارد: «من احب فاطمه ابنتی...»<br />ب- دوستی‌اش سبب هم جوار شدن با رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم در بهشت می‌گردد: «فهو فی الجنة معی».<br />ج- دشمنی با او سبب قرار گرفتن در آتش است: «من ابغضها فهو فی النار».<br /><br />[ صفحه 84] <br /><br />د- دوستی‌اش در صد جا بعد از گذشت از این جهان، فریادرس دوستانش می‌باشد که آسان‌ترین آنها شش جا می‌باشد: «حب فاطمه ینفع...»<br />ه- رضایت داشتن او از هر کس، مساوی با رضایت خداوند متعال و رسولش صلی الله علیه و آله و سلم می‌باشد: «فمن رضیت عنه ابنتی...»<br />و- غضبناک بودن حضرتش بر کسی، مساوی با غضبناک گردیدن خداوند متعال و رسولش صلی الله علیه و آله و سلم می‌باشد: «و من غضبت علیه فاطمه...»<br />ز- ظلم به او و ذریه و شیعیانش سبب خسران دو جهان می‌گردد: «ویل لمن یظلمها...»<br />در نتیجه برگشت تمام فضائل فوق و دیگر فضائل آن بانوی بزرگ، برتری داشتن او به لحاظ معنوی (نه انتصابی) از انبیاء و اوصیاء گذشته علیهم‌السلام می‌باشد.<br />از مجموع روایاتی که در این فصل ذکر شد، به خوبی منزلت حضرت فاطمه علیهاالسلام نزد پروردگار معلوم می‌شود، و نیز روشن می‌گردد که این همه مقام و منزلت نه به لحاظ دختر پیغمبر بودن است، بلکه به لحاظ عظمت معنوی و علو مراتب کمالات شخصی خود آن بزرگوار است.<br />البته در صدر همه این روایات، آیات «تطهیر» [136] و «ذوی القربی» [137] و «مباهله» [138] را باید در نظر گرفت که همه، به ضمیمه تفسیر اهل بیت [139] دلیل بر عظمت معنوی آن بزرگوار است.<br />خلاصه آن که: فاطمه‌ی زهرا علیهاالسلام در هیچ مقام و منزلتی غیر از منزلت رسالت و<br /><br />[ صفحه 85] <br /><br />وصایت که منصبی الهی است، از رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و ائمه‌ی هدی جدا نبوده و نخواهد بود. مجموع احادیثی که در این رساله آمده، و نیز احادیث فراوانی که به جهت اختصار ذکر نشد، به خوبی بر این مطلب دلالت دارد.<br /><br />[ صفحه 87] </p><span class="chapter"> <h2 class="l2">کلمات رسول اکرم درباره‌ی فاطمه‌ی زهرا</h2></span> <span class="chapter"> <h3 class="l3">اشاره</h3></span> <p>در این فصل برخلاف فصلهای دیگر تنها قسمت مورد نظر از روایات را برگزیده و برای جلوگیری از اطاله کلام از ذکر سایر قسمتهای آن خود داری می‌کنیم.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">کلماتی که از طریق اهل بیت از رسول‌الله نسبت به آن بزرگوار نقل شده است</h3></span> <span class="chapter"> <h4 class="l4">حدیث 01</h4></span> <p>«یا خدیجه، هذا جبرئیل یخبرنی (یبشرنی) انها انثی، و انها النسلة الطاهره المیمونه، و ان الله- تبارک و تعالی- سیجعل نسلی منها، و سیجعل من نسلها ائمه، و یجعلهم خلفائه فی ارضه بعد انقضاء وحیه» [140] .<br />- ای خدیجه، این جبرئیل است که به من خبر می‌دهد (یا بشارت می‌دهد) که کودکی که در رحم داری دختر است. و اینکه نسل پاکیزه و با میمنتی است، و بزودی خداوند- تبارک و تعالی- نسل مرا از او قرار می‌دهد، و بزودی از نسل او امامانی قرار خواهد داد که بعد از انقطاع و حیش آنان را جانشینان روی زمین می‌گرداند.<br /><br />[ صفحه 88] </p><span class="chapter"> <h4 class="l4">حدیث 02</h4></span> <p>«ففاطمه حوراء انسیه: فلکما اشتقت الی رائحه الجنه، شممت رائحة ابتنی فاطمة.» [141] .<br />- پس فاطمه حوریه‌ی بشر گونه است، لذا هر زمان مشتاق بوی بهشت می‌شوم، دخترم فاطمه را می‌بویم.</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">حدیث 03</h4></span> <p>«فما قبلتها قط الا، وجدت رائحه شجره طوبی منها.» [142] .<br />- هرگز فاطمه را نمی‌بوسم، مگر اینکه بوی درخت طوبی را از او استشمام می‌کنم.</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">حدیث 04</h4></span> <span class="chapter"> <h5 class="l5">اشاره</h5></span> <p>امیرالمومنین علی علیه‌السلام به رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم عرض کرد:<br />«نور فاطمه من نورنا؟»<br />- آیا نور فاطمه از نور ما است؟<br />حضرت فرمود:<br />«اولا تعلم؟!»<br />- مگر نمی‌دانی؟!<br />آنگاه علی علیه‌السلام به جهت شکر این نعمت، به درگاه الهی سجده کرد. [143] .</p><span class="chapter"> <h5 class="l5">بیان</h5></span> <p>بیان حدیث دوم از فصل اول و نیز حدیث ششم از فصل نهم، معنای این<br /><br />[ صفحه 89] <br /><br />حدیث را روشن می‌کند.</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">حدیث 05</h4></span> <span class="chapter"> <h5 class="l5">اشاره</h5></span> <p>«ان الله لیغضب لغضب فاطمة، و یرضی لرضاها.» [144] .<br />- خداوند به غضب فاطمه، غضب می‌کند و به خشنودی او خشنود می‌شود.</p><span class="chapter"> <h5 class="l5">بیان</h5></span> <p>در واقع حدیث می‌خواهد بفرماید: غضب او، عین غضب خدا و خشنودی او، عین خشنودی خدا است.</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">حدیث 06</h4></span> <p>«ان الله تعالی اختار من النساء أربع: مریم و آسیه و خدیجه و فاطمة...» [145] .<br />- خداوند متعال از میان زنان، چهار زن را برگزید، مریم، آسیه، خدیجه و فاطمه...</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">حدیث 07</h4></span> <p>«الحسن والحسین خیر اهل الارض بعدی و بعد ابیهما، و امهما افضل نساء اهل الارض.» [146] .<br />- حسن و حسین، بهترین اهل زمین بعد از من و پدرشان هستند، و مادرشان افضل زنان روی زمین است.<br /><br />[ صفحه 90] </p><span class="chapter"> <h4 class="l4">حدیث 08</h4></span> <p>«فاطمة سیده نساء اهل الجنة من الاولین و الاخرین.» [147] .<br />- فاطمه، سیده و سرور زنان اهل بهشت از اولین و آخرین است.</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">حدیث 09</h4></span> <p>«فاطمه سیده نساء العالمین من الاولین و الاخرین.» [148] .<br />- فاطمه، سیده و سرور زنان عالمین از اولین تا آخرین آنهاست.</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">حدیث 10</h4></span> <p>«انت منی و انا منک.» [149] .<br />- تو از منی، و من از توام.</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">حدیث 11</h4></span> <p>«ان فاطمه شجنه منی، یسخطنی ما أسخطها و یرضینی ما ارضاها.» [150] .<br />- فاطمه، شاخه و پاره‌ای از من است، آنچه او را به غضب آورد مرا به غضب آورده است و آنچه او را خشنود کند مرا خشنود خواهد کرد.</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">حدیث 12</h4></span> <p>«یا فاطمه، من صلی علیک، غفر الله اله، والحقه بی حیث کنت من الجنه.» [151] .<br />- ای فاطمه، هر کس بر تو صلوات فرستد، خداوند او را آمرزیده و در<br /><br />[ صفحه 91] <br /><br />بهشت، هر کجا باشم، به من ملحق خواهد کرد.</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">حدیث 13</h4></span> <p>«و لولا علی ما کان لفاطمة کفو ابداً.» [152] .</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">حدیث 14</h4></span> <p>«اللهم، انهما احب خلقک الی فأحبهما، و بارک فی ذریتهما، و اجعل علیهما منک حافظا. و انی اعیذهما بک و ذریتهما من الشیطان الرجیم.» [153] .<br />- بارالها، این دو (علی و فاطمه علیهماالسلام) محبوبترین و مخلوقات تو نزد من می‌باشند، تو نیز ایشان را محبوب خود قرار ده، و نسلشان را مبارک گردان و در حفظ و حراست خود قرار ده. من این دو، و فرزندان آنها را از شر شیطان رجیم در حفظ و حراست تو پناه می‌دهم.</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">حدیث 15</h4></span> <p>«اللهم، هذه ابنتی و أحب الخلق الی. أللهم، و هذا اخی و احب الخلق الی.» [154] .<br />- خداوندا، این دخترم و محبوبترین مخلوقات نزد من است، بار الها، و این<br /><br />[ صفحه 92] <br /><br />برادرم و محبوبترین مخلوقات نزد من است.</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">حدیث 16</h4></span> <p>«یا علی، هذه بنتی، فمن اکرمها فقد اکرمنی، و من اهانها فقد اهاننی.» [155] .<br />- ای علی، این دختر من است، هر کس به او احترام بگذارد مرا گرامی داشته است،و هر که به او اهانت کند به من اهانت کرده است.</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">حدیث 17</h4></span> <p>«یا علی، اما علمت ان فاطمه بضعه منی و انا منها؟ فمن آذاها فقد آذانی، (و من آذانی فقد آذی الله)، و من آذاها بعد موتی کان کمن آذاها فی حیاتی، و من آذاها فی حیاتی کان کمن آذاها بعد موتی.» [156] .<br />- ای علی، مگر نمی‌دانی که فاطمه پاره‌ی تن من است و من نیز از اویم؟ پس هر کس او را اذیت کند مرا اذیت کرده است، (و هر که مرا اذیت کند خدا را اذیت نموده است)، و هر کس بعد از مرگ من او را آزار دهد، مثل کسی است که در حال حیاتم او را اذیت کرده باشد، هر کس او را در حیاتم اذیت کند، مثل کسی است که بعد از وفاتم او را آزار دهد.</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">حدیث 18</h4></span> <span class="chapter"> <h5 class="l5">اشاره</h5></span> <p>«علی (منی) و ابنای منه، والطیبون منی و انا منهم، و هم الطیبون بعد اُمهم، و هم سفینة من رکبها نجی، و من تخلف عنها هوی: الناجی فی الجنه، و الهاوی فی لظی.» [157] .<br />- علی (از من است) و دو پسرم (حسن و حسین) از اویند، و پاکیزگان از من<br /><br />[ صفحه 93] <br /><br />هستند و من از ایشان هستم، و ایشان پاکیزگانند بعد از مادرشان. آنان کشتی نجاتند، هر کس بر آن سوار شد نجات یافت، و هر کس از آن باز ماند ساقط شده و هلاک گردید. نجات یابنده در بهشت، و سقط کننده در آتش جای دارد.</p><span class="chapter"> <h5 class="l5">بیان</h5></span> <p>گویا عبارت «علی منی و ابنای منه، والطیبون منی و انا منهم» اشاره به مقام نورانیت رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم و علی علیه‌السلام و طیبین یعنی أئمه اطهار علیهم‌السلام باشد.<br />اما تناسب روایت با فضیلت فاطمه‌ی زهرا علیهاالسلام، جمله «هم الطیبون بعد امهم» می‌باشد که شاهد بر فضیلت آن بزرگوار است. و اگر ضمیر «هم سفینه...» علاوه بر علی و أئمه علیهم‌السلام، شامل فاطمه‌ی زهرا علیهاالسلام نیز بشود، فضیلت دیگری در ردیف آن بزرگواران برای حضرتش بیان شده است.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">روایاتی که از غیر طریق اهل بیت نقل شده است</h3></span> <span class="chapter"> <h4 class="l4">اشاره</h4></span> <p>در این قسمت روایاتی را که از غیر طریق اهل بیت، نظیر سلمان و ابوذر و سایر دوستان، و یا حتی از طریق بعضی از معاندان [158] ایشان و آنان که در دل با ایشان خوب نبودند، از رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم نقل شده است، می‌آوریم:</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">حدیث 01</h4></span> <p>«فاطمه بضعه منی، من سرها فقد سرنی، و من ساءها فقد ساءنی. فاطمه اعز الناس علی.» [159] .<br />- فاطمه، پاره‌ی تن من است، هر کس او را مسرور کند مرا مسرور کرده است، و هر که با او بدی کند به من بدی کرده است. فاطمه، عزیزترین مردم نزد من است.<br /><br />[ صفحه 94] </p><span class="chapter"> <h4 class="l4">حدیث 02</h4></span> <p>عائشه نزد رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم آمد و دید که فاطمه را می‌بوسد، عرض کرد: یا رسول‌الله، آیا دوستش داری؟ حضرت فرمود:<br />«اما والله، لو علمت حبی لها، لا زددت لها حبا.»<br />- هان، به خدا سوگند، اگر علت محبت مرا نسبت به او می‌دانستی، تحقیقا تو نیز بیشتر به او محبت می‌ورزیدی.<br />در آخر حدیث علت محبتش را همان استشمام کردن بوی بهشت از ایشان شمرده و می‌فرماید:<br />«ففاطمة حوراء انسیه، فاذا اشتقت الی الجنه، شممت رائحة فاطمه علیهاالسلام.» [160] .<br />- به این ترتیب، فاطمه حوریه‌ی بشر گونه است، لذا هر وقت مشتاق بهشت می‌شوم، بوی فاطمه علیهاالسلام را استشمام می‌کنم.</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">حدیث 03</h4></span> <p>«یا علی، ان فاطمه بضعه منی، و هی نور عینی و ثمرة فوادی، یسوونی ما ساءها و یسرنی ما سرها.» [161] .<br />- ای علی، فاطمه پاره‌ی تن من و نور چشم و میوه‌ی دل من است، آنچه او را ناراحت کند مرا ناراحت می‌کند، و آنچه او را مسرور کند، مرا مسرور و شادمان می‌کند.</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">حدیث 04</h4></span> <p>در آخر روایت فوق می‌فرماید:<br />«اللهم، انی اشهدک انی محب لمن احبهم، و مبغض لمن ابغضهم، و سلم لمن<br /><br />[ صفحه 95] <br /><br />سالمهم، و حرب لمن حاربهم، و عدو لمن عاداهم، و ولی لمن والاهم.» [162] .<br />- بار الها، تو را شاهد می‌گیرم که من دوستداران ایشان (علی و فاطمه و حسن و حسین علیهم‌السلام) را دوست دارم و با کسانی که بغض و کینه ایشان را دارند دشمنم، و با آنان که با ایشان سر صلح و سازش دارند، سازگار و با آنان که سر جنگ و ستیز دارند در ستیزم، و دشمن دشمنان ایشان و یاریگر کسانی هستم که ایشان را نصرت و یاری می‌کنند.</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">حدیث 05</h4></span> <p>«من آذاها فی حیاتی کمن آذاها بعد موتی، و من آذاها بعد موتی کمن آذاها فی حیاتی، و من آذاها فقد آذانی، و من آذانی فقد آذی الله، و هو قول الله: (ان الذین یوذون الله و رسوله، لعنهم الله فی الدنیا والاخره.) [163] <br />- کسی که او را در حال حیاتم آزار کند، مثل کسی است که بعد از مرگم او را آزار کند، و هر کس بعد از مرگم وی را بیازارد مثل کسی است که در حال حیاتم بیازارد، و آن که او را بیازارد مرا آزرده، و آن که مرا بیازارد تحقیقاً خدا را آزرده است، و این همان گفتار الهی است که می‌فرماید: «کسانی که خدا و رسولش را بیازارند، خداوند آنان را در دنیا و آخرت لعنت، و از رحمتش دور می‌گرداند.»</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">حدیث 06</h4></span> <p>«ان ابنتی فاطمه ملا الله قلبها و جوارحهما ایمانا و یقیناً.» [164] .<br /><br />[ صفحه 96] <br /><br />- خداوند، دل و اعضای دخترم فاطمه را از ایمان و یقین پرد کرده است.</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">حدیث 07</h4></span> <p>«فاطمه بضعه منی، من سرها فقد سرنی، و من ساءها فقد ساءنی. فاطمة اعز البریه علی.» [165] .<br />- فاطمه، پاره‌ی تن من است، هر کس او را مسرور کند مرا شادمان کرده است، و هر کس او را بیازارد مرا آزرده است. فاطمه عزیزترین مخلوقات نزد من است.</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">حدیث 08</h4></span> <p>«خرج النبی صلی الله علیه و آله و سلم و هو آخذ بید فاطمة علیهاالسلام فقال: من عرف هذه فقد عرفها، و من لم یعرفها فهی فاطمه بنت محمد، و هی بضعة منی،و هی قلبی و روحی التی بین جنبی، فمن آذاها فقد آذانی، و من آذانی فقد آذی الله.» [166] .<br />- پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم در حالی که دست فاطمه علیهاالسلام را گرفته بود، از منزل خارج شد، پس فرمود: هر کس ایشان را شناخته که می‌شناسد، و هر کس وی را نشناخته (او را معرفی می‌کنم:) او فاطمه دختر محمد است، او پاره‌ی تن من است، او قلب و روح میان دو پهلوی من (و وجود من) است. هر کس او را بیازارد، مرا آزرده، و هر کس مرا بیازارد، خدا را آزرده است.</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">حدیث 09</h4></span> <p>«اللهم، انها منی و انا منها. اللهم، کما اذهبت عنی الرجس و طهرتنی، فطهرها.» [167] .<br />- بار الها، فاطمه از من است و من از اویم. خدایا، همان طور که پلیدی را از<br /><br />[ صفحه 97] <br /><br />من برداشته و طاهرم نموده‌ای، او را نیز پاکیزه و مطهر نما.</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">حدیث 10</h4></span> <p>«طهر کما الله و طهر نسلکما، انا سلم لمن سالمکما و حرب لمن حاربکما.» [168] .<br />- خداوند، شما (علی و فاطمه علیهاالسلام) را طاهر گرداند و نسل شما را نیز پاکیزه کند، من با هر کس که با شما سر سازش و دوستی داشته باشد دوستم، و با هر کس که با شما سر ستیز داشته باشد در ستیزم.</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">حدیث 11</h4></span> <span class="chapter"> <h5 class="l5">اشاره</h5></span> <p>«دخل رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم علی فاطمة فی صبیحة عرسها بقدح فیه لبن، فقال: اشربی، فداک ابوک، ثم قال لعلی علیه‌السلام: اشرب، فداک ابن عمک.» [169] .<br />- رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم صبح روز بعد از عروسی فاطمه با ظرف شیری به خانه ایشان تشریف فرما شده و به وی فرمود: بیاشام، پدرت به فدایت! و به علی علیه‌السلام نیز فرمود: بیاشام: پسر عمویت به فدایت!</p><span class="chapter"> <h5 class="l5">بیان</h5></span> <p>دو تعبیر «فداک ابوک» و «فداک ابن عمک» در لغت عرب، معمولا در جایی استعمال می‌شود که شخصی بخواهد علاقه تام و شدت محبت خود را به فردی اظهار نماید. گاهی این معنی به جهت کمالات ظاهری شخص است و گاهی به جهت معنویت، و گاهی به هر دو جهت.<br />و کلام رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم نسبت به علی و فاطمه علیهاالسلام، در اینجا در مرحله اول برای آن است که خدا ایشان را دوست دارد،و در مرحله دوم از آن جهت است که ایشان در کمالات ظاهری و معنوی سرآمد همه عالمند.<br /><br />[ صفحه 98] </p><span class="chapter"> <h4 class="l4">حدیث 12</h4></span> <span class="chapter"> <h5 class="l5">اشاره</h5></span> <p>«یا علی، ان الله زوجک فاطمه، و جعل صداقها الارض، فمن مشی علیها مبغضا لک، مشی حراما.» [170] .<br />- ای علی، خداوند فاطمه را به تزویج تو درآورد و زمین را مهر او قرار داد، لذا هر کس با کینه و عداوت تو بر روی زمین راه رود، به حرام راه رفته است.</p><span class="chapter"> <h5 class="l5">بیان</h5></span> <p>این بود قسمتی از روایاتی که بر عظمت و منزلت روحی و معنوی فاطمه علیهاالسلام دلالت می‌کرد.<br />عبارت «نور فاطمه من نورنا» در حدیث چهارم، تمام احادیث گذشته و احادیث این فصل را به معنای خود می‌رساند، زیرا مراد از نور، نور ولایت است. و اینجاست که معنای «إنها منی و انا منها» روشن می‌شود.<br />دیگر مشکلات روایات این فصل از توضیحات گذشته و آینده ما در این رساله روشن می‌گردد و نیازی به توضیح بیشتر نیست.<br /><br />[ صفحه 99] </p><span class="chapter"> <h2 class="l2">عصمت فاطمه‌ی زهرا</h2></span> <span class="chapter"> <h3 class="l3">مفهوم عصمت</h3></span> <p>نخست باید توجه داشت که منظور از عصمتی که درباره‌ی انبیا و اولیا علیهم‌السلام گفته می‌شود، چیست؟<br />آیا معنای لغوی آن، یعنی مصون و محفوظ بودن منظور است، که در مورد انبیا و اوصیا مصون بودن از مطلق خطاهای مادی و معنوی قصد بشود، و یا فقط محفوظ و مصون بودن از خطاهای معنوی منظور است.<br />به عبارت دیگر: آیا ایشان حتی در امور ظاهری که مربوط به جهات عالم طبیعت و زندگی روز مره غیر مرتبط به مسائل معنوی و توحیدی و دینی هست، نیز عصمت دارند، و یا تنها در امور معنوی که منافی با استوار بودن باطنی و فطری بر طریق توحید و صراط مستقیم هست، عصمت دارند؟<br />آنچه از ظاهر آیات و روایات در این باره استفاده می‌شود، همان معنای دوم است،و دلیلی بر اینکه نسبت به امور ظاهری هم از خطاها باید عصمت داشته باشند، نداریم (هر چند اگر بخواهند، می‌توانند باذن الله نسبت به آن امور نیز آگاه شوند.)<br />زیرا ریشه‌ی عصمت، این بزرگواران، به عدم انحراف از فطرت بازگشت می‌کند، آن فطرتی که قرآن شریف درباره‌ی آن می‌فرماید:<br />(فاقم وجهک للدین حنیفا، فطرت الله التی فطر الناس علیها، لا تبدیل لخلق<br /><br />[ صفحه 100] <br /><br />الله، ذلک الدین القیم، ولکن اکثر الناس لا یعلمون.) [171] .<br />- استوار و مستقیم روی (و تمام وجود) خود را به سوی دین کن، همان سرشت و فطرتی که خداوند مردم را بر آن آفرید، و در خلقت الهی تبدیل و تغییری نیست. این است دین قیم و استوار، ولی اکثر مردم (از این حقیقت) آگاه نیستند.<br />در احادیث نیز «فطرت» را به «توحید» و «اسلام» و «معرفت ربوبی» تفسیر نموده‌اند. [172] .<br />به عبارت دیگر: ریشه خطا و گناه، غفلت از توحیدی است، و این امر در انبیا و اولیا علیهم‌السلام راه ندارد، زیرا ایشان در عین اینکه زندگی عادی میان مردم را داشته‌اند، از بدو تولد تا زمان رحلتشان، هرگز توجهی به عالم طبیعت نداشته، و در نتیجه هیچ‌گونه حجابی میان آنها و فطرتشان حائل نشده است تا لحظه‌ای غفلت برای آنها حاصل شده باشد و یا خطایی از آنها سر زند، لذا از خطا که منشأش غفلت از توحید است، محفوظ بوده‌اند. [173] .<br />و «دین» نیز، که عبارت از یک سلسله دستورات خاصی است، بازگشت و<br /><br />[ صفحه 101] <br /><br />اساس آن- چنان که ظاهر آیه‌ی مورد بحث نیز بر آن دلالت دارد- همان موافقت با فطرت توحیدی می‌باشد.<br />و «دین قیم»، همان خود فطرت و استوار بودن بر فطرت توحید و جدایی نگرفتن از آن است که انبیا و اولیا چنین هستند، چنانکه قرآن شریف درباره‌ی حضرت یحیی علیه‌السلام می‌فرماید:<br />(و سلام علیه یوم ولد، و یوم یموت، و یوم یبعث حیا.) [174] .<br />- و سلام بر او روزی که متولد شد، و روزی که رحلت می‌کند، و روزی که زنده، مبعوث و برانگیخته می‌شود.<br />و نیز از زبان حضرت عیسی علیه‌السلام درباره‌ی وی چنین می‌فرماید:<br />(والسلام علی یوم ولدت، و یوم اموت، و یوم ابعث حیا.) [175] .<br />- و سلام بر من روزی که به دنیا آمدم، و روزی که از دنیا رحلت می‌کنم، و روزی که زنده، مبعوث و برانگیخته می‌شوم.<br />و سلامهای دیگری که درباره‌ی انبیای دیگر ذکر می‌فرماید، همگی به این معنا اشاره دارد، زیرا «سلام الهی» به معنای امنیت مطلق و سلامتی و مصونیت از همه خطاهایی است که انسان را از فطرت توحیدی خود دور می‌کند، و کسی که مخاطب سلام الهی قرار گیرد از همه پلیدیها به دور است.<br />به این ترتیب: غیر از انبیا و اولیا که از بدو تولد از عصمت الهی برخوردارند، دیگران نیز (که قبل از این عالم چنانکه باز از آیات و روایات این باب استفاده می‌شود به فطرت توحید آشنا بوده و هیچ حجابی میان آنها و فطرتشان نبوده، ولی با آمدن به این عالم، آن عصمت را از دست داده‌اند) اگر با توجه به دستوراتی که شارع مقدس تشریع نموده، مجاهده کرده و حجابهای غفلت میان خود و فطرت توحیدیشان را که نتیجه‌ی گناه و توجه به عالم طبیعت است، پاک<br /><br />[ صفحه 102] <br /><br />کرده و دوباره به فطرتشان بازگردند، و هیچ گونه حجابی میان آنها و فطرتشان نماند، از همان لحظه معصوم به حساب می‌آیند. چنانکه در ادعیه تمنای چنین معنایی را از خداوند نموده و عرض می‌کنیم:<br />«و تعصمنی من کل ما نهیتنی عنه.» [176] .<br />- و مرا با عصمت خود، از تمام چیزهایی که نهی فرمودی حفظ کنی.<br />و در جای دیگر عرض می‌کنیم:<br />«و اعصمنی ان أخطی‌ء.» [177] .<br />- مرا از خطا، معصوم و محفوظ بدار.<br />و یا عرض می‌کنیم:<br />«و اعصمنی فیما بقی من عمری.» [178] .<br />- و مرا در باقی مانده عمرم معصوم نما.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">عصمت فاطمه‌ی زهرا</h3></span> <p>با توجه به بیان گذشته، اگر روایاتی را که در فصول گذشته و آینده درباره فضائل آن بانوی بزرگ عالم بشریت آمده و خواهد آمد ملاحظه کنیم، پی خواهیم برد که وی قطعاً عصمتی را که انبیا و اولیا از آن برخوردار بوده‌اند، داشته است، زیرا فاطمه علیهاالسلام در این احادیث، از جهت مقام و منزلت نورانیت و ولایت، همردیف با ایشان بلکه بالاتر بوده و همردیف با رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم و ائمه‌ی اطهار (از نظر معنویت نه نبوت و وصایت که منصب الهی است) معرفی شده است. و این بدان معناست که هیچ حجابی میان او و فطرتش، در هیچ زمانی حائل نشده تا خطایی و حتی غفلتی از او صادر شده باشد.<br /><br />[ صفحه 103] <br /><br />فاطمه علیهاالسلام، معصومه‌ای است که طینتش از اعلی علیین خلق شده. او طاهره و مطهره‌ای است که به هیچ پلیدی آلوده نشده است و تعبیرات دیگری که همه اشاره به این است که فطرتش دست نخورده باقی مانده است.<br />خلاصه آنکه: اگر نه این بود که اراده‌ی حق سبحانه بر این قرار گرفته است که نبوت و وصایت منصب خاص مردان باشد، به حضرت زهرا علیهاالسلام نیز عطا می‌شد.<br />با توجه به این بیان و ملاحظه احادیثی که در این رساله جمع‌آوری شده، که هر یک به گونه‌ای به عصمت آن بزرگوار اشاره دارد، اگر با حدیثی برخلاف بیانات متسفیضه احادیث برخورد کنیم که با مقام عصمت ایشان سازگار نیست، باید یا از ظاهر آن دست بکشیم، و یا آن را کنار بگذاریم.<br /><br />[ صفحه 105] </p><span class="chapter"> <h2 class="l2">علم، معرفت و دیگر کمالات فاطمه‌ی زهرا</h2></span> <span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 01</h3></span> <p>در قسمتی از روایت مفضّل بن عمر، از امام صادق علیه‌السلام آمده است: هنگامی که فاطمه علیهاالسلام متولد شد... فرمود:<br />«اشهد ان لا اله الا الله، و ان ابی رسول‌الله سید الانبیاء، و أن بعلی سید الأوصیاء، و ولدی ساده الاسباط، ثم سلمت علیهن و سمت کل واحدة منهن باسمها.» [179] .<br />- شهادت می‌دهم که معبودی جز خدا نیست، و پدرم رسول خدا، سید و سرور پیامبران، و شوهرم سرور اوصیا، و پسرانم، سادات و سروران اسباط و نوادگان هستند. سپس بر آنان (خانمهایی که در اطرافش بودند) سلام گفت و هر یک را به نام خواند.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 02</h3></span> <p>در قسمتی از حدیث عمار آمده است: فاطمه به علی علیهماالسلام عرض کرد:<br />«ادن لا حدثک بما کان، و بما هو کائن، و بما لم یکن الی یوم القیامة حین تقوم الساعة.» [180] .<br /><br />[ صفحه 106] <br /><br />- نزدیک بیا، تا به تو از حوادث گذشته و حال و آینده تا روز قیامت، آن هنگام که قیامت برپا می‌شود، خبر دهم.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 03</h3></span> <p>امام صادق، از پدر بزرگوار، از جد بزرگوارش علیهم‌السلام از ابن عبّاس نقل کرده است:... ام‌سلمه گفت: رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم مرا به ازدواج خود درآورد و تربیت دخترش را به من سپرد و من او را ادب می‌کردم، ولی:<br />«و کانت والله اداب منی، و اعرف بالأشیاء کلها.» [181] .<br />- به خدا سوگند، فاطمه از من مؤدبتر و به همه چیز آشناتر بود.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 04</h3></span> <span class="chapter"> <h4 class="l4">اشاره</h4></span> <p>جابر می‌گوید: از امام صادق علیه‌السلام پرسیدم: چرا فاطمه‌ی زهرا، زهرا نامیده شد؟ فرمود:<br />«لان الله- عز و جل- خلقها من نور عظمته: فلما اشرقت، أضاءت السماوات والارض بنورها، و غشیت ابصار الملائکة، و خرت الملائکة لله ساجدین، و قالوا:الهنا و سیدنا، ما هذا النور؟ فاوحی الله إلیهم: هذا نور من نوری، و اسکنته فی سمائی، خلقته من عظمتی اخرجه من صلب نبی من انبیائی، أفضله علی جمیع الانبیاء، و اخرج من ذلک النور ائمه...» [182] .<br />- زیرا هنگامی که خداوند- عزوجل- او را از نور عظمت خود خلق نمود، چون نور جمالش درخشید، آسمانها و زمین به نورش روشن شد، و چشمان ملائکه را فرا گرفت.آنها برای خدا به سجده افتادند و عرض کردند: معبودا، سرورا، این چه نوری است؟ خداوند به ایشان وحی کرد: این نوری از نور من<br /><br />[ صفحه 107] <br /><br />است، آن را در آسمان قرار داده، و از عظمت خود خلقش نمودم و از صلب پیغمبری از پیامبران خود که او را بر همه آنها برتری می‌دهم، خارج خواهم کرد و از آن نور ائمه‌ای خلق خواهم نمود.</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">بیان</h4></span> <p>این نور همان، نور عظمت الهی است که تما اشیا را پر کرده است، به گونه‌ای که همه‌ی اشیاء و موجودات در مقابل آن خاضع و خاشع و ذلیل هستند، چنانکه در دعای کمیل خداوند را چنین می‌خوانیم:<br />«و بعظمتک التی غلبت (ملات) أرکان کل شی‌ء.» [183] .<br />- (خداوندا، از تو مسألت می‌کنم...) به عظمت تو که بر ارکان و شراشر وجود هر چیزی غلبه (یا: آن را پر) کرده است.<br />حال اگر خداوند از آن نور به فاطمه علیهاالسلام عنایت نماید، چنانکه از ظاهر حدیث گذشته برمی‌آید، آیا نباید اموری را که در حدیث ذکر شده است در پی داشته باشد، همان گونه که در مقابل حق سبحانه تحقق دارد؟!</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 05</h3></span> <p>ابن عماره به نقل از پدرش می‌گوید: از امام صادق علیه‌السلام پرسیدم: چرا فاطمه، زهرا نامیده شد؟ فرمود:<br />«لانها کانت اذا قامت فی محرابها، زهر نورها لاهل السماء کما یزهر نور الکواکب لاهل الارض.» [184] .<br />- برای آنکه وقتی فاطمه در عبادتگاهش به نماز می‌ایستاد، نورش برای اهل آسمان می‌درخشید، همانطوری که نور ستارگان برای اهل زمین می‌درخشند.<br /><br />[ صفحه 108] </p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 06</h3></span> <span class="chapter"> <h4 class="l4">اشاره</h4></span> <p>ابان بن تغلب می‌گوید: به امام صادق علیه‌السلام عرض کردم: یابن رسول‌الله، چرا زهرا، زهرا نامیده شد؟ فرمود:<br />«لانها تزهر لامیر المومنین علیه‌السلام فی النهار ثلاث مرات بالنور.»<br />- زیرا روزی سه بار برای امیرالمومنین علیه‌السلام نور افشانی می‌کرد.<br />وقت نماز صبح، در حالی که مردم در خواب بودند، جمالش نور افشانی می‌کرد و سفیدی نورش به خانه‌های مردم در مدینه می‌تابید، به گونه‌ای که دیوارها سپید می‌شد و مردم تعجب کرده و خدمت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم شرفیاب شده و درباره‌ی آنچه دیده بودند می‌پرسیدند، و حضرتش ایشان را روانه‌ی منزل فاطمه علیهاالسلام می‌کرد و آنها به منزل حضرتش آمده،<br />«فیرونها قاعدة فی محرابها تصلی، والنور یسطع من محرابها من وحهها.»<br />- و می‌دیدند که حضرت در عبادتگاهش نشسته، نماز می‌گذارد و نور جمالش از محراب ساطع است.<br />از اینجا پی می‌بردند نوری که دیده بودند از نور فاطمه علیهاالسلام بوده است.<br />و هنکام نیمه‌ی روز نیز که برای نماز آماده می‌شد، جمال آن حضرت به نور زردی پرتوافشانی می‌کرد و بر خانه‌های مردم می‌تابید و لباسها و رنگشان زرد می‌شد، مردم خدمت پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله و سلام شرفیاب شده و درباره‌ی آنچه دیده بودند می‌پرسیدند و حضرتش آنها را به منزل فاطمه علیهاالسلام روانه می‌کرد<br />«فیرونها قائمة فی محرابها، و قد زهر نور وجهها- صلوات الله علیها و علی أبیها و بعلها و بنیها- بالصفرة.»<br />- می‌دیدند که حضرت در عبادتگاهش ایستاده، و جال آن حضرت- صلوات و رحمت خداوند بر او و پدر بزرگوار و شوهر و پسرانش باد- به نور زرد می‌درخشد.<br />از این جا پی می‌بردند که آنچه دیده بودند، از نور جمالش بوده است.<br /><br />[ صفحه 109] <br /><br />هنگام آخر روز نیز که آفتاب غروب می‌کرد، صورت فاطمه سرخ شده و جمالش از شادی و به جهت شکر خداوند- عزوجل- به سرخی می‌درخشید، و نور جمالش به خانه‌های مردم می‌تابید و دیوارها سرخ می‌شدند، لذا مردم تعجب کرده و خدمت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم رسیده و درباره‌ی آن سئوال می‌کردند، و حضرتش باز آنان را روانه‌ی منزل فاطمه می‌کرد،<br />«فیرونها جالسه تسبح الله و تمجده، و نور وجهها یزهر بالحمرة.»<br />- می‌دیدند حضرتش نشسته، مشغول تسبیح و تمجید و ثنای الهی است و نور جمالش به سرخی می‌درخشد.<br />از این جا پی می‌بردند که آنچه دیده بودند، از نور جمال فاطمه علیهاالسلام بوده است... [185] .</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">بیان</h4></span> <p>همان گونه که در فصل پنجم در بیان ساطع شدن نور هنگام ولادت از حضرتش گذشت، ظهور نور از وی در اوقات سه گانه‌ی نماز، برای امیرالمومنین علیه‌السلام نیز حل می‌شود.<br />ولی به احتمال قوی باید گفت: این نور همان نور ولایت کلی الهی است، که در حدیث چهارم از آن به «نور عظمته» و «نور من نوری» تعبیر شده است. و اگر هم در ظاهر حضرتش دیده می‌شده و یا به رنگهای مختلف ظاهر می‌گشته، به حساب جهت خلقی «نور عظمت و اسماء و صفات حق» است به صورتهای مختلف، چنانکه در تعبیر روایت چهارم لفظ «خلق» و در احادیث دیگر الفاظ «الحمرة» و «الصفره» و «من وجهها» و «من نورها» وجود دارد.<br />زیرا نور الهی و اسماء و صفاتش، چون جهت خلقی و مظهری به خود گرفت و بنا شد به این صورت (خلقت فاطمه علیهاالسلام) و از این طریق ظاهر شود که<br /><br />[ صفحه 110] <br /><br />همه بتوانند آن را مشاهده کنند، باید چنین باشد، ولی ریشه، همان نور ولایت است.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 07</h3></span> <p>یزید بن عبدالملک می‌گوید: امام باقر علیه‌السلام فرمود: وقتی فاطمه علیهاالسلام به دنیا آمد، خداوند- عزوجل- به ملکی وحی نمود که زبان مبارک حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم را به نام وی باز کند (نام وی را به زبان مبارک ایشان بیاورد) و حضرت، فاطمه‌اش نامیده. سپس فرمود:<br />«انی فطمتک بالعلم، و فطمتک عن الطمث.»<br />- من تو را به وسیله علم (از جهل و نادانی) جدا کردم، و از ابتلائات زنانگی باز گرفتم.<br />سپس امام باقر علیه‌السلام فرمود:<br />«والله لقد فطمها الله- تبارک و تعالی- بالعلم و عن الطمث بالمیثاق.» [186] .<br />- به خدا قسم، خداوند- تبارک و تعالی- فاطمه را در میثاق ازلی به علم (از جهل و نادانی) جدا کرد، و از ابتلائات زنانگی باز گرفت.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 08</h3></span> <span class="chapter"> <h4 class="l4">اشاره</h4></span> <p>محمد بن قاسم می‌گوید: امام صادق علیه‌السلام فرمود:<br />(انا انزلناه فی لیله القدر) [187] اللیله فاطمه، والقدر الله، فمن عرف فاطمه حق معرفتها، فقد ادرک لیله القدر. و انما سمیت فاطمه، لان الخلق فطموا عن معرفتها.» [188] .<br /><br />[ صفحه 111] <br /><br />- تاویل لیله در (انا انزلناه فی لیله القدر) فاطمه است، و تأویل قدر، الله تبارک و تعالی است. لذا هر کس فاطمه را حقیقتا شناخت، شب قدر را درک نموده است و علت نامگذاری فاطمه به این نام، آن است که تمام مخلوقات از معرفت و شناسایی او باز گرفته شده اند (او را آن گونه که هست نمی‌توانند بشناسند).</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">بیان</h4></span> <p>اگر بپذیریم که نزول قرآن در شب قدر بر رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم نزول دفعی بوده است و نه تدریجی، چنان که اهل تحقیق از مفسرین چنین فرموده‌اند، مشکل این حدیث و حدیث دیگری که «لیله‌ی مبارکه» در آیه‌ی شریفه (انا انزلناه فی لیله مبارکه) [189] سوره‌ی دخان را به فاطمه علیهاالسلام تاویل کرده حل می‌شود.<br />زیرا قرآنی که بر قلب رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم نازل شده، این کتاب مدون و ظاهر قرآن نیست، بلکه حقیقت قرآن است که حضرتش به مقام نورانیت و ولایت مطلقه، که از مقام ولایت کلی الهی جدا نیست، آن را در صورت بشری و عنصری که از آن به «لیله» تعبیر شده، تلقی نموده است.<br />حال با توجه به این نکته که حضرتش با مقام نورانیت و ولایت خویش حقیقت قرآن را تلقی کرده، و نیز با عنایت به اینکه حضرات معصومین (که حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلام نیز یکی از ایشان است) در مقام نورانیت و ولایت از رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم جدا نیستند (چنانکه از فصول گذشته و آینده این رساله خصوصا فصل اول آشکار می‌شود)، چه مانعی دارد که این معنا به این اعتبار، به هر کدام از حضرات معصومین نسبت داده شده و این دو آیه نسبت به ایشان تاویل شود؟!<br />بنابراین، مانعی ندارد که فاطمه‌ی زهرا علیهاالسلام تاویل «لیلة» در دو سوره قدر و<br /><br />[ صفحه 112] <br /><br />دخان باشد، و حضرتش به مقام نورانیت، حقیقت قرآن را تلقی نموده باشد، زیرا وی یکی از معصومین، و در منزلت و مقام نورانیت [190] . (چنانکه باز از روایت منقول در این رساله خصوصا روایات فصل اول ظاهر می‌شود) همردیف با رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم و ائمه‌ی اطهار علیهم‌السلام بوده، و از جهت خلقت بشری که مراد از «لیله» [191] است نیز با ایشان مشترک است، لذا مانعی ندارد که بفرماید: تاویل لیله، فاطمه علیهاالسلام است و قرآن در ظرف وجودی او (به اعتبار مقام نورانیت) نازل شده است.<br />اما علت اینکه چرا «قدر» را در این حدیث به «الله» تفسیر نموده‌اند؟ شاید به اعتبار جامعیت آن بانوی بزرگ در تجلیات اعظم الهی (اسمی و صفتی و ذاتی) باشد.<br />دلیل این بیان و بیان گذشته ذیل حدیث است که می‌فرماید:<br />«فمن عرف فاطمه حق معرفتها...»<br />- هر کس فاطمه را حقیقتاً بشناسد...<br />هر چند ممکن است که اضافه‌ی «لیله» به «قدر» در ظاهر لفظ، و به «الله» در معنا و تاویل، اضافه تشریفیه باشد، مثل اضافه ید و بیت به الله، در «یدالله» و «بیت الله».</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 09</h3></span> <span class="chapter"> <h4 class="l4">اشاره</h4></span> <p>در ابتدای وصیت فاطمه علیهاالسلام در ایام بیماری‌اش به علی علیه‌السلام آمده است:<br />«یا ابن عم، ما عهدتنی کاذبه و لا خائنه، و لا خالفتک منذ عاشرتنی.»<br />- ای پسر عمو، هیچ وقت مرا دروغگو و خیانت کار ندیده‌ای، و از زمانی که<br /><br />[ صفحه 113] <br /><br />با من زندگی کردی با تو مخالفت نکرده‌ام.<br />حضرت علی علیه‌السلام فرمود:<br />«معاذ الله، انت اعلم بالله و ابر و اتقی و اکرم و اشد خوفا من الله، (من) ان او بخک بمخالفتی...» [192] .<br />- پناه به خدا، تو عالم‌تر به خدا و نیکوکارتر و پرهیزگارتر و گرامی‌تر و خوف تو از خدا بیش از آن است که من تو را به نافرمانی از خود سرزنش کنم...</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">بیان</h4></span> <span class="chapter"> <h5 class="l5">اشاره</h5></span> <p>اگر چه اطاعت شوهر از وظائف زنان است، ولی از کلام علی علیه‌السلام استفاده می‌شود که عدم مخالفت فاطمه زهرا علیهاالسلام با علی علیه‌السلام به جهت آراسته بودن به صفات و کمالات نفسانی مذکور در پاسخ حضرت، و نیز شناخت علی علیه‌السلام به منزلت والایش بوده است، نه تنها به جهت اینکه وی شوهرش بوده است.<br />این بود پاره ای از روایاتی که بیانگر علم و معرفت و دیگر کمالات حضرت فاطمه علیهاالسلام بود. روایات دیگری نیز که در فصلهای سابق گذشت، و نیز روایاتی که در فصلهای آینده خصوصا در کلمات گهربار آن بانوی بزرگ عالم بشریت خواهد آمد، همه اشاره به مقام و منزلت علمی و عرفانی وی دار، که در جای خود اشاره می‌شود.</p><span class="chapter"> <h5 class="l5">تذییل</h5></span> <p>از جمله کمالات آن بانوی بزرگوار، «محدثه بودن» [193] ایشان است که ذیلا به<br /><br />[ صفحه 114] <br /><br />بعضی از احادیث این باب اشاره می‌شود:<br />1- ابن‌عباس می‌گوید: رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: دخترم فاطمه، سیده و سرور زنان عالم از اولین و آخرین است،<br />«و انها لتقوم فی محرابها، فیسلم علیها سبعون الف ملک من الملائکه المقربین،و ینادونها بما نادت به الملائکة مریم، فیقولون: یا فامطه، (ان الله اصطفاک و طهرک، و اصطفاک علی نساء العالمین...) [194] .<br />و در حالی که در عبادتگاهش (به نماز) می‌ایستد، هفتاد هزار فرشته از ملائکه مقرب درگاه الهی به او سلام و درود گفته، و همانگونه که مریم را ندا کردند،وی را ندا کرده و می‌گویند: ای فاطمه، «خداوند تو را برگزید و مطهر و پاکیزه نمود، و بر زنان عالم اختیار کرده.»<br />2- در قسمتی از روایت ابی‌عبیده آمده است: بعضی از اصحاب امام صادق علیه‌السلام درباره‌ی مصحف فاطمه علیهاالسلام از حضرت سوال کردن، آن بزرگوار پس از سکوت طولانی فرمود: شما از هر چه که می‌خواهید (چه نیاز داشته باشید، یا نیاز نداشته باشید) بحث و فحص می‌کنید. فاطمه علیهاالسلام بعد از رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم، تنها هفتاد و پنج روز در دنیا بود و حزن شدیدی به واسطه‌ی فقدان پدر بزرگوارش بر او عارض می‌شد،<br />«و کان جبرئیل یاتیها فیحسن عزاءها علی ابیها، و یطیب نفسها، و یخبرها عن ابیها و مکانه، و یخبرها بمکا یکون بعدها فی ذریتها، و کان علی علیه‌السلام یکتب ذلک، فهذا مصحف فاطمه.» [195] .<br />- و جبرئیل نزد وی می‌آمد و او را در مصیبت پدر بزرگوارش دلداری و سر سلامتی می‌داد، و از پدر گرامی و جایگاهش و نیز از آنچه بعد از وی درباره ذریه‌اش روی می‌دهد، خبر می‌داد، و علی علیه‌السلام آن را می‌نوشت. این مصحف<br /><br />[ صفحه 115] <br /><br />فاطمه است.<br />3- اسحاق بن جعفر می‌گوید: از امام صادق علیه‌السلام شنیدم که فرمود: فاطمه، از آن سبب «محدثه» نامیده شد،<br />«لان الملائکة کانت تهبط من السماء فتنادیها، کما تنادی مریم بنت عمران، فتقول: یا فاطمه، (ان الله اصطفیک و طهرک، و اصطفیک علی نساء العالمین) [196] یا فاطمه (اقنتی لربک و اسجدی، و ارکعی مع الراکعین.) [197] فتحدثهم و یحدثونها... [198] .<br />- زیرا ملائکه از آسمان نازل شده و همچنان که مریم، دختر عمران را ندا می‌کردند، او را ندا می‌نمودند: ای فاطمه، «خداوند تو را برگزید و مطهر و پاکیزه نمود، و بر زنان عالم اختیار کرد.» ای فاطمه، «در پیشگاه پروردگارت فروتنی نما و سجده به جای آور، و با رکوع کنندگان رکوع کن.» به این ترتیب، فاطمه و ملائکه با یکدیگر گفتگو می‌کردند...</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">بیان</h4></span> <p>این بود بخشی از روایاتی که بر محدثه بودن آن بزرگوار دلالت می‌کرد، البته روایات دیگری در تأیید این مطلب وجود دارد، چنانکه در نماز مخصوص آن حضرت است که جبرئیل علیه‌السلام مستقیما به وی تعلیم نمود. [199] .<br />در هر حال، مجموعه، روایات این رساله، خصوصاً فصل اول بیانگر آن است که حضرتش حائز تمامی کمالات انبیا و اولیا- جز نبوت و امامت که دو منصب الهی خاص مردان است- و بلکه بالاتر در خلقت نوری و منزلت و مقام نورانیت،<br /><br />[ صفحه 116] <br /><br />همردیف رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم و ائمه اطهار علیهم‌السلام، مقدم بر خلقت نوری انبیا و اولیای سلف و بر منزلت نورانیت ایشان است، لذا منزلت محدث بودن که یکی از منازل ائمه اطهار است [200] ، قهرا برای وی اثبات می‌شود.<br /><br />[ صفحه 117] </p><span class="chapter"> <h2 class="l2">ازدواج فاطمه‌ی زهرا با علی</h2></span> <span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 01</h3></span> <p>حسین بن خالد از امام رضا از پدران گرامی‌اش از علی علیهم‌السلام نقل کرده است که: رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم به من فرمود: ای علی، گروهی از قریش مرا درباره‌ی ازدواج فاطمه سرزنش کردند و گفتند: ما از او خواستگاری کردیم و ما را رد کردی و به ازدواج علیّ درآورد، من به آنها گفتم: به خدا قسم، من از نزد خود شما را رد نکردم و از جانب خود به ازدواج او درنیاوردم،بلکه خداوند شما را محروم کرد و به ازدواج علی درآورد،<br />«فهبط علی جبرئیل فقال: یا محمد، ان الله- جل جلاله- یقول: لو لم اخلق علیا،لما کان لفاطمة ابنتک کفو علی وجه الارض، آدم فمن دونه.» [201] .<br />- جبرئیل بر من نازل شد و گفت: ای محمد، خداوند- جل جلاله- می‌فرماید: اگر علی را خلق نکرده بودم، برای دختر فاطمه همتایی روی زمین از آدم گرفته تا به آخر یافت نمی‌شد. [202] .</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 02</h3></span> <p>در قسمتی از حدیث ابوایوب انصاری آمده است که: پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به فاطمه علیهاالسلام فرمود: ای فاطمه، خداوند- جل ذکره- نظری به زمین انداخت و از<br /><br />[ صفحه 118] <br /><br />اهل آن شوهرت را برگزید، و به من وحی نمود که تو را به ازدواج وی درآوردم،<br />«أما علمت یا فاطمه، ان لکرامه الله ایاک زوجک أقدمهم سلما، و اعظمهم حلما، و أکثرهم علما.» [203] .<br />- ای فاطمه، مگر نمی‌دانی که از کرامت خدا نسبت به تو، این است که تو را به ازدواج اولین شخص در قبول اسلام و بردبارترین و عالمترین شخصیت درآورد.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 03</h3></span> <span class="chapter"> <h4 class="l4">اشاره</h4></span> <p>ابن‌عباس می‌گوید رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:<br />«ان الله- تبارک و تعالی- آخی بینی و بین علی بن ابی‌طالب، و زوجه ابنتی من فوق سبع سماواته، و اشهد علی ذلک مقربی ملائکته...» [204] .<br />- تحقیقاً خداوند- تبارک و تعالی- از بالای آسمانهای هفتگانه‌اش میان من و علی بن ابی‌طالب عقد اخوت بست، و دخترم را به ازدواج وی درآورد، و ملائکه مقربش را بر آن شاهد گرفت...</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">بیان</h4></span> <p>آیا این عقد اخوت بین رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم و علی علیه‌السلام، و نیز ازدواج علی و فاطمه علیهماالسلام و شهادت ملائکه مقربش، در مقام نورانیت و ولایت ایشان به وقوع پیوسته است (بی‌آنکه هیچ مظهریتی، تمثلی و یا مادی از آنها وجود داشته باشد)، و یا در خلقت نوری آنها (که یکی از مراحل مظهریتشان وجود و حضور داشته است)؟<br />با توجه به ظاهر روایت فوق باید گفت: در خلقت نوری‌شان بوده است، زیرا ایشان،چنانکه در فصل اول گذشت- علاوه بر خلقت مادی و عنصری که<br /><br />[ صفحه 119] <br /><br />در این عالم دارند، پیش از عالم مادی خلقت نوری تمثلی، و خلقت برزخی داشته‌اند و بعد از گذشت از این عالم در سیر صعودی نیز به این خلقتها بازمی‌گردند. [205] . و گویا عبارت «من فوق سبع سماواته» اشاره به این است که این عقد در ماورای عالم ماده بوده است.<br />عبارت «زوجه لیلة اسری بی عند سدرة النتهی» از روایت پنجم همین فصل نیز موید این معنا است، زیرا بر اساسا این روایت عقد ازدواج بین علی و فاطمه علیهماالسلام پیش از انعقاد نطفه‌ی فاطمه علیهاالسلام واقع شده بود، و نیز جریان نثار کردن زیور آلات و یاقوت و غیره که بیان آن در حدیث ذیل خواهد آمد، موید دیگر این بیان است.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 04</h3></span> <span class="chapter"> <h4 class="l4">اشاره</h4></span> <p>حسین بی ابی‌العلا نقل می‌کند که امام صادق به نقل از پدران بزرگوارش علیهم‌السلام فرمود که امیرالمومنین علیه‌السلام فرمود: ام ایمن خدمت رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم رسید، در حالی که در چادر خود چیزی پیچیده بود. حضرت پرسید: ای ام ایمن، با خود چه داری؟ گفت: فلان زن را عقد کردند و بر او نثار افشاندند، قدری از آن را برداشتم. سپس گریست و عرض کرد: یا رسول‌الله فاطمه را عروس کردید و چیزی بر او نثار ننمودید.<br />رسول‌الله صلی الله علیه و آله فرمود: ای ام ایمن، چرا خلاف واقع می‌گویی؟<br />«فان الله- تبارک و تعالی- لما زوجت فاطمه علیا علیهماالسلام، امر اشجار الجنة ان تنثر علیهم من حلیها و حللها و یاقوتها و درها و زمردها و استبرقها، فاخذوا منها مالا یعلمون، و لقد نحل الله طوبی فی مهر فاطمة علیهاالسلام، فجعلها فی منزل علی علیه‌السلام.» [206] .<br /><br />[ صفحه 120] <br /><br />- زیرا هنگامی که خداوند- تبارک و تعالی- فاطمه را به عقد علی علیهماالسلام درآورد، به درختان بهشت امر نمود که از زیور آلات و لباسهای فاخر و یاقوت و دُرّ و زمرد و استبرق نثار ایشان کنند. و بهشتیان از آن نثارها بی‌اندازه برداشتند. و خداوند، درخت طوبی را مهریه فاطمه علیهاالسلام کرد و آن را در منزل علی علیه‌السلام قرار داد.</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">بیان</h4></span> <p>ظاهراً نثار کردن زیور آلات و یاقوت و غیره نیز مثل عقد اخوت میان رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم و علی علیه‌السلام، و مثل اصل ازدواج بین علی و فاطمه علیهماالسلام و شهادت ملائکه مقرب که در بیان روایت سوم گذشت، در خلقت نوری او واقع شده است، که عبارت «فاخذوا منها ما لایعلمون» شاهد بر این بیان می‌باشد.<br />اما اینکه چگونه میوه‌ی درخت بهشتی، حلیه‌ها و زیور آلات و یاقوت و غیره است، و منظور از حلیه‌ها و یاقوت و غیره چیست؟ باید توجه داشت که این تعبیر به جهت فهم ما و متناسب با عالم ماده است، لذا شاید حضرتش با این تعبیر خواسته با اشاره به ظرافت و پر ارزش بودن حلیه‌ها و یاقوت و غیره که مناسب با عالم و خلقت نوری آنهاست، پرده از ظرافت و ارزشمندی مهریه فاطمه زهرا علیهاالسلام در آن عوالم بردارد.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 05</h3></span> <span class="chapter"> <h4 class="l4">اشاره</h4></span> <p>مروزی از موسی بن جعفر، از پدر بزرگوارش، از جد گرامی‌اش علیهم‌السلام آورده که جابر بن عبدالله گفت: چون رسول‌الله صلی الله علیه و آله فاطمه را به عقد علی درآورد، عده‌ای از قریش خدمتش رسیده و عرض کردند: شما با مهریه مختصری دخترت را به ازدواج علی درآوردید. حضرت فرمود: من به ازدواج علی درنیاوردم،<br />«ولکن الله- عز و جل- زوجه لیله اسری بی عند سدرة المنتهی...» [207] .<br /><br />[ صفحه 121] <br /><br />- بلکه خداوند- عزوجل- آن شبی که به معراج برده شدم، نزد سدرة المنتهی این ازدواج را واقع ساخت.</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">بیان</h4></span> <p>انتساب مستقیم امر ازدواج علی و فاطمه علیهماالسلام به پروردگار، اشاره به عظمت این دو بزرگوار دارد، همان گونه که در آیات قبض روح، خداوند در جایی قبض را به خود نسبت داده و می‌فرماید:<br />(الله یتوفی الانفس حین موتها.) [208] .<br />- خداوند، هنگام مرگ ارواح را قبض می‌کند.<br />و در جای دیگر این امر را به ملک‌الموت نسبت داده و می‌فرماید:<br />(قل: یتوفاکم ملک الموت...) [209] .<br />- بگو، فرشته مرگ (جانها و ارواح) شما را قبض می‌کند...<br />و در جایی به یاوران ملک الموت نسبت داده و می‌فرماید:<br />(حتی اذا جائتهم رسلنا یتوفونهم...) [210] .<br />- تا هنگامی که فرستادگان ما به سوی آنها می‌آیند و (جانها و ارواح) آنها را قبض می‌کنند...<br />در واقع بنا به نص کتاب و سنت و شهود، خداوند با همه موجودات، و بلکه محیط بر همه اشیاء است، و هیچ امری واقع نمی‌شود مگر بالله. ازدواج این دو بزرگوار نیز یکی از این امور و از همین قبیل است، لذا اگر خداوند کاری را مستقیما به خود نسبت دهد، به جهت عظمت آن است.<br />و یا به تعبیر بالاتر باید گفت: حق تعالی با بندگان خاص خود و آنان که<br /><br />[ صفحه 122] <br /><br />جز خدا نمی‌بینند، این گونه سخن می‌گوید.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 06</h3></span> <span class="chapter"> <h4 class="l4">اشاره</h4></span> <p>ابان بن تغلب می‌گوید: امام باقر علیه‌السلام فرمود رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند:<br />«انما انا بشر مثلکم اتزوج فیکم و ازوجکم، الا فاطمه، فان تزویجها نزل من السماء.» [211] .<br />- من بشری مثل شما هستم، میان شما ازدواج می‌کنم و به شما زن می‌دهم، مگر فاطمه که تزویج وی از آسمان نازل شده است.</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">بیان</h4></span> <p>این بود قسمتی از احادیث درباره‌ی ازدواج آن بانوی بزرگ که باز بیانگر عظمت معنوی اوست.<br />البته روایات فراوان و مفصلی در این باب وارد شده که ما به خاطر اختصار تنها به چند روایت مذکور اکتفا نمودیم.<br /><br />[ صفحه 123] </p><span class="chapter"> <h2 class="l2">فضیلت امیرالمومنین علی بن ابی‌طالب شوهر فاطمه زهرا</h2></span> <span class="chapter"> <h3 class="l3">اشاره</h3></span> <p>هر چند سخن گفتن از فضیلت امیرالمومنین علیه‌السلام رساله خواهد و از توان جز معصوم خارج است، ولی به ناچار به لحاظ مناسبت موضوع رساله که درباره فضائل فاطمه‌ی زهرا علیهاالسلام است، مختصری از فضائل همسر بزرگوار او را ذکر می‌کنیم، تا شاهدی دیگر بر عظمت معنوی فاطمه علیهاالسلام باشد، که باید همسر چنین شخصیتی باشد.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 01</h3></span> <p>در کتاب الفردوس آمده است که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:<br />«لولا علی، لم یکن لفاطمة کفو.» [212] .<br />- اگر علی نبود، برای فاطمه کفو و همتایی نبود.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 02</h3></span> <p>رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم به فاطمه علیهاالسلام فرمود:<br />«ان الله اطلع الی الارض اطلاعه، فاختار منها رجلین: احدهما ابوک، و الاخر بعلک.» [213] .<br />- خداوند، عنایت خاص و اشرافی به زمین نمود و دو مرد را برگزید: یکی<br /><br />[ صفحه 124] <br /><br />پدرت، و دیگری شوهرت.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 03</h3></span> <span class="chapter"> <h4 class="l4">اشاره</h4></span> <p>ابن‌عباس می‌گوید رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: خداوند- تبارک و تعالی- از بالای آسمانهای هفتگانه‌اش میان من و علی بن ابی‌طالب عقد اخوت بست،و دخترم را به ازدواج او درآورد. تا اینکه می‌فرماید:<br />«و جعله لی وصیا و خلیفه، فعلی منی و انا منه، محبه محبی و مبغضه مبغضی، و ان الملائکه للتقرب الی الله بمحبته.» [214] .<br />- و او را وصی و جانشین من قرار داد، لذا علی از من و من از اویم، دوستدار او دوستدار من، و دشمن او دشمن من است، و ملائکه به وسیله محبت او به خدا نزدیکی می‌جویند.</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">بیان</h4></span> <p>جمله «علی منی و انا منه» اشاره به منزلت نورانیت و ولایت این دو بزرگوار است.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 04</h3></span> <p>در حدیثی از امام صادق علیه‌السلام منقول است که: خداوند متعال به رسولش وحی فرمود:<br />«قل لفاطمه: لا تعصی علیا، فانه ان غضب، غضبت لغضبه.» [215] .<br />- به فاطمه بگو: از علی نافرمانی مکن، زیرا اگر علی غضب کند، من به خاطر خشم و غضب او، خشمگین می‌شوم.<br /><br />[ صفحه 125] </p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 05</h3></span> <span class="chapter"> <h4 class="l4">اشاره</h4></span> <p>در روایتی آمده است که رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم به فاطمه علیهاالسلام فرمود:<br />«یا فاطمه، ان الله اعطانی فی علی سبع خصال، هو اول من ینشق عنه القبر معی، و هو اول من یقف معی علی الصراط، فیقول للنار: خذی ذا و ذری ذا، و اول من یکسی اذا کسیت، و اول من یقف معی علی یمین العرش، و اول من یقرع معی باب الجنة، و اول من یسکن معی علیین، و اول من یشرب معی من الرحیق المختوم (ختامه مشک، و فی ذلک فلیتنافس المتنافسون.) [216] .<br />- ای فاطمه، خداوند علی را با من در هفت خصلت همانند قرار داد:<br />1- او اولین کسی است که با من قبر او شکافته شده و از قبر خارج می‌گردد.<br />2- او اولین کسی است که با من بر صراط می‌ایستد و به آتش جهنم می‌گوید: این را بگیر و آن را رها کن.<br />3- او اولین کسی است که بعد از من (لباس کرامت) پوشانده می‌شود.<br />4- او اولین کسی است که با من در طرف راست عرش الهی می‌ایستد.<br />5- او اولین کسی است که با من در بهشت را می‌کوبد.<br />6- او اولین کسی است که با من ساکن علیین (و بالاترین جایگاه بهشت) می‌شود.<br />7- او اولین کسی است که با من از شراب مهمور می‌نوشد، که «مهر آن مشک است، و رغبت کنندگان باید برای تحصیل آن از همدیگر سبقت گیرند.»</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">بیان</h4></span> <p>بیانات هفتگانه این حدیث، جز قسمت چهارم «و اول من یقف معی علی یمین العرش» نیاز به توضیح ندارد و تنها این جمله احتیاج به بیان مختصری دارد<br /><br />[ صفحه 126] <br /><br />و آن اینکه:<br />اولا: عرش الهی- همان گونه که قبلا نیز اشاره شد- به تعبیر حدیث کافی [217] ، «علم» و «قدرت» پروردگار، و یا چنانکه از قرآن شریف استفاده می‌شود، مظاهر پروردگارند که پیاده شده و تجلی علم و قدرت الهی هستند. و قیامت نیز ظهور علم و قدرت و مظهری از مظاهر پروردگار است.<br />ثانیا: ظهور علم و قدرت و مظاهر الهی دو جهت دارند: جلالی و جمالی. که جهت جلالی، همان ظهور غضب الهی است به صور مختلف، و جهت جمالی، همان صفت عفو و رحمت و بخشایش پروردگار است، که از جهت جمالی به «یمین»، و از جهت جلالی به «یسار» تعبیر می‌شود.<br />بنابراین گویا معنای فرمایش رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم در این روایت این است که: من و علی در یمین عرش قرار داریم و صفت عفو و رحمت پروردگار را پیاده نموده و از گناهکاران شفاعت می‌کنیم.<br />این بود پاره‌ای از روایاتی که بر فضیلت علی علیه‌السلام دلالت داشت چنانکه روایت اول و دوم از فصل سیزدهم نیز به فضیلت دیگر آن حضرت اشاره داشت.<br />تعبیر «لو لم اخلق علیا، لما کان لفاطمة ابنتک کفو علی وجه الارض، آدم فمن دونه.» از روایت اول از همان فصل، اشاره به عظمت شخصیت معنوی آن دو بزرگوار-حتی بر انبیای گذشته- دارد، و نیز بیانگر آن است که معنویت فاطمه علیهاالسلام در حدی است که کسی جز شخصیت معنوی حضرت علی علیه‌السلام لیاقت همسری با وی را ندارد.<br />توضیح آن که: امیرالمومنین علیه‌السلام هر چند نبی نیست، ولی به حساب وصایت و وراثت از رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم، مقام ولایت و تمام جهات معنوی آن بزرگوار صلی الله علیه و آله و سلم را داراست و لذا از تمام انبیای گذشته علیهم‌السلام حتی از حضرت ابراهیم علیه‌السلام برتر<br /><br />[ صفحه 127] <br /><br />می‌باشد. و فاطمه‌ی زهرا علیهاالسلام نیز غیر از جهات انتصابی (نبوت و وصایت) تمام کمالات معنوی رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و علی علیه‌السلام را دارا می‌باشد (چنانکه مجموع روایات این رساله از آن جمله تعبیر «خلقها من نور عظمته...» در روایت چهارم فصل دوازدهم بیانگر آن است).<br />به لحاظ جهات فوق، فاطمه‌ی زهرا علیهاالسلام از انبیای گذشته «آدم فمن دونه» بالاتر، و کفو و در ردیف امیرالمومنین علیه‌السلام به حساب می‌آید.<br /><br />[ صفحه 129] </p><span class="chapter"> <h2 class="l2">چگونگی ازدواج فاطمه‌ی زهرا و علی</h2></span> <span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 01</h3></span> <p>جابر بن سمره می‌گوید: رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: جبرئیل به من گفت:<br />«یا محمد، العلی الاعلی، یقرء علیک السلام... و زوج فاطمه علیا و امرنی، فکنت الخاطب، والله تعالی الولی...» [218] .<br />- ای محمد، پروردگار بزرگ به تو سلام می‌رساند... و فاطمه را به ازدواج علی درآورد، و مرا امر نمود که این کار را بکنم، لذا من خطبه عقد را خواندم و خداوند متعال ولی و سرپرست بود...</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 02</h3></span> <p>در قسمتی از حدیث طولانی ام ایمن از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم نقل شده است که فرموده<br />«و عقد جبرئیل و میکائیل فی السماء نکاح علی و فاطمه، فکان جبرئیل المتکلم عن علی، و میکائیل الراد عنی.» [219] .<br />- عقد ازدواج علی و فاطمه را جبرئیل و میکائیل در آسمان بستند، جبرئیل از جانب علی سخن می‌گفت و میکائیل از جانب من پاسخ می‌داد.<br /><br />[ صفحه 130] </p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 03</h3></span> <p>ابن شهرآشوب می‌گوید: در بعضی از کتابها آمده که «راحیل» در بیت‌المعمور در میان جمعی ار اهل آسمانهای هفتگانه خطبه‌ی (ازدواج فاطمه با علی علیهماالسلام) را چنین خوانده:<br />«الحمد لله الاول قبل اولیه الاولین، الباقی بعد فناء العالمین، نحمده اذ جعلنا ملائکة روحانیین، و بربوبیته مذعنین و له علی ما انعم علینا شاکرین. حجبنا من الذنوب، و سترنا من العیوب، اسکننا فی السماوات، و قربنا الی السرادقات، و حجب عنا النهم للشهوات، و جعل نهمتنا و شهوتنا فی تقدیسه و تسبیحه. الباسط رحمته، الواهب نعمته. جل عن الحاد اهل الارض من المشرکین، و تعالی بعظمته عن افک المحلدین.»<br />- حمد برای خدایی که اول است قبل از اولیت اولین، و باقی است بعد از فنای عالمیان، او را حمد می‌کنیم چون ما را ملائکه روحانی قرار داد، و به ربوبیتش اقرار داریم، و او را به واسطه نعمتهایی که به ما عطا نمود شاکریم، ما را از گناهان محجوب نمود، و از عیوب پوشیده و محفوظ داشت، و مکانمان را در آسمانها قرار داد، و به پرده‌سرا نزدیکمان نمود، و میل به شهوات را از ما محجوب داشت، و میل ما را در تقدیس و تسبیح خود قرار داد، خدایی که رحمتش را گسترده و نعمتش را ارزانی است، منزه است از کفر مشرکین اهل زمین، و بلند مرتبه است به واسطه عظمتش از دروغ بستن بی‌دینان.<br />سپس بعد از گفتن کلامی چنین ادامه داد:<br />«اختار الملک الجبار، صفوه کرمه، و عبد عظمته، لامته سیده النساء، بنت خیر النبیین، و سید المرسلین، و امام المتقین، فوصل حبله بحبل رجل من اهله و صاحبه، المصدق دعوته، المبادر الی کلمته، علی الوصول بفاطمة البتول، ابنة الرسول.» [220] .<br /><br />[ صفحه 131] <br /><br />- خداوند جبار اختیار نمود برگزیده‌ی کرم و بنده‌ی عظمتش را، برای بنده خود و سیده زنان، دختر بهترین انبیاء، و سید مرسلین و امام متقین، پس خداوند ریسمان آن نبی را به ریسمان مردی از خانواده آن پیامبر و یاور او وصل نمود، کسی که دعوت او را تصدیق کرد، و برای اجرای سخنان او اقدام کرده، و او علی علیه‌السلام است، که به فاطمه بتول علیهاالسلام دختر رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم پیوند خورده است.<br />و نیز در روایت آمده که: جبرئیل از جانب خداوند متعال بعد از آن خطبه، این کلام خدای- عزوجل- را نقل کرده:<br />«الحمد ردائی، و العظمه کبریائی، والخلق کلهم عبیدی و امائی زوجت فاطمة امتی، من علی صفوتی، اشهدوا ملائکتی.» [221] .<br />- حمد ردای مخصوص من است، و عظمت، بزرگی و سیطره‌ی من است، و مخلوقات همگی بندگان و کنیزان من‌اند. به تزویج درآوردم فاطمه علیهاالسلام بنده‌ام را، برای برگزیده‌ام علی علیه‌السلام، ای ملائکه من شاهد باشید.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 04</h3></span> <p>مناقب از ابن‌مردویه نقل می‌کند که رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم به علی علیه‌السلام فرمود:<br />«تکلم خطیبا لنفسک.»<br />- خود، صیغه عقد را برای خود اجرا کن.<br />حضرت فرمود:<br />«الحمدلله الذی قرب من حامدیه، و دنا من سائلیه، و وعد الجنه من یتقیه، و انذر بالنار من یعصیه، نحمده علی قدیم احسانه و ایادیه، حمد من یعلم انه خالقه و باریه، و ممیته و محییه، و مسائله عن مساویه، و نستعینه و نستهدیه، و نومن به و نستکفیه، و نشهد ان لا اله الا الله وحده لا شریک له، شهاده تبلغه و ترضیه، و ان محمدا عبده و رسوله، صلی الله علیه و آله، صلاه تزلفه و تخطیه، و ترفعه و تصطفیه.»<br /><br />[ صفحه 132] <br /><br />- حمد برای خدایی است که به ستایشگران و درخواست کنندگان نزدیک است، و بهشت را به کسانی که تقوای او را پیشه کنند وعده داد، و گناهکارانش را با آتش جهنم بیم داد. او را بر احسانها و نعمتهای گذشته‌اش ستایش می‌کنیم، همانند کسی که می‌داند او خالق و آفریننده، و میراننده و زنده کننده‌ی اوست، و از بدیها و گناهانش بازخواست خواهد نمود، و از او یاری می‌طلبیم و از او هدایت می‌جوییم، و به او ایمان آورده، و از او می‌خواهیم که ما را کفایت کند، و گواهی می‌دهیم که معبودی جز خداوند نیست، که یگانه است و شریکی ندارد، آنچنان شهادتی که سزاوار او بوده و او را راضی نماید، و نیز شهادت می‌دهیم که حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم بنده و رسول اوست، و صلوات و درود خداوند بر او و آلش باد، چنان صلواتی که او را به حق نزدیک و بهره‌مند نماید،و مقام او را بالا برده و برگزیده نماید.<br />و در ادامه‌اش فرمود:<br />«و النکاح مما امر الله به و یرضاه، و اجتماعنا مما قدره الله و اذن فیه، و هذا رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم زوجنی ابنته فاطمه علی خمس مائة درهم، و قد رضیت. فاسالوه و اشهدوا.»<br />- و ازدواج از اموری است که خداوند بدان امر نموده و مورد رضای اوست، و پیوند ما از مقدرات الهی و از اموری است که خود اجازه داده است. و این رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم است که دخترش، فاطمه را با مهریه پانصد درهم به ازدواج من درآورد، و من راضی هستم، از او بپرسید و شاهد باشید.<br />و در حدیثی آمده است که رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:<br />«و قد زوجتک ابنتی فاطمه علی ما زوجک الرحمان، و قد رضیت بما رضی الله لها، فدونک اهلک، فانک احق بها منی.»<br />- دخترم فاطمه را با همان مهریه‌ای که خداوند رحمان به ازدواج تو درآورد، به همسری تو درآوردم، و راضی هستم به آنچه خداوند برای دخترم راضی<br /><br />[ صفحه 133] <br /><br />است، اینک همسرت در اختیار تو است. و تو از من به او سزاوارتر هستی.<br />و در روایتی منقول است که فرمود:<br />«فنعم الاخ انت، و نعم الختن انت، و نعم الصاحب انت، و کفاک برضی الله رضی.»<br />- تو خوب برادری هستی، تو خوب دامادی هستی، تو خوب همسری هستی، و برای رضایت و خوشنودی تو همین بس که خداوند راضی است.<br />سپس علی علیه‌السلام به جهت شکر خدای تعالی به سجده افتاد و عرض می‌کرد:<br />(رب، اوزعنی ان اشکر نعمتک التی انعمت علی) [222] .<br />- پروردگارا، شکر نعمتی را که به من عطا نمودی، به من الهام کن...<br />و پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: آمین. و چون سر از سجده برداشت، پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:<br />«بارک الله علیکما، و بارک فیکما، و اسعد جدکما، و جمع بینکما، و اخرج منکما الکثیر الطیب...» [223] .<br />خداوند بر شما (علی و فاطمه علیهماالسلام) مبارک گرداند، و در شما خیر و برکت قرار دهد، و شما را سعادتمند و خوشبخت کند، و میان شما انس و الفت قرار داده، و از شما (فرزندان و نسل) فراوان و پاکیزه خارج گرداند.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 05</h3></span> <p>در حدیثی آمده است که رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:<br />«اللهم، انهما احب خلقک الی فاحبهما، و بارک فی ذریتهما، و اجعل علیهما منک حافظا، و انی اعیذهما بک و ذریتهما من الشیطان الرجیم.» [224] .<br /><br />[ صفحه 134] <br /><br />- بارالها، این دو (علی و فاطمه علیهماالسلام) محبوبترین مخلوقات تو نزد من می‌باشند، پس تو نیز ایشان را مورد محبت قرار ده، و ذریه و نسل این دو را مبارک گردان، و آنها را در حفظ و حراست خود قرار ده. من این دو و فرزندان آنها را از شر شیطان رانده شده به پناه تو درمی‌آورم.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 06</h3></span> <p>در حدیثی است که حضرتش از خانه خارج شد و فرمود:<br />«طهرکما و طهر نسلکما، انا سلم لمن سالمکما، و حرب لمن حاربکما. استودعکما الله، و استخلفه علیکما.» [225] .<br />- خداوند شما و نسلتان را پاکیزه گرداند. من با هر کس با شما سر سازش و دوستی داشته باشد دوست، و با هر که با شما سر ستیز داشته باشد درستیزم. شما را به خدا می‌سپارم و او را بر شما جانشین قرار می‌دهم.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 07</h3></span> <p>در حدیثی منقول است: صبح روز بعد از ازدواج، حضرتش به خانه ایشان رفته و پس از سلام و اجازه ورود، داخل شد. سپس در ادامه‌ی روایت آمده است: حضرتش ایشان را دعا کرد و فرمود:<br />«اللهم، اجمع شملهما، و الف بین قلوبهما، و اجعلهما و ذریتهما من ورثه جنة النعیم، و ارزقهما ذریه طاهرة طیبة مبارکه، و اجعل فی ذریتهما البرکة، و اجعلهم ائمة یهدون بامرک الی طاعتک، و یامرون بما یرضیک.» [226] .<br />- خداوندا، امور پراکنده این دو را جمع بگردان، و میان دلهایشان انس و الفت قرار ده، و آنها و فرزندان و نسل ایشان را از وارثان بهشت (مخصوص)<br /><br />[ صفحه 135] <br /><br />«نعیم» نما، و به ایشان ذریه‌ای پاک و پاکیزه روزی کن، و در نسلشان برکت قرار ده، و آنها را امامانی قرار ده که به امر تو دیگران را به طاعت و فرمانبری از تو هدایت، و به آنچه که رضای تو در آن است امر می‌کنند.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 08</h3></span> <span class="chapter"> <h4 class="l4">اشاره</h4></span> <p>انس می‌گوید: خدمت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم بودم که وحی الهی او را از خود بیخود کرد، چون به هوش آمد به من فرمود: ای انس، آیا می‌دانی جبرئیل از جانب صاحب عرش (خدای تعالی) چه آورد؟ گفتم: خدا و رسولش بهتر می‌دانند. فرمود:<br />«امرنی ان ازوج فاطمه من علی.»<br />- مرا امر نمود که فاطمه را به ازدواج علی درآوردم.<br />تا اینکه رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم انس را فرستاد تا افرادی از مهاجر و انصار را دعوت کند. چون حاضر شدند، فرمود:<br />«الحمدلله المحمود بنعمته، المعبود بقدرته، المطاع (فی) سلطانه، المرهوب من عذابه، المرغوب الیه فیما عنده، النافذ امره فی ارضه و سمائه، الذی خلق الخق بقدرته، و میزهم بأحکامه، و اعزهم بدینه، و اکرمهم بنبیه محمد. ثم ان الله جعل المصاهرة نسبا لاحقا، و امراً مفترضا، و شج بها الارحام، و الزمها الانام، فقال تبارک اسمه و تعالی جده: (و هو الذی خلق من المآء بشراً، فجعله نسبا و صهرا، و کان ربک قدیراً.) [227] فامر الله یجری الی قضائه، و قضاوه یجری الی قدره، فلکل قضاء قدر، و لکل قدر اجل، ولکل اجل کتاب (یمحوالله ما یشاء و یثبت، و عنده أُم الکتاب.) [228] .<br />- حمد مختص خدایی است که به واسطه‌ی نعمتهایش ستایش و به واسطه‌ی قدرتش پرستش می‌شود، و همگی (در) سلطنتش از او اطاعت می‌کنند و از<br /><br />[ صفحه 136] <br /><br />عذابش بیم دارند، و به آنچه که نزد اوست علاقه دارند، خداوندی که امرش در زمین و آسمان نافذ است، کسی که مخلوقات را به قدرتش آفرید و با فرمانهای خود آنها را از یکدیگر جدا ساخت. و آنان را با دین خود سرافراز، و به واسطه‌ی پیغمبرش حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم گرامی داشت. اما بعد، به درستی که خداوند دامادی را نسبت لاحق (فامیلی که به انسان ملحق می‌شود) و امری واجب قرار داد و به واسطه آن ارحام را به هم پیوند داد. و آن را بر خلایق لازم نمود. لذا خدایی که نام او منزه و عظمت او بلند مرتبه است فرمود:«او کسی است که از آب (نطفه) انسان را آفرید و او را به دو قسم (پیوند:) یکی از سوی مرد و دیگری از سوی زن قرار داد و او قادر است» پس امر الهی به سوی قضای او جاری است و قضای او به سوی قدرش، بنابراین برای هر قضایی قدر است و برای هر قدری سرآمد و برای هر سرآمدی، کتابی که «خداوند آنچه را که بخواهد محو یا تثبیت می‌کند، و ام‌الکتاب در نزد اوست».<br />سپس در ادامه می‌فرماید:<br />«ثم انی اشهدکم انی قد زوجت فاطمه من علی، علی اربعمائه مثقال فضه ان رضی بذلک علی و کان غائبا قد بعثه رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم فی حاجة...» [229] .<br />- من شما را شاهد می‌گیرم که فاطمه را با مهریه چهار صد مثقال نقره به ازدواج علی درآوردم، اگر علی بدان راضی شود. و علی علیه‌السلام حاضر نبود، و رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم او را پی کاری فرستاده بود.</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">بیان</h4></span> <p>احادیث این فصل نیز شاهد دیگری بر عظمت معنوی آن بانوی بزرگ عالم انسانیت است، و هر کدام از بیانات روایات و تعابیر خطبات و دعاهای این فصل، به عظمت این دو بزرگوار اشاره دارد، که برشمردن یک یک و توضیح<br /><br />[ صفحه 137] <br /><br />آنها با اختصار این رساله مناسب نیست، لذا شایسته است خواننده محترم با دقت بیشتری به آن جملات نظر کند.<br />اما مساله خطبه خواندن حضرت حق سبحانه و یا «جبرئیل» و «میکائیل» و یا «راحیل» در آسمانها، گرچه در ابتدای نظر مشکل به نظر می‌رسد، ولی با دقت در بیانات فصل سیزدهم مشکلی باقی نمی‌ماند، ان‌شاءالله تعالی.<br /><br />[ صفحه 139] </p><span class="chapter"> <h2 class="l2">مهریه‌ی فاطمه‌ی زهرا</h2></span> <span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 01</h3></span> <p>در حدیث ابی‌العلا گذشت [230] که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم به ام‌ایمن فرمود:<br />«و لقد نحل الله طوبی فی مهر فاطمه علیهاالسلام، فجعلها فی منزل علی علیه‌السلام.»<br />- خداوند، درخت طوبی را به مهریه فاطمه علیهاالسلام درآورد، و آن را در منزل علی علیه‌السلام قرار داد.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 02</h3></span> <p>ابن‌عباس، از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم نقل می‌کند که حضرتش به علی علیه‌السلام فرمود:<br />«یا علی، ان الله زوجک فاطمه، و جعل صداقها الارض، فمن مشی علیها مبغضا لک، مشی حراما.» [231] .<br />- ای علی، خداوند فاطمه را به همسری تو درآورد، و زمین را مهریه وی قرار داد، لذا هر کس با بغض و عناد تو بر آن راه بود، به حرام راه رفته است.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 03</h3></span> <p>در حدیثی از امام صادق علیه‌السلام آمده است که فاطمه علیهاالسلام به رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم عرض کرد: مرا با مهریه ناچیز تزویج نمودی. رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: من تو را<br /><br />[ صفحه 140] <br /><br />تزویج نکردم، بلکه خداوند از آسمان تو را تزویج فرمود:<br />«و جعل مهرک خمس الدنیا، مادامت السماوات والارض.» [232] .<br />- و مهریه تو را یک پنجم دنیا قرار داد، تا زمانی که آسمانها و زمین باقی است.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 04</h3></span> <p>اسحاق بن عمار و ابوبصیر می‌گویند: امام صاقد علیه‌السلام فرمود:<br />«ان الله- تبارک و تعالی- امهر فاطمه علیهاالسلام ربع الدنیا، فربعها لها، و امهرها الجنة والنار، تدخل اعداءها النار، و تدخل اولیاءها الجنة، و هی الصدیقة الکبری، و علی معرفتها دارت القرون الاولی.» [233] .<br />- خداوند تبارک و تعالی، یک چهارم دنیا را مهریه فاطمه علیهاالسلام قرار داد، لذا یک چهارم آن، از آن اوست، و بهشت و جهنم را نیز مهریه او قرار داد،دشمنانش را به جهنم، و دوستانش را به بهشت می‌برد. وی صدیقه کبری است، و امتهای گذشته به معرفت و شناسایی او باقی بوده‌اند.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 05</h3></span> <span class="chapter"> <h4 class="l4">اشاره</h4></span> <p>در حدیثی منقول است که امام باقر علیه‌السلام فرمود:<br />«و جعلت نحلتها من علی خمس الدنیا و ثلث الجنة [234] ، و جعلت لها فی الارض اربعة انهار: الفرات، و نیل مصر، و نهروان، و نهر بلخ. فزوجها انت، یا محمد، بخمسمائة درهم تکون سنة لامتک.» [235] .<br /><br />[ صفحه 141] <br /><br />- مهریه فاطمه بر عهده علی، یک پنجم دنیا و یک سوم بهشت و در زمین نیز چهار رود: فرات، نیل مصر، نهروان و نهر بلخ قرار داده شده است، (اما) ای محمد، تو فاطمه را با پانصد درهم به ازدواج (علی علیه‌السلام) درآور، تا در میان امتت سنت شود.</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">بیان</h4></span> <p>احادیث این فصل نیز بخوبی بر فضیلت فاطمه علیهاالسلام دلالت دارد، و نیز از روایات این فصل روشن می‌شود که حضرتش با عظمت‌تر از آن است که مهریه او پانصد درهم باشد، بلکه تنها برای سنت شدن در میان امت، این مقدار قرار داده شده است.<br />اما جمله ای که باید بسیار در آن دقت شود ذیل حدیث چهارم است که می‌فرماید: «و علی معرفتها دارت القرون الاولی».<br />آیا منظور از قرون اولی، اهل قرون و اعصار اولی است، و یا تمام زمین و زمان شامل قرون اولی می‌شود؟ و نیز مراد از قرون، تنها از آدم علیه‌السلام تا خاتم صلی الله علیه و آله و سلم مراد است، و یا حتی قبل از آدم علیه‌السلام را نیز شامل می‌شود؟<br />باید توجه داشت: به هر معنا که باشد: بر معنویت و عظمت آن بانوی باعظمت عالم بشریت دلالت دارد.<br /><br />[ صفحه 143] </p><span class="chapter"> <h2 class="l2">زهد، ایثار، استجابت دعا و سایر کرامات فاطمه‌ی زهرا</h2></span> <span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 01</h3></span> <p>ابن علوان از امام صادق، از پدر بزرگوارش علیهماالسلام نقل می‌کند که فرمود:<br />«کان فراش علی و فاطمة حین دخلت علیه اهاب کبش، اذا أرادا أن یناما علیه، قلباه فناما علی صوفه.»<br />- هنگامی که فاطمه وارد خانه علی علیهماالسلام شد، زیرانداز آنها پوست گوسفندی بود، که وقتی می‌خواستند بخوابند، آن را به طرفی که دارای پشم بود، برگردانده و روی آن می‌خوابیدند.<br />و فرمود: متکای آن دو بزرگوار، پوستی بود که داخل آن لیف و پوشال خرما بود.<br />و نیز فرمود: مهریه فاطمه علیهاالسلام زره‌ای از آهن بود. [236] .<br /><br />[ صفحه 145] </p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 02</h3></span> <p>محمد بن قیس می‌گوید: پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم هر گاه از سفر باز می‌گشت، ابتدا به خانه فاطمه علیهاالسلام وارد می‌شد و مقدار زیادی در آنجا مکث می‌کرد.<br />یک بار که حضرتش به سفر رفت فاطمه علیهاالسلام برای قدوم پدر بزرگوار و شوهرش، خود را با دو خلخال نقره و گردنبند و دو گوشواره زینت کرده و پرده‌ای بر در منزل آویزان نمود. هنگامی که رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم از سفر بازگشت، (طبق معمول) به خانه وی وارد شد و اصحاب پشت در ایستادند، ولی به خاطر اینکه می‌دانستند حضرت زیاد مکث خواهد کرد، نمی‌دانستند بایستند یا بروند، ولی رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم در حالی که آثار غضب از صورت مبارکشان نمایان بود، (زود از خانه ایشان) خارج شد (و به مسجد رفت و) نزد منبر نشست.<br />فاطمه علیهاالسلام گمان کرد که این کار رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم به جهت دیدن دو خلخال و گردنبند و دو گوشواره و پرده است، لذا آنها را درآورد و خدمت رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم فرستاد و به حضرتش پیغام داد که: دخترت بر تو سلام می‌فرستد، و می‌گوید: اینها را در راه خدا انفاق کنید.<br />وقتی پیک خدمت حضرت رسید، (و پیغام حضرت را داد)، رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم سه بار فرمود:<br />«فعلت، فداها ابوها!»<br />- کاری که از او انتظار می‌رفت انجام داد، پدرش فدایش باد!<br />و در ادامه فرمود:<br />«لیست الدنیا من محمد و لا من آل‌محمد. و لو کانت الدنیا تعدل عند الله من الخیر جناح بعوضة ما اشقی فیها کافرا شربه ماء.»<br />- دنیا از آن محمد و آل‌محمد نیست، اگر دنیا در نزد خداوند به اندازه بال پشه‌ای ارزش داشت، هرگز به مقدار جرعه‌ی آبی به کافر نمی‌نوشانید.<br /><br />[ صفحه 146] <br /><br />سپس برخاست و به منزل فاطمه علیهاالسلام وارد شد. [237] .</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 03</h3></span> <p>جابر عبدالله انصاری می‌گوید: چند روزی برای رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم غذایی فراهم نشد، به حدی که گرسنگی بر ایشان فشار آورد، لذا به خانه‌های همسرانش سر زد و نزد هیچ کدام چیزی نیافت، و آخر نزد فاطمه علیهاالسلام آمد و فرمود: دختر عزیزم، من گرسنه‌ام. آیا چیزی داری که میل کنم؟ عرض کرد: نه والله، جان خود و برادرم به فدایت!<br />پس از آن که رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم از منزل خارج شد، کنیز فاطمه دو گرده نان و مقداری گوشت نزد ایشان فرستاد، و حضرت آن را گرفت و زیر کاسه‌ای نهاد و رویش را پوشاند و فرمود:<br />«والله، لاوثرن بها رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم علی نفسی و غیری، و کانوا محتاجین الی شبعه طعام.»<br />- به خدا قسم، در این غذا رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم را بر خود و دیگران مقدم خواهم داشت، در حالی که خود و اهل خانه‌شان حتی یک وعده غذای خود را نداشتند و بدان محتاج بودند.<br />لذا حسن و حسین علیهماالسلام را نزد رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم فرستاد و ایشان مراجعت نمود. فاطمه علیهاالسلام عرض کرد: خداوند چیزی به ما عطا فرمود، و من آن را برای شما نگاه داشته‌ام. حضرت فرمود: دختر عزیزم، آن را بیاور. فاطمه علیهاالسلام چون پوشش را برداشت، (با حیرت) دید پر از نان و گوشت است، فهمید که از جانب پروردگار است، لذا حمد و سپاس الهی بجا آورد و بر پدرش پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم صلوات فرستاد و غذا را آورد. چون چشم رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم به آن افتاد، پس از حمد الهی پرسید:<br /><br />[ صفحه 147] <br /><br />«من این لک هذا؟»<br />- این غذا، از کجا برای تو فراهم شده است؟<br />(قالت هو من عند الله. ان الله یرزق من یشاء بغیر حساب.) [238] .<br />عرض کرد: آن از جانب خداست، خداوند به هر کس که بخواهد بدون حساب روزی خواهد داد.<br />رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم کسی را فرستاد و علی علیه‌السلام را حاضر کرد، و آن بزرگوار و علی و فاطمه و حسن و حسین و تمام زنهای پیامبر از آن غذا خوردند و سیر شدند، و فاطمه علیهاالسلام می‌فرماید: ظرف غذا به حال خود باقی بود و به همه همسایه‌ها نیز از آن دادم، و<br />«جعل الله فیها برکه و خیرا کثیرا.» [239] .<br />- خداوند، در آن برکت و خیر فراوان قرار داد.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 04</h3></span> <p>ابوذر- رضوان الله تعالی علیه- می‌گوید: رسول‌الله صلی الله علیه و آله مرا فرستاد تا علی علیه‌السلام را بخوانم، به خانه ایشان آمدم و صدایش زدم، کسی جواب نداد، (و دیدم که) آسیاب حرکت می‌کند و کسی کنار آن نیست و آن را نمی‌گرداند. دوبار صدا زدم، وی بیرون آمد (تا اینکه به خدمت رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم رسیدیم، و) رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم متوجه علی علیه‌السلام شد و به گوش وی سخنی فرمود که من نفهمیدم.<br />گفتم: تعجب می‌کنم از آسیاب خانه علی علیه‌السلام که خود بخود می‌گردد.<br />حضرت فرمود:<br />«ان ابنتی فاطمه ملا الله قلبها و جوارحها ایمانا و یقینا.»<br /><br />[ صفحه 148] <br /><br />- خداوند، قلب و اعضا و جوارح دخترم فاطمه را از ایمان و یقین پر کرده است.<br />خداوند به ضعف و نحیفی او آگاه است، لذا او را کمک و کفایت می‌کند. مگر نمی‌دانی که خداوند ملائکه‌ای دارد که عهده‌دار کمک و معونت آل محمد صلی الله علیه و آله و سلم هستند؟! [240] .</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 05</h3></span> <span class="chapter"> <h4 class="l4">اشاره</h4></span> <p>شیخ طوسی در کتاب اختیار الرجال، از امام صادق علیه‌السلام و سلمان فارسی- رضوان الله تعالی علیه- نقل می‌کند: هنگامی که امیرالمومنین علیه‌السلام را از منزلش بیرون کشیدند، فاطمه علیهاالسلام خارج شد و به مزار (رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم) رفت و فرمود: دست از پسر عمویم بردارید، قسم به آنکه محمد را بحق مبعوث نمود، اگر او را رها نکنید، موهای سر خود را پریشان خواهم کرد، و پیراهن رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم را به سر خواهم گذاشت، و به پیشگاه الهی فریاد خواهم کشید. که ناقه‌ی صالح نزد خدا از بچه‌های من گرامی‌تر نبود.<br />سلمان می‌گوید: به خدا قسم، دیدم پایه‌ی دیوارهای مسجد از پایین برکنده شد و از زمین فاصله گرفت، به حدی که اگر کسی می‌خواست از زیر آن رد شود، می‌توانست.نزدیک حضرت رفتم و عرض کردم: ای سیده و خانم من، خداوند- تبارک و تعالی- پدرت را به عنوان رحمت (برای عالمیان) برانگیخت، شما نقمت مباشید. در این هنگام دیوارها به جای خود بازگشت، و غبار از زیر دیوار برخاست تا حدی که داخل بینی‌های ما گردید. [241] .<br /><br />[ صفحه 149] </p><span class="chapter"> <h4 class="l4">بیان</h4></span> <p>این بود بخشی از احادیثی که بر زهد و ایثار استجابت دعا و سایر کرامات آن بانوی بزرگوار علیهاالسلام دلالت می‌کرد، که ما به جهت اختصار و عدم گنجایش این کتاب، قسمتی را در متن آورده و به بعضی دیگر در پاورقی اشاره کردیم.<br /><br />[ صفحه 151] </p><span class="chapter"> <h2 class="l2">کلمات امیرالمؤمنین و فاطمه‌ی زهرا درباره‌ی یکدیگر</h2></span> <span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 01</h3></span> <p>اصبغ بن نباته می‌گوید از امیرالمومنین علیه‌السلام شنیدم که می‌فرمود:<br />«والله، لاتکلمن بکلام لا یتکلم به غیری الا کذاب، ورثت نبی الرحمه، و زوجتی خیر نساء الامه، و انا خیر الوصیین.» [242] .<br />- به خدا قسم، سخنی را می‌گویم که هیچ کس غیر از من به آن سخن لب نمی‌گشاید، مگر دروغگو: وراثت از پیامبر رحمت از آن من است، و همسر من بهترین زنان امت است، و من نیز بهترین اوصیا هستم.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 02</h3></span> <p>در حدیث سوید بن غفله آمده است که: چون علی علیه‌السلام چشمش به فاطمه علیهاالسلام افتاد، فرمود:<br />«بابی انت و امی.» [243] .<br />- پدر و مادرم فدایت!<br /><br />[ صفحه 152] </p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 03</h3></span> <p>در ابتدای وصیت فاطمه علیهاالسلام در ایام کسالتش به امیرالمومنین علیه‌السلام آمده است:<br />«یا ابن عم، ما عهدتنی کاذبه و لاخائنة، و لا خالفتک منذ عاشرتنی.»<br />- ای پسر عمو، هیچگاه مرا دروغگو و خیانتکار ندیدی، و از آن زمان که با من زندگی کردی، با تو مخالفت نکرده‌ام.<br />حضرت علی علیه‌السلام فرمود:<br />«معاذ الله، انت اعلم بالله و ابر و اتقی و اکرم و اشد خوفا من الله (من) ان اوبخک بمخالفتی...» [244] .<br />- پناه به خدا، تو عالم‌تر به خدا و نیکوکارتر و پرهیزگارتر و گرامی‌تر و خوف تو از خدا بیشتر از آن است که من تو را به نافرمانی از خود سرزنش کنم...</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 04</h3></span> <p>در حدیث تشریف فرمایی رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم در صبح زفاف به خانه علی علیه‌السلام آمده است: حضرت، از علی علیه‌السلام پرسید:<br />«کیف وجدت اهلک؟»<br />- همسرت را چگونه یافتی؟<br />عرض کرد:<br />«نعم العون علی طاعه الله!»<br />- خوب یاوری است بر طاعت و بندگی خدا.<br />و از فاطمه علیهاالسلام نیز همین سوال را پرسید، عرض کرد:<br />«خیر بعل» [245] .<br />- بهترین شوهر است.<br /><br />[ صفحه 153] </p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 05</h3></span> <span class="chapter"> <h4 class="l4">اشاره</h4></span> <p>در قسمتی از کلمات حضرت زهرا علیهاالسلام در بستر بیماری، آنگاه که زنان مهاجر و انصار به عیادت وی آمده بوند، آمده است:<br />«و ما نقموا من ابی الحسن، نقموا والله منه نکیر سیفه، و شده و طئه، و نکال وقعته، و تنمره فی ذات الله- عزوجل-» [246] .<br />- دشمنی با شخص ابی‌الحسن (امیرالمومنین علیه‌السلام) نداشتند، (بلکه) به خدا قسم از نهی و انکار شمشیرش و از شدت جنگ و کشتار، و از عقوبت ضربات پی در پی او، و از خشم او در ذات (و خشنودی) خداوند- عزوجل- به شدت ناراحت بودند.</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">بیان</h4></span> <p>این بود قسمتی کوتاه از کلمات این دو بزرگوار درباره یکدیگر. با آنکه کلمات خیلی کوتاه است، ولی معانی بلندی را در بردارد و به خصوص آن که بیانگر آن است که این دو بزرگوار چگونه به معنویت و مقام ولایت یکدیگر آشنا بودند که حضرت علی علیه‌السلام در مورد حضرت فاطمه علیهاالسلام تعبیر «خیر نسآء الامة»و یا «بابی انت و امی» و یا «انت اعلم و ابر...» و یا «نعم العون علی طاعه الله» را بکار می‌برد. و حضرت زهرا علیهاالسلام از ایشان به «خیر بعل» تعبیر می‌نماید.<br />کلمات [247] دیگر آن بانو درباره علی علیه‌السلام در ضمن خطبه و وصایای وی، و نیز کلمات علی علیه‌السلام بعد از وفات حضرتش خواهد آمد. ان‌شاءالله.<br /><br />[ صفحه 155] </p><span class="chapter"> <h2 class="l2">علاقه و نحوه‌ی رفتار امیرالمومنین و فاطمه‌ی زهرا با یکدیگر</h2></span> <span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 01</h3></span> <p>حدیث چهارم از فصل هجدهم این رساله بیانگر شدت علاقه‌ی آن دو بزرگوار است، مراجعه شود.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 02</h3></span> <p>در کتاب فضائل و روضه کافی است: (روزی) رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم به خانه علی علیه‌السلام وارد شد و دید که علی و فاطمه علیهاالسلام مشغول آسیاب کردن هستند، پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: کدام یک خسته‌تر هستید؟ علی علیه‌السلام عرض کرد: یا رسول‌الله، فاطمه.<br />حضرت به فاطمه فرمود: برخیز دختر عزیزم، وی برخاست و پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم جای او نشستند.<br />«فواساه فی طحن الحب.» [248] .<br />- علی علیه‌السلام را در آسیاب نمودن دانه (گندم یا جو یا غیره) یاری نمود.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 03</h3></span> <p>ابی‌سعید خدری می‌گوید: علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام که یک روز را با گرسنگی<br /><br />[ صفحه 156] <br /><br />به سر برده بود، (نزد فاطمه علیهاالسلام آمد) و پرسید: ای فاطمه، آیا نزد تو خوردنی هست تا رفع گرسنگی کنم؟ عرض کرد: خیر، قسم به آنکه پدرم را به نبوت و تو را به وصایت گرامی داشت، نزد من چیزی نیست، دو روز بود از غذایی که نزد ما بود، تو را بر خود و بر دو پسرم حسن و حسین مقدم می‌داشتم. حضرت فرمود: ای فاطمه: چرا به من نگفتی تا چیزی برای شما فراهم کنم. عرض کرد:<br />«یا اباالحسن، انی لاستحیی من الهی ان اکلف نفسک ما لاتقدر علیه.» [249] .<br />- ای اباالحسن، من از خدای خود شرم دارم که تو را در چیزی که توانش را نداری، به زحمت بیندازم...</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 04</h3></span> <p>در حدیثی آمده است که علی علیه‌السلام فرمود:<br />«فوالله، ما اغضبتها و لا اکرهتها علی امر، حتی قبضها الله- عزوجل-، و لا اغضبتنی و لا عصت لی امرا، و لقد کنت انظر الیها، فتنکشف عنی الهموم و الاحزان.» [250] .<br />- به خدا قسم، تا گرفته شدن روح او به وسیله خداوند- عزوجل- هرگز فاطمه را به غضب در نیاوردم، و او را بر کاری مجبور نکردم. و او نیز هرگز مرا به غضب در نیاورد و در هیچ امری از من نافرمانی نکرد. هرگاه به او نظر می‌کردم، غصه ها و ناراحتیهایم برطرف می‌شد.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 05</h3></span> <p>هشام بن سالم می‌گوید: امام صادق علیه‌السلام فرمود:<br />«کان امیرالمومنین علیه‌السلام یحتطب و یستقی و یکنس، و کانت فاطمه علیهاالسلام تطحن و<br /><br />[ صفحه 157] <br /><br />تعجن و تخبز.» [251] .<br />- امیرالمومنین علیه‌السلام هیزم می‌آورد و آب (از چاه) می‌کشید (و یا آب می‌آورد و جاروب می‌کرد، و فاطمه علیهاالسلام آسیاب می‌نمود و خمیر درست می‌کرد و نان می‌پخت.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 06</h3></span> <span class="chapter"> <h4 class="l4">اشاره</h4></span> <p>در حدیث منقول از روضه الواعظین آمده است که: علی به فاطمه علیهاالسلام فرمود:<br />«قد عز علی مفارقتک و تفقدک، الا انه امر لابد منه، والله جددت علی مصیبه رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم، و قد عظمت وفاتک و فقدک، فانا لله و انا الیه راجعون من مصیبة ما افجعها و المها و أمضها و احزنها، هذه والله مصیبه لا عزاء لها، و رزیه لا خلف لها.» [252] .<br /><br />[ صفحه 158] <br /><br />- جدایی و فقدان تو بر من بسیار سخت و ناگوار است، ولی چه می‌شود کرد که از مرگ چاره‌ای نیست. به خدا سوگند، مصیبت رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم را بر من تازه کردی، وفات و از دست دادن تو بر من سخت است، انا لله و انا الیه راجعون از مصیبتی که چه دردناک و ناراحت کننده و مولم و محزون کننده است! به خدا قسم، این مصیبتی است که صبری در آن نیست و نظیر ندارد.</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">بیان</h4></span> <p>با توجه به علم و مقام و معنویتی که هر یک از این دو بزرگوار دارند، نمی‌توان تصور کرد که علاقه‌ی آنها به یکدیگر به خاطر محض ثواب اخروی و یا علاقه زن و شوهری و امور مادی و دنیوی باشد، بلکه با توجه به روایات این فصل، به خصوص روایت اول و چهارم و ششم و نیز روایات فصول قبلی، به خوبی روشن می‌گردد که علاقه‌ی ایشان نسبت به یکدیگر، به خاطر جهات معنوی بوده و به تعبیر حضرت علی علیه‌السلام، فاطمه علیهاالسلام «نعم العون علی طاعه الله» بوده است.<br /><br />[ صفحه 159] </p><span class="chapter"> <h2 class="l2">عبادت، بعضی دعاها، تسبیح و نقش انگشتری فاطمه‌ی زهرا</h2></span> <span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 01</h3></span> <p>در قسمتی از حدیث ابن‌عباس از رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم آمده است که فرمود:<br />«و اما ابنتی فاطمه، فانها سیده نساء العالمین، من الاولین و الاخرین... متی قامت فی محرابها بین یدی ربها-جل جلاله-، زهر نورها لملائکة السماء، کما یزهر نور الکواکب لأهل الارض، و یقول الله- عز و جل- لملائکة: یا ملائکتی، انظروا الی امتی فاطمه، سیده امائی قائمه بین یدی، ترتعد فرائصها من خیفتی، و قد اقبلت بقلبها علی عبادتی، اشهدکم انی قد آمنت شیعتها من النار...» [253] .<br />- و اما دخترم فاطمه، سیده و سرور زنان عالم، از اولین و آخرین آنهاست... هرگاه که در محراب عبادت در پیشگاه پروردگارش- جل جلاله- قرار می‌گیرد، نورش برای ملائکه آسمان می‌درخشید، چنانکه نور ستارگان برای اهل زمین تلألؤ می‌کند، و خداوند- عزوجل- به ملائکه می‌فرماید: ای ملائکه من، به کنیزم فاطمه، سیده کنیزانم تماشا کنید، که چگونه در پیشگاهم ایستاده، و از ترس من بدنش به لرزه و اضطراب درآمده، و با دل به عبادت من رو آورده، شما را شاهد می‌گیرم که شیعیانش را از آتش ایمن ساختم...<br /><br />[ صفحه 160] </p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 02</h3></span> <p>عباده‌ی کلبی از امام صادق، از پدر بزرگوارش، از امام سجاد، از فاطمه صغری، از امام حسین نقل می‌کند که امام حسن علیهم‌السلام فرمود:<br />«رایت امی فاطمة علیهاالسلام قامت فی محرابها لیله جمعتها، فلم تزل راکعة ساجده، حتی اتضح عمود الصبح، و سمعتها تدعو للمومنین والمومنات و تسمیهم و تکثر الدعاء لهم، و لا تدعو لنفسه بشی ء».<br />- شب جمعه‌ای مادرم فاطمه علیهاالسلام را دیدیم که در محراب عبادتش ایستاده و تا سپیده‌ی صبح پیوسته در رکوع و سجود بود، و می‌شنیدم که برای مؤمنین و مومنات دعا می‌نمود و نام آنها را می‌برد و برای آنها بسیار دعا می‌کرد، ولی برای خود هیچ دعا نمی‌نمود.<br />گفتم: ای مادر، چرا همان گونه که برای دیگران دعا می‌کنی، برای خود دعا نمی‌نمایی؟ فرمود:<br />«یا بنی، الجار ثم الدار.» [254] .<br />- فرزندم، اول همسایه، سپس خانه.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 03</h3></span> <p>در حدیث عبدالله بن سلمان فارسی به نقل از پدرش منقول است که می‌گوید: به فاطمه علیهاالسلام عرض کرد: ای سیده من، آن کلام را (که رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم به شما تعلیم نمود و صبح و شام می‌خوانید) به من تعلیم نمایید. فرمود: اگر دوست داری تا زمانی که در دار دنیا زندگی می‌کنی، ناراحتی تب به تو نرسد، بر این (حرز) مواظبت کن.<br />سلمان می‌گوید: حضرت فاطمه علیهاالسلام آن حرز را به من تعلیم نموده و فرمود:<br />«بسم الله الرحمن الرحیم، بسم الله النور، بسم الله نور النور، بسم الله نور علی<br /><br />[ صفحه 161] <br /><br />نور، بسم الله الذی هو مدبر الامور، بسم الله الذی خلق النور من النور، الحمدلله الذی خلق النور من النور، و انزل النور علی الطور، فی کتاب مسطور، فی رق منشور، بقدر مقدور، علی نبی محبور، الحمدلله الذی هو بالعز مذکور، و بالفخر مشهور، و علی السراء والضراء مشکور. و صلی الله علی سیدنا محمد و آله الطاهرین.» [255] .<br />- به نام خداوند رحمت گستر مهربان، به نام خداوندی است که نور است، به نام خدایی که نور نور است. به نام خدایی که نور بر بالای نور است، به نام خدایی که تدبیر کننده امور است، به نام خدایی که نور را از نور خلق کرد، ستایش برای خدایی است که نور را از نور آفرید و نور را بر (کوه) طور، در کتابی نوشته شده، در ورقی باز، در اندازه‌ای معین، برای پیامبری مسرور، نازل نمود. ستایش برای خدایی است که به عزت یاد شده و به فخر مشهور است، هم او که در راحتیها و سختیها مورد سپاس می‌باشد. و درود و رحمت خداوند بر سرور ما محمد و خاندان پاکیزه‌ی او باد!</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 04</h3></span> <p>سوید بن غفله می‌گوید: علی علیه‌السلام به شدت (گرسنگی و یا تنگدستی) مبتلی شده بود، فاطمه علیهاالسلام خدمت رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم آمد و در خانه را کوبید. حضرت فرمود:<br />«اسمع حس حبیبی بالباب.»<br />- صدای پای محبوبم (فاطمه) را از پشت در می‌شنوم.<br />ای ام‌ایمن، برخیز و نگاه کن. ام ایمن در را به روی فاطمه گشود، وی وارد شد، حضرت فرمود: هیچ وقت در این ساعت نمی‌آمدی. فاطمه عرض کرد:<br />«یا رسول‌الله، صلی الله علیه و آله و سلم ما طعام الملائکه عند ربنا؟»<br /><br />[ صفحه 162] <br /><br />- ای رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم غذای ملائکه، نزد پروردگارمان چیست؟<br />فرمود: «التحمید.»<br />- ستایش خدا.<br />عرض کرد: غذای ما چیست؟<br />رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:<br />«والذی نفسی بیده، ما اقتبس فی آل‌محمد شهرا نارا.»<br />- قسم به آنکه جانم به دست اوست، یک ماه است در میان آل‌محمد پاره آتش (جهت پختی نان و غذا) نمی‌بینم.<br />پنج کلام به تو تعلیم می‌دهم که جبرئیل علیه‌السلام به من تعلیم نمود. عرض کرد: یا رسول‌الله، آن پنج کلام چیست؟ فرمود:<br />«یا رب الاولین و الاخرین، یا ذا القوه المتین، و یا راحم المساکین، و یا ارحم الراحمین.»<br />- ای پروردگار اولین و آخرین، ای صاحب نیروی متین و محکم، و ای رحم کننده بر مساکین، و ای رحیمترین رحم‌کنندگان.<br />فاطمه علیهاالسلام برگشت. چون علی علیه‌السلام وی را دید، فرمود: پدر و مادرم فدایت، با خود چه آوردی، ای فاطمه؟ عرض کرد:<br />«ذهبت للدنیا و جئت للاخره.»<br />- برای دنیا رفتم، و برای آخرت آمدم.<br />علی علیه‌السلام فرمود:<br />«خیر امامک، خیر امامک.» [256] .<br />- پیش رویت خیر است، پیش رویت خیر است.<br /><br />[ صفحه 163] </p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 05</h3></span> <p>در روایتی آمده است که امام باقر علیه‌السلام فرمود:<br />«ماعبدالله بشی‌ء من التمجید أفضل من تسبیح فاطمة علیهاالسلام، و لو کان شی‌ء افضل منه، لنحله رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم.» [257] .<br />- خداوند، به ثنایی با فضیلت‌تر از تسبیح فاطمه علیهاالسلام عبادت نشده است. و اگر چیزی افضل از آن بود، رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم به فاطمه هدیه می‌نمود.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 06</h3></span> <p>در حدیثی منقول است: رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم به جای فرستادن خادمی که فاطمه علیهاالسلام درخواست کرده بود تا او را در کارهایش یاری کند، تسبیح مخصوص را به او و امیرالمومنین علیهماالسلام تعلیم نمود و فرمود:<br />«افلا اعلمکما ما هو خیر لکما من الخادم؟»<br />- آیا به شما (علی و فاطمه علیهماالسلام) نیاموزم چیزی را که برای شما بهتر از خادم است؟<br />چون خواستید بخوابید، سی و سه بار «سبحان‌الله»، و سی سه بار «الحمدلله»، و سی و چهار بار «الله‌اکبر» بگویید.<br />در ادامه حدیث آمد: فاطمه علیهاالسلام، سه مرتبه عرض کرد:<br />«رضیت عن الله و رسوله.» [258] .<br />- از خدا و رسولش راضی شدم.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 07</h3></span> <p>در حدیث دیگری نیز رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم این تسبیح را در عوض خادم به<br /><br />[ صفحه 164] <br /><br />فاطمه علیهاالسلام تعلیم نمود و سپس فرمود: اینها در گفتار صد مرتبه است، (ولی) در میزان (اعمال)، هزار حسنه می‌شود. ای فاطمه، اگر این تسبیح را صبح هر روز بگویی،<br />«کفاک الله ما اهمک من امر الدنیا و الاخره.» [259] .<br />- خداوند، امور لازم دنیوی و اخروی تو را کفایت می‌کند.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 08</h3></span> <span class="chapter"> <h4 class="l4">اشاره</h4></span> <p>در کتاب مصباح کفعمی‌آمده است:... نقش انگشتری فاطمه علیهاالسلام این بود: «امن المتوکلون.»<br />- توکل کنندگان بر خدا ایمن هستند. [260] .</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">بیان</h4></span> <p>این بود بخشی از بیانات احادیث درباره عبادت و دعا و تسبیح آن حضرت علیهاالسلام، بخش دیگر از دعاها و تسبیحات آن حضرت نیز در فصل بیست و سوم خواهد آمد.<br />اما اینکه چگونه احادیث این فصل بر فضیلت معنوی آن حضرت دلالت دارد؟ باید گفت که دلالت حدیث اول و دوم روشن است، و رد ابتدای حدیث سوم نیز مطلبی هست که بیانگر عظمت وی است که به دلیل طولانی بودن از ذکر آن خودداری شد. علاوه بر آنکه، توجه به معانی این حرز و ملاحظه‌ی ماورای لفظ آن، کار هر کس نیست و تنها از عهده‌ی معصومی چون فاطمه علیهاالسلام بر می‌آید که حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلم به وی تعلیم نموده است.<br />در حدیث چهارم نیز، جمله «ذهبت للدنیا و جئت للاخره» مبین عظمت<br /><br />[ صفحه 165] <br /><br />معنوی آن بانوی بزرگ است.<br />و جمله‌ی «رضیت عن الله و رسوله» در احادیث تسبیح نیز کلامی نیست که از هر کس صادر شود. [261] .<br /><br />[ صفحه 167] </p><span class="chapter"> <h2 class="l2">گریه و شکایت فاطمه‌ی زهرا از امت بعد از رحلت پیامبر اکرم</h2></span> <span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 01</h3></span> <p>عمرو بن دینار می‌گوید: امام باقر علیه‌السلام فرمود:<br />«ما رویت فاطمه علیهاالسلام ضاحکه قط منذ قبض رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم حتی قبضت.» [262] .<br />- هرگز فاطمه علیهاالسلام بعد از رحلت رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم خندان دیده نشد تا اینکه خود رحلت نمود.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 02</h3></span> <p>محمد بن سهیل بحرانی از امام صادق علیه‌السلام نقل می‌کند که فرمود: زیاد گریه کنندگان، پنج تن هستند: آدم، یعقوب، یوسف، فاطمه دختر محمد، و علی بن الحسین علیهم‌السلام. تا اینکه می‌فرماید:<br />«و اما فاطمه فبکت علی رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم حتی تاذی به اهل المدینه، فقالوا لها: قد آذیتنا بکثرة بکائک...» [263] .<br />- و اما فاطمه، به حدی بر رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم گریه نمود که اهل مدینه نارحت شده و به او گفتند: ما را با گریه زیاد خود آزار می‌دهی...<br /><br />[ صفحه 168] </p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 03</h3></span> <p>در قسمتی از حدیث ابن‌عباس از رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم آمده است که فرمود:<br />«کانی بفاطمه بنتی و قد ظلمت بعدی، و هی تنادی: یا ابتاه، فلا یعینها احد من امتی.»<br />- گویا فاطمه دخترم را می‌بینم که بعد از من، به او ستم شده و ندا می‌کند: ای پدر، و کسی از امتم او را کمک نمی‌کند.<br />چون فاطمه علیهاالسلام این کلام را شنید، گریست رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: دختر عزیزم، گریه مکن. عرض کرد: من، برای ستمهایی که بعد از شما می‌بینم، گریه نمی‌کنم،<br />«ولکنی ابکی لفراقک، یا رسول‌الله.» [264] .<br />- یا رسول‌الله، بلکه گریه من برای دوری شماست.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 04</h3></span> <p>در کتاب مناقب آمده است: ام سلمه خدمت فاطمه علیهاالسلام رسید و پرسید:<br />«کیف اصبحت عن لیلتک یا بنت رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم»<br />- چگونه شب را صبح کرد ای دختر رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم؟<br />فرمود:<br />«اصبحت بین کمد و کرب فقد النبی و ظلم الوصی، هتک والله حجابه، من اصبحت امامته مقبضة (مقتضبه) علی غیر ما شرع الله فی التنزیل، و سنها النبی صلی الله علیه و آله و سلم فی التأویل ولکنها احقاد بدریه و ترات احدیه...» [265] .<br />- صبح کردم در میان حزن شدید و غم و اندوه از دست دادن پیامبر و ستم به وصی او. به خدا سوگند پرده‌ی وصایت دریده شد، کسی که امامتش برخلاف آنچه<br /><br />[ صفحه 169] <br /><br />که خداوند در قرآن مقرر فرموده و رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم در تأویل قرآن بیان نموده بود، غضب شد. ولیکن این کار از روی کینه‌های باقی مانده از جنگ بدر، و خونخواهی کشته‌های جنگ احد بود.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 05</h3></span> <p>در روایت طولانی ابن‌عباس از رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم درباره‌ی ستمهایی که به اهل بیتش می‌رود، آمده است:<br />«و انی لما رایتها ذکرت ما یصنع بها بعدی، کانی بها و قد دخل الذل بیتها، و انتهکت حرمتها، و غصبت حقها، و منعت ارثها، و کسر جنبها، و اسقطت جنینها، و هی تنادی: یا محمداه، فلا تجاب، و تستغیث فلا تغاث، فلا تزال بعدی محزونه، مکروبة، باکیة، تتذکر انقطاع الوحی عن بیتها مره، و تتذکر فراقی اخری، و تستوحش اذا جنها اللیل لفقد صوتی الذی کانت تستمع الیه اذا تهجدت بالقرآن، ثم تری نفسها ذلیله عبد ان کانت فی ایام ابیها عزیزه...» [266] .<br />- من هر وقت فاطمه را می‌بینم، مصیبتهایی را که بعد از من بسر او می‌آید به یاد می‌آورم، گویا او را می‌بینم در حالی که ذلت و خواری به خانه‌اش راه یافته،و حرمت و احترام او شکسته شده، و حقش غصب شده، و از تصرف در ارثش منع گردیده، و پهلویش شکسته، و فرزندش سقط شده، و فریاد یا محمداه برمی‌آورد و کسی جوابش را نمی‌دهد، و کمک می‌طلبد و کسی یاریش نمی‌کند، لذا بعد از من همواره محزون و اندوهناک و گریان است، گاهی منقطع شدن وحی از خانه‌اش را به یاد می‌آورد و گاهی فراق و دوری مرا. و هنگامی که شب می‌شود وحشت او را فرامی‌گیرد، زیرا صدای مرا که در تهجد به قرآن می‌شنید، نمی‌شنود. سپس خود را بعد از عزت ایام زندگانی پدرش ذلیل می‌بیند...<br /><br />[ صفحه 170] </p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 06</h3></span> <p>عبدالله بن حسن از مادرش فاطمه بنت الحسین علیه‌السلام نقل می‌کند که فرمود: هنگامی که کسالت فاطمه دختر رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم شدت گرفت و بر وی غلبه کرد، زنان مهاجر و انصار خدمتش جمع شده و عرض کردند: ای دختر رسول‌الله، چگونه صبح کردی از این بیماری؟ حضرتش فرمود:<br />«اصبحت والله عائفه لدنیاکم، قالیه لرجالکم...» [267] .<br />- به خدا قسم، صبح کردم در حالی که از دنیای شما بیزارم و بر مردان شما خشمگین...<br />تا آخر بیانات شیوای آن حضرت که همه شکایت از انحرافات بعد از رسالت، و تنبهاتی است برای امت.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 07</h3></span> <span class="chapter"> <h4 class="l4">اشاره</h4></span> <p>در کتاب خرائج آمده است: امام صادق علیه‌السلام فرمود: فاطمه بعد از رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم هفتاد و پنج روز در دنیا ماند. و حزن و اندوه شدیدی بخاطر دوری پدر بزرگوار به او روی آورده بود. جبرئیل خدمتش می‌رسید و او را تسکین داده و از پدرش و جایگاه وی در بهشت خبر می‌داد و از آنچه بعد از او برای ذریه‌اش پیش می‌آید، آگاه می‌کرد. و علی علیه‌السلام آن را می‌نوشت. [268] .</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">بیان</h4></span> <p>غرض از ذکر این روایات، آن است که ما گریه و حزن فاطمه علیهاالسلام را مانند<br /><br />[ صفحه 171] <br /><br />اندوه و گریه خود در فقدان پدر و یا عزیز دیگر به حساب نیاوریم، که این با شأن و منزلت و لایی‌ای که تاکنون در این رساله از زبان احادیث نسبت به آن حضرت ذکر شد، منافات دارد.<br />بلکه گریه و حزن وی اولا در فراق رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم و به حساب مقام رسالت و منزلت الهی آن حضرت بود.<br />و ثانیا به خاطر از دست رفتن زحمات وی و ضایع شدن فرمایشات او در باره‌ی مقام وصایت و امامت بود، چنانکه مجموع احادیث این فصل، خصوصا بیانات مفصل حدیث ششم بر آن دلالت دارد. بلکه تمام جملات خطبه غرای وی بیانگر این است که غم و غصه و گریه او به خاطر پامال شدن زحمات رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و احکام الهی بوده است، و حتی محاجه‌اش درباره‌ی غصب فدک و نیز سخن وی با امیرالمومنین علیه‌السلام بدین خاطر بوده، آنجا که عرض کرد:<br />«اشتملت شمله الجنین، و قعدت حجرة الظنین...» [269] .<br />- چگونه است که مانند جنین در رحم مادر پرده‌نشین شده، و چون کودک خانه‌نشین گشته‌ای؟<br />البته این کلام ایهام اعتراض نسبت به خانه‌نشینی حضرت دارد، ولی با توجه به مقام عصمت فاطمه‌ی زهرا علیهاالسلام و شناختی که وی نسبت به مقام ولایت امیرالمومنین علیه‌السلام داشت، این جمله «اعتراض» نیست، بلکه در واقع «استفسار» است که چگونه شما که در میدانهای کارزار چنین و چنان بودی، این گونه خانه‌نشین گشتی؟ لذا هنگامی که پاسخ شنید، عرض کرد:<br />«حسبی الله».<br />- خداوند، مرا بس است.<br />مضافا بر اینکه، اگر «ظلم» بد است، «انظلام» نیز بد است، لذا علی علیه‌السلام<br /><br />[ صفحه 172] <br /><br />مأموریت دارد برای حفظ دین الهی چنان باشد، ولی فاطمه علیهاالسلام در این موقعیت حساس این وظیفه را برای خود نمی‌بیند که بعد از آن همه جسارتها به خود و شوهرش و غصب فدک سکوت کند و سخن نگوید، از این روی آن بیانات شیوا را می‌فرماید، چنانکه وظیفه‌ی دیگران غیر از علی علیه‌السلام نیز همین بود.<br /><br />[ صفحه 173] </p><span class="chapter"> <h2 class="l2">فرزندان و تربیت شدگان فاطمه‌ی زهرا</h2></span> <span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 01</h3></span> <p>در بخشی از حدیثی که حسن و شاء از امام رضا علیه‌السلام نقل کرده، آمده است: حضرت به زید بن موسی فرمود: ای زید، گفتار بقالهای کوفه تو را مغرور نموده که می‌گویند:<br />«ان فاطمه احصنت فرجها، فحرم الله ذریتها علی النار.<br />- فاطمه، خود را از ناروایی حفظ کرد، لذا خداوند فرزندان وی را بر آتش حرام نمود.<br />بعد حضرت در رد این سخن فرمود:<br />«والله ما ذلک الا للحسن والحسین و ولد بطنها خاصة.»<br />به خدا قسم، این جز برای حسن و حسین و اولا بلافصل وی نیست.<br />لذا امکان ندارد که موسی بن جعفر علیهماالسلام اطاعت پروردگار بکند، و روز روزه بگیرد و شب را با عبادت بسر ببرد، و تو معصیت خدا را بکنی آنگاه روز قیامت هر دو به یک نحو (در حضور پروردگار) حاضر شده و تو در پیشگاه خداوند- عزوجل- عزیرتر از او باشی؟!... [270] .<br /><br />[ صفحه 174] </p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 02</h3></span> <p>حماد بن عثمان می‌گوید: به حضرت صادق علیه‌السلام عرض کردم: فدایت شوم، فرمایش رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم که فرمود:<br />«ان فاطمه احصنت فرجها، فحرم الله ذریتها علی النار.»<br />چه معنایی دارد؟ حضرت فرمود:<br />«المعتقون من النار هم ولد بطنها: الحسن والحسین و زینب و ام کلثوم.» [271] .<br />- آزاد شدگان از آتش، تنها فرزندان بلا فصل اویند، یعنی: حسن و حسین و زینب و ام کلثوم علیهم‌السلام.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 03</h3></span> <p>در مناقب ابن شهرآشوب آمده است: امام حسن علیه‌السلام، در حالی که فاطمه علیهاالسلام دوازده ساله بود، متولد شد، و فرزندان ایشان عبارت بودند از حسن و حسین و محسن و زینب و ام کلثوم، و در معارف قتیبی درباره‌ی محسن آمده است:<br />«ان محسنا فسد من زخم قنفذ العدوی.» [272] .<br />- خلقت محسن (در شکم مادر)، به واسطه‌ی ضربه‌ی سخت پرت کردن قنفذ عدوی ناتمام ماند.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 04</h3></span> <p>ابوبصیر می‌گوید: حضرت صادق به نقل از پدران بزرگوارش علیهم‌السلام فرمود که امیرالمومنین علیه‌السلام فرمود:<br />«ان اسقاطکم اذا لقوکم یوم القیامه و لم تسموهم، یقول السقط لابیه: الا<br /><br />[ صفحه 175] <br /><br />سمیتنی. و قد سمی رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم محسنا قبل ان یولد.» [273] .<br />- فرزندان سقط شده شما که برای آنها نام نگذاشته‌اید در روز قیامت به شما اعتراض می‌کنند و می‌گویند: چرا بر ما نام ننهادید. و رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم محسن را پیش از تولد نامگذاری کرده بودند.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 05</h3></span> <p>در روایت آمده است که سلمان- رضوان الله علیه- فرمود: فاطمه علیهاالسلام نشسته بود و با آسیابی که در کنارش بود، جو آرد می‌کرد، و این در حالی بود که از دسته‌ی آسیاب خون سرازیر بود و حسین علیه‌السلام هم از گرسنگی ناله می‌کرد. عرض کردم: ای دختر رسول‌الله، با وجود فضه، چرا دستهایت مجروح شده است؟ فرمود:<br />«اوصانی رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم ان تکون الخدمة لها یوما، فکان امس یوم خدمتها...» [274] .<br />- رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم به من سفارش نموده که یک روز انجام کار خانه با او باشد (و یک روز از آن من)، و دیروز نوبت او بود...</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 06</h3></span> <p>در مصباح کفعمی‌آمده است:<br />«و کان.. بوابها فضه امتها.» [275] .<br />- دربان و خدمتکار فاطمه علیهاالسلام، کنیزش فضه بود.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 07</h3></span> <p>ابو القاسم قشیری به نقل از کسی حکایت می‌کند که فضه را در راه مکه<br /><br />[ صفحه 176] <br /><br />ملاقات نمودم و هر چه با وی گفتگو کردم، جز با آیه‌ی قرآن جواب نشنیدم، تا اینکه سرانجام با فرزندان او ملاقات کردم و از آنان پرسیدم که این زن کیست؟ گفتند: این مادر ما، کنیز زهرا علیهاالسلام است، که بیست سال است با هیچ کس جز با قرآن سخن نگفته است. [276] .<br /><br />[ صفحه 177] </p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 08</h3></span> <p>در حدیثی طولانی [277] نقل شده است: ورقه بن عبدالله ازدی، فضه را در مکه ملاقات می‌کند، و از اظهار اخلاص وی به خاندان عصمت، او را می‌شناسد، و از حالات حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلام بعد از رحلت پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم از او می‌پرسد، فضه مفصلا حالات آن حضرت را نقل می‌کند، که مناسب است تمام این حدیث شریف دیده شود.<br /><br />[ صفحه 178] <br /><br />هر چند مرحوم مجلسی می‌فرماید: این حدیث را در بعضی از کتابها یافته‌ام و از کتاب روایی مورد اعتمادی اخذ نکرده‌ام، ولی اگر با دقت ملاحظه شود، این حدیث تفصیل مجملات احادیثی است که درباره‌ی حالات فاطمه‌ی زهرا علیهاالسلام بعد از رحلت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم نقل شده است. [278] .</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 09</h3></span> <span class="chapter"> <h4 class="l4">اشاره</h4></span> <p>علی بن معمر می‌گوید: چون فاطمه علیهاالسلام از دنیا رحلت نمود، ام ایمن به مکه رفت و گفت: بعد از فاطمه علیهاالسلام توان دیدن مدینه را ندارم، به جحفه که رسید، تشنگی شدیدی بر او چیره شد به حدی که ترسید تلف شود، لذا چشمهای خود را به طرف آسمان گشود و عرض کرد: پروردگارا، مرا تشنه می‌گذاری با آنکه من خادمه‌ی دختر پیامبرت هستم؟<br />سپس علی بن معمر می‌گوید:<br />«فنزل الیها دلو من ماء الجنه، فشربت، و لم تجع و لم تطعم سبع سنین.» [279] .<br />- دلویی از آب بهشت به سوی او فرود آمد و وی از آن آشامید، و تا هفت سال نه احساس گرسنگی کرد و نه طعامی خورد.</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">بیان</h4></span> <p>از احادیث این فصل چند نکته استفاده می‌شود:<br />اولا: آنچه که موجب نسوختن اولاد بلافصل فاطمه علیهاالسلام به آتش جهنم است،در درجه‌ی اول معنویت و طهارت روحی او است که در روایت به «احصنت فرجها» تعبیر شده است.<br /><br />[ صفحه 179] <br /><br />ثانیا: اولاد آن حضرت که خداوند بر آتش جهنم حرام نموده، اختصاصی به امام حسن و امام حسین علیهماالسلام ندارد.<br />ثالثا: روشن گردید که چگونه انوار معنوی فاطمه علیهاالسلام در اطرافیان ایشان، از جمله در دو نفر از خدمتگزارانش اثر گذارده، به حدی که آن حالات و کرامات خاص از آنان ظاهر می‌گردد. خلاصه هر کس با آن حضرت مانوس بوده، از معنویتش بی‌بهره نبوده است.<br /><br />[ صفحه 181] </p><span class="chapter"> <h2 class="l2">سخنان فاطمه‌ی زهرا</h2></span> <span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 01</h3></span> <span class="chapter"> <h4 class="l4">اشاره</h4></span> <p>«ان الله هو السلام، و منه السلام، والیه السلام» [280] .<br />- خداوند خود، سلام است و سلام از او می‌باشد، و به سوی اوست.</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">بیان</h4></span> <p>این کلام را فاطمه علیهاالسلام در سن کودکی، در جواب سلام الهی- که جبرئیل به رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم گفت تا به فاطمه علیهاالسلام ابلاغ نماید- عرض کرد.<br />با دقت در این سه جمله، می‌توان به شناخت والای آن حضرت نسبت به حق تبارک و تعالی پی برد، زیرا تا کسی به فنای خود راه نیافته و شهود توحیدی نداشته باشد، ممکن نیست مبادرت به این گونه جواب کند. [281] .<br />و لذا صدور این گونه کلمات جز از معصوم ممکن نیست، مگر به عنوان تبعیت از دستورات معصومین علیهم‌السلام، چنانکه شبیه به این جملات در تعقیبات نمازهای پنجگانه [282] وارد است.<br /><br />[ صفحه 182] </p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 02</h3></span> <span class="chapter"> <h4 class="l4">اشاره</h4></span> <p>«الجار ثم الدار.» [283] .<br />- اول همسایه، سپس خانه.</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">بیان</h4></span> <p>وقتی که امام حسن علیه‌السلام شب جمعه می‌شنود مادرش برای مومنین و مومنات با ذکر نام آنها دعا نموده و برای خود دعا نمی‌کند، سوال می‌کند: ای مادر، چرا برای خود دعا نمی‌کنید؟ جواب می‌شنود: «الجار ثم الدار».<br />آیا این کلام جز به عظمت روحی و بزرگواری حضرتش، می‌تواند اشاره داشته باشد؟!</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 03</h3></span> <span class="chapter"> <h4 class="l4">اشاره</h4></span> <p>در مناقب ابن شهر آشوب آمده است: پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم از فاطمه علیهاالسلام پرسید: چه چیز برای زن بهتر است؟ عرض کرد:<br />«ان لا تری رجلا، و لا یراها رجل.» [284] .<br />- نه او مردی را ببیند و نه مردی او را.<br />اینجا بود که رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم او را در آغوش گرفت و فرمود:<br /><br />[ صفحه 183] <br /><br />«ذریه بعضها من بعض.» [285] .<br />- ذریه و فرزندانی که مشابه یکدیگر هستند.</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">بیان</h4></span> <p>خداوند می‌فرماید:<br />(ان الله اصطفی آدم و نوحا و آل‌ابراهیم و آل‌عمران علی العالمین، ذریة بعضها من بعض، والله سمیع علیم.) [286] .<br />- خداوند، آدم و نوح و خاندان ابراهیم و عمران را بر جهانیان برگزید، ذریه و نسلی که مشابه یکدیگر هستند، و خداوند شنوا و داناست.<br />گویا رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم با استشهاد به این کلام الهی، به بزرگی مقام و منزلت معنوی حضرت زهرا علیهاالسلام به واسطه کلام ارزشمند وی اشاره می‌نماید. یعنی فاطمه علیهاالسلام از ذریه‌ی پیامبران است، و مانند ایشان بر عالمیان برتری دارد.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 04</h3></span> <span class="chapter"> <h4 class="l4">اشاره</h4></span> <p>موسی بن جعفر به نقل از پدران بزرگوارش علیهم‌السلام فرمود علی علیه‌السلام فرمود: نابینایی از فاطمه علیهاالسلام اجازه خواست (تا وارد خانه او شود) حضرت خود را از وی پنهان کرد (و یا پوشانید). رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: چرا خود را پنهان کردی؟ او که تو را نمی‌بیند. عرض کرد:<br />«ان لم یکن یرانی، فانی اراه و هو یشم الریح.»<br />- اگر او مرا نمی‌بیند، من او را می‌بینم و او بوی مرا استشمام می‌کند.<br />رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:<br />«اشهد انک بضعة منی.» [287] .<br /><br />[ صفحه 184] <br /><br />- شهادت می‌دهم که تو پاره‌ی تن منی.</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">بیان</h4></span> <p>این کلام رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم هم از عظمت روحی و منزلت معنوی حضرت فاطمه علیهاالسلام حکایت می‌کند.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 05</h3></span> <span class="chapter"> <h4 class="l4">اشاره</h4></span> <p>با سند روایت گذشته نقل شده است که علی علیه‌السلام فرمود: رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم از اصحاب خود پرسید: زن چیست؟ آنها عرض کردند: «عورة»: (چیزی است که باید پوشیده شود). فرمود:<br />«فمتی تکون ادنی من ربها؟»<br />- چه زمانی به پروردگار نزدیکتر است؟<br />اصحاب نتوانستند جواب دهند، فاطمه علیهاالسلام چون این سوال را شنید، فرمود:«ادنی ما تکون من ربها ان تلزم قعر بیتها.»<br />- زمانی به پروردگارش نزدیکتر است که در قعر خانه‌اش قرار گیرد.<br />رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:<br />«ان فاطمة بضعة منی.» [288] .<br />- فاطمه، پاره‌ی تن من است.</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">بیان</h4></span> <p>رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم با این کلام، در عین بیان عظمت روحی فاطمه زهرا علیهاالسلام می‌خواهد بفرماید: کلام او، کلام من است.<br />نکته‌ای که در کلمات حضرتش وجود دارد این است که آن حضرت در عبارت «ادنی ما تکون من ربها ان تلزم قعر بیتها»، به غرض غایی خلقت که قرب<br /><br />[ صفحه 185] <br /><br />به پروردگار است اشاره نموده و می‌فرماید: این امر فقط با حفظ عفت که جز در موارد ضروری با ملازمت در خانه حاصل می‌شود، میسر نخواهد بود.<br />و اما با توجه به گرایشی که اکنون در بین بانون جامعه ما نسبت به فعالیتهای اجتماعی وجود دارد، ممکن است یک نحو غرابتی در این احادیث احساس شود، خصوصا آنکه در زندگی خود فاطمه زهرا و نیز دخترش زینب کبری و ام کلثوم، و نیز فاطمه صغری- سلام الله علیهن- مواردی یافت می‌شود که با مردان گفتگو و محاجه نموده و یا در جمع کثیری از مرد و زن سخنرانی و بیاناتی ایراد نموده‌اند. از قبیل خطبه غراء حضرت فاطمه علیهاالسلام در مسجد پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و احتجاج با خلیفه اول و دوم در امر استرداد فدک [289] ، و نیز سخنرانی حضرت زینب کبری و ام‌کلثوم و فاطمه صغری (سلام الله علیهن) در کوفه [290] و سخنرانی حضرت زینب علیهاالسلام در مجلس یزید [291] لذا لازم است مختصری این بحث را دنبال کنیم تا روح سه حدیث مذکور و نظایر آن معلوم گردد.<br />مقدمتا باید عرض کنیم که: هر امر و نهی وجوبی، یا استحبابی، و یا ارشادی شارع مقدس، راهنماییهای دقیقی است که سعادت دنیوی و اخروی و معنوی انسانها را در پی دارد. و خداوندی که خالق زن و مرد و همه نیازمندیهای زندگی دنیوی آنان می‌باشد، خود بهتر می‌داند چه چیز برای آنها زیان بخش و چه چیز مفید است،و از طریق کتاب و سنت توسط انبیا و اولیا آنان را راهنمایی نموده است. لذا هیچ‌گاه نمی‌توان گفت چون عقول کامل شده، پس نیازی به راهنمایی آنان نداریم، زیرا عقول ما یک طرف سکه را می‌خواند و طرف دیگر به اقرار همه، بر ما پوشیده است.<br />اکنون می‌گوییم: اگر این سه حدیث (حدیث 3 و 4 و 5) را هم نداشتیم، قرآن<br /><br />[ صفحه 186] <br /><br />کریم، این سند قطعی اسلام، در آیات زیادی که در امور مرد و زن در مقاطع مختلف دارد خواه الزامی، و یا استحبابی، و یا ارشادی و برای پیشگیری در مرحله‌ی اول به منظور ترقی معنوی آنان، و در مرحله دوم به جهت نتایج اخروی و در مرحله‌ی سوم به جهت زندگی دنیوی آنان (چنانکه از همان آیات استفاده می‌شود)بر شبیه همان نکته‌ای که فاطمه‌ی زهرا علیهاالسلام در این سه حدیث بیان نموده،تأکید می‌ورزد. از آن جمله سه آیه‌ی ذیل است:<br />1- خداوند می‌فرماید:<br />(و لا یضربن بارجلهن، لیعلم ما یخفین من زینتهن.) [292] .<br />- زنان نباید با کوبیدن پا به زمین، به گونه‌ای راه بروند که زینتهای پنهان آنها آشکار شود.<br />2- و نیز می‌فرماید:<br />(و لا تخضعن بالقول، فیطمع الذی فی قلبه مرض، و قلن قولا معروفا، و قرن فی بیوتکن، و لا تبرجن تبرج الجاهلیة الاولی) [293] .<br />- و با مردان نرم و نازک سخن مگویید تا کسی که در قلبش مرض است، طمع ورزد. بلکه نیکو سخن گویید، و در خانه‌هایتان بمایند، و مانند زمان جاهلیت قدیم، خود را نمایان نکنید.<br />3- همچنین می‌فرماید:<br />(واذا سالتموهن متاعا، فاسئلوهن من وراء حجاب، ذلکم اطهر لقلوبکم و قلوبهن.) [294] .<br />- و اگر چیزی را از آنان (زنان پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم) خواستید، از پشت حجابی بخواهید، که این برای قلبهای شما و آنان پاکیزه‌تر است.<br />چنانکه از آیات دیگری که مربوط به زنان و مردان است، و نیز از احادیث<br /><br />[ صفحه 187] <br /><br />فراوانی که درباره‌ی زن و مرد و روابط اجتماعی آنها در جوامع روایی [295] . ذکر شده، این معنا استفاده می‌شود.<br />به طور خلاصه، روح اصلی این آیات و روایات، بیانگر اصلی کلی است که باید به عنوان مبنایی‌ترین اصل در معاشرت و روابط اجتماعی زن و مرد مورد توجه قرار گیرد و آن، حفظ عفت و حیای زن در همه شرایط و حالات است. بدیهی است حفظ این ارزش جز با حداقل معاشرت زن و مرد نامحرم، و نیز اهتمام به وظیفه‌ی اصلی که پروردگار برعهده او نهاده، یعنی خانه‌داری و تربیت فرزند و پرورش نسلهای آینده جوامع بشری که مسئولیت خطیر و سنگینی است، میسر نیست.<br />البته انجام این مهم (با شرائطی که ذیلا به آن اشاره می‌شود) هیچ منافاتی با رشد علمی و معنوی و فعالیتهای اجتماعی زن ندارد، بلکه مؤید آن نیز هست، چرا که تجربه نشان داده اختلاط بدون حد و مرز زن و مرد، به بهانه‌ی رشد اجتماعی و علمی، عوارض نامطلوبی دارد که مانع شکوفایی استعدادهای بانوان است. اگر بنا باشد به بهانه‌ی کسب علم و تخصص، فضائل انسانی و عفت زن که ارزش اصلی اوست قربانی شود، جهل بهتر از این علم است. حضرت علی علیه‌السلام می‌فرماید:<br />«رب جاهل نجاته جهله.» [296] .<br />- چه بسیار جاهلی که نجاتش در جهل اوست.<br />و نیز عبارت «ادنی ما تکون من ربها، ان تلزم قعر بیتها» در روایت مورد بحث از کلام حضرت زهرا علیهاالسلام هم تنها راه کمال معنوی و تقرب الی الله زن را که هدف اصلی از کسب علوم و تخصصها است، در پرتو عفت و پاکدامنی او می‌داند، لذا کمتر زنی را در تاریخ اسلام می‌بینیم که جز به ضرورت، شغل اولی<br /><br />[ صفحه 188] <br /><br />خود را در فعالیتهای اجتماعی قرار داده باشد. و در سراسر زندگی پر ثمر فاطمه‌ی زهرا علیهاالسلام و زینب کبری علیهاالسلام تنها چند مورد محاجه با خلیفه‌ی اول و دوم و یا با یزید و ابن زیاد است که آن هم به لحاظ مساله مهمتر و وظیفه بالاتر، یعنی حفظ اساس اسلام از تحریف نااهلان، با حفظ تمامی اصول صیانت نفس و حفظ عفت بوده است.<br />لذا اگر زمانی امر مهم و لازمی برای اسلام پیش بیاید که نیاز به دخالت زنان باشد، باید با حفظ تمام موازین و دستورات و حدود شرعی و با صلاح دید ولی فقیه وقت، وظیفه خود را با کمال احتیاط (نه زیاده و نه کم) انجام دهند، چنانکه این امر را در جریان خطبه خواندن و محاجه این بزرگواران، و یا در جریان مداوای مجروحین جنگی توسط زنان در بعضی از جنگها مشاهده می‌کنیم.<br />آری، چنانچه به این پیشگیریهای کتاب و سنت گوش فرا داده می‌شد، دنیای اسلام امروز این گونه گرفتار هرزه‌گیها و بی‌عفتیها و از هم پاشیده شدن خانواده‌ها نمی‌شد.<br />این سخن که ما باید خود را با اجتماع امروز ولو خلاف کتاب و سنت باشد تطبیق دهیم، سخنی است بیهوده، و خلاف نظر اسلام و قرآن شریف و احادیث اهل بیت عصمت و طهارت علیهم‌السلام.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 06</h3></span> <p>در تنبیه الخواطر آمده است: فاطمه علیهاالسلام فرمود:<br />«من أصعد الی الله خالص عبادته، اهبط الله- عز و جل- له افضل مصلحته.» [297] .<br />- هر کس عبادت خالص خود را به سوی خدا بالا فرستد، خداوند- عزوجل- با فضیلت‌ترین مصحلت خود را برای او نازل می‌کند.<br /><br />[ صفحه 189] </p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 07</h3></span> <span class="chapter"> <h4 class="l4">اشاره</h4></span> <p>از بیانات عجیب و تالی تلو کلمات امیرالمومنین علیه‌السلام همان خطبه غراء [298] حضرت فاطمه علیهاالسلام است که ابعاد مختلفی از حقایق را در بر دارد، و ما قسمتهایی از آن را ذکر می‌کنیم:<br />الف) بخش اول آن حمد و ثنای الهی است که حضرتش پرده از حقایق توحیدی مشهود خود برداشته و می‌فرماید:<br />«الحمد لله علی ما انعم، و له الشکر علی ما الهم، والثناء بما قدم، من عموم نعم ابتداها، و سبوغ آلاء اسداها، و تمام منن والاها. جم عن الإحصاء عددها، و نای عن الجزاء امدها، و تفاوت عن الادارک ابدها. و ندبهم لاستزادتها بالشکر لاتصالها، و استحمد الی الخلائق باجزالها، و ثنی بالندب الی امثالها.و اشهد ان لا اله الا الله وحده لا شریک له، کلمه جعل الاخلاص تاویلها، و ضمن القلوب موصولها، و انار فی الفکر معقولها، الممتنع من الابصار رویته، و من الالسن صفته، و من الاوها کیفیته. ابتدع الاشیاء لا من شی‌ء کان قبلها، و انشاها بلا احتذاء امثله امتثلها، کونها بقدرته و ذراها بمشیته، من غیر حاجة منه الی تکوینها، و لا فائدة له فی تصویرها، الا تثبیتا لحکمته، و تنبیها علی طاعته، و اظهارا لقدرته، و تعبدا لبریته، و اعزازا لدعوته. ثم جعل الثواب علی طاعته، و وضع العقاب علی معصیته، زیاده لعباده عن نقمته، و حیاشه منه الی جنته.» [299] .<br />ب) بخش دیگر این خطبه، معرفی رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم است، که متضمن معانی بسیار بلندی است و در خور فهم هر کس نیست، چنانکه می‌فرماید:<br /><br />[ صفحه 190] <br /><br />«و اشهد ان ابی محمدا عبده و رسوله، اختاره و انتجبه قبل ان ارسله، و سماه قبل ان احتبله (اجتباه)، و اصطفاه قبل ان ابتعثه، اذ الخلائق بالغیب مکنونه،و بسر الأهاویل مصنونه، و بنهایه العدم مقرونة، علما من الله بمال (بمایل) الامور، و احاطه بحوادث الدهور، و معرفه بمواقع المقدور. ابتعثه الله تعالی اتماماً لامره، و عزیمه (عظیمة) علی امضاء حکمه، و انفاذا لمقادیر رحمته، فرای الامم فرقا فی ادیانها، عکفا علی نیرانها، عابده لاوثانها، منکرة لله مع عرفانها. فانار الله بمحمد صلی الله علیه و آله و سلم ظلمها، و کشف عن القلوب بهمها، و جلی عن الابصار غممها، و قام فی الناس بالهدایه، و انقذهم من الغوایه، و بصرهم من العمایه، و هداهم الی الدین مریم و الطریق المستقیم.» [300] .</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">بیان</h4></span> <p>این جملات اشاره دارد به خلقت نوری رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم پیش از خلقت مادی وی، بلکه پیش از خلقت نوری خلایق، که توضیح آن در فصل اول گذشت.<br />ج) درباره کیفیت جریان قبض روح رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم می‌فرماید:<br />«ثم قبضه الله الیه قبض رافه و اختیار، و رغبه و ایثار، فمحمد صلی الله علیه و آله و سلم فی راحه من تعب هذه الدار (بمحمد صلی الله علیه و آله و سلم عن تعب هذه الدار فی راحه) قد حف بالملائکة الابرار، و رضوان الرب الغفار، و مجاورة الملک الجبار. صلی الله علی ابی نبیه، و امینه علی الوحی، و صفیه و خیرته من الخلق و رضیه، والسلام علیه و رحمه الله و برکاته.» [301] .</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">بیان</h4></span> <p>این چند جمله‌ی مختصر به کدامین مقام و منزلت حضرتش صلی الله علیه و آله و سلم اشاره می‌فرماید؟ تامل شود.<br /><br />[ صفحه 191] <br /><br />د) درباره‌ی تکلیف مردم نسبت به دین و اوامر الهی بعد از رحلت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم می‌فرماید:<br />«انتم عباد الله، نصب امره و نهیه، و حملة دینه و وحیه، و امناء الله علی انفسکم، و بلغائه الی الامم.» [302] .</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">بیان</h4></span> <p>در واقع حضرت فاطمه علیهاالسلام با این بیان می‌فرماید: اوامر و نواهی الهی مخصوص زمان حیات رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم نبوده، و دین و وحی و احکام الهی با رفتن حضرتش منقرض نمی‌گردد. این شمایید که باید حافظ و حامل دین بوده و امین حق- سبحانه- بر نفس خود و حافظ آن از انحرافات باشید و بدان عمل نمایید، و با ابلاغ آن به امتهای آینده در بقاء و حفظ امانت الهی بکوشید، آن چیزی که شما باید از آن محافظت کرده و گوش به فرمان آن باشید، یکی: عترت است، و دیگری: قرآن.<br />ه-) «زعمتم حق لکم لله فیکم، عهد قدمه الیکم، و بقیه استخلفها علیکم، کتاب الله الناطق، و القرآن الصادق و النور الساطع، و الضیاء اللامع.» [303] .</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">بیان</h4></span> <p>بعید نیست (به قرینه جملات گذشته) منظور از جمله «زعمتم حق لکم لله فیکم» نفی تعیین خلافت و غیره به دست امت باشد، و دو جمله «عهد قدمه الیکم» و «بقیه استخلفها علیکم» نیز اشاره به سفارشهای رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم درباره ثقلین داشته باشد، و اینکه این امر را رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم باید تعیین نماید (که نمود).<br />و) در تعریف قرآن می‌فرماید:<br /><br />[ صفحه 192] <br /><br />«بینه بصائره، منکشفه سرائره، متجلیه ظواهره، مغتبط به اشیاعه، قائد الی الرضوان اتباعه، مود الی النجاه استماعه (اسماعه)، به تنال حجح الله المنورة، و عزائمه المفسرة، و محارمه المخدره، و بیناته الجالیه، و براهینه الکافیة، و فضائله المندوبه، و رخصه الموهوبه، و شرائعه المکتوبه.» [304] .</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">بیان</h4></span> <p>آیا می‌توان گفت این فرمایشات زیبا و پر محتوی راجع به قرآن و عترت و غیره که در این خطبه بیان شده، تنها عبارت پردازی است و گوینده آن معانیش را نیافته است؟ حاشا از ساحت مقدس حضرتش که بیانات نایافته را باز گوید، و حال آنکه در قسمتی از همین خطبه می‌فرماید:<br />«اقول عودا و بدءا، و لا اقول ما اقول غلطا، و لا افعل ما افعل شططا.» [305] .<br />- آنچه اول گفته‌ام، آخر هم همان را می‌گویم، و آنچه می‌گویم به اشتباه نمی‌گویم، و آنچه بجا می‌آورم، بیهوده بجا نمی‌آورم.<br />خلیفه‌ی اول هم در دو مورد، در جواب کلمات حضرت فاطمه علیهاالسلام اقرار به عظمت و بزرگی آن بانو می‌کند، در یکجا می‌گوید:<br />«و انت یا خیرة النساء و ابنة خیر الانبیاء، صادقه فی قولک و...» [306] .<br />- و تو ای بهترین زنان و دختر بهترین پیامبران، در گفته خود صادقی و... در جایی دیگر می‌گوید:<br />«انت معدن الحکمه، و موطن الهدی والرحمه، و رکن الدین، و عین الحجه...» [307] .<br />- تو معدن حکمت و جایگاه هدایت و رحمت، و پایه دین و سرچشمه حجت و برهان هستی...<br /><br />[ صفحه 193] <br /><br />ز) سپس حضرت فاطمه علیهاالسلام هفده امر از اوامر الهی، از قبیل نماز، روزه، حج و غیره را می‌شمرد و علت تشریع آنها را بیان می‌نماید. و در ضمن خطبه‌ی خود، بطور اشاره به قسمت دیگر حدیث ثقلین، یعنی عترت پرداخته و می‌فرماید:<br />«فجعل الله... طاعتنا نظاما للملة، و امامتنا امانا من الفرقه و...» [308] .<br />- پس خداوند... طاعت و پیروی از ما را عامل برپایی و قوام دین و جامعه قرار داد، و نیز امامت و رهبری ما را ایمنی از تفرقه قرار داد و...</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">بیان</h4></span> <span class="chapter"> <h5 class="l5">اشاره</h5></span> <p>این بود قسمتهایی از خطبه حضرت فاطمه علیهاالسلام که در مسجد پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم ایراد نموده‌اند، ولی- چنانکه در فصل 21 اشاره شد- نمی‌توان گفت: این همه مطالب بلند و خطبه‌ای چنین غراء و زیبا تنها به خاطر غصب فدک ایراد شده باشد، بلکه غرض اصلی از ایراد آن، هشدار به پامال شدن احکام الهی و زحمات پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم بوده، البته موضوع فدک نیز یکی از آنها به شمار می‌رود، علاوه بر آن که گفتیم: «انظلام» نیز چون «ظلم» مذموم است، چنانکه آن حضرت خود نیز در قسمتی از این خطبه به آن اشاره نموده، و می‌فرماید:<br />«فلما اختار الله لنبیه دار انبیائه و ماوی اصفیائه، ظهر فیکم حسیکه النفاق و سمل جلباب الدین...» [309] .<br />- و چون خداوند، خانه پیامبران و جایگاه برگزیدگانش را برای پیامبرش اختیار نمود، کینه‌ی نفاق در بین شما ظاهر گشت، و پیراهن و لباس دین کهنه شد...<br />و در جای دیگر با اشاره به کنار گذاردن علی علیه‌السلام از خلافت می‌فرماید:<br />«الا قد اری ان اخلدتم الی الخفض، و ابعدتم من هو احق بالبسط والقبض...» [310] .<br />- آگاه باشید! می‌بینم که به پستی روی آورده‌اید و کسی را که به بسط و قبض<br /><br />[ صفحه 194] <br /><br />امر (خلافت) شایسته است، دور کرده‌اید.<br />از همه گذشته، مگر می‌شود بانویی چون فاطمه علیهاالسلام که سخنانی نظیر احادیث 3 و 4 و 5 این فصل را بیان نموده، تنها به خاطر گرفتن ارثش، خود را در میان مردان حاضر سازد و خطبه ایراد فرماید، و آیا توجیهی جز پیش آمدن مسئله مهمتر و احساس خطر برای اصل اسلام و از بین رفتن زحمات رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم دارد؟<br />به این ترتیب، به خوبی می‌توان بین این حرکت سیاسی و دینی حضرت و کلمات سابق وی که سفارش به خانه‌نشینی زنان داشت جمع نمود.<br />این بود قسمتی از کلمات ایشان، خوب است سایر بیانات آن بزرگوار خصوصا کلمات آن حضرت با زنان مهاجر و انصار نیز ملاحظه شود [311] .</p><span class="chapter"> <h5 class="l5">تذییل</h5></span> <p>در آخر این فصل، تعدادی از دعاها و تسبیحات آن حضرت را که در تعقیبات نمازها و غیر آن وارد شده و بیاناتی لطیف توحیدی و غیره را دارد، ذکر می‌کنیم:<br />1- در کتاب دعوات راوندی در ضمن تسبیحهای پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و ائمه علیهم‌السلام آمده است: تسبیح فاطمه علیهاالسلام در روز سوم (هر ماه) بدین قرار است:<br />«سبحان من استنار بالحول والقوه، سبحان من احتجب فی سبع سماوات فلا عین تراه، سبحان من اذل الخلائق بالموت و اعز نفسه بالحیاة، سبحان من یبقی و یفنی کل شی‌ء سواه، سبحان من استخلص الحمد لنفسه و ارتضاه، سبحان الحی العلیم، سبحان الحلیم الکریم، سبحان الملک القدوس، سبحان العلی العظیم، سبحان<br /><br />[ صفحه 195] <br /><br />الله و بحمده» [312] .<br />- منزه است خدایی که با تحول و نیرو بخشی (خود و افعالش) نور خود را آشکار ساخت، پاکیزه است خداوندی که در آسمانهای هفتگانه محجوب گشته است لذا هیچ چشمی او را نمی‌بیند، منزه است خدایی که خلایق را با مرگ ذلیل ساخته، و خویش را با حیات (جاودانی) سرافراز نموده، پاک است خداوندی که پایدار می‌ماند و هر چیز جز او نابود می‌گردد، منزه است خدایی که ستایش را برای خویش برگزیده و پسندیده است. منزه است خداوند زنده و آگاه، پاک است خداوند بردبار کریم، پاکیزه است پادشاه بسیار بی‌آلایش، منزه است خداوند بلند پایه و باعظمت، و من با ستایش او، او را به پاکیزگی می‌ستایم.<br />2- در کتاب اختیار ابن الباقی دعایی از آن حضرت به این صورت آمده است:<br />«اللهم، بعلمک الغیب و قدرتک علی الخلق، احینی ما علمت الحیاه خیرا لی، و توفنی اذا کانت الوفاه خیرا لی. اللهم، انی اسالک کلمه الاخلاص، و خشیتک فی الرضا والغضب، والقصد فی الغنی والفقر. و اسالک نعیما لا ینفد، و اسالک قره عین لا تنقطع، و اسالک الرضا بالقضاء، و اسالک برد العیش بعد الموت، و اسالک النظر الی وجهک، والشوق الی لقائک من غیر ضراء مضرة و لا فتنه مظلمه. اللهم، زینا بزینه الایمان و اجعلنا هداه مهدیین. یا رب العالمین» [313] .<br />- خداوندا، با علم غیب و قدرتی که بر مخلوقات داری، تا زمانی که زندگانی را به خیر من می‌دانی، زنده‌ام بدار، و هر گاه که مرگ را به خیر من دانستی جانم را بستان. خدایا، من از تو (اعتقاد راسخ و یقین به) کلمه‌ی اخلاص و توحید (لا اله الا الله) و بیم از عظمت را در حال خشنودی و خشم، و میانه‌روی در حال غنی و ناداری را خواستارم، و از تو نعمت معنوی (ولایت را) که پایان‌ناپذیر است<br /><br />[ صفحه 196] <br /><br />می‌خواهم، و نیز از تو آن نور چشمی ناگسستنی را آرزو دارم، و همچنین خشنودی به قضا و اراده‌ی حتمی‌ات را می‌خواهم، و از تو خنکی زندگانی بعد از مرگ را مسألت دارم، و نگریستن به روی و جمالت و اشتیاق به ملاقاتت را بدون سختی آسیب رسان و یا گرفتاری تاریک درخواست می‌کنم. خداوندا، مرا به آرایش ایمان زینت ده، و ما را از هدایت شدگان راه یافته قرار ده، ای پروردگار عالمیان.<br />3- تسبیحات و دعاهای مبسوط آن حضرت در تعقیب نمازهای پنجگانه واجب مشتمل بر حقایق توحیدی در تسبیح و تحمید و... درخواستهایی بلند برای دنیا و آخرت است،که به جهت عدم گنجایش این رساله، از ذکر آن معذوریم. [314] .<br /><br />[ صفحه 197] </p><span class="chapter"> <h2 class="l2">وصایای فاطمه‌ی زهرا به امیرالمومنین</h2></span> <span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 01</h3></span> <p>در روایتی آمده است: فاطمه علیهاالسلام در حال احتضار، علی علیه‌السلام را به حضور طلبید، و عرض کرد:<br />«اوصیک باشیاء فی قلبی.»<br />- تو را به اموری که در دل دارم، سفارش می‌کنم.<br />تا اینکه علی علیه‌السلام فرمود: هر چه می‌خواهی وصیت کن که به دستورهایت عمل خواهم کرد. و فرمود:<br />«و اختار امرک علی امری.»<br />- و خواسته تو را بر خواسته خود مقدم می‌دارم.<br />فاطمه علیهاالسلام نیز وی را دعا نمود:<br />«جزاک الله عنی خیر الجزاء، یابن عم رسول‌الله.»<br />- خداوند، درباره‌ی من بهترین پاداش را به تو دهد، ای پسر عموی رسول خدا.<br />سپس عرض کرد: سفارش اولم این است: بعد از من، امامه را به همسری اختیار کن که وی نسبت به فرزندانم مانند من است، زیرا مرد نمی‌تواند بدون زن باشد.<br />تا اینکه می‌فرماید: سفارش می‌کنم تو را به اینکه:<br />«لا یشهد احد جنازتی من هولاء الذین ظلمونی و اخذوا حقی، فانهم عدوی و<br /><br />[ صفحه 198] <br /><br />عدو رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم، و لا تترک ان یصلی علی احد منهم و لا من اتباعهم، و ادفنی فی اللیل اذا هدات العیون و نامت الابصار...» [315] .<br />- هیچ یک از کسانی که بر من ستم روا داشتند و حق مرا غضب کردند، در (تشییع) جنازه من حاضر نشوند، زیرا آنها دشمن من و دشمن پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم هستند، و نیز اجازه مده هیچ کدام از آنها و پیروانشان بر جنازه من نماز گذارند، و همچنین مرا رد شب به خاک بسپار، آن زمان که چشمها آرام می‌گیرد و به خواب می‌رود...</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 02</h3></span> <p>در حدیث ابن‌عباس آمده است: علی علیه‌السلام پس از فوت فاطمه علیهاالسلام وصیت نامه‌ای را در کنار سرش دید که در آن نوشته بود:<br />«بسم الله الرحمن الرحیم، هذا ما اوصت به فاطمه بنت رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم، اوصت و هی تشهد ان لا اله الا الله، و ان محمدا عبده و رسوله، و ان الجنه حق، والنار حق، و ان الساعه آتیة لا ریب فیها، و ان الله یبعث من فی القبور.<br />یا علی، انا فاطمه بنت محمد، زوجنی الله منک لا کون لک فی الدنیا والاخرة، انت اولی بی من غیری، حنطنی، و غسلنی، و کفنی باللیل، وصل علی، و ادفنی باللیل، و لا تعلم احدا، و استودعک الله، و اقرء علی ولدی السلام الی یوم القیامه.» [316] .<br />- بسم الله الرحمن الرحیم، این وصیت‌نامه‌ی فاطمه، دختر رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم است. وصیت می‌کند در حالی که شهادت می‌دهد که معبودی جز خدا نیست و حضرت محمد بنده و فرستاده‌ی خداست، و بهشت و آتش جهنم حق است، و قیامت خواهد آمد و شکی در آن نیست، و مسلماً خداوند اهل قبور را بر خواهد انگیخت.<br /><br />[ صفحه 199] <br /><br />ای علی، من فاطمه، دختر حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم هستم که خداوند مرا به ازدواج تو درآورد تا در دنیا و آخرت برای تو باشم. تو به من از دیگران سزاوارتر هستی، مرا شب حنوط کن و غسل بده و کفن کن، و شب بر من نماز بگزار و دفن کن و به هیچ کس اطلاع مده. تو را به خدا می‌سپارم و بر فرزندانم تا روز قیامت سلام می‌فرستم.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 03</h3></span> <span class="chapter"> <h4 class="l4">اشاره</h4></span> <p>امام سجاد به نقل از پدر بزرگوارش امام حسین علیهماالسلام فرمود: هنگامی که فاطمه، دختر رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم بیمار شد، به علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام وصیت کرد که خبر کسالتش را مخفی داشته و به کسی نگوید. حضرت نیز چنین کرد و همان گونه که فاطمه علیهاالسلام سفارش نموده بود، مخفیانه خود از او پرستاری می‌نمود و اسماء بنت عمیس (رحمها الله) نیز او را کمک می‌کرد.<br />هنگامی که وفات حضرتش نزدیک شد به امیرالمومنین علیه‌السلام وصیت نمود که امر تجهیز او را خود به عهده بگیرد،<br />«و یدفنها لیلا، و یعفی قبرها.»<br />- و او را شبانه به خاک بسپارد و مزارش را پنهان کند.<br />امیرالمومنین علیه‌السلام نیز امر تجهیز وی را خود به عهده گرفت و او را به خاک سپرد و مزارش را مخفی داشت... [317] .</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">بیان</h4></span> <p>با توجه به روایات این فصل و نیز سخنان وی با زنان مهاجر و انصار [318] و سایر سفارشهایی که در وصیت نامه اشاره شد، آیا می‌توان گفت: گریه فاطمه علیهاالسلام و سایر کارهایی که بعد از رحلت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم تا زمان وفات خود انجام<br /><br />[ صفحه 200] <br /><br />داده صرفا به خاطر از دست دادن پدر، و به اقتضای عالم بشریت، و عاطفی بوده است؟ حاشا و کلا که اگر کسی چنین قضاوت کند، حقیقتا فاطمه علیهاالسلام را نشناخته است.<br />گریه و اظهار ناراحتی حضرتش، در واقع اظهار تولی و تبری، و جنگ سردی بود با همه کسانی که اسلام را از مسیر اصلی‌اش منحرف کردند، و همه زحمات پدر بزرگوارش، بلکه تمام احکام الهی و قرآن کریم را به بازی گرفتند.<br />اگر ممکن بود برخی از مغرضین، امیرالمومنین علیه‌السلام را در مبارزه با انحراف از مسیر خلافت مسلمین، متهم به مقام خواهی کنند، ولی هرگز کسی نمی‌توانست تنها دختر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم را با همه سفارشهایی که آن حضرت در حق وی نموده بود، متهم به مقام‌خواهی و دنیادوستی نماید، تا آنجا که فرموده بود:<br />«فاطمه بضعه منی و انا منها، فمن آذاها فقد آذانی.» [319] .<br />- فاطمه، پاره‌ی تن من است و من از اویم، هر کس او را اذیت کند، مرا اذیت کرده است.<br />بنابراین، محور اصلی اعمال آن حضرت بعد از رحلت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم از خطبه‌ی غرای وی در مسجد النبی، تا محاجه با زنان مهاجر و انصار،و بالاخره وصایای هنگام ارتحالش نیز به این معنی برمی‌گردد. [320] و این خود فضیلتی است افزون بر سایر فضائل ایشان.<br />جمله‌ی «لا تعلم أحدا» در وصیت‌نامه آن حضرت در حدیث دوم این فصل اظهاری تبری از دشمنان اسلام، جمله‌ی «و اقرا علی ولدی السلام الی یوم القیامه» اظهار تولی به علی علیه‌السلام و اولاد طاهرینش می‌باشد و بیانگر حقانیت ایشان می‌باشد، و ضمنا به ما می‌آموزد که در زمانهای بعد در این گونه مواقع با دشمنان<br /><br />[ صفحه 201] <br /><br />و دوستان اسلام چگونه باشید: اگر میسر شد جنگ گرم همچون فرزندش ابا عبدالله الحسین علیه‌السلام و گرنه همچون خود وی و سایر فرزندان مظلومش با جنگ سرد به حفظ اسلام و احکام آن بپا خیزید، که لحظه‌ای تامل و درنگ جایز نیست.<br />امشبت که شب عاشورای سال 1408 هجری قمری است و در حال نگارش این سطور هستم، سی و سه روز از شهادت مظلومانه حجاج بیت الله الحرام در مکه‌ی مکرمه در جنگ سردشان علیه کفار به دست عمال سعودی، می‌گذرد. به جرم اینکه چرا از کسانی که هشت سال به متجاوزان بعثی کمک کرده، و شهرهای ایران را با خاک یکسان نموده، و صدها هزار کشته و مجروح و یتیم بجا گذارده‌اند و هر جا شکایت بردند، جواب نشنیدند، برائت جستند؟<br />اگر مسلمانان در خانه‌ی امن الهی نتوانند فریاد مظلومیت خود را برآوردند، پس در کجا فریاد دادخواهی سردهند؟<br />در این واقعه مصیبت بار که صدها شهید و مجروح به جای گذاشت، و اغلب حجاج مظلوم، ایرانی بودند، مسلمانان به دو سوگ، بلکه سه سوگ عزادار شدند: یکی، بی‌احترامی به حرم امن الهی، و دیگر کشتار وحشیانه‌ی حجاج حرم الهی، و سوم سوگ سرور شهیدان، سیدالشهداء ابا عبدالله الحسین علیه‌السلام. اللهم العنهم، و خذهم اخذ عزیز مقتدر، انک انت العزیز القهار.<br /><br />[ صفحه 203] </p><span class="chapter"> <h2 class="l2">شهادت فاطمه‌ی زهرا و چگونگی غسل، ناز و مزار ایشان</h2></span> <span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 01</h3></span> <p>حماد بن عیسی می‌گوید که امام صادق به نقل از پدر بزرگوارش علیهماالسلام فرمود: جابر بن عبدالله گفت: شنیدم که رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم سه روز قبل از رحلتش به علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام فرمود:<br />«سلام علیک یا ابا الریحانتین، اوصیک بریحانتی من الدنیا، فعن قلیل ینهد رکناک، والله خلیفتی علیک.»<br />- سلام بر تو ای پدر دو ریحانه (و دو گل خوشبوی من)، تو را سفارش به آن دو می‌کنم، بزودی دو رکن و پایه تو فرو می‌ریزند. و بعد از من خداوند جانشین من است (و اگر من نیستم خداوند هست).<br />هنگامی که رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم از دنیا رحلت نمود، علی علیه‌السلام فرمود: این یکی از دو رکنی بود که رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم خبر داده بود. و وقتی که فاطمه علیهاالسلام از دنیا رفت، فرمود: این رکن دومی است که رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم خبر داد. [321] .</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 02</h3></span> <p>در حدیث وهب بن منبه، از ابن‌عباس منقول است:... حسن و حسین علیهماالسلام<br /><br />[ صفحه 204] <br /><br />خبر (رحلت فاطمه علیهاالسلام) را در مسجد به علی علیه‌السلام دادند،<br />«فغشی علیه حتی رش علیه الماء، ثم افاق، فحملهما حتی ادخلهما بیت فاطمه...» [322] .<br />- حضرت بیهوش شد، به وی آب پاشیدند، به هوش آمد. سپس حسن و حسین علیهماالسلام را در بغل گرفت و به خانه فاطمه علیهاالسلام برد...</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 03</h3></span> <p>ابی‌بصیر می‌گوید: امام صادق علیه‌السلام فرمود:<br />«... و کان سبب وفاتها ان قنفذا مولی عمر لکزها بنعل السیف بامره، فاسقطت محسنا، و مرضت من ذلک مرضا شدیداً...» [323] .<br />- علت فوت فاطمه این بود که قنفذ، غلام عمر، به دستور وی با غلاف شمشیر، فاطمه را بزد و در نتیجه فرزندش محسن سقط شد و در اثر آن سخت بیمار شد...</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 04</h3></span> <p>عبدالله بن حسن، از پدر بزرگوارش (امام حسن علیه‌السلام) از جد بزرگوارش نقل می‌کند: فاطمه دختر رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم در حال احتضار، پس از نگاه تندی فرمود:<br />«السلام علی جبرئیل، السلام علی رسول‌الله، اللهم مع رسولک، اللهم فی رضوانک و جوارک و دارک، دار السلام.»<br />- سلام بر جبرئیل، سلام بر رسول خدا، خداوندا مرا با پیامبرت قرار ده، خداوندا مرا در رضوان و همسایگی و خانه‌ات که دار السلام و ایمنی مطلق است قرار ده.<br /><br />[ صفحه 205] <br /><br />سپس فرمود: آیا می‌بینید آنچه من می‌بینم؟ عرض شد: چه می‌بیند؟ فرمود:<br />«هذه مواکب اهل السماوات، و هذا جبرئیل، و هذا رسول‌الله، و یقول: یا بنیه، اقدمی فما امامک خیر لک.» [324] .<br />- این جمعیتهای آسمانها و این جبرئیل و این رسول خدا است که می‌گوید: ای دختر عزیزم، بیا. آنچه در پیش روی تو است، برایت بهتر است.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 05</h3></span> <p>مفضل می‌گوید به امام صادق علیه‌السلام عرض کردم: فدایت شوم، چه کسی فاطمه را غسل داد؟ فرمود:<br />«ذاک امیرالمومنین علیه‌السلام.»<br />- این حق مخصوص امیرالمومنین علیه‌السلام بود و ایشان بود که وی را غسل داد. مفضل می‌گوید: گویا این امر به نظر من سنگین آمد، حضرت فرمود: مثل اینکه این کلام به نظرت سنگین آمد؟ عرض کردم: همین‌طور بود، فدایت شوم، فرمود: به نظرت سنگین نیاید،<br />«فانها صدیقه، لا یغسلها الا صدیق، اما علمت ان مریم لم یغسلها الا عیسی علیه‌السلام؟!» [325] .<br />- فاطمه، صدیقه است، و او را جز صدیق غسل نمی‌دهد. مگر نمی‌دانی که مریم را کسی جز عیسی علیه‌السلام غسل نداد؟!</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 06</h3></span> <p>در حدیثی از حضرت صادق علیه‌السلام آمده است: فاطمه‌ی زهرا علیهاالسلام به علی علیه‌السلام عرض کرد:<br /><br />[ صفحه 206] <br /><br />«... و اعمل نعشا رایت الملائکه قد صورته لی.»<br />-... برای من تابوتی بساز که ملائکه را دیدم برای من تصویر آن را کشیدند. علی علیه‌السلام فرمود: به من نشان بده چگونه تصویر کردند؟ وی، همان‌طوری که ملائکه توصیف کرده و گفته بودند، به علی علیه‌السلام عرضه داشت. [326] .</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 07</h3></span> <p>ابن عبدالرحمن حذاء می‌گوید: امام صادق علیه‌السلام فرمود:<br />«اول نعش احدث فی الاسلام نعش فاطمه.»<br />- اولین تابوتی که در اسلام شناخته شد، تابوت فاطمه علیهاالسلام بود.<br />وی در بیماریی که در آن وفات نمود، به اسماء فرمود:<br />«انی نحلت و ذهب لحمی، الا تجعلین لی شیئا یسترنی؟»<br />- من لاغر شده‌ام و گوشت در بدنم نمانده، آیا برای من چیزی فراهم نمی‌کنی که مرا بپوشاند؟<br />اسما عرض کرد: زمانی که در حبشه بود چیزی را دیدم، آیا می‌خواهید شبیه آن را برایتان بسازم؟<br />تا اینکه چیزی مانند تابوت را درست می‌کند. و حضرت علیهاالسلام می‌فرماید:<br />«اصنعی لی مثله، استرینی سترک الله من النار.» [327] .<br />- مثل این را برای من بساز. مرا بپوشان، خداوند تو را از آتش جهنم حفظ کند.<br />و در حدیث دیگری قریب به این روایت فرمود:<br />«ما احسن هذا و اجمله! لا تعرف به المراه من الرجل.» [328] .<br /><br />[ صفحه 207] <br /><br />- چقدر این نیکو و زیباست، زیرا در این صورت زن از مرد شناخته نمی‌شود.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 08</h3></span> <span class="chapter"> <h4 class="l4">اشاره</h4></span> <p>وهب بن منبه از ابن‌عباس نقل می‌کند:... چون تاریکی شب را فرا گرفت، علی علیه‌السلام حضرتش را غسل داد و بر تخته‌ای گذاشت و به امام حسن علیه‌السلام فرمود: ابوذر را خبر کن. و حضرت چنین کرد، سپس علی علیه‌السلام و ابوذر وی را به مصلی حمل کردند و علی علیه‌السلام بر او نماز میت خواند، بعد دو رکعت نماز گزارد و دستهایش را به طرف آسمان بلند کرد و فرمود:<br />«هذه بنت نبیک فاطمه، اخرجتها من الظلمات الی النور، فاضاءت الارض میلا فی میل».<br />- این دختر پیامبر تو، فاطمه است که وی را از تاریکیها خارج کرده و به سوی نور بردی. در این هنگام، زمین به اندازه یک میل در یک میل (به نور فاطمه علیهاالسلام) روشن شد.<br />و چون خواستند او را به خاک بسپرند، از قطعه زمینی از بقیع صدایی شنیدند که:<br />«الی، الی، فقد رفع تربتها منی.»<br />- به سوی من آیید، به سوی من آیید. مزار فاطمه علیهاالسلام از من اختیار شده (و یا خاک فاطمه علیهاالسلام از من برداشته شده) است.<br />چون نگاه کردند، قبر آماده‌ای را دیدند، تابوت را به آن طرف بردند و فاطمه علیهاالسلام را در قبر گذاشتند. علی علیه‌السلام در کنار قبر نشست و فرمود:<br />«یا ارض، استودعتک ودیعتی، هذه بنت رسول‌الله.»<br />- ای زمین، ودیعه خود را به تو می‌سپارم، این دختر رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم است. در این هنگام از زمین صدایی شنید که:<br /><br />[ صفحه 208] <br /><br />«یا علی، انا ارفق بها منک، فارجع ولاتهتم.»<br />- ای علی، من با او بیشتر از تو مدارا می‌کنم. برگرد و غم مخور.<br />حضرت برگشت و روی قبر را پوشاند و با زمین مساوی قرار داد.<br />«فلم یعلم این کان الی یوم القیامه.» [329] .<br />- لذا تا روز قیامت کسی نمی‌داند که مزارش کجاست.</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">بیان</h4></span> <p>کراماتی مانند روشن شدن زمین و امثال آن در حال حیات و یا بعد از رحلت این بزرگواران، از امور مادی و کوچک ایشان است، و احتیاج به بیان و توضیح ندارد.سراسر عمر پر برکتشان پر از این کرامات و خوارق عادت است.<br />و شاید منظور از قیامت در این حدیث، قیامت صغری یعنی: قیام ولی الله اعظم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) باشد.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 09</h3></span> <span class="chapter"> <h4 class="l4">اشاره</h4></span> <p>در روایتی آمده است که علی علیه‌السلام فرمود: زمین برای هفت نفر آفریده شده است، و به واسطه ایشان به مردم روزی داده می‌شود، و نیز باران می‌بارد و مورد نصرت و یاری (خداوند) قرار می‌گیرند. و آنان عبارتند از ابوذر و سلمان و مقداد و عمار و حذیفه و عبدالله بن مسعود.<br />«و انا امامهم، و هم الذین شهدوا الصلاه علی فاطمه.» [330] .<br />- و من امام آنها هستم، و ایشان کسانی بودند که بر فاطمه علیهاالسلام نماز خواندند.<br /><br />[ صفحه 209] </p><span class="chapter"> <h4 class="l4">بیان</h4></span> <p>برخی از نکاتی که در روایات در این فصل پیرامون مقام و منزلت آن حضرت، و اشاره به معنویت و مقام والای ایشان دارد، عبارتند از:<br />1- جمله‌ی «رکناک» در حدیث اول<br />2- عبارت «غشی علیه» در حدیث دوم.<br />3- شهادت آن حضرت در حدیث سوم<br />4- مشاهده نمودن سلام‌های جبرئیل و رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم در حدیث چهارم<br />5- غسل دادن صدیقه توسط صدیق در حدیث پنجم<br />6- دیدن تابوتی که ملائکه تصویر نمودند در حدیث ششم.<br />7- توجه به مخفی بودن حجم بدن نحیف خود با آنکه در تاریکی حمل می‌شد در حدیث هفتم.<br />8- روشن شدن و صدا زدن و مدارا کردن زمین و حاضر بودن قبر در حدیث هشتم.<br />9- نماز خواندن بهترین خلق بر وی در حدیث نهم.<br />ممکن است در احادیث دیگر جملاتی شبیه به این معانی باشد که ما در این فصل به همین مقدار اکتفا می‌کنیم.<br /><br />[ صفحه 211] </p><span class="chapter"> <h2 class="l2">سخنان امیرالمومنین در سوگ فاطمه‌ی زهرا</h2></span> <span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 01</h3></span> <span class="chapter"> <h4 class="l4">اشاره</h4></span> <p>علی بن محمد هرمزانی به نقل از ابی‌عبدالله حسین بن علی علیهماالسلام آورده است: چون فاطمه علیهاالسلام رحلت نمود، امیرالمومنین علیه‌السلام او را به خاک سپرد و علامتی بر مزارش نگذاشت، سپس برخاست،<br />«فحول وجهه الی قبر رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم، ثم قال:»<br />- و روی به طرف مزار رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم برگرداند و عرض کرد:<br />الف) «السلام علیک یا رسول‌الله عنی، والسلام علیک عن ابنتک، و زائرتک، و البائته فی الثری ببقعتک، والمختار الله لها سرعه اللحاق بک.<br />قل یا رسول‌الله، عن صفیتک صبری، و عفا عن سیده نساء العالمین تجلدی، الا ان فی التاسی لی بسنتک فی فرقتک موضع تعز، فلقد وسدتک فی ملحوده قبرک، و فاضت نفسک بین نحری و صدری.» [331] .<br />- سلام من بر تو ای رسول خدا، و سلام بر تو از جانب دختر و زائرت و کسی که در بقعه تو بر تو فرود آمد و خداوند چنین خواست که او زود به تو ملحق شود.<br />ای رسول خدا، صبرم از فراق دختر برگزیده تو به سر آمده، و توان و استقامتم از دوری سیده و سرور زنان عالم از بین رفت، ولی در تأسی به سنت<br /><br />[ صفحه 212] <br /><br />جدایی تو، جای صبر است (یعنی: چنانکه در مصیبت دوری تو که سنگین‌تر بود صبر کردم، در این مصیبت نیز صابر خواهم بود)، زیرا من خود، تو را در قبر گذاشتم،و جان مقدس تو در میان گلو و سینه‌ام خارج شد.</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">بیان</h4></span> <p>این بود قسمتی از بیانات حضرت علی علیه‌السلام، اکنون اشاره‌وار توضیحاتی عرض می‌شود تا خواننده با توجه بیشتر به تفاصیل بالاتر برسد.<br />1- دو جمله‌ی «فحول وجهه...» و «البائته فی الثری ببقعتک» نشان‌دهنده‌ی آن است که حضرت فاطمه علیهاالسلام در کنار مزار پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم دفن شده است، که حضرت علی علیه‌السلام روی خود را برگرداند و با پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم سخن گفت این بیان، قول به اینکه قبر آن حضرت بین قبر و منبر پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم قرار دارد را تقویت می‌کند، چنانکه در فصل 27 (روایت 1 و 2) به آن اشاره می‌شود.<br />2- شاید منظور از «السلام... عنی» و «السلام... عن ابنتک» همان تجدید عهد ازلی نسبت به رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم باشد، و الا برای تحیت، همان سلام اول از جانب خود کفایت می‌کرد. و معنا ندارد از طرف حضرت زهرا علیهاالسلام سلام بنماید، زیرا وی خود بر پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم وارد شده و از طرف خود بر پدر سلام می‌کند و نیازی به سلام حضرت علی علیه‌السلام از طرف وی نیست.<br />به طور کلی، سلام و صلوات در هر جا بر این بزرگواران واقع شود، در حقیقت همان تجدید عهد ازلی است که خداوند در ازل «اخذ میثاق» نسبت به ولایت و رسالت آنان اخذ نموده است. در اینجا نیز گویا حضرت با اظهار سلام از ناحیه خود و حضرت زهرا علیهاالسلام به رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم به آن معنا اشاره می‌نماید.<br />در حدیثی از حضرت موسی بن جعفر علیهماالسلام آمده است که امام صادق علیه‌السلام فرمود:<br />«من صلی علی النبی و آله، فمعناه انی علی المیثاق والوفاء الذی قلت حین<br /><br />[ صفحه 213] <br /><br />قوله (الست بربکم؟ قالوا: بلی) [332] .» [333] .<br />- هر کس بر پیامبر اکرم و اهل بیتش صلوات فرستد، معنایش این است: من بر عهد و وفایی که هنگام فرمایش الهی (که فرمود: آیا من پروردگار شما نیستم؟ گفتند: آری.) داشتم، استوار هستم.<br />3- جمله‌ی «والمختار الله.» می‌فهماند که الحاق حضرت زهرا علیهاالسلام به رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم به انتخاب پروردگار بوده، که انتخاب زیبایی است، زیرا اولا به اختیار الهی است، و ثانیا به رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم ملحق شده است.<br />4- جمله «قل یا رسول‌الله عن صفیتک صبری...» هم اشاره به صفیه بودن و برگزیدگی و سیده زنان عالم بودن حضرت زهرا علیهاالسلام دارد، و هم اشاره به شدت مصیبتی که بر حضرت علی علیه‌السلام وارد شده است. در واقع می‌خواهد بفرماید: ای رسول خدا، با آنکه در مشکلات صابر بودم، اینجا تحملم کم شده است. نه بدین جهت که همسری را از دست داده‌ام، بلکه از آن جهت که فاطمه، برگزیده خداست و سرور زنان عالم است. چگونه می‌توانم دوریش را تحمل کنم، اما چه کنم؟ که باید به تو ای رسول خدا اقتدا کنم، همان گونه که تو در فقدان عزیزانت چون حمزه و ابراهیم و خدیجه و دیگران صبر و بردباری نمودی.<br />و یا آنکه: من دوری و فراق چون تویی را تحمل کردم و تو را با دستهای خود به خاک سپردم، و جان مقدست در میان سینه و گلویم خارج شد. و گویا که جان من گرفته می‌شد، و با این حال صبر کردم، چگونه در فراق فاطمه علیهاالسلام صابر نباشم؟<br />ب) «بلی، و فی کتاب الله لی انعم القبول: (و انا لله و انا الیه راجعون.) [334] قد استرجعت الودیعه، و اخذت الرهینه، و اخسلت الزهراء، فما اقبح الخضراء<br /><br />[ صفحه 214] <br /><br />والغبراء! یا رسول‌الله.» [335] .</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">بیان</h4></span> <p>در این قسمت، در عین اینکه خود را به بهترین وجه مورد قبول، تسلیت می‌دهد، و می‌فرماید: ما از خداییم و به سوی او بازمی‌گردیم، و سپس می‌فرماید: فاطمه علیهاالسلام امانتی بود که موقتا به من سپرده شده بود و به صاحبش بازگرداندم، ولی در عین حال شدت سختی و مصیبت را این چنین بیان می‌نماید: چه اندازه آسمان نیلگون و زمین، که در نظر دیگران زیباست، نزد من زشت است. یعنی: تا فاطمه بود، همه چیز به محبت او نیکو و زیبا می‌نمود، ولی بعد از وی هیچ چیز در نظرم زیبا نمی‌آید.<br />لذا به دنبال آن می‌فرماید:<br />ج) «اما حزنی فسرمد، و ما لیلی فمسهد، و هم لا یبرح من قلبی او یختار الله لی دارک التی انت فیها مقیم، کمد مقیح، و هم مهیج، سرعان ما فرق بیننا، و الی الله اشکو.» [336] .</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">بیان</h4></span> <p>آری، این چنین است حال محب و عاشق دلباخته‌ای که عشق و محبتش، عین شوق و محبت به خداست، که می‌فرماید: حزن و اندوه من، دیگر همیشگی است، و شبهایم بدون فاطمه به بیداری بسر می‌رود، و اندوه فراق او، نه اندوهی است که از دلم بیرون رود، بلکه همواره در این غصه بسر می‌برم تا خداوند مرا در خانه‌ای که تو ای رسول خدا، در آن جای داری، اقامت دهد.<br /><br />[ صفحه 215] <br /><br />زخم دل من، زخمی عمیق، و اندوه من، اندوهی است شدت یافته. چقدر زود بین من و فاطمه فاصله افتاد! و به خدا شکوه می‌برم.<br />«انما اشکوا بثی و حزنی الی الله.» [337] .<br />- شکوه‌ی غم و اندوه خود را تنها به خدا می‌برم.<br />آیا بیان چنین کلماتی از اسوه‌ی تقوا و صبر و مقاومت در برابر آن همه مشکلات بعد از رحلت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم، بیانگر جایگاه والای فاطمه زهرا علیهاالسلام نیست؟ که همچون علی علیه‌السلام که ممسوس در ذات الهی است، [338] . شکوه کند و بفرماید: صبر و تحملم تمام شده؟ و آیا بیانات مبالغه آمیز از معصوم ممکن است؟ هرگز، بلکه این کلمات نشانگر مقام و منزلت معنوی آن بانو است که در رحلتش شخصیتی چون امیرالمومنین علیه‌السلام به فغان آمده و به خدا پناه می‌آورد.<br />د) «و ستنبئک ابنتک بتظافر امتک علی هضمها، فاحفها السوال، و استخبرها الحال. فکم من غلیل معتلج بصدرها لم تجد الی بثه سبیلا، و ستقول، و یحکم الله، و هو خیر الحاکمین.» [339] .<br />- (ای رسول خدا،) بزودی دخترت به تو خبر خواهد داد که امتت چگونه دست یاری به یکدیگر دادند بر شکستن و ظلم و ستم بر وی. از او بپرس و با پافشاری سوال نما تا درد خود را به تو بگوید (به من که حاضر نشد مصائب خود را بگوید). چه دردها و ناراحتیها که در سینه داشت و راه برای باز کردن و گفتن آنها نمی‌یافت! زود است که بگوید و خداوند حکم خواهد کرد و او بهترین حکم کنندگان است.<br /><br />[ صفحه 216] </p><span class="chapter"> <h4 class="l4">بیان</h4></span> <p>نمی‌دانم امیرالمومنین علیه‌السلام با این بیان چه می‌خواهد بفرماید، آیا شکوه می‌کند که: ای رسول خدا، امت نه تنها سفارشهای شما را درباره فاطمه علیهاالسلام مراعات ننمودند، بلکه برخلاف آن عمل کردند.<br />و یا بخواهد بفرماید: امت، یگانه یادگار شما را مورد ظلم قرار دادند و پهلویش را شکستند و یا به او ظلم کردند و ارثش- یعنی فدک- را غصب کردند.<br />و یا در مقام بیان این باشد که: دردها و مصائبش را حتی به من هم نگفت. یا به جهت مراعات حال من، و یا برای حفظ وحدت مسلمین و ترس از برگشتن آنها از دین [340] ، همان گونه که علی علیه‌السلام برای این مهم از حق خود گذشت. و اکنون فاطمه علیهاالسلام همه را به تو خواهد گفت.<br />در هر صورت، این گونه شکوه‌ی دردمندانه علی علیه‌السلام با رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم خود، به روشنی بر عظمت مقام و منزلت آن بانوی بزرگ دلالت دارد، که علی علیه‌السلام این گونه با دل پر درد از گرفتاری وی با رسول خدا سخن می‌گوید:<br />ه-) «والسلام علیکما سلام مودع، لا قال و لا سئم، فان انصرف، فلا عن ملامة، و ان اقم، فلا عن سوء ظن بما وعد الله الصابرین.<br />و اها و اها، والصبر ایمن و اجمل، و لو لا غلبه المستولین، لجعلت المقام واللبث لزاما معکوفا، و لا عولت اعوال الثکلی علی جلیل الرزیه.» [341] .</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">بیان</h4></span> <p>این کلمات نیز حکایت از درد دل علی علیه‌السلام و شدت فراق وی از دوری رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم و فاطمه علیهاالسلام دارد، که می‌فرماید:من با سلام بر شما دو بزرگوار، از شما جدا می‌شوم و می‌روم، ولی این خداحافظی،همچون وداع کسی که<br /><br />[ صفحه 217] <br /><br />ناراحت شده و دیگر برنگردد، و یا از ماندن در کنار شما خسته و ملول شده باشد نیست. هرگز، پس اگر برمی‌گردم از ملالت نیست، و اگر کنار قبر می‌مانم نه برای آن است که نسبت به وعده الهی که به صابرین داده، بدگمان باشم.<br />آه، آه، که صبر مبارکتر و زیباتر است. و اگر نبود تسلط دشمنان اقامت و درنگ در این مکان را بر خود لازم می‌دانستم و همواره در اینجا می‌ماندم، و چون زن فرزند از دست داده بر این مصیبت بزرگ فریاد می‌کردم.<br />خداوند درباره‌ی صابران می‌فرماید:<br />(و بشر الصابرین، الذین اذا اصابتهم مصیبه، قالوا: انا لله و انا الیه راجعون، اولئک علیهم صلوات من ربهم و رحمه و اولئک هم المهتدون.) [342] .<br />- بشارت ده به صابران، آنان که وقتی به مصیبتی گرفتار می‌شوند، می‌گویند: ما برای خداییم و به سوی او برمی‌گردیم، صلوات والطاف و رحمت پروردگارشان بر آنان است، و آنان هدایت یافتگانند.<br />و) «فبعین الله تدفن ابنتک سرا، و تهضم حقها، و یمنع ارثها، و لم یتباعد العهد، و لم یخلق منک الذکر، و الی الله یا رسول‌الله المشتکی، و فیک یا رسول‌الله احسن العزاء. صلی الله علیک، و علیهاالسلام و الرضوان.» [343] .</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">بیان</h4></span> <p>در این قسمت رو به پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم نموده و می‌فرماید: ای رسول خدا، در پیشگاه و منظر حق تعالی، دخترت در پنهانی به خاک سپرده می‌شود، و حق او غصب می‌گردد، و از ارثش محروم می‌شود، و حال آنکه هنوز زمان زیادی از سفارشات شما درباره‌ی وی (و یا زمان زیادی از رحلت شما) نگذشته، و هنوز یاد شما در میان امت فراموش نشده. ای رسول گرامی، شکایت به خدا می‌برم و<br /><br />[ صفحه 218] <br /><br />بهترین تسلیت را به شما می‌گویم. و یا: عزای تو نیکوترین تسلی در این مصیبت برای من است. رحمت الهی بر تو باد و سلام و تحیت بر فاطمه.<br />در واقع حضرتش با این جملات می‌خواهد بفرماید: با وجود تمامی این مصائب، چون خداوند می‌داند و می‌بیند، شکوه این مصیبت را تنها به او می‌برم، که<br />(انما شکو بثی و حزنی الی الله.) [344] .<br />- شکوه‌ی غم و اندوه خود را تنها به خدا می‌برم.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 02</h3></span> <span class="chapter"> <h4 class="l4">اشاره</h4></span> <p>علی بن احمد عاصمی، از موسی بن جعفر، از پدران بزرگوارش علیهم‌السلام نقل می‌کند:... هنگامی که فاطمه علیهاالسلام وفات نمود، علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام در رثای او چنین سرود:<br /><br />لکل اجتماع من خلیلین فرقه <br />و کل الذی دون الممات قلیل<br /><br />و ان افتقادی واحدا بعد واحد <br />دلیل علی ان لا یدوم خلیل<br /><br />ستعرض عن ذکری و تنسی مودتی <br />و یحدث بعدی للخلیل خلیل [345] .<br /><br />- سرانجام هر دوستی بین دوستان جدایی است، ولی این جداییها در مقابل مرگ، ناچیز است.<br />- از اینکه من هر روز یاری را از دست می‌دهم، می‌توان فهمید که هیچ دوستی پایدار نخواهد بود.<br />- بزودی از یاد من روی گردان می‌شوی و دوستی‌ام را فراموش می‌کنی، و دوست دیگری جایگزین من می‌شود.<br /><br />[ صفحه 219] </p><span class="chapter"> <h4 class="l4">بیان</h4></span> <p>این بود قسمتی از بیانات منقول از علی علیه‌السلام در سوگ فاطمه علیهاالسلام. کلمات دیگری نیز از ایشان به نظم و نثر نقل شده که اکثرا شبیه حدیث اول است. با توجه به منزلت والای این دو بزرگوار آیا می‌توانیم بگوییم این اظهارات، اظهارات عادی و به اقتضای بشری است؟ هرگز، بلکه هر یک، به نحوی بیانگر مقامات بلند فاطمه علیهاالسلام می‌باشد.<br /><br />[ صفحه 221] </p><span class="chapter"> <h2 class="l2">فضیلت مزار و زیارت فاطمه‌ی زهرا</h2></span> <span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 01</h3></span> <span class="chapter"> <h4 class="l4">اشاره</h4></span> <p>حضرت صادق علیه‌السلام می‌فرماید: رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:<br />«ما بین قبری و منبری روضه من ریاض الجنه، و منبری علی ترعه من ترع الجنة.»<br />- میان مزار و منبرم، باغی از باغهای بهشت است، و منبرم بر دری از درهای بهشت واقع است.<br />سپس امام صادق علیه‌السلام فرمود:<br />«لان قبر فاطمه علیهاالسلام بین قبره و منبره، قبرها روضة من ریاض الجنه، و الیه ترعه من ترع الجنه.»<br />- زیرا مزار فاطمه علیهاالسلام میان قبر و منبر واقع است، مزار وی باغی از باغهای بهشت، و به سوی آن باغ دری از درهای بهشت گشوده شده است.</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">بیان</h4></span> <p>معنای ظاهری «روضه» و «ترعه» را امام صادق علیه‌السلام در روایت بیان نموده است، ولی معنای حقیقی آن چیست؟<br />ممکن است مراد از این تعبیر، عظمت آن مکان به لحاظ عظمت معنوی رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و فاطمه علیهاالسلام باشد.<br />و ممکن است به جهت عظمت معنوی و باطنی فاطمه علیهاالسلام باشد، زیرا آن<br /><br />[ صفحه 222] <br /><br />حضرت و اولادش موجب بهشت رفتن امت می‌شوند. در واقع به وسیله رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم باغهای بهشت بدست می‌آید، و فاطمه و اولادش طریق رسیدن به این باغها هستند و به وسیله شوهرش (علی علیه‌السلام) هم در آنها گشوده می‌شود.<br />به لحاظ ظاهری و در خارج هم، چنین است که اگر علی علیه‌السلام نبود، فاطمه علیهاالسلام کفو و همتایی نداشت و اگر این دو نبودند، ائمه معصومین علیهم‌السلام نبودند. و اگر آنها نبودند از رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم آثاری نمی‌ماند تا کسی بتواند به بهشت راه یابد.<br />احتمال دیگر در معنای روایت اینکه ممکن است مراد، مقام شفاعت فاطمه علیهاالسلام باشد، که در فصل بیست و نهم مورد بحث واقع خواهد شد.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 02</h3></span> <p>یونس بن یعقوب می‌گوید: به امام صادق علیه‌السلام عرض کردم: نماز گزاردن در خانه فاطمه علیهاالسلام افضل است یا در روضه؟ فرمود:<br />«فی بیت فاطمه علیهاالسلام.» [346] .<br />- در خانه‌ی فاطمة علیهاالسلام.<br />در روایت دیگری: از امام رضا علیه‌السلام درباره‌ی مزار فاطمه علیهاالسلام سوال می‌شود و حضرت می‌فرماید: در خانه‌اش مدفون گشت، و چون بنی‌امیه مسجد را توسعه دادند، خانه فاطمه در مسجد قرار گرفت. [347] .</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 03</h3></span> <p>امام صادق به نقل از پدر بزرگوارش علیهماالسلام از جابر بن عبدالله انصاری می‌فرماید:... رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم در فضیلت زیارت فاطمه علیهاالسلام فرمود:<br />«فمن زارنی بعد وفاتی، فانکما زارنی فی حیاتی، و من زار فاطمه فکانما<br /><br />[ صفحه 223] <br /><br />زارنی، و من زار علی بن ابی‌طالب، فکانما زار فاطمه...» [348] .<br />- هر کس بعد از وفاتم مرا زیارت کند، گویا در حال حیاتم زیارت نموده، و هر که فاطمه را زیارت کند، مثل این است که مرا زیارت نموده، و هر کس علی بن ابی‌طالب را زیارت کند، مثل آن است که فاطمه را زیارت کرده است...</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 04</h3></span> <span class="chapter"> <h4 class="l4">اشاره</h4></span> <p>عریضی می‌گوید: روزی امام باقر علیه‌السلام به ما فرمود: اگر نزد مزار جده‌ات فاطمه علیهاالسلام رفتی، بگو:<br />«یا ممتحنه امتحنک الله الذی خلقک قبل ان یخلقک، فوجدک لما امتحنک صابره، و زعمنا انا لک اولیاء و مصدقون، و صابرون لکل ما اتانا به ابوک، و اتانا به وصیه، فانا نسالک ان کنا صدقناک الا الحقتنا بتصدیقنا لهما، لنبشر انفسنا بانا قد طهرنا بولایتک!» [349] .<br />- ای خانم امتحان شده‌ای که خداوند تو را پیش از خلقت (مادی)ات امتحان نمود، و تو را در آن شکیبا یافت، ما گمان می‌کنیم که دوستداران توایم و (مقام و عظمت تو در نزد خدا را) باور داریم، و بر تمام آن چه پدر بزرگوارت و وصی و جانشین او آورده استقامت می‌ورزیم، لذا از تو درخواست می‌کنیم که اگر ما واقعاً تو را تصدیق نموده‌ایم، ما را به خاطر این تصدیق به پدر بزرگوارت و جانشینش ملحق نمایی، تا ما به خود مژده دهیم که حقیقتا به ولایت تو پاکیزه گشتیم!</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">بیان</h4></span> <p>زیارات برای آن حضرت بیش از این ذکر شده و اکثر مضامین آنها منطبق با روایاتی است که در فضائل وی آمده، و یا در مورد ظلمهایی است که بر او رفته،<br /><br />[ صفحه 224] <br /><br />در اینجا به این زیارت که مطلب قابل توجهی در فضیلت آن بانوی بزرگ دارد، اکتفا می‌کنیم و خوانندگان محترم را به برخی از نگات آن توجه می‌دهیم:<br />1- جمله‌ی «یا ممتحنه امتحنک الله الذی خلقک قبل ان یخلقک» به هر کدام از احتمالات ذیل معنا شود، خلقتی غیر از خلقت مادی را اثبات می‌کند که بحث آن در فصل اول این رساله گذشت.<br />احتمال اول: اینکه: ظرف «قبل» در جمله، متعلق به «خلقک» باشد، که به این ترتیب معنای این قسمت از زیارت این گونه می‌شود: ای کسی که مورد امتحان الهی واقع شدی و خداوند تو را امتحان کرد و در آن صابر یافت، خداوندی که تو را پیش از خلقت مادی در عوالم نوری آفرید.<br />به این معنا، این جمله فقط خلقتی غیر از خلقت مادی را اثبات می‌کند، و دلالتی ندارد که امتحان آن حضرت و صبر بر آن در عوالم غیر عالم مادی بوده است.<br />احتمال دوم آن است که: ظرف «قبل» متعلق به «امتحنک» باشد، به این ترتیب معنای جمله این گونه می‌شود: ای کسی که مورد امتحان الهی واقع شدی، و خداوند پیش از آنکه تو را در عالم مادی خلق نماید، امتحانت کرد و تو را صابر یافت و سپس در عالم مادی خلق نمود. بنابراین احتمال، ممکن است مراد از «قبل» در «قبل ان یخلقک» عالم برزخی آن حضرت بوده و امتحان در آنجا واقع شده باشد، چنانکه آدم ابوالبشر علیه‌السلام هم در آنجا در معرض امتحان الهی واقع شد، که در فصل اول در حدیث 4 اشاره شد.<br />ولی گویا بنابراین معنای دوم، احتمال قوی آن است که بگوییم: مراد از «قبل»در «قبل ان یخلقک» عالم نوری و تمثلی آن حضرت است، و این امتحان در آنجا صورت گرفته است.<br />در اینجا این سوال مطرح می‌شود که: امتحان الهی در عوالم نوری و تمثلی و یا برزخی چگونه بوده است؟ و مراد از آن چیست؟ و آیا امتحان جز با دار تکلیف و عالم ماده سازگار است؟<br /><br />[ صفحه 225] <br /><br />در جواب باید گفت: اینکه نحوه‌ی امتحان چگونه بوده برای ما معلوم نیست، ولی مسلما در هر عالم باشد باید مناسب با همان عالم بوده باشد. در دار تکلیف و عالم مادی به تناسب خود، و در عوالم نوری و یا برزخی به تناسب خود. و برای مخلصین (به فتح لام) به طریقی، و برای غیر مخلصین به طریق دیگر. اما شاید بتوان گفت: امتحان الهی در خلقت نوری همان پیمان و «عهد عبودیتی» باشد که خداوند از فرزندان آدم علیه‌السلام گرفت، چنانکه می‌فرماید:<br />(الم اعهد إلیکم یا بنی ادم، ان لا تعبدوا الشیطان، انه لکم عدو مبین، و ان اعبدونی، هذا صراط مستقیم.) [350] .<br />- ای فرزندان آدم، آیا از شما عهد و پیمان نگرفتم که شیطان را بندگی نکنید، که وی دشمن آشکار شماست. و مرا بندگی کنید که این صراط مستقیم و راه راست است.<br />و یا ممکن است: مراد، امتحان الهی باشد که به صورت «اخذ میثاق» از فرزندان آدم علیه‌السلام بوده است، چنانکه می‌فرماید:<br />(و اذ اخذ ربک من بنی آدم من ظهورهم ذریتهم، و اشهدهم علی انفسهم: الست بربکم؟ قالوا: بلی.) [351] .<br />- و هنگامی که پروردگارت از صلب فرزندان آدم، ذریه و نسل آنها را برگرفت و آنها را بر خود گواه ساخت که آیا من پروردگار شما نیستم؟ گفتند: بله.<br />و نیز ممکن است: مراد از امتحان الهی، همان «میثاق غلیظ» و پیمان محکمی باشد که از عده‌ای از انبیای برجسته و یا از همه انبیا گرفته شده، و از حضرت فاطمه علیهاالسلام نیز به لحاظ قرین بودن با انبیا و یا با انبیای برجسته، اخذ شده باشد، چنانکه می‌فرماید:<br /><br />[ صفحه 226] <br /><br />(و اذ اخذنا من النبیین میثاقهم و منک و من نوح و ابراهیم و موسی و عیسی بن مریم، و اخذنا منهم میثاقا غلیظا، لیسئل الصادقین عن صدقهم، و اعد للکافرین عذابا الیما.) [352] .<br />- و هنگامی که از پیامبران عهد و میثاق گرفتیم و هم از تو و از نوح و ابراهیم و موسی و عیسی بن مریم، از همه پیمان محکم گرفتیم، تا خداوند از راستگویان از گفتار صدقشان باز پرسد، و برای کافران عذاب دردناک آماده کند.<br />بالاخره، شاید بتوان گفت: موضوع عهد عبودیت (الم اعهد الیکم..)، و گرفتن میثاق مطلق (از تمامی فرزندان آدم علیه‌السلام)، و اخذ میثاق از انبیا، یک پیمان نیست، بلکه سه پیمان جداگانه است، و گویا هر کدام از آنها در عالم و خلقتی از مراحل خلقت نوری بوده است، والله اعلم.<br />در هر حال، بیانات فوق به یک سوی امتحان اشاره دارد، و سوی دیگر که جلوه‌ی خارجی امتحان است در عالم ماده واقع می‌شود، و در قیامت نیز از نتیجه‌ی آزمایش سوال می‌گردد.<br />2- معنای جملات دیگر این زیارتنامه «زعمنا انا لک اولیاء...» این است که: تو در امتحان خود صابر بودی، ما هم گمان می‌کنیم از دوستان توییم و از جمله تصدیق کنندگان تو و از صابران بر ولایت و اوامر پدر بزرگوارت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و وصی او، علی علیه‌السلام هستیم. از تو درخواست می‌کنیم، اگر به راستی تو را تصدیق کرده‌ایم، ما را به واسطه این تصدیق به ایشان ملحق کنی، تا به خود بشارت دهیم که ما به واسطه ولایت شما پاکیزه گشته‌ایم و ولایت خود را خالص کرده‌ایم. گویا بدون ولایت فاطمه علیهاالسلام، ولایت ما به رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و علی علیه‌السلام پاکیزه و کامل نمی‌گردد.<br /><br />[ صفحه 227] </p><span class="chapter"> <h2 class="l2">مقام فاطمه‌ی زهرا در قیامت</h2></span> <span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 01</h3></span> <p>ابن‌عباس می‌گوید: از امیرالمومنین علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام شنیدم که فرمود:روزی رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم نزد فاطمه علیهاالسلام رفت و او را محزون و ناراحت یافت، فرمود: دختر عزیزم، چرا ناراحتی؟<br />عرض کرد: پدر جان، به یاد صحرای محشر و ایستادن مردم در روز قیامت با بدن برهنه در برابر پروردگار افتادم.<br />فرمود: دختر عزیزم، آن روز روز بزرگی است ولی جبرئیل از جانب خداوند- عزوجل-به من خبر داد: اولین کسی که زمین برای او در روز قیامت شکافته می‌شود، و از قبر بیرون می‌آید من هستم، سپس پدرم ابراهیم، بعد از آن شوهرت علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام. آنگاه خداوند جبرئیل را همرا با هفتاد هزار ملک می‌فرستد که هفت گنبد از نور بر مزارت درست کنند، سپس اسرافیل با سه لباس کامل از نور نزد تو آمده و در بالای سرت می‌ایستد و تو را به اسم صدا کرده می‌گوید:<br />«یا فاطمه بنت محمد! قومی الی محشرک.»<br />- ای فاطمه دختر محمد، برخیز به سوی محشرت.<br />و تو در حالی که هیچ گونه ترسی نداری و بدنت پوشیده است برمی‌خیزی، سپس اسرافیل لباسهای کامل را به تو می‌دهد و تو می‌پوشی، و زوقائیل اسبی از نور می‌آورد، که زمام آن از لولو تازه می‌باشد، و بر آن کجاوه‌ای از طلا است. تو بر<br /><br />[ صفحه 228] <br /><br />آن اسب سوار می‌شوی و زوقائیل زمام آن را می‌گیرد، در حالی که در پیش رویت هفتاد هزار ملک قرار دارند و در دستهایشان پرچمهای تسبیح است.<br />تا آنجا که می‌فرماید: سپس منبری از نور برایت نصب می‌کنند که هفت پله دارد، و در فاصله هر پله با پله دیگر ملائکه صف کشیده‌اند، در حالی که در دستهایشان پرچمهای نور است. و حورالعین در جانب راست و چپ منبر صف کشیده‌اند و نزدیکترین زنان به تو، از جانب چپ حضرت حواء و آسیه است. پس چون بالای منبر جای گرفتی، جبرئیل علیه‌السلام می‌آید و به تو می‌گوید:<br />«یا فاطمه، سلی حاجتک.»<br />- ای فاطمه، حاجت خود را بخواه.<br />در آن هنگام تو می‌گویی:<br />«یا رب، ارنی الحسن والحسین.»<br />- پروردگارا! حسن و حسین را به من نشان بده.<br />سپس آن دو به سوی تو می‌آیند، در حالی که از رگهای حسین علیه‌السلام خون می‌ریزد، و او می‌گوید:<br />«یا رب، خذلی الیوم حقی ممن ظلمنی...» [353] .<br />- پروردگارا، امروز حق مرا از کسانی که به من ظلم کرده‌اند، باز ستان.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 02</h3></span> <p>امام رضا به نقل از پدران بزرگوارش علیهم‌السلام می‌فرماید: رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: دخترم فاطمه علیهاالسلام، روز قیامت در حالی که لباسهای خون‌آلود با اوست محشور می‌شود. و به یکی از پایه‌های عرش الهی دست می‌زند و عرض می‌کند:<br />«یا عدل، احکم بینی و بین قاتل ولدی.»<br />- ای عدل، میان من و قاتل پسرم حکم نما.<br /><br />[ صفحه 229] <br /><br />سپس رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: قسم به پروردگار کعبه که خداوند بر له دخترم حکم می‌کند. و خداوند- عزوجل- به غضب فاطمه غضب می‌کند و به خوشنودی او خشنود می‌گردد. [354] .</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 03</h3></span> <p>باز امام رضا علیه‌السلام به نقل از پدران بزرگوارش علیهم‌السلام می‌فرماید که رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: چون روز قیامت می‌شود، منادیی ندا می‌کند: ای گروه خلایق، چشمان خود را ببندید تا فاطمه، دختر محمد صلی الله علیه و آله و سلم عبور کند. [355] .</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 04</h3></span> <span class="chapter"> <h4 class="l4">اشاره</h4></span> <p>ابوایوب انصاری می‌گوید رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: هنگامی که روز قیامت فرا می‌رسد، منادیی از باطن عرش ندا می‌کند: ای اهل جمع (محشر)، سرهای خود را به زیر افکنید و چشمان خود بر هم نهید، تا فاطمه علیهاالسلام از صراط بگذرد. در این هنگام فاطمه با هفتاد هزار کنیز از حورالعین عبور می‌کند. [356] .</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">بیان</h4></span> <p>این بود بخشی از روایت که بیانگر عظمت معنوی فاطمه علیهاالسلام، در قیامت است، برای توضیح بیتشر به نکات آنها اشاره می‌شود:<br />1- حدیث اول به خوبی دلالت می‌نماید بر اینکه: ظهور فاطمه علیهاالسلام در قیامت، ظهور نوری قبل از خلقت مادی است. چرا که تمام تشریفات ذکر شده در حدیث از نور است.<br />2- از حدیث اول و نیز از حدیث دوم معلوم می‌گردد که: خونخواهی امام<br /><br />[ صفحه 230] <br /><br />حسین علیه‌السلام تنها با انتقام حضرت ولی عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف) به پایان نمی‌رسد.<br />3- منظور از عرش، در حدیث دوم ممکن است موجودات باشند، و نیز مراد از قوائم و پایه‌های عرش، همان اسماء و صفات ذاتیه باشد که قیام موجودات به آنهاست. و ممکن است مراد از یکی از قوائم که در حدیث ذکر شده «قائمه من قوائم العرش» و حضرت فاطمه علیهاالسلام بدان تمسک می‌جوید، همان صفت «عدل» الهی باشد که در کلام موجود است «یا عدل، احکم بینی و بین قاتل ولدی.»<br />4- شاید بستن چشم و یا سر به زیر افکندن در حدیث سوم و چهارم، با آنکه آنجا عالم تکلیف نیست، اشاره به عظمت آن بانو داشته باشد که هر چشمی نباید او را بنگرد. چنانکه در روایت اول آمده است: جز ابراهیم و امیرالمومنین علیه‌السلام کسی به او نخواهد نگریست.<br />5- شاید مراد از باطن عرش «بطنان العرش» همان ندای الهی از درون موجودات باشد، که به حساب عالم امری و ملکوتی، عرش الهی محسوب می‌شوند، زیرا خداوند با همه موجودات و در همه جا هست، که: (و هو معکم اینما کنتم.) [357] : (و هر کجا که باشید، خدا با شماست.) و یکی از آن جاها، قیامت است.<br /><br />[ صفحه 231] </p><span class="chapter"> <h2 class="l2">شفاعت فاطمه‌ی زهرا</h2></span> <span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 01</h3></span> <p>ابن‌عباس می‌گوید: رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:<br />«اشهدکم انی قد آمنت شیعتها من النار.» [358] .<br />- شما را شاهد می‌گیرم که شیعیان و پیروان فاطمه علیهاالسلام را از آتش دوزخ ایمنی بخشیدم.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 02</h3></span> <p>امام باقر علیه‌السلام به نقل از جابر بن عبدالله انصاری می‌فرماید که رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:... بعد از اینکه فاطمه علیهاالسلام به خا عرض می‌کند، ای معبود و سرور من، میان و من کسانی که به من ظلم کردند، حکم بفرما. خداوندا، میان من و قاتلین پسرم (و یا فرزندانم) حکم نما،<br />«فاذا النداء من قبل الله- جل جلاله- یا حبیبتی و ابنه حبیبی، سلینی تعطی، و اشفعی تشفعی، فوعزتی و جلالی لا جازنی ظلم ظالم. فتقول: الهی و سیدی، ذریتی و شیعتی، و شیعة ذریتی و محبی، و محبی ذریتی.» [359] .<br />- ناگهان ندایی از جاب حق- جل جلاله- می‌رسد که: ای محبوبه من و دختر محبوبم، از من سوال کن که به تو عطا می‌شود، و شفاعت کن که شفاعتت<br /><br />[ صفحه 232] <br /><br />مورد قبول واقع می‌گردد. به عزت و جلالم سوگند، ظلم هیچ ظالمی از نظرم دور و فراموش نمی‌شود.<br />سپس فاطمه علیهاالسلام عرض می‌کند: ای معبود و مولای من، نجات فرزندان و شیعیانم و نجات شیعیان فرزندانم و دوستداران خود و فرزندانم را خواهانم...</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 03</h3></span> <p>ابی‌خیر می‌گوید: علی بن ابی طالب علیه‌السلام فرمود که رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:... منادیی از باطن و عرش الهی ندا می‌دهد: ای اهل قیامت، چشمان خو را ببندید، این فاطمه، دختر محمد، رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم است که از صراط می‌گذرد،<br />«فتمر فاطمه علیهاالسلام و شیعتها علی الصراط کالبرق الخاطف.»<br />- سپس فاطمه علیهاالسلام و شیعیانش چون برق گذرا از صراط عبور می‌کنند.<br />و در پایان پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: خداوند، دشمنان فاطمه و دشمنان فرزندان او را به آتش جهنم می‌افکند. [360] .</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 04</h3></span> <p>در ادامه‌ی حدیث ابن‌عباس [361] از امیرالمومنین علیه‌السلام، به نقل از رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم آمده است:... جبرئیل علیه‌السلام می‌گوید:<br />«یا فاطمه، سلی حاجتک فتقولین: یا رب، شیعتی، فیقول الله- عزوجل- قد غفرت لهم. فتقولین: یا رب، شیعه ولدی. فیقول الله: قد غفرت لهم. فتقولین: یا رب، شیعه شیعتی، فیقول الله: انطلقی فمن اعتصم بک فهو معک فی الجنه. فعند ذلک یود الخلائق انهم کانوا فاطمیین. فتسیرین و معک شیعتک و شیعه ولدک و شیعه امیرالمومنین آمنه روعاتهم، مستوره عوراتهم، قد ذهبت عنهم الشدائد، و سهلت<br /><br />[ صفحه 233] <br /><br />لهم الموارد، یخاف الناس وهم لا یخافون، و یظما الناس و هم لا یظماون.» [362] .<br />- ای فاطمه، حاجات خود را از خدا بخواه، می‌گویی: پروردگارا، به فریاد شیعیان و پیروانم برس. خداوند- عزوجل- می‌فرماید: آنها را آمرزیدم. می‌گویی: پروردگارا، به فریاد شیعیان و پیروان فرزندانم برس. خداوند می‌فرماید:آنها را بخشیدم. می‌گویی: پروردگارا به فریاد پیروان شیعیانم برس. خداوند می‌فرماید: برو، هر کس دست به دامن تو زند، در بهشت با تو است. در اینجا است که همه مردم آرزو می‌کنند: ای کاش فاطمی و شیعه فاطمه علیهاالسلام بودند. تو (از صراط) می‌گذری در حالی که شیعیان تو و شیعیان فرزندانت و شیعیان امیرالمومنین همراه تو هستند، و هیچ وحشتی ندارند، و بدنهایشان پوشیده است، و سختیها از آنها برطرف شده، و همه گذرگاههای سخت بر آنان آسان گشته است. مردم همه می‌ترسند، ولی آنان ترسی ندارند، و مردم همه تشنه‌اند، ولی ایشان را تشنگی نیست.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">فرق شیعه و محب و ذریه از دیدگاه روایات</h3></span> <span class="chapter"> <h4 class="l4">اشاره</h4></span> <p>این بود قسمتی از احادیث مورد نظر در این فصل. مطلبی که باید در این احادیث بیشتر مورد توجه قرار گیرد، لفظ «شیعه» و «محب» و «ذریه» است که ما برای روشن شدن اذهان، روایاتی را درباره معنای این الفاظ در نظر معصوم و فرق میان آنها در اصطلاح روایات می‌آوریم:</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">حدیث 01</h4></span> <p>در تفسیر امام حسن عسکری علیه‌السلام آمده است:... مردی به همسرش گفت، نزد فاطمه دختر رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم برو و سوال کن آیا من از شیعیان وی هستم با خیر؟ آن زن (خدمت حضرت رفت) و سوال کرد. حضرتش فرمود: به شوهرت<br /><br />[ صفحه 234] <br /><br />بگو:<br />«ان کنت تعمل بما امرناک، و تنهی عما زجرناک عنه، فانت من شیعتنا، و الا فلا.»<br />- اگر به دستورات ما عمل می‌کنی و از منهیات ما می‌پرهیزی، از شیعیان ما هستی،وگرنه شیعه ما نیستی.<br />آن زن بازگشت و پاسخ را به شوهرش رساند. مرد گفت: وای بر من! کیست که هیچ گناه نکند و از خطا دوری کند، بنابراین من در آتش جهنم جاودانه خواهم بود. زیرا کسی که شیعه آنان نباشد، همیشه در آتش است. آن زن بازگشت و گفتار شوهرش را به فاطمه علیهاالسلام رساند.<br />حضرت فاطمه فرمود: به او بگو: این گونه نیست شیعیان ما از برجستگان اهل بهشت هستند، ولی از محبین ما و محبین محبین ما و دشمنان دشمنان ما و هر کسی که به قلب و زبان تسلیم ما باشد، ولی اوامر و نواهی ما را در اموری که آنان را به هلاکت (و سوء عاقبت) مبتلا می‌کند، مخالفت نماید، وارد بهشت می‌شود، اما بعد از آنکه از گناهانشان طاهر شوند (یا به واسطه گرفتاری به بلاها و مصائب (در دنیا)، و یا به انواع شدائد و سختیها در عرصات قیامت، و یا به عذاب جهنم در طبقه بالای آن) تا اینکه ما به محبت خود، آنان را از جهنم نجات می‌دهیم و (در بهشت) به نزد خود می‌بریم. [363] . (خلاصه آنکه: نجات نهایی آنان به واسطه محبت به ماست).</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">حدیث 02</h4></span> <p>جابر جعفی می‌گوید: امام باقر- صلوات الله علیه- فرمود:<br />«یا جابر، بلغ شیعتی عنی السلام، و اعلمهم انه لا قرابه بیننا و بین الله- عزوجل-، و لا یتقرب الیه الا بالطاعه له.<br /><br />[ صفحه 235] <br /><br />یا جابر، من اطاع الله و احبنا، فهو ولینا، و من عصی الله، لم ینفعه حبنا.» [364] .<br />- ای جابر، از جانب من به شیعیانم سلام برسان و آنها را مطلع ساز که میان ما و خداوند- عزوجل- قرابت و نسبتی وجود ندارد، و تقرب به او جز به اطاعت و بندگی ممکن نیست.<br />ای جابر، کسی که اطاعت خدا را کند و ما را دوست بدارد، او (از شیعیان) و موالیان ما خواهد بود، و آن کس که خدا را نافرمانی کند، محبت ما او را فائده نمی‌بخشد.</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">حدیث 03</h4></span> <p>ابی‌عبیده حذاء می‌گوید: امام صادق علیه‌السلام فرمود: هنگامی که رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم مکه را فتح نمود، بر کوه صفا ایستاد و فرمود:<br />«یا بنی هاشم، و یا بنی عبدالمطلب، انی رسول‌الله الیکم، و انی شفیق علیکم. لا تقولوا: ان محمدا منا، فوالله ما اولیائی منکم و لا من غیرکم الا المتقون. الا فلا اعرفکم تاتونی یوم القیامه تحملون الدنیا علی رقابکم، و یاتی الناس یحملون الاخره، الا و انی قد اعذرت فیما بینی و بینکم، و فیما بین الله- عزوجل- و بینکم، و ان لی عملی و لکم عملکم.» [365] .<br />- ای بنی‌هاشم، و ای پسران عبدالمطلب، من فرستاده‌ی خدا به سوی شما هستم و نسبت به شما خیرخواه و مهربانم. مبادا بگویید: محمد، از ما است (و به خود مغرور شوید)، به خدا قسم، دوستان من چه از شما و یا غیر شما، تنها پرهیزگارانند.<br />هان، مبادا روز قیامت شما را ببینم در حالی که دنیا را بر گرده خود حمل می‌کنید و سایر مردم، آخرت را حمل می‌کنند. آگاه باشید، که من حجت را بر شما<br /><br />[ صفحه 236] <br /><br />تمام کردم و عذری میان خود و شما و میان خداوند- عزوجل- و شما باقی نگذاشتم.عمل من برای خودم و عمل شما برای خودتان خواهد بود.</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">حدیث 04</h4></span> <p>در بخشی از حدیث حضرت علی بن موسی علیهماالسلام به حسن و شاء آمده است:<br />«لقد کان ابنه، ولکن لما عصی الله- عزوجل- نفاه الله عن ابیه، کذا من کان منا لم یطع الله فلیس منا، و انت اذا اطعت الله فانت منا اهل البیت.» [366] .<br />- پسر نوح، از نوح و پسر او بود، ولی چون نافرمانی خداوند- عزوجل- را کرد، خدا او را از پدرش نفی نمود. به همین صورت آنان که منسوب به ما هستند و اطاعت خدا را نمی‌کنند. (از ما نیستند) و تو (ای حسن وشاء) هر گاه اطاعت خدا را بکنی، از ما اهل بیت هستی.<br /><br />[ صفحه 237] </p><span class="chapter"> <h2 class="l2">منزلت فاطمه‌ی زهرا در بهشت</h2></span> <span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 01</h3></span> <p>امام رضا علیه‌السلام به نقل از پدران بزرگوارش علیهم‌السلام می‌فرماید: رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:<br />«تحشر ابنتی فاطمه و علیها حله الکرامه قد عجنت بماء الحیوان، فینظر الیها الخلائق فیتعجبون منها، ثم تکسی ایضا من حلل الجنه الف حله، مکتوب علی کل حله بخط اخضر: ادخلوا بنت محمد الجنه علی احسن الصوره، و احسن الکرامه، و احسن منظر، فتزف الی الجنه کما تزف العروس، و یوکل بها سبعون الف جاریه.» [367] .<br />- دخترم، فاطمه روز قیامت در حالی که لباس کامل کرامت (الهی) را به تن دارد و با آب حیات آمیخته شده است محشور می‌گردد. مردم چون او را می‌نگرند، تعجب می‌کنند. سپس هزار لباس کامل از لباسهای بهشتی بر او پوشانده می‌شود که بر هر کدام از آنها با خط سبز نوشته شده است: دختر محمد صلی الله علیه و آله و سلم را با بهترین شکل و برترین کرامت و بزرگداشت و نیکوترین منظره وارد بهشت کنید، و سپس همان گونه که عروس (به سوی خانه شوهر) می‌رود او را به سوی بهشت می‌برند، و هفتاد هزار کنیز برای خدمت او گمارده می‌شوند.<br /><br />[ صفحه 238] </p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حدیث 02</h3></span> <span class="chapter"> <h4 class="l4">اشاره</h4></span> <p>در حدیث ابن‌عباس از امیرالمومنین علیه‌السلام منقول است که رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم به فاطمه علیهاالسلام فرمود: چون به در بهشت می‌رسی، دوازده هزار حوریه با تو ملاقات می‌کنند و به استقبالت می‌آیند (که قبل از تو به استقبال هیچ کسی نیامده و بعد از تو نیز به استقبال احدی نخواهند رفت) در حالی که در دستشان حرابی [368] از نور است، و بر اسبهایی از نور که مزین به طلای زرد و یاقوت هستند، و افسارشان از لولو تازه است، و روی هر اسبی روکشی از سندس بافته شده است- سوار هستند، چون داخل بهشت می‌شوی، بهشتیان را بشارت می‌دهند و برای شیعیانت سفره‌هایی از گوهر بر پایه‌هایی از نور نهاده شده و ایشان از آن عذاها می‌خورند، در حالی که مردم هنوز محاسبه می‌شوند، و ایشان پیوسته در خوش‌گذرانی و دلبخواه خویش هستند.<br />هنگامی که اولیای خدا در بهشت مستقر می‌گردند، حضرت آدم علیه‌السلام و سایر پیامبران علیهم‌السلام به دیدنت می‌آیند. و در باطن بهشت فردوس دو لولو از یک ریشه، یکی سپید و دیگری زرد است که در میان آن دو، قصرها و خانه‌هایی است، و در هر قصر، هفتاد هزار خانه است. لولو سپید، منازل ما و شیعیانمان، و لولو زرد منازل ابراهیم و آل‌ابراهیم (صلوات الله علیهم اجمعین) می‌باشد. [369] .</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">بیان</h4></span> <p>دو روایت مذکور در این فصل نیز اشاره به منزلت والای فاطمه اطهر علیهاالسلام دارد. و معانی بلندی در آن دو است. هر چند تعابیرش متناسب با عالم طبیعت است تا برای همه قابل فهم باشد، ولی عمق آنها تنها برای اهلش، در حد کمالی<br /><br />[ صفحه 239] <br /><br />که دارند، قابل درک است.<br />به طور خلاصه، می‌توان گفت: بنابر نص کتاب و سنت، خداوند با همه موجودات است و در این عالم و عوالم دیگر از موجودات جدا نیست، و کمالات و اسما و صفات او نیز بی حد و انتها است، که:<br />(و ان من شی‌ء الا عندنا خزائنه، و ما ننزله الا بقدر معلوم.) [370] .<br />- چیزی نیست مگر اینکه گنجینه‌های آن نزد ماست (در عالم امر و ملکوت)، و ما جز به اندازه مشخص (به عالم ملک و خلق) فرو نمی‌فرستیم.<br />در هر دو عالم، برای اولیای خدا به قدر مقام و منزلت و کمالات معنوی که دارند، آن «خزائن» همراه با موجودات کشف می‌گردد، و برای دیگران تنها «منزل» اشیا که همان صورت ظاهری آنهاست، ظاهر می‌گردد.<br />آن خزائن همان (لدینا مزید) [371] است که فوق تصور آنهاست و منزل خزائن، همان (لهم فیها ما یشاون) [372] است که می‌فرماید:<br />(لهم ما یشاون فیها، و لدینا مزید.) [373] .<br />- برای آنان در بهشت، هر چند بخواهند فراهم است، ولی نزد ما بیش از آن وجود دارد.<br />و به تعبیر دیگر: خزائن اشیا، اسما و صفات بی انتهای در جمال و کمال الهی است (عالم امر)، و منزل آنها سایه‌ای از خزائن و مظاهر آنهاست (عالم خلق). که می‌فرماید:<br />(الا، له الخلق و الامر) [374] .<br /><br />[ صفحه 240] <br /><br />- آگاه باشید! خلق و امر برای اوست.<br />با این بیان مختصر، تعابیر برخی آیات که درباره‌ی درجات بهشتی وارد شده واضح می‌شود، نظیر آیات: «عند ربهم یرزقون» [375] و «عند ملیک مقتدر» [376] و «لهم رزق معلوم» [377] و «ارجعی الی ربک» [378] و «فادخلنی جنتی» [379] و «عجنت بماء الحیوان» و مواید و سفره های بهشتی، ولولو در باطن بهشت فردوس و از این قبیل که در دو روایت گذشته بود، تا حدودی روشن می‌گردد.<br />البته حقایق دیگری در این دو روایت و نیز روایات شبیه به آن موجود است، که با مراجعه به بیانات فصل اول و سایر فصول حل می‌شود.<br /><br />[ صفحه 241] </p><span class="chapter"> <h2 class="l2">فضائل دیگر فاطمه‌ی زهرا</h2></span> <span class="chapter"> <h3 class="l3">اشاره</h3></span> <p>در خاتمه کتاب، برخی روایات و یا مطالبی که در فصول گذشته بیان نشده است، و یا به بیانی مختصر گذشته‌ایم، اشاره می‌کنیم:</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">گستره‌ی فضائل فاطمه‌ی زهرا</h3></span> <p>محور این کتاب تنها فضائل معنوی و مقامات خاص حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلام است و گرنه حضرتش مصداق تمام آیات و احادیثی است که در مقام و منزلت اولیای خدا (چه در این عالم و یا در آخرت) وارد شده است.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">علت عدم طرفداری علی از فاطمه</h3></span> <p>با توجه به همه مقام و منزلتی که فاطمه علیهاالسلام دارد و علی علیه‌السلام هم به آنها آکاه بود- زیرا معصوم را تنها معصوم کما هو حقه می‌شناسد- چرا حضرت علی علیه‌السلام طرفداری لازم را بعد از رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم با همه مصیبتهایی که آن حضرت دید تا آنجا که فرزندش سقط شد و بدنش مجروح گردید، از وی انجام نداد؟ با آنکه از علم و قدرت و شجاعت حضرتش ذره‌ای کم نشده بود. بلکه حضرت زهرا علیهاالسلام خود به طرفداری از علی علیه‌السلام و حق وصایت ایشان قیام نمود. و خطبه غرای وی در مسجد النبی و نیز محاجه با زنان مهاجر و انصار در بستر بیماری، شاهد خوبی بر این مطلب است.<br />در جواب باید گفت: آنچه نزد بندگان خاص پروردگار، با ارزش است، بندگی و عمل به خواسته‌های خداوند می‌باشد، خواه جهاد و مبارزه و قیام و<br /><br />[ صفحه 242] <br /><br />کشتن و کشته شدن و همواره در میدان مبارزه بودن در راه خدا باشد، و یا خانه نشینی و سکوت و خون دل خوردن و زندان رفتن و مسموم شدن، و یا در پرده غیبت بودن باشد. به گونه‌ای که اولیای الهی در هر یک از این دو مرحله اگر غیر وظیفه‌ی خود را انجام دهند، خلاف مقام و منزلتشان می‌باشد.<br />خلاصه، وظیفه‌ی اصلی آنان در همه حال بندگی و عبودیت پروردگار است که در یکی از دو صورت مذکور تجلی می‌نماید، چنانکه در اکثر زیارات ائمه معصومین علیهم‌السلام می‌خوانیم: «اشهد انک... عبدت الله حتی اتاک الیقین.» [380] : (شهادت می‌دهم که تو تا زمان رسیدن یقین (یعنی: مرگ) بندگی خدا کردی.)<br />و نیز می‌خوانیم: «جاهدت فی الله حق جهاده... حتی اتاک الیقین.» [381] :(تا رسیدن یقین (یعنی مرگ) در (راه خشنودی) خدا جهاد کردی، جهاد حقیقی و واقعی.)<br />بر این پایه، حضرت علی علیه‌السلام با درایت الهی خود و نیز سفارشهای پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم به شکیبایی در برابر فتنه‌های بعد از رحلتش، بخوبی می‌دانست که منافقین و کفار بعد از رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم منتظرند تا با اوج گرفتن اختلاف بر سر خلافت بین مسلمین، یکباره بشورند و اصل اسلام را ریشه کن نمایند و نهال نوپای اسلام را، که هنوز ریشه‌های مستحکمی در بین مسلمانان نداونیده بود و بسیاری از آنان چند سالی از اسلام آوردنشان نمی‌گذشت، بخشکانند. و این معنا بخوبی از کلمات حضرتش مشهود است، چنانکه در خطبه شقشقیه می‌فرماید:<br />«فصبرت و فی العین قدی، و فی الحلق شجی.» [382] .<br /><br />[ صفحه 243] <br /><br />پس (در برابر فتنه‌ها و ستمها) صبر کردم، در حالی که خار در چشم، و استخوان در گلویم بود.<br />ولی چنانکه پیشتر نیز اشاره نمودیم، فاطمه‌ی زهرا علیهاالسلام بعد از رحلت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم وظیفه‌ی خود را قیام و اعتراض و احقاق حق خود و شوهرش می‌دانست، بر خلاف حضرت علی علیه‌السلام که وظیفه‌ی خود را سکوت و خانه نشینی و حتی حضور در مسجد و اقامه نماز در صفوف مسلمین، تشخیص داده بود.<br />بنابراین، امیرالمومنین علیه‌السلام در هر شرایطی قیام به وظیفه خاص خود نمود، و شرط بندگی و عبودیت حق را کما هو حقه بجا آورد، لذا خانه‌نشینی علی علیه‌السلام و تحمل آن همه مصیبت و شاهد هتک حرمت اهل بیت و شهادت فرزند بودن و... تنها و تنها برای حفظ اساس اسلام و عمل به مقتضای بندگی بود، وگرنه اگر قدرت بر رویارویی با آنها را نداشت هرگز بعد از رحلت فاطمه‌ی زهرا علیهاالسلام و دفن مخفیانه وی، آنجا که برخی تصمیم گرفتند به بهانه‌ی آنکه بر جنازه آن حضرت نماز بخوانند قبرها را بشکافند، با آنها برخورد تند نمی‌کرد، چنانکه ابوبصیر از امام صادق علیه‌السلام واقعه را چنین نقل می‌کند:<br />خلیفه دوم و اصحابش با علی علیه‌السلام ملاقات کردند، وی به حضرتش عرض کرد: به خدا سوگند، قبر فاطمه را می‌شکافیم و بر او نماز می‌خوانیم، حضرت علی علیه‌السلام او را (گرفت) و به شدت حرکت داد و بر زمین زد و فرمود:<br />«یا ابن السوداء، اما حقی فقد ترکته مخافه ان یرتد الناس عن دینهم، و اما قبر فاطمه فو الذی نفس علی بیده، لئن رمت و اصحابک شیئا من ذلک، لأسقین الأرض من دمائکم.» [383] .<br />- ای پسر زن سیاه چرده، من از حق خود (که خلافت بود) گذشتم از ترس آنکه مردم از دین خود برگردند، ولی درباره‌ی قبر فاطمه، سوگند به خدایی که جان علی در دست اوست، اگر تو و یارانت قصد تعرض به قبر او را داشته باشید، زمین را از خونتان سیراب می‌کنم.<br /><br />[ صفحه 244] <br /><br />و نیز در حدیث سلمان و عبدالله عباس منقول است: چون خلیفه‌ی دوم به فاطمه علیهاالسلام جسارت نمود، علی علیه‌السلام قصد کشتن او را کرد، ولی وصیت رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم که او را به صبر و شکیبایی دستور داده بود، یادش آمد، فرمود: ای پسر صهاک، قسم به آن کس که حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم را به نبوت مکرم نمود،<br />«لو لا کتاب من الله سبق، لعلمت انک لا تدخل بیتی.» [384] .<br />- اگر نظر به خواسته پروردگار نداشتم، (که وظیفه‌ی مرا قبل از این تعیین نموده)، می‌دانستی که جرأت داخل شدن به خانه مرا نداشتی.<br />نکته‌ی دیگر آنکه: وظیفه نبی و رسول آن است که مردم را به سوی خود دعوت کند، ولی وصی از آنجا که از سوی نبی معرفی شده، وظیفه ندارد که به سوی مردم برود و از آنان بخواهد که از او اطاعت کنند، بلکه این وظیفه‌ی مردم است که به سوی او بروند و با او بیعت نمایند و اطاعتش کنند. چنانکه در کتاب احتجاج در حدیثی از امیرالمومنین علیه‌السلام در محاجه با خوارج منقول است که می‌فرماید:و اما اینکه می‌گویید من وصی بودم و آن را تباه کرده‌ام، این شمایید که کفر ورزیدید و دیگران را بر من مقدم داشتید، و امر وصایت و خلافت را از من باز گرفتید،<br />«و لیس علی الاوصیاء الدعاء الی انفسهم. انما یبعث الله الانبیاء فیدعون الی انفسهم، (و اما) اولصی فمدلول علیه، مستغن عن الدعاء الی نفسه.»<br />- اوصیا وظیفه ندارند که مردم را به سوی خود دعوت کنند، بلکه تنها پیامبران را خداوند مکلف نموده که مردم را به سوی خود بخوانند، ولی وصی بی‌نیاز از این امر است.<br />سپس حضرت استشهاد به قرآن شریف نمود و چنین فرمود: خداوند- عزوجل- می‌فرماید:<br /><br />[ صفحه 245] <br /><br />(ولله علی الناس حج البیت من استطاع الیه سبیلا) [385] .<br />- بر عهده‌ی مردم است که برای خدا، کسانی که استطاعت دارد حج خانه‌ی خدا را بجا آورند.<br />اگر مردم حج را ترک کنند، نباید خانه‌ی خدا را به سبب ترک کردن ایشان تکفیر کرد، بلکه آنان تکفیر می‌شوند که حج را ترک کرده‌اند، زیرا خداوند خانه‌اش را برای شما به عنوان نشانه قرار داده و نیز مرا نشانه قرار داد، چنانکه رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:<br />«یا علی، انت منی بمنزله الکعبه، توتی و لا تاتی.» [386] .<br />- ای علی، تو نسبت به من، مثل کعبه هستی که باید مردم به سوی تو بیایند، نه آنکه تو به سوی آنان بروی.<br />به این ترتیب، مناسب است که فاطمه علیهاالسلام به حساب عالم بشریت و با آنکه معرفت کامل به مقام علی علیه‌السلام و قدرت ایشان داشت، پس از محاجه با خلیفه‌ی اول در مسجد و خواندن خطبه، از علی علیه‌السلام سوال و استفسار نماید:<br />«إشتملت شمله الجنین؟...» [387] .<br />- چرا همچون فرزند در رحم مادر، جامه بر خود پیچیده، خانه‌نشین شده‌ای؟...<br />و چون توجه به عالم غیب خود کند و متوجه مقام علی علیه‌السلام شود، در مقام عذرخواهی بفرماید:<br />«عذیری منک عادیا، و منک حامیا.»<br />- خدا عذر خواه من است از تو (و یا مرا معذور می‌دارد که با تو اینگونه<br /><br />[ صفحه 246] <br /><br />سخن گفتم و داد خواهی کردم) و خدا مرا به حمایت تو معذور می‌دارد.<br />و بعد می‌فرماید:<br />«شکوای الی ابی، و عدوای الی ربی.»<br />- شکایات خود را خدمت پدرم خواهم برد، و دادخواهی‌ام را به خدا عرضه خواهم داشت.<br />«اللهم، انت اشد قوه و حولا، و احد باسا و تنکیلا.»<br />- خداوندا، قدرت و قوه تو از همه بیشتر، و عذاب و نکال تو از همه برنده‌تر و سخت‌تر است.<br />در پایان نیز علی علیه‌السلام فرمود:<br />«فاحتسبی لله.»<br />- به حساب خدا بگذار.<br />سرانجام فاطمه علیهاالسلام عرض کرد:<br />«حسبی الله.» [388] .<br />- خدا مرا کفایت می‌کند.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">استحباب روزه گرفتن در سالروز ازدواج فاطمه‌ی زهرا و علی</h3></span> <p>یکی از روزهایی که روزه گرفتن آن مستحب است، روز بیست و یکم محرم است که روز ازدواج و آغاز زندگی فاطمه و علی علیهماالسلام می‌باشد.<br />آیا تعظیم و بزرگداشت این روز با روزه گرفتن، جز به لحاظ عظمت این دو بزرگوار است، و نیز شکر این معنا که میان حجت خدا و برگزیده‌اش پیوند برقرار شده است؟<br /><br />[ صفحه 247] </p><span class="chapter"> <h3 class="l3">تشریفات ملکوتی شب عروسی فاطمه‌ی زهرا</h3></span> <p>در خبر ابن‌عباس آمده است: در شب عروسی و بردن فاطمه به خانه علی علیهماالسلام، پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در مقابل فاطمه علیهاالسلام و جبرئیل به جانب راست، و میکائیل طرف چپ، و هفتاد هزار ملک پشت سر مبارکش بودند و آن ملائک تا سپیده دم تسبیح و تقدیس الهی را بجا می‌آوردند. [389] .<br />آیا این تشریفات ملکوتی و تسبیح و تقدیس ملائکه جز به عظمت آن بانو و شوهرش علیهماالسلام اشاره دارد؟<br />گویا ملائکه با آن که مقام و منزلت والای آنها را می‌دانند با تسبیح خود بخواهند بگویند: ایشان خدا نیستند و آداب بشری دارند، ولی از خدا هم جدا نیستند و به همه کمالات الهی مزین هستند، چنانکه امیرالمومنین علیه‌السلام در حدیث «نورانیت» به اباذر می‌فرماید:<br />«انا عبدالله- عزوجل- و خلیفته علی عباده، لا تجعلونا اربابا، و قولوا فی فضلنا ما شئتم، فانکم لا تبلغون کنه ما فینا و لا نهایته...» [390] .<br />- من بنده خداوند- عزوجل- و جانشین او بر بندگانش هستم، ما را خدا قرار ندهید، ولی در فضل ما هر چه می‌خواهید بگویید، که هرگز به ریشه و اصل فضائل ما نمی‌رسید.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">نیکی به فرزندان فاطمه</h3></span> <span class="chapter"> <h4 class="l4">اشاره</h4></span> <p>از امام صادق علیه‌السلام درباره‌ی معنای «حی علی خیر العمل» سوال شد، حضرت فرمود:<br />«خیر العمل بر فاطمه و ولدها.»<br />- بهترین عمل، نیکی به فاطمه و فرزندان او است.<br /><br />[ صفحه 248] <br /><br />و در روایت دیگر فرمود:<br />«الولایه» [391] .<br />- بهترین عمل، ولایت و دوستی ایشان است.</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">بیان</h4></span> <p>با توجه به اینکه زمانی که امام صادق علیه‌السلام این کلام را فرمود، سالها از رحلت فاطمه علیهاالسلام گذشته بود، آیا این کلام جز به نیکی به فرزندان آن حضرت که در درجه اول ائمه معصومین علیهم‌السلام هستند، به چیزی دیگری می‌تواند اشاره باشد؟! و آیا نیکی به فرزندان فاطمه علیهاالسلام را به حساب وی گذاشتن، جز به واسطه فضیلت و منزلت آن بانوی بزرگوار است؟!</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">فاطمه‌ی زهرا مصداق بارز ذی القربی</h3></span> <span class="chapter"> <h4 class="l4">اشاره</h4></span> <p>اسماعیل بن عبدالخالق می‌گوید: حضرت صادق علیه‌السلام به احول فرمود: آیا بصره رفته‌ای؟ گفت: بله. فرمود: اقبال مردم و پذیرش آنان نسبت به امر (ولایت)را چگونه دیدی؟ عرض کرد: به خدا قسم آنها کم هستند. گروهی از آنها وارد این امر شده‌اند، ولی تعداد آنان اندک است. حضرت فرمود:<br />«علیک بالاحداث، فانهم اسرع الی کل خیر.»<br />- بر تو باد بر نوجوانان، زیرا آنان سرعت و اقبال بیشتری به سوی خوبی‌ها دارند.<br />سپس فرمود: اهل بصره درباره این آیه‌ی شریفه چه می‌گویند:<br />(قل: لا اسئلکم علیه اجرا، الا الموده فی القربی) [392] .<br />- بگو (ای رسول ما): من از شما پاداش جز مودت و محبت به خویشاوندانم نمی‌خواهم.<br /><br />[ صفحه 249] <br /><br />وی عرض کرد: فدایت گردم می‌گویند: این آیه درباره نزدیکان رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم و اهل بیت اوست، حضرت فرمود:<br />«انما نزلت فینا اهل البیت، فی الحسن والحسین و علی و فاطمه، اصحاب الکساء.» [393] .<br />- این آیه درباره‌ی ما اهل بیت نازل شده، درباره‌ی حسن و حسین و علی و فاطمه علیهم‌السلام که اصحاب کساء بودند.</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">بیان</h4></span> <p>باید توجه داشت که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم نیز جزو اصحاب کساء بود، و علت عدم ذکر نام وی به دلیل شدت وضوح آن برای شنونده است، هر چند بطور ضمنی با ذکر آیه شریفه‌ی (قل لا اسئلکم...) نام او نیز برده شده است.<br />در هر صورت، آنچه مورد نظر است ذکر «ذی القربی» در آیه شریفه و تفسیر آن به اهل بیت است، که نام فاطمه علیهاالسلام نیز در بین آنان برده شده. البته این به دلیل قرابت نسبی و ظاهری نیست، که امثال ابوجهل نیز چنین نسبتی را داشتند و در عین حال مورد لعن و نفرین حق قرار گرفتند، بلکه به لحاظ فضیلت و علو درجات معنوی است که جزو «ذی‌القربی» قرار دارند و حضرت زهرا علیهاالسلام نیز در این رتبه در ردیف ائمه علیهم‌السلام می‌باشد.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">فاطمه شاخه‌ی خاندان نبوت و امامت</h3></span> <p>زیاد بن منذر می‌گوید: از حضرت باقر علیه‌السلام شنیدم که می‌فرمود:<br />«نحن شجره اصلها رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم، و فرعها علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام، و اغصانها فاطمه بنت النبی صلی الله علیه و آله و سلم، و ثمرتها الحسن والحسین علیهماالسلام والتحیه والاکرام.» [394] .<br /><br />[ صفحه 250] <br /><br />- ما درختی هستیم که ریشه‌اش رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم، و تنه‌ی آن علی علیه‌السلام، و شاخه‌هایش فاطمه دختر رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم،و میوه‌اش حسن و حسین علیهماالسلام والتحیه والاکرام است.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">فاطمه مشکات نور الهی</h3></span> <span class="chapter"> <h4 class="l4">اشاره</h4></span> <p>صالح بن سهل همدانی می‌گوید: امام صادق علیه‌السلام درباره‌ی آیه‌ی شریفه‌ی<br />(الله نور السموات والارض، مثل نوره کمشکاه...) [395] : (خداوند، نور آسمانها و زمین است، مثل نور او به مانند چراغدانی است...) فرمود:<br />(المشکاه) فاطمه علیهاالسلام، (فیها مصباح) الحسن (المصباح) الحسین، (فی زجاجه، کانها کوکب دری) کان فاطمه کوکب دری بین نساء اهل الدنیا، و نساء اهل الجنه.» [396] .<br />- منظور از «قندیل و چراغدان» فاطمه است، و مراد «در آن چراغی است» امام حسن و مقصود از «چراغ» امام حسین است و معنای (فی زجاجه کانها کوکب دری): (در شیشه‌ای است که گویی ستاره‌ی درخشان است.) این است گویی فاطمه ستاره درخشانی در میان زنان دنیا و زنان اهل بهشت می‌باشد.</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">بیان</h4></span> <p>شاهد ما در این حدیث بخشی از کلام امام صادق علیه‌السلام است در تأویل قسمتی از آیه‌ی شریفه به فاطمه علیهاالسلام.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">فاطمه مصداق بارز ابرار و برجستگان</h3></span> <span class="chapter"> <h4 class="l4">اشاره</h4></span> <p>محمد بن حنفسیه می‌فرماید: امام مجتبی علیه‌السلام فرمود: به خدا سوگند، از تمام<br /><br />[ صفحه 251] <br /><br />آیاتی که در کتاب خداوند- عزوجل- عبارت «ان الابرار» [397] را دارد، جز علی بن ابی‌طالب و فاطمه و من و حسین اراده نشده‌ایم،<br />«لانا نحن ابرار بابائنا و امهاتنا، و قلوبنا علت بالطاعات والبر، و تبرات من الدنیا و حبها، و أطعنا الله فی جمیع فرائضه، و امنا بوحدانیته، و صدقنا برسوله.» [398] .<br />- زیرا ما به واسطه پدرها و مادرهایمان ابراریم، و قلبهایمان به جهت انجام طاعت و عبادت پروردگار و نیکی اوج گرفته و از دنیا و دنیا دوستی بیزاری جسته، و خدا را در همه واجبات اطاعت نموده‌ایم و به یگانگی خدا ایمان آورده‌ایم، و رسولش را تصدیق نموده‌ایم.</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">بیان</h4></span> <p>شاهد ما در این حدیث، ذکر نام حضرت فاطمه علیهاالسلام می‌باشد در میان آنان که قرآن شریف «ابرار» خوانده است.<br />البته همه ائمه علیهم‌السلام چه آنان که نامشان در روایت آمده و یا نیامده، مصداق اتمّ آیاتی هستند که در آنها کلمه «ابرار» ذکر شده. و علت اینکه تنها نام چند نفر از ائمه معصومین ذکر شده، شاید به دلیل وجودشان در زمان نزول آیه بوده است.<br />در مراحل بعد از ائمه بر حسب درجه ایمانی، دوستانی برجسته این خانواده، از مصادیق آیه‌ی مذکور هستند. دلیل این عمومیت در همین حدیث آمده است علت ابرار بودن خود را «قلوبنا علت بالطاعات» تا آخر حدیث، ذکر می‌کنند که شامل مومنین نیز می‌شود، چه رسد به سایر ائمه علیهم‌السلام.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">فاطمه مصداق بارز مقربین درگاه الهی</h3></span> <span class="chapter"> <h4 class="l4">اشاره</h4></span> <p>مناقب از امام باقر علیه‌السلام روایت می‌کند: حضرت در مورد آیه‌ی شریفه (کلا ان<br /><br />[ صفحه 252] <br /><br />کتاب الابرار) تا (المقربون.) [399] فرمود:<br />«هو رسول‌الله و علی و فاطمه والحسن والحسین علیهم‌السلام» [400] .<br />- مقربون، رسول‌الله و علی و فاطمه و حسن و حسین علیهم‌السلام هستند.</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">بیان</h4></span> <p>در این حدیث نیز، حضرت باقر علیه‌السلام، فاطمه زهرا علیهاالسلام را یکی از مقربین و در ردیف رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و ائمه‌ی معصومین علیهم‌السلام می‌شمرد.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">فاطمه مصداق بارز صالحین</h3></span> <span class="chapter"> <h4 class="l4">اشاره</h4></span> <p>انس می‌گوید: روزی رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم نماز صبح را با ما خواند، سپس روی مبارکش را به سوی ما برگرداند. عرض کردم: ممکن است آیه شریفه‌ی<br />(اولئک مع الذین انعم الله علیهم من النبیین والصدیقین والشهداء والصالحین،و حسن اولئک رفیقا.) [401] : (آنان با کسانی هستند که خداوند نعمت (ولایت) خویش را بر آنها ارزانی داشته است، یعنی پیامبران و صدیقان و گواهان (اعمال) و صالحان. و چه رفیقان خوبی!) را تفسیر بفرمایید؟ فرمود:<br />«اما «النبیون» فانا، و اما «الصدیقون» فاخی علی علیه‌السلام، و اما «الشهداء» فعمی حمزه، و اما «الصالحون» فابنتی فاطمه و اولادها الحسن والحسین علیهم‌السلام...» [402] .<br />- مقصود از «پیامبران» من، و از «صدیقان» برادرم علی علیه‌السلام، و از «شهداء» عمویم حمزه، و از «صالحان» دخترم فاطمه و فرزندان او حسن و حسین علیهم‌السلام هستند...<br /><br />[ صفحه 253] </p><span class="chapter"> <h4 class="l4">بیان</h4></span> <p>کدام عظمت و فضیلت برای فاطمه علیهاالسلام بهتر از این که در ردیف انبیاء و صدیقین و شهداء و صالحین قرار گیرد، بلکه خود از صالحین باشد و اهل اطاعت از خدا و رسول به ایشان ملحق شوند که: «و من یطع الله والرسول فاولئک مع الذین...»</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">فاطمه قرین لا ینفک قرآن</h3></span> <span class="chapter"> <h4 class="l4">اشاره</h4></span> <p>محمد بن صدقه به نقل از موسی بن جعفر از پدر بزرگوار از جد بزرگوارش علیهم‌السلام از جابر انصاری آورده است که: روزی رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم نماز صبح را با ما خواند و بعد از فراغت از آن رو به ما نمود و فرمود:<br />«ایها الناس، من فقد الشمس، فلیتمسک بالقمر، و من فقد القمر، فلیتمسک بالفرقدین».<br />- ای مردم، هر کس خورشید را از دست داد، باید به دامن ماه چنگ بزند، و هر کس ماه را از دست داد، باید به دامن دو ستاره‌ی فرقدین [403] چنگ بزند.<br />جابر می‌گوید: من و ابوایوب انصاری و انس بن مالک برخاستیم و عرض کردیم: ای رسول خدا؟ منظور از خورشید کیست، فرمود: من.<br />آنگاه مثالی برای ما زد و فرمود: خداوند متعال ما را خلق نمود و به منزله‌ی ستاره‌های آسمان قرار داد. هر زمان که ستاره‌ای مخفی شود، ستاره دیگر طلوع خواهد کرد. من خورشید، اما هنگامی که از میان شما رفتم، دست به دامن ماه بزنید. پرسیدم: مقصود از ماه کیست؟ فرمود: برادرم و وصی و وزیر و قاضی دین و پدر دو پسرم و جانشین من در میان اهلم (و در نسخه دیگر فرمود: علی بن ابی‌طالب). پرسیدم: منظور از دو ستاره‌ی فرقدان کدامند؟ فرمود: حسن و حسین. پس<br /><br />[ صفحه 254] <br /><br />از آن قدری تأمل نمود سپس فرمود:<br />«هولاء و فاطمه، و هی الزهره، عترتی و اهل بیتی، هم مع القرآن لا یفترقان حتی یردا علی الحوض.» [404] .<br />- اینها (یعنی علی و حسن و حسین) و فاطمه که او زهره است، عترت و اهل بیت من هستند. ایشان با قرآنند و از آن جدا نمی‌شوند، تا نزد حوض کوثر بر من وارد شوند و یکدیگر را ملاقات کنیم.</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">بیان</h4></span> <p>قسمت آخر این کلام رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم بهترین فضیلت برای فاطمه علیهاالسلام محسوب می‌شود.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">فاطمه واسطه‌ی پذیرش توبه آدم</h3></span> <span class="chapter"> <h4 class="l4">اشاره</h4></span> <p>مفضل بن عمر می‌گوید: از امام صادق علیه‌السلام پرسیدم: مراد از «کلمات» در فرمایش خداوند- عزوجل- چیست؟ آنجا که می‌فرماید:<br />(و اذ ابتلی ابراهیم ربه بکلمات فاتمهن.) [405] .<br />- (و (به یاد آور) آن هنگام را که حضرت ابراهیم را پروردگارش با کلماتی آزمود و او را کاملا ادا نمود.)<br />فرمود: مقصود همان کلماتی است که حضرت آدم علیه‌السلام از پروردگارش فرا گرفت و با آنها به سوی او توجه نمود [406] ، و آنها عبارتند از:<br />«اسالک بحق محمد و علی و فاطمه والحسن والحسین، الا تبت علی، فتاب الله علیه، انه هو التواب الرحیم.» [407] .<br /><br />[ صفحه 255] <br /><br />- از تو درخواست می‌کنم، به حق محمد و علی و فاطمه و حسن و حسین علیهم‌السلام که توبه مرا قبول کنی، پس خداوند توبه او را پذیرفت و او بسیار توبه پذیر و مهربان است.</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">بیان</h4></span> <p>شاهد در این حدیث، ذکر فاطمه علیهاالسلام در ردیف سایر انوار مقدسه اهل بیت علیهم‌السلام است.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">فاطمه مصداق بارز ایتاء ذی القربی</h3></span> <p>راوی می‌گوید: نزد حضرت ابی‌جعفر (امام باقر) علیه‌السلام نشسته بودم که به من فرمود: خداوند متعال می‌فرماید: (ان الله یامر بالعدل والاحسان و ایتاء ذی القربی.) [408] : (براستی خداوند به دادگری و نیکوکاری و بخشش به خویشاوندان فرمان می‌دهد.) سپس فرمود: مقصود از «عدل»، رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم، و از «احسان» امیرالمومنین علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام، و از «ایتاء ذی القربی» فاطمه علیهاالسلام است. [409] .</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">فاطمه اهل رسول و خدا، و مخاطب سلام الهی</h3></span> <span class="chapter"> <h4 class="l4">اشاره</h4></span> <p>حضرت موسی بن جعفر به نقل از پدر بزرگوارش علیهماالسلام می‌فرماید: (روزی) رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم، امیرالمومنین علی بن ابی‌طالب و فاطمه و حسن و حسین (علیهم‌السلام) را جمع نمود. و در را بر روی خود ایشان بست و سپس فرمود:<br />«یا اهلی و اهل الله، ان الله- عزوجل- یقرا علیکم السلام، و هذا جبرئیل معکم فی البیت یقول: انی قد جعلت عدوکم لکم فتنه، فما تقولون؟ قالوا: نصبر یا رسول‌الله لامر الله و ما نزل من قضائه، حتی نقدم علی الله- عزوجل- و نستکمل جزیل ثوابه، فقد سمعناه یعد الصابرین الخیر کله، فبکی رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم حتی سمع نحیبه<br /><br />[ صفحه 256] <br /><br />من خارج البیت فنزلت هذه الآیه (و جعلنا بعضکم لبعض فتنه، اتصبرون؟ و کان ربک بصیرا.) [410] انهم سیصبرون، ای سیصبرون کما قالوا صلوات الله علیهم.» [411] .<br />- اهل من و اهل خدا، خداوند بر شما سلام می‌فرستد و این جبرئیل است که با شما در خانه حاضر است و می‌گوید: من دشمنان شما را امتحان برای شما قرار دادم، شما چه می‌گویید؟ همگی گفتند: ای رسول خدا، در برابر امر خدا و هر چه از حکم تخلف ناپذیر او فرود آید، شکیبایی می‌کنیم تا به پیشگاه خداوند- عزوجل- وارد شویم، و ثواب و پاداش کامل ببریم، زیرا شنیده‌ایم که خداوند تمام خوبیها را به صابران وعده داده است. در اینجا رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم سخت گریه نمود به گونه‌ای که صدای وی از خارج خانه شنیده شد. سپس این آیه نازل شد: (وجعلنا بعضکم...) و آنها صبر خواهند کرد، یعنی صبر خواهند کرد چنانکه خود فرمودند.</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">بیان</h4></span> <p>عمده‌ی نظر از ذکر این حدیث، کلام رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم درباره‌ی این چهار بزرگوار می‌باشد که یکی از آنها فاطمه علیهاالسلام است، با تعبیر «یا اهلی و اهل الله» و نیز جمله «ان الله یقرا علیکم السلام» که همگی اشاره به عظمت حضرتش دارد.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">فاطمه تاویل لیله مبارکه</h3></span> <span class="chapter"> <h4 class="l4">اشاره</h4></span> <p>یعقوب بن جعفر بن ابراهیم می‌گوید: نزد حضرت ابی‌الحسن موسی علیه‌السلام بودم که مردی نصرانی خدمتش رسید و مسائلی را پرسید... یکی از سوالهای او این بود که تفسیر باطنی آیه‌ی شریفه چیست که خداوند می‌فرماید:<br />(حم، والکتاب المبین، انا انزلناه فی لیله مبارکه، انا کنا منذرین، فیها یفرق کل امر حکیم [412] .<br /><br />[ صفحه 257] <br /><br />- حامیم، سوگند به کتاب روشن و روشنگر، براستی که ما آن را در شب خجسته فرو فرستادیم، ما می‌خواستیم بیم دهیم، در آن شب تمام امور استوار، مقدر می‌گردد.<br />حضرت فرمود: مقصود از «حم» حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم است، و نام وی در کتابی که به حضرت هود علیه‌السلام نازل شده موجود است، و آن کتاب حروفش ناقص است. و مقصود از «کتاب مبین» امیرالمومنین علیه‌السلام، و از «لیله» فاطمه علیهاالسلام) است، اما اینکه می‌فرماید: «فیها یفرق کل امر حکیم» یعنی از فاطمه خیر فراوان و مردان حکیم و فرزانه متولد می‌شد، «فرجل حکیم، و رجل حکیم، و رجل حکیم...» [413] .</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">بیان</h4></span> <p>مقصود از اینکه در روایت آمده: «حروف آن کتاب ناقص است»، یعنی «حم» در آن کتاب به طور رمز آمده و محمد صلی الله علیه و آله و سلم به صورت «حم» نوشته شده، بلکه همه حروف آن کتاب چنین بوده است.<br />منظور ما از ذکر این حدیث آن است که امام کاظم علیه‌السلام آیات اول سوره را،از اول حرف رمز تا چهار آیه‌ی بعد، به چهارده معصوم علیه‌السلام تفسیر، و بخصوص حضرت زهرا علیهاالسلام را که ام الائمه هستند، در آن میان ذکر نموده و از او به «لیله مبارکه» تعبیر نموده است. در فصل دوازدهم (روایت 8) این کتاب نیز بیانی در این باره، و نیز درباره‌ی اینکه چگونه حضرت زهرا علیهاالسلام به «لیله القدر» تعبیر شده، داشتیم.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">فاطمه مخلوق از نور عظمت خدا</h3></span> <span class="chapter"> <h4 class="l4">اشاره</h4></span> <p>جابر می‌گوید: امام باقر علیه‌السلام فرمود: خداوند متعال چهارده نور را از نور عظمت خود، چهارده هزار سال پیش از خلقت آدم علیه‌السلام آفرید، و آنها ارواح ما<br /><br />[ صفحه 258] <br /><br />بودند. عرض شد: یابن رسول‌الله، آنها را با نام ذکر بفرمایید که این چهارده نور کیانند؟ فرمود:<br />«محمد و علی و فاطمه والحسن والحسین، و تسعه من ولد الحسین، و تاسعهم قائمهم، ثم عدهم باسمائهم...» [414] .<br />- محمد و علی و فاطمه و حسن و حسین (و نه نفر از فرزندان حسین) که نهمین آنها قائم آنهاست. سپس آن نه نفر را نیز با نام ذکر نمود...</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">بیان</h4></span> <p>مطلب مورد نظر ما در ذکر این حدیث، «خلقت چهارده نور از نور عظمت خدا» است که یکی از آنها فاطمه علیهاالسلام می‌باشد. و اما خلقت آنان «چهارده هزار سال پیش از خلقت آدم» اشاره دارد به خلقت نوری آنان قبل از خلقت مادی و یا نوری حضرت آدم علیه‌السلام که در این باره توضیحاتی در فصل اول داده شد.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">فاطمه فریاد رس مومنان در هنگام مرگ</h3></span> <span class="chapter"> <h4 class="l4">اشاره</h4></span> <p>سدیر می‌گوید: به حضرت صادق علیه‌السلام عرض کردم: فدایت شوم یابن رسول‌الله، آیا مومن از قبض روحش کراهت دارد؟ فرمود: خیر (نه به خدا سوگند)، چون هنگامی که ملک الموت برای قبض روحش می‌آید و وی اظهار ناراحتی می‌کند، فرشته مرگ به او می‌گوید: ای ولی خدا، بی‌تابی مکن. سوگند به خدایی که محمد را بحق برانگیخت، من به تو از پدر خوب و مهربان به فرزندش مهربانترم، چشمانت را باز کن و نگاه کن. سپس فرمود:<br />«فیتمثل له رسول‌الله و امیرالمومنین و فاطمه والحسن والحسین والائمه (من ذریتهم) صلوات الله علیهم.»<br />- انوار مقدسه رسول‌الله و امیرالمومین و فاطمه و حسن و حسین و ائمه (از<br /><br />[ صفحه 259] <br /><br />نسلشان) (صلوات الله علیهم) نزد او ظاهر می‌شوند.<br />ملک‌الموت می‌گوید: اینها رفقای تواند. او چشمانش را می‌گشاید و به آنان نگاه میکند و سپس به خود خطاب می‌کند: [415] .<br />(یا ایتها النفس المطمئنه) [416] الی محمد و اهل بیته علیهم‌السلام (ارجعی الی ربک راضیه) بالولایه (مرضیه) بالثواب، (فادخلی فی عبادی) یعنی: محمد و اهل بیته و (و ادخلی جنتی)، فما من شی‌ء احب الیه من انسلال روحه و اللحوق بالمنادی.» [417] .<br />ای روان آسوده به محمد و اهل بیتش! باز گرد به سوی پروردگارت. در حالی که هم تو خشنود به ولایت هستی، و هم او با ثوابش از تو خشنود است. پس داخل شود در زمره‌ی بندگانم، یعنی: محمد و اهل بیتش، و داخل بهشت خودم شو. در این هنگام هیچ چیز برای مومن از بیرون آمدن جانش و پیوستن به ندا کننده دوست داشتنی‌تر نیست.</p><span class="chapter"> <h4 class="l4">بیان</h4></span> <p>غرض از اینکه این روایت مانند روایات گذشته، ذکر حضرت زهرا علیهاالسلام در ردیف سائر ائمه علیهم‌السلام و جزو اهل بیت عصمت بودن ایشان است.<br /><br />[ صفحه 260] <br /><br />این بود مختصری از فضائل آن بانوی بزرگ دو عالم، امید است نویسنده شامل بیان حدیث 18 این بخش (خاتمه کتاب) بشود، و این رساله کوچک سرمایه‌ی آخرت، و موجب شفاعت این بنده سراپا تقصیر گردد. الحمدلله اولا و آخراً.<br />در تاریخ 26 محرم الحرام 1408 هجری قمری، برابر با 29 شهریور 1366 بعون الله تبارک و تعالی تحریر این رساله تمام شد.<br /><br />[ صفحه 261] </p><span class="chapter"> <h2 class="l2">دو خطبه و سوگنامه‌ی فاطمه‌ی زهرا</h2></span> <span class="chapter"> <h3 class="l3">اشاره</h3></span> <p>از آنجا که دو خطبه‌ی فاطمه‌ی زهرا علیهاالسلام در مسجد مدینه، و در جمع زنان مهاجر و انصار در بردارنده‌ی حقایق فراوان در توحید و معارف، و نیز مطالب مستند و وحی‌آسا پیرامون خلافت بلافصل امیرالمومنین علیه‌السلام و غصب فدک، و پیامدهای سوء آن و تذکرهای سودمند به آیندگان می‌باشد، این دو خطبه را که در منابع روایی متعدد نقل شده است، در اینجا بر اساس نسخه‌ی کتاب «الاحتجاج» علامه طبرسی قدس سره با ترجمه‌ی زیرنویس یادآور می‌شویم. همچنین برای هر چه بیشتر ملموس شدن حالات جان سوز فاطمه زهرا علیهاالسلام در روزهای واپسین زندگانی، روایت منقول از خادمه‌ی آن بانوی بزرگ، فضه- سلام الله علیه- را که در کتاب «بحارالانوار» نقل شده و در واقع سوگنامه‌ی جانکاه آن حضرت می‌باشد، ذکر می‌کنیم، باشد که هماره از دستگیریها و شفاعت آن بانوی دو عالم بهره‌مند گردیم:</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">خطبه‌ی فاطمه‌ی زهرا در مسجد مدینه</h3></span> <p>روی عبدالله بن الحسن باسناده عن آبائه علیهم‌السلام: انه لما اجمع (اجتمع) ابوبکر و عمر علی منع فاطمة علیهاالسلام فدکا و بلغها ذلک، لاثت خمارها علی راسها، و اشتملت بجلبابها، و اقبلت فی لمه، (لمه) من حفدتها و نساء قومها تطا ذیولها، ما تخرم مشیتها مشیه (ابیها) رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم، حتی دخلت علی ابی‌بکر و هو فی حشد من المهاجرین والانصار و غیرهم، فنیطت دونها ملاءة.<br /><br />[ صفحه 262] <br /><br />عبدالله بن حسن به اسناد خود از پدران بزرگوارش علیهم‌السلام روایت کرده است:زمانی که ابوبکر و عمر تصمیم گرفتند (متفق شدند) فدک را به حضرت فاطمه علیهاالسلام ندهند و این خبر به آن حضرت رسید، روسری خود را بر سر و لباس روی و چادر خود را به تن پیچید، و همراه با گروهی از زنان یاور و خدمتگذار و خویشاوند حرکت کردند، در حالی که (در اثر بلندی لباس) بر پایی لباس خود پا می‌گذاشت و نحوه‌ی راه رفتن آن حضرت، از راه رفتن رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم هیچ کم نداشت. تا اینکه به ابوبکر رسید، و این در حالی بود که ابوبکر در میان اجتماع مهاجرین و انصار و دیگر مسلمانان قرار گرفته بود، پس میان آن حضرت و مردم، پرده‌ای نصب شد.<br />فجلست، ثم انت انه اجهش القوم لها بالبکاء، فارتج المجلس، ثم امهلت هنیئه، حتی اذا سکن نشیج القوم و هدات فورتهم، افتتحت الکلام بحمدالله تعالی والثناء علیه والصلاة علی رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم، فعاد القوم فی بکائهم: فلما أمسکوا (سکتوا)، عادت فی کلامها، فقالت علیهاالسلام:<br />آن حضرت سپس نشست، آنگاه چنان ناله جانسوزی برآورد که همه حاضرین را به گریه واداشت، و مجلس متشنج شد، سپس مقداری مهلت داد تا اینکه فریاد قوم خاموش شد و جوشش مردم فرو نشست. آن گاه کلام خود را با ستایش و ثنای خداوند متعال و درود بر رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم آغاز نمود. در این هنگام دوباره مردم شروع به گریه کردند. چون مردم آرام گرفتند حضرت زهرا علیهاالسلام سخن خود را ادامه داد و فرمود:<br />الحمدلله علی ما انعم، و له الشکر علی ما الهم، والثناء بما قدم، من عموم نعم ابتداها، و سبوغ الاء اسداها، و تمام منن اولاها. جم عن الإحصاء عددها، و نای عن الجزاء امدها، و تفاوت عن الادراک ابدها، (و ثم) ندبهم لاستزادتها بالشکر لاتصالها، و استحمد الی الخلائق باجزالها، و ثنی بالندب الی امثالها.<br />ستایش خدای را بر تمام نعمتهایش، و شکر خدا را بر آنچه که الهام نمود، و<br /><br />[ صفحه 263] <br /><br />سپاس خدا را به واسطه‌ی آنچه در گذشته عطا فرمود، از نعمتهای فراگیری که ابتدائا و بدون درخواست کسی عطا نمود، و نعمتهای (معنوی) فراوانی که اعطا کرد و بخششهای کاملی که عنایت نمود. نعمتهایی که تعداد آنها از شمارش افزونتر، و آغاز آنها دورتر از آن است که بتوان پاداشش را داد، و منتهای آن از درک و فهم فاصله دارد. و (سپس) بندگانش را دعوت نمود تا به وسیله‌ی شکر و سپاسگزاری برای اتصال نعمتها، نعمتهای بیشتری را جلب کنند، و با افزون بخشی نعمتها، خلایق را به کثرت ستایش وا داشت، و مکرر به امثال این نعمتها فراخواند.<br />و اشهد ان لا اله الا الله وحده لا شریک له، کلمه جعل الاخلاص تاویلها، و ضمن القلوب موصولها، و انار فی التفکر معقولها. الممتنع من الابصار رویته،و من الالسن صفته، و من الاوهام کیفیته.<br />و گواهی می‌دهم که معبودی جز خداوند نیست، یگانه است و شریکی برای او وجود ندارد، (این کلمه‌ی شهادت به یگانگی خداوند متعال) کلمه‌ای است که خداوند تاویل و نتیجه آن را اخلاص (در اعمال) قرار داد، و معنای آن را در دلها جای داد، و مفهوم آن را در اندیشه روشن گردانید. خدایی که رویت او برای دیدگان، و توصیف او برای زبانها، و درک چگونگی او برای عقلها ممتنع است.<br />ابتدع الاشیاء لا من شی‌ء کان قبلها، و انشاها بلا احتذاء امثله امتثلها، کونها بقدرته، و ذراها بمشیته، من غیر حاجة منه الی تکوینها، و لا فائدة له فی تصویرها، الا تثبیتا لحکمته، و تنبیها علی طاعته، و اظهارا لقدرته، و تعبدا لبریته، و اعزازا لدعوته. ثم جعل الثواب علی طاعته، و وضع العقاب علی معصیته، ذیاده لعباده عن نقمته، و حیاشه لهم الی جنته.<br />اشیاء را نوآفرینی کرد بدون آنکه آنها را از چیزی که قبل از آنها وجود داشته باشد بیافریند و آنها را ایجاد کرد، بدون آنکه از روی چیزهای مشابه نمونه‌برداری کرده باشد، و به قدرت خود موجودات را ایجاد کرد، و به مشیت<br /><br />[ صفحه 264] <br /><br />خود خلق نمود، بدون اینکه به ایجاد آنها نیازی داشته باشد، یا صورت نگاری آنها سودی برای او داشته باشد، بلکه تنها برای تثبیت حکمت و فرزانگی خود، و تنبه دادن بندگان بر اطاعت خویش، و آشکار ساختن قدرتش، و برای بندگی مخلوقاتش و تقویت و تثبیت دعوت خود، آنها را آفرید. آنگاه بر اطاعت خود پاداش، و بر معصیت خود عقاب و مؤاخذه قرار داد، تا بندگانش را از کارهایی که موجب عقوبت او می‌شوند: باز دارد، و به سوی بهشت گرد آورد.<br />و اشهد أن ابی محمدا (النبی الامی) صلی الله علیه و آله و سلم عبده و رسوله،اختاره و انتجبه قبل ان ارسله، و سماه قبل ان اجتباه، و اصطفاه قبل ان ابتعثه، اذ الخلائق بالغیب مکنونه، و بستر الأهاویل مصونه، و بنهایه العدم مقرونه. علما من الله تعالی بمائل الامور، و احاطه بحوادث الدهور، و معرفه بمواقع المقدور (الامور).<br />و گواهی می‌دهم که پدرم، حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم (پیامبر امی)، بنده و فرستاده‌ی خداست، که خداوند او را پیش از آنکه به رسالت مبعوث نماید، برگزید، و پیش از گزینش او را نام نهاد، و پیش از مبعوث کردن پاک نمود، آن هنگام که همه‌ی خلائق، به (پرده‌ی) غیب پوشیده، و به واسطه وحشت و هراس محفوظ،و به منتهای عدم مقرون بودند. و این برای آن بود که خداوند متعال به فرجام امور آگاه، و به رخدادهای روزگار احاطه، و به جایگاه مقدرات (امور) آگاهی داشت.<br />ابتعثه الله اتماما لأمره، و عزیمه علی امضاء حکمه، و انفاذا لمقادیر حتمه (رحمته. یا حکمه). فرای الامم فرقا فی ادیانها، عکفا علی نیرانها، عابده لاوثانها، منکره لله مع عرفانها، فانار الله (تعالی) بابی [418] محمد صلی الله علیه و آله و سلم ظلمها، و کشف عن القلوب بهمها، و جلی عن الابصار غممها (عماها)، و قام فی الناس بالهدایة، فانقذهم من الغوایه، و بصرهم من العمایه، و هداهم الی الدین القویم، و دعاهم الی الصراط المستقیم.<br /><br />[ صفحه 265] <br /><br />خداوند پیامبر را مبعوث نمود برای اینکه می‌خواست امر خود را اتمام، و حکم خود را امضاء و به انجام رساند، و مقدرات حتمی (یا: مقدرات رحمت) خود را تنفیذ نماید. پس دید امتها دین‌های جدا جدا دارند، و بر آتش روی آورده و بت می‌پرستند، و با وجود شناخت خداوند او را انکار می‌کنند، لذا خداوند (متعال) به وسیله پدرم، حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم تاریکیهای آنان را به نور مبدل نمود، و مشکلات دل آنها را بر طرف، و پوششها (یا: کوری باطنی آنان)را از دیدگانش برداشت، و پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در میان مردم به هدایت آنان بپا ایستاد، و آنان را از گمراهی نجات داد، و کوری دلشان را به بصیرت مبدل نمود، و آنها را به دین استوار رهنمون، و به راه راست دعوت نمود.<br />ثم قبضه الله الیه قبض رافه و اختیار، و رغبه و ایثار، فمحمد صلی الله علیه و آله و سلم من تعب هذه الدار فی راحه، قد حف بالملائکه الابرار، و رضوان الرب الغفار، و مجاوره الملک الجبار. صلی الله علی ابی، نبیه و امینه علی الوحی، و صفیه (فی الذکر)، و خیرته من الخلق و رضیه، والسلام علیه و رحمه الله و برکاته.<br />سپس خداوند، با رافت و گزینش و رغبت و مقدم داشتن، روح او را قبض نمود و به سوی خود برد. و اینک حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم از رنج دنیا راحت است. و در میان ملائکه نیکوکار و رضایت پروردگار بسیار آمرزنده در مجاورت پادشاه جبار قرار گرفته است. درود خدا بر پدرم، پیامبر و امین وحی و برگزیده (او در قرآن)، و منتخب و مورد پسند خداوند از میان خلق، و سلام و رحمت و برکات خداوند بر او باد.<br />ثم التفتت علیهاالسلام الی اهل المجلس و قالت: انتم عباد الله! نصب امره و نهیه، و حمله دینه و وحیه، و امناء الله علی انفسکم، و بلغائه الی الامم، و زعمتم حق لکم، لله فیکم عهد قدمه الیکم [419] ، و بقیه استخلفها علیکم: کتاب الله الناطق، والقرآن الصادق،<br /><br />[ صفحه 266] <br /><br />والنور الساطع، والضیاء اللامع، بینه بصائره، منکشفه سرائره، منجلیه (متجلیه) ظواهره، مغتبطه به اشیاعه، قائد الی الرضوان اتباعه، مود الی النجاه استماعه، به تنال حجج الله المنوره، و عزائمه المفسره، و محارمه المحذره، و بیناته الجالیه، و براهنیه الکافیه، و فضائله المندوبه، و رخصه الموهوبه، و شرائعه المکتوبة.<br />سپس فاطمه‌ی زهرا علیهاالسلام رو به اهل مجلس کرد و فرمود: ای بندگان خدا، امر و نهی خدا به شما متوجه است، و شما حاملان دین و وحی او، و امین خدا بر خود هستید، و باید آن (دین خدا) را به امتهای دیگر برسانید، و می‌دانید که خداوند حقی بر شما دارد، و آن اینکه پیش از این در بین شما عهد و پیمانی گذاشته، و یادگاری دارد که آن را جانشین خود بر شما قرار داده است. یعنی همان کتاب گویای خدا و قرآن راستگو و نور درخشنده، و روشنایی روشنایی بخش که بصیرتهای آن روشن، و اسرار آن بی‌پرده، و ظواهرش آشکار است، و همگان به پیروان آن غبطه و حسرت می‌خورند، همان قرآن که پیروی از آن انسان را به خشنودی (پروردگار) رهبری می‌نماید، و گوش فرادادن به آن سبب نجات می‌گردد، و به واسطه‌ی آن می‌توان به حجتهای نورانی خدا، و احکام واجب تفسیر شده و محرمات مع شده خدا، و دلیلهای روشن، و برهانهای کافی او، و فضیلتهای مستحب و رخصتهایی که خداوند برای شما جایز دانسته است (مباحات)، و احکام مکتوب و واحب خدا، دست یافت.<br />فجعل الله الایمان تطیهرا لکم من الشرک، والصلاة تنزیها لکم عن الکبر، والزکاه تزکیه للنفس و نماءاً فی الرزق، والصیام تثبیتا للاخلاص، والحج تشییدا للدین، والعدل تنسیقا للقلوب، و طاعتنا نظاما للملة، و امامتنا امانا من الفرقه،<br /><br />[ صفحه 267] <br /><br />والجهاد عزا للاسلام، (و ذلا لاهل الکفر والنفاق)، والصبر معونه علی استیجاب الاجر، والامر بالمعروف مصلحه للعامه، وبر الوالدین و قایه من السخط، وصله الارحام منساه فی العمر و منماه للعدد، والقصاص حقنا للدماء، والوفاء بالنذر تعریضا للمغفرة، و توفیه المکاییل والموازین تغییرا للبخس، والنهی عن شرب الخمر تنزیها عن الرجس، و اجتناب القذف اجتنابا عن اللعنه، و ترک السرقه ایجاباً للعفه و حرم الله الشرک اخلاصا له بالربوبیه، ف- (اتقوا الله حق تقاته، و لا تموتن الا و انتم مسلمون.) [420] ، و اطعیوا الله فیما امرکم به و (ما) نهاکم عنه، فانه (انما یخشی الله من عباده العلماء.) [421] .<br />پس خداوند، ایمان را برای پاکی شما از شرک، و نماز را برای پاکیزه نمودن شما از کبر، و زکات را برای پاکیزگی نفس شما از آلودگی و رشد روزی شما، و روزه را برای تثبیت اخلاص، و حج را برای تقویت و تحکیم دین، و عدالت را برای هماهنگی بین دلها، و اطاعت از ما (اهل بیت علیهم‌السلام) را برای نظم (شریعت)، و امامت ما را برای ایمنی از تفرقه، و جهاد را برای عزت اسلام (و ذلت کافران و منافقان)، و صبر را وسیله‌ای برای جلب اجر و پاداش، و امر به معروف را برای مصلحت مردم، و نیکی به پدر و مادر را برای مصون ماندن شما از غضب خود، و رسیدگی به خویشاوندان را موجب طولانی شدن عمر و رشد جمعیت، و قصاص را برای جلوگیری از ریختن خونها، و وفای به نذر را به خاطر قرار گرفتن در معرض آمرزش خداوند، و کامل دادن پیمانه و وزن را برای جلوگیری از کم فروشی، و خوردن شراب را برای دوری از بدیها و پلیدیها، و اجتناب از نسبت ناروا به دیگران را برای مورد لعنت واقع نشدن، و ترک دزدی را برای دست یافتن به عفت و پاکدامنی مقرر فرمود. و شرک ورزیدن را برای نیل بندگان به اخلاص در ربوبیت حرام نمود، «پس حقیقتا تقوای خدا را پیشه کنید، و مبادا<br /><br />[ صفحه 268] <br /><br />با دین غیر اسلام از دنیا بروید.» و در آنچه خداوند شما را به آن امر فرموده و یا نهی نموده، از او اطاعت کنید، زیرا «تنها بندگان دانای خدا از (عظمت) او می‌هراسند.»<br />ثم قالت: ایها الناس، اعلموا انی فاطمه، و ابی محمد صلی الله علیه و آله و سلم، اقول عودا و بدوا، و لا اقول ما اقول غلطا، و لا افعل ما افعل شططا: (لقد جاء کم رسول من انفسکم، عزیز علیه ما عنتم، حریص علیکم، بالمومنین رووف رحیم.) [422] فان تعزوه و تعرفوه، تجدوه ابی دون نسائکم، و اخا ابن عمی دون رجالکم، و لنعم المعزی الیه صلی الله علیه و آله و سلم!<br />آنگاه حضرت زهرا علیهاالسلام فرمود: ای مردم، بدانید که من فاطمه هستم، و پدرم حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم است، مکرر می‌گویم، و گفتار اشتباه، و کارهایم برخلاف حق نیست: «براستی که رسولی از میان خودتان به سوی شما آمد که سختی و رنجی که بر شما وارد می‌شد برای او سخت و ناگوار و گران می‌آمد، و به (هدایت) شما شدیدا علاقمند، و نسبت به مومنین رؤوف و مهربان بود.» پس اگر به نسب پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم مراجعه کنید و او را بشناسید، می‌فهمید که او پدر من است، نه پدر زنهای شما، و برادر پسر عموی من (علی علیه‌السلام) است، نه برادر مردان شما، و چه سعادتمند است کسی که به پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم منسوب است!<br />فبلغ الرساله صادعا بالنذاره، مائلا عن مدرجه المشرکین، ضاربا ثبجهم، آخذا باکظامهم (بکظمهم)، داعیا الی سبیل ربه بالحکمه والموعظه الحسنه، یکسر (یجف)الاصنام، و ینکث (یفلق) الهام، حتی انهزم الجمع و ولوا الدبر، حتی تفری اللیل عن صبحه، و اسفر الحق عن محضه، و نطق زعیم الدین، و خرست شقاشق الشیاطین، وطاح و شیظ (وسیط) النفاق، و انحلت عقد الکفر والشقاق، و فهتم بکلمه الاخلاص، فی نفر من البیض الخماص، (الذین اذهب الله عنهم الرجس، و طهرهم تطهیرا. [423] .<br />پس پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم که رسالت خود را ابلاغ نمود، در حالی که مردم را سخت<br /><br />[ صفحه 269] <br /><br />بیم داد، و به راه و روش مشرکین پشت پا زد، و بر کمر آنان زد و گلوگاه آنان را گرفت، و (و مردم را) با حکمت (و استدلال) و موعظه‌ی نیکو به راه پروردگارش دعوت نمود. هم او که بتها را می‌شکست، و سرهای مشرکان را می‌شکست (یا: می‌شکافت)، تا اینکه اجتماع آنها در هم شکست، و همه عقب نشینی کردند. به حدی که شب کنار رفت و صبح آشکار شد، و حق از جایگاه خالصش ظاهر گردید، و راهبر دین سخن آغاز نمود، و صدای شیطان خاموش گردید، و جعیت‌های نفاق و منافقان نابود گردیدند، و گره‌های کفر و شقاق گشوده شدند، و همه‌ی شما به کلمه اخلاص و توحید سخن گفتید. در حالی که عده‌ای از انسانهای سفیدروی روزه‌دار در میان شما بودند، که خداوند پلیدی را از آنان دور کرده و به نحوی شایسته پاکیزه گردانیده بود.»<br />(و کنتم علی شفا حفره من النار) [424] مذقه الشارب، و نهزه الطامع، و قبسه العجلان، و موطی الاقدام، تشربون الطرق،و تقتاتون القد (الورق)، اذله خاسئین (صاغرین)، (تخافون ان یتخطفکم الناس) [425] من حولکم، فانقذکم الله تبارک و تعالی بابی محمد صلی الله علیه و آله و سلم.<br />«و این در حالی بود که شما در لبه‌ی پرتگاه جهنم قرار گرفته بودید.» و در دسترس آشامیدن تشنگان، و فرصت و دستبرد طمعکاران، و مانند شعله‌ی آتش در معرض اقتباس شتابزدگان، و زیر گامها و پایمال دیگران بودید، از آب آلوده‌ی گودالها می‌آشامیدید، و با پوست بره یا بزغاله (یا برگ درختان) رفع گرسنگی می‌کردید، و خوار و مطرود (ذلیل) بودید و می‌ترسیدید مردم از اطراف، شما را بربایند. تا اینکه خداوند تبارک و تعالی به وسیله پدرم حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم شما را نجات داد.<br /><br />[ صفحه 270] <br /><br />بعد اللتیا والتی و بعد ان منی ببهم الرجال، و ذوبان العرب، و مرده اهل الکتاب، (کلما اوقدوا نارا للحرب، اطفاها الله) [426] ، او نجم قرن الشیطان (للشیطان)، او فغرت فاغره من المشرکین، قذف اخاه فی لهواتها، فلا ینکفی حتی یطا صماخها (جناحها) باخمصه، و یخمد لهبها بسیفه، مکدودا فی ذات الله، مجتهدا فی امر الله، قریبا من رسول‌الله، سیدا فی اولیاء الله، مشمرا ناصحا، مجدا کادحا، لا تاخذه فی الله لومه لائم!و انتم فی رفاهیه من العیش، و ادعون فاکهون آمنون، تتربصون بنا الدوائر، و تتوکفون الاخبار، و تنکصون عند النزال، و تفرون من القتال.<br />بعد از این همه حوادث ناگوار، و بعد از آنکه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم به افراد شجاع ولی نادان و بی‌منطق، و گرگهای عرب، و متمردین از اهل کتاب گرفتار بود. به گونه‌ای که «هرگاه آتش جنگ را روشن می‌کردند، خدا آن را خاموش می‌کرد» یا هر زمان که شاخ شیطان ظاهر می‌شد، یا مشرکی درنده‌وار دهان بازمی‌کرد، پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم (برادرش علی علیه‌السلام) را در ته حلقومش می‌انداخت، و او نیز تا گوش (بال) او را زیر پای خود له نمی‌کرد، و شعله‌ی آتش آنان را با شمشیر خود خاموش نمی‌نمود، باز نمی‌گشت، و این در حالی بود که علی علیه‌السلام در (راه خشنودی) خدا در فشار و سختی، و در انجام دستورات خدا سختکوش و تلاشگر، و مقرب در نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم، و سید و سالار اولیای خدا، و مهیا و خیرخواه مردم، و با جدیث و زحمت مشغول فعالیت بود، و در (راه خشنودی) خدا سرزنش سرزنش کنندگان در او تاثیری نداشت. آن هنگام که شما در رفاه و خوشگذرانی و آسایش و نعمت و امنیت به سر می‌برید، و انتظار می‌کشیدید که برای ما (اهل‌بیت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم) حوادث ناگوار پیش آید، و چشم به راه شنیدن اخبار بودید، و هنگام جنگ عقب‌نشینی می‌کردید، و از جنگیدن می‌گریختید.<br />فلما اختار الله لنبیه دار انبیائه، و ماوی اصفیائه، ظهر فیکم حسکه (حسیکه) النفاق، و سمل جلباب الدین و نطق کاظم الغاوین، و نبغ خامل الاقلین، و هدر فنیق<br /><br />[ صفحه 271] <br /><br />المبطلین، فخطر فی عرصاتکم، و اطلع الشیطان راسه من مغرزه، هاتفا بکم، فالفاکم لدعوته مستجیبین، و للعزه (للغزه، یا للعثرة) فیه ملاحظین، ثم استنهضکم فوجدکم خفافا، و احمشکم فالفاکم غضابا، فوسمتم غیر ابلکم، و وردتم غیر مشربکم.<br />پس زمانی که خداوند منزلگاه پیامبران و محل برگزیدگان خود را برای پیامبرش برگزید (و پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم به ملکوت اعلی پیوست)، خارها و کینه‌های نفاق در میان شما ظاهر، و لباس دین کهنه شد، و گمراهان خشم فرود برده به سخن درآمدند، و فرومایگان گمنام به صحنه آمده و ظاهر شدند، و نازپرورده‌های گروه باطل (کفار و مشرکین) به صدا درآمدند، و در میان جمعیت شما دم جنباندند، و شیطان سر خود را از مخفی گاهش بیرون کشید و شما را صدا زد، و دریافت که شما دعوت او را استجابت خواهید کرد، و برای نیل به عزت (یا برای فریب خوردن، یا: لغزش)، همه به او نظاره می‌کنید (و از او فرمانبرداری خواهید نمود)، آن گاه از شما خواست که برخیزید، و دید که شما آدمهای سبکی هستید، و شما را تحریک کرد (و غضبناکتان نمود)، و دید غضبناک هستید، و در نتیجه به جای شترهای خود شترهای دیگران را داغ نمودید، و در عوض آبگاه خود، به آبگاه دیگران وارد شدید.<br />هذا والعهد قریب، والکلم رحیب، و الجرح لما یندمل، والرسول لما یقبر، ابتدارا زعمتم خوف الفتنه، (الا فی الفتنه سقطوا و ان جهنم لمحیطه بالکافرین) [427] ، فهیهات منکم، و کیف بکم؟و انی توفکون؟ و کتاب الله بین اظهرکم، اموره ظاهره، و احکامه زاهره، و اعلامه باهره، و زواجره لائحه، و اوامره واضحه، (و) قد خلفتموه وراء ظهورکم،ارغبه عنه تدبرون (تریدون)، ام بغیره تحکمون؟ (بئس للظالمین بدلا!) [428] (و من یبتغ غیر الاسلام دینا، فلن یقبل منه، و هو فی الاخره من الخاسرین.) [429] .<br /><br />[ صفحه 272] <br /><br />و این همه در حالی بود که عهد شما (نسبت به پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم) نزدیک بود، و جراحت(ی که به واسطه رحلت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم وارد شده بود) هنوز وسیع، و زخم هنوز التیام پیدا نکرده، و رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم هنوز دفن نشده بود، و دلیل اینکه خیلی با عجله به این کار اقدام نمودید آن بود که گمان کردید (که اگر این کار را نکنید) فتنه و آشوب می‌شود. و حال آنکه «آگاه باشید و بدانید که در فتنه سقوط کردند،و همانا جهنم بر کافران احاطه دارد»، از شما بعید بود، و چه شده است شما را؟و به کدام سوی منحرف شده‌اید؟ در حالی که کتاب خدا در میان شما است، کتابی که امور و معارف آن روشن، و احکام آن درخشنده، و نشانه‌های آن بلند و غالب، و نهی‌های آن واضح، و امرهای آن روشن است. ولی شما قرآن را پشت سرتان نهاده‌اید. آیا از قرآن رو گردانیده‌اید، یا غیر قرآن را ملاک حکم و قضاوت خود قرار داده‌اید، «و ستمکاران چه بد جانشینی را به جای قرآن اختیار نموده‌اند!» «و هر کس دین دیگر غیر از اسلام را اختیار کند، هرگز از او پذیرفته نخواهد شد، و در آخرت از زیانکاران خواهد بود.»<br />ثم لم تلبثوا الا ریث ان تسکن نفرتها (نغزتها)، و یسلس قیادها، ثم اخذتم تورون و قدتها (وقودها)، و تهیجون جمرتها، و تستجیبون لهتاف الشیطان الغوی، و اطفاء انوار الدین الجلی، و اهماد (اهمال) سنن النبی الصفی، تشربون حسوا فی ارتغاء، و تمشون لاهله و ولده فی الخمره (الحمراء) و الضراء، و نصبر منکم علی مثل حز (جز) المدی، و وخز السنان فی الحشاء، و انتم الان تزعمون ان لا ارث لنا، (افحکم الجاهلیه تبغون، و من احسن من الله حکما لقوم یوقنون؟!) [430] افلا تعلمون؟ بلی قد تجلی لکم کالشمس الضاحیه انی ابنته.<br />آنگاه شما درنگ نکردید، مگر به مقداری که چموشی (جوشش) خلافت آرام گیرد، و افسار شتر آن روان گردد (و در اختیار شما قرار گیرد)، سپس شروع کردید به شعله‌ور نمودن آتش گیرانه‌ی خلافت، و سرایت دادن آتش آن به جاهای<br /><br />[ صفحه 273] <br /><br />دیگر، و پاسخ مثبت دادن به فریاد شیطان گمراه، و خاموش کردن انوار دین روشن اسلام، و خاموش کردن (رها کردن) سنتهای پیامبر برگزیده‌ی خدا. و آرام آرام منافع خلافت را می‌آشامید، و در پوشش پستی و بلندیها و درختان (و به صورت مخفی) علیه اهل‌بیت و فرزندان پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم گام برمی‌دارید، و ما از ناحیه شما، بر مثل بریدن کاردها، و همانند فرو رفتن سر نیزه در درون انسان صبر می‌کنیم. و اینک چنین می‌پندارید که از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم ارث نمی‌بریم! «آیا حکم زمان جاهلیت را برگزیده‌اید؟ و چه کسی بهتر از خدا حکم می‌کند، در نظر آنانی که یقین دارند» آیا شما نمی‌دانید؟! آری، برای شما همچون خورشید درخشان، روشن است که من دختر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم هستم.<br />ایها المسلمون! ااغلب علی ارثیه؟ (ارثی. یا: ارث ابی) یابن ابی‌قحافه! افی کتاب الله ان ترث اباک، و لا ارث ابی؟! لقد جئت شیئا فریا (علی الله و رسوله)، افعلی عمد ترکتم کتاب الله و نبذتموه وراء ظهورکم؟ اذ یقول: (و ورث سلیمان داود.) [431] و قال فیما اقتص من خبر یحیی بن زکریا علیهماالسلام، اذ قال: (فهب لی من لدنک ولیا یرثنی ویرث من آل‌یعقوب.) [432] و قال (ایضا): (و اولوا الارحام بعضهم اولی ببعض فی کتاب الله) [433] و قال (یوصیکم الله فی اولادکم للذکر مثل حظ الانثیین.) [434] و قال: (ان ترک خیرا الوصیه للوالدین والاقربین بالمعروف، حقا علی المتقین.) [435] .<br />ای مسلمانان! آیا رواست که من بر ارثم مغلوب شوم؟ ای پسر ابی‌قحافه! آیا در کتاب خدا چنین آمده است که تو از پدرت ارث ببری، ولی من از پدرم ارث<br /><br />[ صفحه 274] <br /><br />نبرم؟! مسلما سخن دروغین و ساختگی را (به خدا و رسولش) نسبت داده‌ای، آیا از روی عمد، کتاب خدا را ترک کرده و پشت سر انداخته‌اید؟ آن جا که خداوند می‌فرماید: «و یحیی بن زکریا علیهماالسلام را نقل می‌کند، فرمود: (و به یاد آور) زمانی را که حضرت زکریا (به درگاه خدا) عرض کرد: «خدایا)، پس از جانب خود جانشینی به من ارزانی دار که از من و خاندان یعقوب ارث ببرد.» و نیز فرمود: و خویشاوندان، برخی نیست به بعضی دیگر، در کتاب خدا مقدم و سزاوارتر هستند.» و فرمود: «و خداوند درباره‌ی فرزندانتان سفارش می‌کند که سهم پسر برابر با سهم دو دختر باشد.» و نیز فرمود: «(کسی که آثار مرگ را در خود دید)اگر مالی دارد، باید نسبت به پدر و مادر و دیگر نزدیکیان خود به آنچه معروف است وصیت کند، و این حقی است بر پرهیزگاران.»<br />و زعمتم ان لا حظوه لی، و لا ارث من ابی، و لا رحم بیننا، افخصکم الله بایه (من القرآن) اخرج (منها) ابی (محمد صلی الله علیه و آله و سلم) منها؟! ان أهل تقولون: ان اهل الملتین لا یتوارثان؟! [436] . او لست انا و ابی من اهل مله واحده؟ ام انتم اعلم بخصوص القرآن و عمومه من ابی و ابن عمی؟! فدونکها مخطومه مرحوله تلقاک یوم حشرک، فنعم الحکم الله، و الزعیم محمد صلی الله علیه و آله و سلم! والموعد القیامه، و عند الساعة یخسر المبطلون، و لا ینفعکم اذ تندمون، (و لکل نبا مستقر و سوف تعلمون) [437] (من یاتیه عذاب یخزیه، و یحل علیه عذاب مقیم) [438] .<br />ولی شما گمان می‌کنید که بهره‌ای برای من نیست و من از پدرم ارث نمی‌برم، و میان ما هیچ خویشاوندی وجود ندارد، آیا خداوند آیه‌ای را (در قرآن) به شما اختصاص داده و پدرم (حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم) را از آن آیه استثناء نموده<br /><br />[ صفحه 275] <br /><br />است؟! یا می‌گویید اهل دو دین و آیین از یکدیگر ارث نمی‌برند، آیا من و پدرم از اهل یک دین و آیین نیستیم (و هر دو مسلمان نمی‌باشیم)؟ و یا شما نسبت به عام و خاص قرآن، از پدرم (رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم) و پسر عمویم (علی علیه‌السلام) آگاهتر هستید؟! پس (ای ابوبکر!) بگیر این فدک را (ارزانی تو باد)، در حالی که افسار آن به دست توست، و جهاز آن آماده است، (تا آن زمان که) در روز حشر تو را ملاقات نماید، که چه خوب داوری است خداوند، و چه کفیل (راهبر) خوبی است حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم! و قرار ما روز قیامت، که هنگام قیامت آنان که راه باطل رفتند، زیانکار خواهند شد، و هر چه اظهار پشیمانی کنید، سودی نخواهد داشت، «و برای هر خبری، وعده‌گاهی وجود دارد، و در آینده خواهید دانست که عذاب خوارکننده بر چه کسی فرو خواهد آمد.و عذاب پایدار بر چه کسی وارد خواهد شد.»<br />ثم رمت بطرفها نحو الانصار، فقالت (لهم): یا معشر النقیبه (الفتیه)، و اعضاد المله، و حضنه الاسلام، ما هذه الغمیزه فی حقی؟ والسنه عن ظلامتی؟ اما کان رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم ابی یقول: «المرء یحفظ فی ولده»؟ سرعان ما احدثتم، و عجلان ذا اهاله، ولکم طاقه بما احاول، وقوه علی ما اطلب و ازاول، اتقولون مات محمد صلی الله علیه و آله و سلم؟ فخطب جلیل، استوسع وهنه (وهیه)، و استنهر فتقه، و انفتق رتقه، و اظلمت الارض لغیبته، و کسفت الشمس والقمر، و انتثرت النجوم لمصیبته، و اکدت الامال، و خشعت الجبال،و اضیع الحریم، و ازیلت الحرمه عند مماته.<br />سپس حضرت رو به انصار نمود و خطاب به آنان فرمود: ای جماعت صاحب نفوذ (ای جوانمردان)، و ای بازوان دین و شریعت، و ای کسانی که پرورش‌دهندگان اسلام بودید، چرا نسبت به حق من از خود ضعف نشان می‌دهید؟ و از ظلمی که بر من وارد شده در چرت به سر می‌برید؟ آیا پدرم رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم نمی‌فرمود: «احترام هر مردی در فرزندان وی باید حفظ شود.»؟ چه قدر زود کارهای خود را تغییر دادید، و چه سریع چربیهای شما از دماغتان<br /><br />[ صفحه 276] <br /><br />خارج شد! در حالی که شما توانایی انجام آنچه را که من می‌خواهم، دارید، و بر آنچه من طلب می‌کنم و دنبال آن هستم، قوت و نیرو دارید، آیا می‌گویید که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم از دنیا رفته است (و ما دیگر هیچ وظیفه‌ای نداریم)؟ براستی که (رحلت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم) مصیبت بزرگی بود که ضعف و سستی (شکافی) وسیع در اثر آن به وجود آمد، و جدایی و از هم گسیختگی وسیع و بزرگ ایجاد شد، و همبستگی که وجود داشت شکاف پیدا کرد، و زمین به واسطه غیبت (و رحلت) او تاریک شد، و خورشید و ماه گرفتند، و در اثر مصیبت رحلت آن حضرت، ستاره‌ها پراکنده شدند، و آرزوها به نومیدی مبدل شدند، و کوهها خاشع شدند، و حریم (پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم) ضایع شد، و حرمت (اهل بیت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم) او را بلافاصله بعد از رحلت او از بین بردند.<br />فتلک والله النازله الکبری والمصیبه العظمی، لامثلها نازله، و لا بائقة عاجله، اعلن بها کتاب الله- جل ثناوه- فی افنیتکم، فی ممساکم [439] و مصبحکم (یهتف فی افنیتکم)، هتافا و صراخا، و تلاوه والحانا، و لقبله ما حل بانبیاء الله و رسله؟ حکم فضل و قضاء حتم، (و ما محمد الا رسول قد خلت من قبله الرسل، افان مات او قتل انقلبتم علی اعقابکم؟ و من ینقلب علی عقبیه، فلن یضر الله شیئا، و سیجزی الله الشاکرین.) [440] .<br />پس به خدا سوگند که این حوادث، مصیبت و پیشامد بزرگی است مکه هیچ مصیبتی با آن برابری نمی‌کند، و هیچ مصیبت دنیایی مثل آن نخواهد بود. مصیبتی که کتاب خدا- جل ثناوه- در جلو چشمتان در شبانگاه و صبحگاه با صدای بلند و با ناله و فریاد، و با تلاوت (معمولی) و با نغمه‌ها اعلام نموده است. و مگر پیش از این بر پیامبران خدا و رسولانش چه گذشته است؟ (مرگ)، حکم<br /><br />[ صفحه 277] <br /><br />قطعی و قضای محتوم الهی است، «و حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم رسولی است که پیش از او رسولانی گذاشته‌اند، آیا اگر او بمیرد یا کشته شود، شما به گذشته‌ی خود باز می‌گردید؟ و هر کس با دو پاشنه‌ی پایش (به عقب) برگردد، هیچ ضرری به خدا نخواهد زد، و خداوند به زودی سپاسگزاران را پاداش خواهد داد.»<br />ایها بنی قیله! ااهضم تراث ابی؟ [441] و انتم بمرای منی و مسمع و منتدی و مجمع تلبسکم الدعوه، و تشملکم الخبره (الحیره)، و انتم ذوو العدد والعده، والاداه والقوه، و عندکم السلاح والجنه، توافیکم الدعوه فلا تجیبون،و تأتیکم الصرخه فلا تغیثون، و انتم موصوفون بالکفاح، معروفون بالخیر والصلاح، والنخبة التی انتخبت، والخیرة التی اختیرت لنا اهل البیت، قاتلتم العرب، و تحملتم الکد والتعب، ناطحتم الامم، و کافحتم البهم، لا نبرح او تبرحون، نامرکم فتاتمرون.<br />ای فرزندان «قیله» [442] از شما دور است، آیا من در رابطه با ارث پدرم خرد و مظلوم واقع شوم؟ در حالی که شما در جلوی دیدگان من هستید، و صدایتان را می‌شنوید و در یک جمع گرد آمده‌ایم؟ و زیر پوشش دعوت من قرار دارید، و از خبرها مطلع هستید (یا: سر گشته‌اید)، و در حالی که شما دارای عده وعده و ابزار و نیرو هستید و نزد شما جنگ افزار و سپر می‌باشد، پشت سر هم دعوت مرا می‌شنوید اما اجابت نمی‌کنید! و صدای فریاد و استغاثه‌ام به گوش شما می‌رسد، ولی فریاد رسی نمی‌کنید! با اینکه شما به جنگاوری ستوده شده، و به خیر و صلاح معروف هستید، و نخبه‌هایی هستید که از بین مردم انتخاب شده‌اید، و برگزیدگانی هستید که برای ما اهل بیت اختیار شده‌اید، با (مشرکان) عرب جنگیدید، و سختیها و رنجها را تحمل نمودید، و با ملتهای (مشرک) مبارزه نمودید، و با افراد شجاع ولی بی‌منطق جنگدید، همواره ما (پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم) امر می‌کردیم و شما اطاعت می‌نمودید.<br /><br />[ صفحه 278] <br /><br />حتی اذ دارت بنا رحی الاسلام، و در حلب الایام، و خضعت ثغره (نعرة) الشرک، و سکنت فوره الإفک، و خمدت (همدت) نیران الکفر، و هدات دعوه الهرج (والمرج)،و استوسق (استوثق) نظام الدین، فانی حرتم (حزتم، یا: اخذتم) بعد البیان؟ و اسررتم بعد الإعلان؟ و نکصتم بعد الإقدام؟ و اشرکتم بعد الایمان؟ بوسا لقوم نکثوا ایمانهم من بعد عهدهم، (و هموا بإخراج الرسول و هم بدووکم اول مره، اتخشونهم، فالله احق ان تخشوه ان کنتم مومنین.) [443] .<br />تا اینکه وقتی سنگ آسیای اسلام توسط ما به گردش در آمد، و برکات روزگار، همچون شیر، جریان و کثرت پیدا کرد، و زیر گلو (بینی) شرک به خاک مالیده شد، و فوران دروغ ساکن شد، و آتشهای کفر خاموش گردید، و موج فتنه و شورش آرام گرفت، و نظام دین هماهنگ و برقرار شد، پس شما بعد از این بیانات از چه چیز متحیر شدید (چرا از حق برگشتید، یا: چه شیوه‌ای را پیش گرفتید)؟ و پس از اعلان و آشکار چرا پنهان نمودید؟ و بعد اقدام (به طرفداری از حق) عقب گرد نمودید؟ و چگونه بعد از ایمان آوردن مشرک شدید؟ بدبختی و فقر باد بر قومی که بعد از عهد و پیمان سوگندشان را شکستند، «و تصمیم گرفتند فرستاده‌ی خدا را دور نمایند، در حالی که آنان (مخالفان) توطئه را علیه شما آغاز کردند، آیااز آنان می‌ترسید؟ در حالی که اگر ایمان داشته باشید، خدا سزاوارتر است که از او بترسید.»<br />الا، و قد اری ان قد اخلدتم الی الخفض، و ابعدتم من هو احق بالبسط والقبض و خلوتم بالدعه، و نجوتم بالضیق من السعه، (و نجوتم من الضیق بالسعه)، فمججتم ما وعیتم، و دسعتم الذی تسوغتم، ف- (ان تکفروا انتم و من فی الارض جمیعا فان الله لغنی حمید). [444] .<br /><br />[ صفحه 279] <br /><br />هان، می‌بنیم که شما دلبسته‌ی به رفاه و خوشگذرانی و آسایش گردیده‌اید، و کسی را که نسبت به بسط و قبض از دیگران سزاوارتر است، دور نموده‌اید. و شما با سکون و آرامش و خوشگذرانی خلوت نموده، و از وسعت و گشایش به تنگنا پناه برده، (و خود را از تنگنا و ضیق، به سوی وسعت و آسایش رهایی داده،) و همه‌ی آنچه را در درون جمع کره بودید، به هوا پرتاب نمودید. و آنچه را که خورده بودید بالا آورده‌اید. پس «اگر شما و تمام کسانی که بر روی زمین زندگی می‌کنند. کافر شوند (هیچ ضرری به خدا نمی‌رسد)، زیرا خداوند بی‌نیاز و ستوده است.»<br />الا، و قد قلت ما قلت هذا علی معرفه منی بالخذله التی خامرتکم، والغذرة التی استشعرتها قلوبکم، ولکنها فیضه النفس، و نفثه الغیظ، و خور القناه، وبثه الصدر، و تقدمه الحجه، فدونکموها، فاحتقبوها دبره الظهر، نقبه الخف، باقیه العار، موسومه بغضب الله [445] و شنار (شنان) الأبد، موصوله بنار الله الموقده، التی تطلع علی الافئده، فبعین الله ما تفعلون (و سیعلم الذین ظلموا ای منقلب ینقلبون.) [446] و انا ابنه نذیر لکم، بین یدی عذاب شدید، فاعملوا (انا عاملون، و انتظروا انا منتظرون.) [447] .<br />آگاه باشید! همانا آنچه را که در اینجا گفتم، به خاطر شناختی بود که از شما داشتم به اینکه ترک نصرت و یاری نکردن جزء وجودتان، و بی وفایی شعار دلتان شده است. لیکن این سخنان به خاطر جوشش نفس و سوز دل، و به جوش آمدن و تراوش غیظ و ناراحتی درونی، و برای کند شدن و از کار افتادن سر نیزه، (جنگ افزار) و برای بازگو کردن غصه سینه، و اتمام حجت است، پس بگیرید این (فدک) را، و طناب بار و جهاز آن را محکم ببندید (ولی بدانید که) پشت آن<br /><br />[ صفحه 280] <br /><br />مجروح، و پای آن ضعیف و سست است، و ننگ و عار (بغض و دشمنی) آن برایتان باقی می‌ماند، و داغ غضب خداوند (جبار)، و ننگ همیشگی به آن خورده است، و شما را به آتش افروخته‌ی خداوند که دلها را هم می‌سوزاند، می‌پیوندد، پس آنچه انجام می‌دهید در حضور خدا است، «و به زودی ستمکاران می‌فهمند که به چه عاقبتی گرفتار خواهند شد»، و من دختر پیامبر شما هستم که شما را از عذاب شدید خداوند بیم می‌داد، پس هر کاری می‌خواهید بکنید، «ما نیز کار خودمان را می‌کنیم، و منتظر باشید که ما هم منتظریم.»<br />فاجابها ابوبکر عبدالله بن عثمان و قال: یا بنت رسول‌الله، لقد کان ابوک صلی الله علیه و آله و سلم بالمومنین عطوفا کریما، (و) رووفا رحیما، و علی الکافرین عذابا الیما و عقابا عظیما، ان عزوناه وجدناه اباک دون النساء، و اخا الفک دون الأخلاء، آثره علی کل حمیم، و ساعده فی کل امر جسیم، لا یحبکم الا سعید، و لا یبغضکم الا شقی بعید، فانتم عتره رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم الطیبون، والخیره المنتجبون، علی الخیر ادلتنا، و الی الجنه مسالکنا، و انت- یا خیره النساء و ابنه خیر الانبیاء- صادقه فی قولک، سابقه فی وفور عقلک، غیر مردوده عن حقک، و لا مصدوده عن صدقک.<br />سپس ابوبکر، عبدالله بن عثمان [448] در پاسخ حضرت زهرا علیهاالسلام گفت: ای دختر رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم، پدرت نسبت به مومنین بسیار با عاطفه و بزرگوار بود و رووف و مهربان، و نسبت به کافران (به منزله‌ی) عذاب دردناک و عقاب بزرگ بود اگر بخواهیم نسب او را جستجو کنیم در می‌یابیم که او پدر توست نه پدر زنهای دیگر، و برادر شوهر و مونس تو (علی علیه‌السلام) بود نه برادر سایر دوستان، هم او که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم او را بر تمام خویشاوندان با محبت مقدم داشت، و در هر امر بزرگی با پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم همراهی می‌نمود. و دوست نمی‌دارد شما را مگر کسی که سعادتمند باشد، و دشمن نمی‌دارد شما را مگر کسی که شقاوتمند و بدبخت باشد، پس شما عترت پاک رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم و برگزیدگان و منتخب خداوند، و<br /><br />[ صفحه 281] <br /><br />راهنمایان ما بر خوبیها و راه‌های ما به سوی بهشت هستید. و تو- ای برگزیده‌ی زنان و دختر بهترین پیامبران- در گفتار خود راستگو، و در وفور عقل و درایت پیشگام هستی، و نباید از حقت منع شوی، و کسی نباید مانع سخن راست و حق شما گردد.<br />والله ما عدوت رای رسول‌الله، و لا عملت الا باذنه، و ان الرائد لا یکذب اهله، و انی اشهد الله، و کفی به شهیدا، انی سمعت رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم یقول: «نحن معاشر الانبیاء لا نورث ذهبا و لا فضه و لا دارا و لا عقارا، و انما نورث الکتاب والحکمه والعلم والنبوه. و ما کان لنا من طعمه فلولی (فلاولی، یا: فلو الی) الامر بعدنا ان یحکم فیه بحکمه.»<br />و قد جعلنا ما حاولته فی الکراع والسلاح، یقاتل بها المسلمون، و یجاهدون الکفار، و یجالدون (یجادلون) المرده الفجار، و ذلک باجماع من المسلمین، لم انفرد به وحدی، و لم استبد بما کان الرای عندی، و هذه حالی و مالی، هی لک (و) بین یدیک، لا نزوی عنک، و لا ندخر دونک، و انت سیده امه ابیک، والشجره الطیبه لبنیک، لا ندفع ما لک من فضلک، و لا نوضع (لا یوضع) من فرعک و اصلک، حکمک نافد فی ما ملکت یدای، فهل ترین انی اخالف فی ذلک اباک صلی الله علیه و آله و سلم؟<br />به خدا سوگند، من از نظر پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم تجاوز نکردم، و جز به اذن و اجازه‌ی او عمل ننمودم، و جلودار و پیش قراول هیچگاه به اهل خود دروغ نمی‌گوید، و من خدا را گواه می‌گیریم- و شهادت خدا کفایت می‌کند- که شنیدم رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم می‌فرمود: «ما طائفه پیامبران، برای کسی طلا و نقره و خانه و زمین به ارث نمی‌گذاریم، بلکه تنها کتاب و حکمت و دانش و نبوت را به ارث می‌گذاریم، و هر چیز قابل استفاده از ما بجا ماند، از آن ولی امر بعد از ماست و او به هر شکل که صلاح دید می‌تواند عمل کند.»<br />و ما در آمد آنچه را که شما قصد دارید، برای تهیه اسب و جنگ افزار قرار<br /><br />[ صفحه 282] <br /><br />دادیم، تا مسلمانان بتوانند به وسیله‌ی آن جنگ کنند و با کفار به جهاد برخیزند، و با شورشگران و متمردان فاسق، برخورد نمایند. و این کار به اجماع و اتفاق نظر مسلمین صورت گرفت، و من به تنهایی این کار را نکردم و مستبدانه به رای خود عمل ننمودم، این است موجودی و مال من که پیشکش شما، و در اختیار شما باشد، و آن را از شما دریغ نمی‌کنیم و بدون اجازه‌ی شما ذخیره نمی‌کنیم. تو سرور امت پدرت، و شجره‌ی طیبه برای فرزندانت می‌باشی، منکر فضیلت تو نیستیم، و از اصل و فرع شما کم نمی‌گذاریم (کم نباید گذاشت)، حکم شما در اموال متعلق به من نافذ است آیا به نظر شما من در این مساله (فدک) با پدر بزرگوارت مخالفت می‌کنم؟<br />فقالت علیهاالسلام: سبحان الله! ما کان ابی رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم عن کتاب الله صادفا، و لا لاحکامه مخالفا، بل کان یتبع اثره و یقفو (یقتفی) سوره، افتجمعون الی الغدر؟ اعتلالا علیه بالزوز والبهتان؟ و هذا بعد وفاته شبیه بما بغی له من الغوائل فی حیاته، هذا کتاب الله حکما عدلا و ناطقا فصلا، یقول: (یرثنی و یرث من آل‌یعقوب.) [449] (و یقول): (و ورث سلمیان داود.) [450] .<br />فبین- عزوجل- فیما وزع من الاقساط، و شرع من الفرائض و المیراث، و اباح من حظ الذکران و الإناث ما ازاح به عله المبطلین، و ازال التظنی (التظنن) والشبهات فی الغابرین، کلا (بل سولت لکم انفسکم امرا، فصبر جمیل، والله المستعان علی ما تصفون.) [451] .<br />سپس حضرت زهرا علیهاالسلام فرمود: سبحان‌الله! هیچ‌گاه پدرم رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم از کتاب خدا اعراض نمی‌کرد و با احکام آن مخالفت نمی‌نمود، بلکه از آن تبعیت می‌نمود و دنبال‌رو سوره‌های آن بود، آیا همه جمع شده‌اید که خیانت کنید؟ در<br /><br />[ صفحه 283] <br /><br />حالی که با حرف باطل و تهمت (به پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم) دلیل می‌آورید؟ و این خیانتی که بعد از رحلت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم می‌کنید، شبیه همان توطئه‌هایی است که در زمان حیاتش داشتید، این کتاب خداست که داوری است عادل، و سخنگویی است که حق را از باطل جدا می‌کند، که می‌فرماید:«(خدایا، فرزندی به من بده که) وارث من و خاندان یعقوب باشد» (و نیز می‌فرماید): «و سلیمان از داوود، ارث برد».<br />و خداوند- عزوجل- آنجا که سهم‌های ارث را توزیع کرده و فرائض و میراث را تشریع و سه مردان و زنان را بازگو نموده، شبهات و توجیه‌های دروغگویان را برطرف، و گمانها و شبهات را در آینده، زایل و باطل ساخته است، اینچنین نیست که شما می‌گویید، «بلکه هواهای نفسانی اینچنین برای شما آراسته است، و باید صبر نمود، صبری جمیل و پسندیده، و خداوند در مورد آنچه شما توصیف می‌کنید، یاور ماست.»<br />فقال (لها) ابوبکر: صدق الله وصدق رسوله، وصدقت ابنته، انت معدن الحکمه، و موطن الهدی والرحمه، و رکن الدین، و عین الحجه، و لا ابعد صوابک، و لا انکر خطابک، هولاء المسلمون بینی و بینک، قلدونی ما تقلدت، و باتفاق منهم اخذت ما اخذت، غیر مکابر و لا مستاثر و هم بذلک شهود.<br />پس ابوبکر به آن حضرت خطاب کرد و گفت: خدا و رسول خدا و دخترش راست می‌گویند.تو معدن حکمت، و جایگاه هدایت و رحمت، و رکن دین، و سرچشمه‌ی حجت خدا هستی. سخن درست تو را نادرست نمی‌دانم، و خطابه‌ات را منکر نیستم. این مسلمانها شاهد و قاضی بین من و تو باشند، هم اینها بودند که قلاده‌ی خلافت را به گردن من انداختند، و من نیز با اتفاق نظر همین مسلمانها آن را گرفتم، بدون اینکه بزرگمنشی و تکبر نموده و بخواهم خود را بر دیگران مقدم بدارم. و این مسلمانان، همه بر این مطلب شاهد هستند.<br />فالتفتت فاطمه علیهاالسلام الی الناس و قالت: معاشر المسلمین، المسرعه الی قیل (قبول) الباطل، المغضیه (المفضیه) علی الفعل (القبیح) الخاسر، (افلا یتدبرون<br /><br />[ صفحه 284] <br /><br />القرآن، ام علی قلوب اقفالها؟) [452] کلا، بل ران علی قلوبکم ما اساتم من اعمالکم، فاخذ بسمعکم و ابصارکم، و لبئس ما تاولتم، و ساء ما به اشرتم، و شر ما منه اغتصبتم (اعتضتم)، لتجدن والله محمله ثقیلا، و غبه وبیلا، اذا کشف لکم الغطاء، و بان ما ورائه (من الباساء و) الضراء، و بدا لکم من ربکم ما لم تکونوا تحتسبون، (و خسر هنالک المبطلون.) [453] .<br />آنگاه حضرت فاطمه علیهاالسلام رو به مردم نمود و فرمود: ای جمعیت مسلمانان که به سرعت به طرف گفته‌های (پذیرش) باطل شتافتید، و بر کارهای (زشت) و زیانبار، چشم روی هم می‌گذارید، «آیا در قرآن تدبر و ژرف‌اندیشی نمی‌کنید؟ یا اینکه بر دلهای (شما) قفل زده شده است؟» نه چنین است، بلکه کارهای زشتی که کردید بر دلهایتان زنگار زده، و چشم و گوشتان را گرفته است، و چه بد تاویل و توجیه نمودید، و به چه چیز بدی اشاره کردید، و بد غصب نمودید (چه بد عوضی گرفتید)، به خدا سوگند حمل آن را سنگین، و عاقبتش را وخیم خواهید یافت، آن هنگام که پرده‌ها کنار می‌روند و (گرفتاریها و سختیهای) پشت پرده ظاهر، و چیزهایی که گمان نمی‌کردید، از ناحیه‌ی پروردگارتان برای شما آشکار می‌گردد، «کسانی که راه باطل را طی می‌کردند در آنجا زیان می‌برند.»<br />ثم عطفت علی قبر النبی صلی الله علیه و آله و سلم [454] و قالت:<br /><br />قد کان بعدک انباء و هنبثه <br />لو کنت شاهدها، لم تکثر الخطب<br /><br />انا فقدناک فقد الارض و ابلها <br />و اختل قومک، فاشهدهم و لاتغب<br /><br />و کل اهل له قربی و منزله <br />عند الاله، علی الادنین مقترب<br /><br /><br />[ صفحه 285] <br /><br /><br />ابدت رجال لنا نجوی صدورهم <br />لما مضیت و حالت دونک الترب<br /><br />تجهمتنا رجال و استخف بنا <br />لما فقدت، و کل الارث (الارض) مغتصب<br /><br />و کنت بدرا و نورا یستضاء به <br />علیک ینزل من ذی العزه الکتب<br /><br />و کان جبریل بالایات یونسنا <br />فقد فقدت، و کل الخیر محتجب<br /><br />فلیت قبلک کان الموت صادفنا <br />لما مضیت و حالت دونک الکثب<br /><br />انا رزینا بمالم یرز ذو شجن <br />من البریه، لا عجم و لا عرب<br /><br />آنگاه حضرت متوجه قبر پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم شدند و فرمودند:<br />(ای رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم) به تحقیق بعد از شما اخبار و گرفتاریها و مصائبی به وجود آمد، به گونه‌ای که اگر شما هم آنها را مشاهده می‌کردید، حادثه و مصیبت زیاد نمی‌شد.<br />ما همان گونه که زمین، باران سرشار خود را از دست می‌دهد شما را از دست دادیم، و قوم تو متفرق شدند، پس شاهد باش و از آنان غایب مشو.<br />هر خاندان در نزد خداوند قرب و منزلت داشته باشد، به بستگان آنها باید نزدیک شد.<br />آنان که دشمنی خود را با ما در سینه‌هایشان پنهان می‌داشتند، هنگامی که شما از بین ما رفتید و تلی از خاک میان ما و شما حایل شد، دشمنی خود را با ما ظاهر کردند.<br />پس از اینکه شما از دنیا رفتید، مردانی بر ما یورش آوردند (و برخورد تند و عبوسانه کردند) ما را خوار و کوچک شمرده، و همه‌ی ارث (زمین) ما غصب شد.<br />شما ماه درخشان و نوری بودید که همه از نور شما استفاده می‌کردند، و بر شما از سوی خداوند سرفراز کتابها نازل می‌شد.<br />و جبرئیل با نزول آیات قرآن، مونس ما بود، ولی با رفتن شما همه خوبیها از ما پنهان شد.<br />ای کاش پیش از آنکه تو از بین ما رفتی و بین ما و تو تل‌هایی از شن حایل<br /><br />[ صفحه 286] <br /><br />شد، مرگ ما را فرا می‌گرفت.<br />براستی که ما مصیبت‌زده شده‌ایم به مصیبتی که هیچ صاحب حزنی از خلائق- نه از عرب و نه از عجم- این چنین مصیبت ندیده است.<br />ثم انکفات علیهاالسلام و امیرالمومنین علیه‌السلام یتوقع رجوعها الیه، و یتطلع طلوعها علیه علیهاالسلام. فلما استقرت بها الدار، قالت لأمیرالمومنین علیه‌السلام: «یابن ابی طالب! اشتملت شملة الجنین، و قعدت حجرة الظنین، نقضت قادمة الاجدل، فخانک ریش الاعزل. هذا ابن ابی قحافه یبتزنی نحلة ابی و بلغه ابنی، لقد اجهد (اجهر) فی خصامی، والفیته الد فی کلامی، حتی حبستنی قیلة (الانصار) نصرها (نصرتها)، والمهاجره وصلها، و غضت الجماعه دونی طرفها، فلا دافع و لا مانع، خرجت کاظمه، وعدت راغمه، اضرعت خدک یوم اضعت حدک، افترست الذئاب و افترشت التراب، ما کففت قائلا، و لا اغنیت طائلا (باطلا)، و لا خیار لی، لیتنی مت قبل هنیئتی (هینتی)، [455] و دون ذلتی، عذیری الله منک (منه) عادیا، و منک حامیا، ویلای فی کل شارق، ویلای فی کل غارب، مات العمد و وهن العضد، شکوای الی أبی، و عدوای الی ربی. اللهم، انت (انک) اشد منهم قوه و حولا، و اشد (احد) باسا و تنکیلا.» [456] .<br />آنگاه حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلام (به طرف خانه) بازگشت، در حالی که امیرالمومنین علیه‌السلام منتظر آمدن آن حضرت و چشم به راه او بود، وقتی حضرت، در خانه قرار گرفت، خطاب به امیرالمومنین علیه‌السلام فرمود: ای پسر ابی‌طالب! [457] همچون کودکی که در شکم مادر کز کرده، کنج خانه نشسته، و همانند افراد متهم به گوشه‌ای نشسته‌ای، تو کسی بودی که بالهای باز شکاری (و شجاعان عرب) را<br /><br />[ صفحه 287] <br /><br />چیدی و اینک پر بی‌سلاحان به تو خیانت کرده‌اند و (بال آنها را نمی‌کنی).<br />این پسر ابی‌قحافه (ابوبکر) است که عطیه‌ی پدرم و وسیله گذران زندگی ساده فرزندانم را از من می‌رباید، و بسیار سخت (آشکار) با من دشمنی کرد، و او را در مکالمه‌ای که با وی داشتم، ستیزه‌جوترین و لجبازترین دشمنها یافتم، تا آنجا که انصار، یاری خود را از من دریغ داشتند. و مهاجرین، ارتباط خویش با من را نادیده گرفتند، و جماعت (حاضر در مسجد)، چشم خود را روی هم گذاشتند تا مرا نبینند، و در نتیجه نه کسی از من دفاع کرد و نه کسی مانع از ظلم من شد، در حالی که بغض گلویم را گرفته بود (به سوی مسجد) بیرون شدم، و با حالت خفت و خواری بازگشتم. از روزی که تندی شمشیرت را از بین بردی، صورت خود را ذلیل نمودی، روزی گرگها را می‌دریدی و امروز خاک را فرش خود قرار داده‌ای (و گوشه‌ای نشسته‌ای)، و جلوی هیچ گوینده‌ای را نمی‌گیری و هیچ کار مؤثری (در جهت دفع فتنه موجود) انجام نمی‌دهی (هیچ باطلی را سرکوب نمی‌کنی)، و من هم هیچ اختیاری ندارم، ای کاش پیش از این حالت سکون و گوشه‌نشینی، و مبتلا شدن به این حالت ذلت (ظاهری) مرده بودم! خداوند خود عذر آور من درباره‌ی تو باشد، از جهت اینکه شما ظلمهایی را از من صرف و دفع نمودی و از من حمایت کردی. وای بر من در هر صبحدم، وای بر م در هر شبانگاه، تکیه‌گاه ما مرد و بازوی ما سست شد، شکایتم را به پدرم، و عرض حالم را به پروردگارم عرض می‌دارم. خداوندا! تو از نظر قدرت و نیرو از اینها (غاصبین خلافت و فدک) نیرومندتر هستی، و عذاب و انتقام تو از دیگران شدیدتر است.<br />فقال (لها) امیرالمومنین علیه‌السلام: «لا ویل لک (یا: بنت سید النبیین!) بل الویل لشانئک، ثم نهنهی عن وجدک، یا ابنه الصفوه و بقیه النبوه، فما ونیت عن دینی، و لا أخطات مقدوری، فان کنت تریدین البلغة، فرزقک مضمون، و کفیلک مامون، و ما اعد (اعد الله) لک افضل مما قطع عنک، فاحتسبی الله.»<br /><br />[ صفحه 288] <br /><br />پس امیرالمومنین علیه‌السلام (خطاب به حضرت فاطمه علیهاالسلام) فرمود: «ای دختر سروران پیامبران!) وای بر تو ینست، بلکه وای بر آنهایی است که بغض و دشمنی تو را دارند، خویشتن را از حالت ناراحتی و تندی باز بدار. ای دختر برگزیده‌ی خدا، و ای باقیمانده و یادگار نبوت، من هیچ گاه در دین خود ضعیف و سست نشده‌ام، و در محدودی قدرت و توانایی خود، خطا نکرده‌ام، پس اگر منظور تو روزی به اندازه‌ی گذران ساده‌ی زندگی باشد، روزی تو ضمانت شده است و خدایی که کفیل توست مورد اعتماد می‌باشد، و آنچه که (خداوند) برای تو (در قیامت) مهیا کرده است، به مراتب بهتر است از آنچه در دنیا از تو قطع شده است. پس به حساب خدا بگذار.»<br />فقالت علیهاالسلام: «حسبی الله، و نعم الوکلیل!»، و امسکت. [458] .<br />حضرت زهرا علیهاالسلام نیز فرمود: «خداوند برای من کفایت می‌کند، و چه وکیل و کارگزار خوبی!» و دیگر سخن نگفت.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">سخنان فاطمه‌ی زهرا با زنان مهاجرین و انصار</h3></span> <p>قال سوید بن غفله: لما مرضت (سیدتنا) فاطمه- سلام الله علیها- المرضه التی توفیت فیها، اجتمعت الیها (دخلت علیها) نساء المهاجرین والانصار لیعدنها، فقلن لها: «کیف اصبحت من علتک، یا ابنه (محمد) رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم؟»<br />سوید بن غفله می‌گوید: هنگامی که حضرت فاطمه- سلام الله علیها- بیمار شد، همان بیماری که در اثر آن از دنیا رفت، زنان مهاجر و انصار به منظور عیادت آن حضرت بر گرد او جمع شدند، و به آن حضرت عرض کردند: «چگونه صبح کردید از بیماریی که دارید، ای دختر (حضرت محمد) رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم؟»<br />فحمدت الله و صلت علی ابیها صلی الله علیه و آله و سلم، ثم قالت: اصبحت والله عائفه لدنیا کن، قالیه لرجالکن، لفظتهم بعد ان عجمتهم، و شناتهم (سئمتهم) بعد ان سبرتهم، فقبحا<br /><br />[ صفحه 289] <br /><br />لفلول الحد، واللعب بعد الجد، و قرع الصفاه، و صدع القناه، و ختل الاراء، و زلل الاهواء! و (بئس ما قدمت لهم انفسهم، ان سخط الله علیهم و فی العذاب هم خالدون) [459] ، لا جرم لقد قلدتهم ربقتها، و حملتهم اوقتها، و شننت علیهم غاراتها، فجدعا و عقرا و بعدا<br />للقوم الظالمین!<br />پس حضرت زهرا علیهاالسلام ستایش خدا را به جای آورد و بر پدر بزرگوارش صلی الله علیه و آله و سلم درود فرستاد، سپس فرمود: به خدا سوگند، صبح کردم در حالتی که از دنیای شما بیزارم، و بغض مردان شما در دلم جای گرفته است. بعد از آنکه آنان را امتحان کردم، آنها را به دور انداختم. و بعد از آزمودن آنها، بغضشان را به دل گرفتم، پس زشت باد کندی آنان به جای تیزی، و بازیگری شان بعد از جدیت، و کوبیدن بر سنگ خارا، و شکاف برداشتن سر نیزه‌ها، و خطا و اشتباه در آراء، و لغزش در خواسته‌ها! مردان شما «چه اعمال بدی برای خودشان پیش فرستادند، و کارهای آنها سبب شد که خداوند بر آنها غضب کند و جاودانه به عذاب (جهنم) گرفتار آیند.» به ناچار، رسمان خلافت (یا فدک) را به گردن آنها انداختم، و سنگینی بار آن را بر آنها تحمیل کردم، و تمام تاراج‌ها (و مظالم و مفاسد تغییر مسیر حکومت) را متوجه آنان نمودم، پس هلاکت و نابودی و جراحت و دوری باد بر قوم ستکار!<br />ویحهم! انی زعزعوها عن رواسی الرسالة و قواعد النبوه والدلاله، و مهبط (الوحی، و) الروح الامین، والطبین بامور الدنیا والدین؟ الا ذلک هو الخسران المبین.<br />وای بر آنها! خلافت را از آن پایگاههای محکم رسلات و از پایه‌های نبوت و راهبری، و از محل نزول (وحی و) جبرئیل امین، و از کسی که حاذق و آگاه به امور دنیا و دین می‌باشد (امیرالمومنین علیه‌السلام) به کجا تغییر جهت دادند؟ آگاه باشید، که این زیان آشکار است.<br /><br />[ صفحه 290] <br /><br />و ما الذی نقموا من ابی‌الحسن علیه‌السلام؟ نقموا والله منه نکیر سیفه، و قله مبالاته لحتفه، و شده وطاته، و نکال وقعته، و تنمره (تشمره) فی ذات الله.<br />چه عاملی باعث شد که اینها انتقامجویانه با ابی‌الحسن (حضرت علی علیه‌السلام) برخورد نمایند؟ به خدا سوگند، به خاطر شمشیر منکر برانداز، و بی‌باکی و نترسیدن او از مرگ خود، و به علت محکی قدمهای او (و پامال کردن باطل)، و شدت عقوبت عبرت‌آموز و شدت خشم (آمادگی) او در (راه خشنودی) خد از او انتقام گرفتند.<br />و تالله، لو مالوا عن المحجه اللائحه، و زالوا عن قبول الحجه الواضحه، لردهم الیها، و حملهم علیها، و لسار بهم سیرا سجحا، لا یکلم خشاشه [460] ،و لا یکل سائره، و لا یمل راکبه، و لا وردهم منهلا نمیرا صافیا رویا، تطفح ضفتاه، و لا یترنق جانباه، و لأصدرهم بطانا، و نصح لهم سرا و اعلانا، و لم یکن یتحلی من الغنی (الدنیا) بطائل، و لا یحظی من الدنیا (منها) بنائل، غیر ری الناهل و شبعه الکافل، و لبان لهم الزاهد من الراغب، والصادق من الکاذب، (و لو ان اهل القری آمنوا و اتقوا، لفتحنا علیهم برکات من السماء والارض، ولکن کذبوا، فاخذناهم بما کانوا یکسبون.) [461] (و الذین ظلموا من هولاء سیصیبهم سیئات ما کسبوا، و ما هم بمعجزین.) [462] .<br />به خدا سوگند، (اگر حضرت علی علیه‌السلام به خلافت می‌رسید) هرگاه مردم از راه روشن، و پذیرش حجت و دلیل آشکار روی می‌گرداندند، مسلما آنان را به سوی آن برمی‌گرداند، و آنان را بر پذیرش آن وادار می‌کرد، و قطعا مردم را با نرمی و ملایمت هدایت می‌نمود، به گونه‌ای که صدمه‌ای نمی‌دیدند، و سیر کننده‌ی خسته نمی‌شد، و شتر سوار ملول نمی‌گردید، و بی‌گمان آنان را بر آبشخور پر آب<br /><br />[ صفحه 291] <br /><br />و گوارا و زلال که سیرابشان کند، و دو لبه‌ی آن پر از آب و دو طرف آن لجن نداشته باشد، وارد می‌کرد، و آنان را سیراب باز می‌گرداند، و در آشکار و پنهان نسبت به آنان خیرخواهی نموده و آنان را نصیحت می‌کرد، و در عین حال از ثروت (دنیا) خود را آراسته نمی‌نمود (و استفاده نمی‌کرد)، و بهره‌ای برای خود از دنیا نمی‌برد، جز به اندازه‌ای آبی که شخص تشنه می‌آشامد و لقمه نانی که کفیل (ایتام) می‌خورد. و حتما برای آنان زاهدان از کسانی که به دنیا رغبت و تمایل دارند، و نیز راستگو از دروغگو تشخیص داده می‌شد، «و اگر اهل آبادی‌ها ایمان می‌آوردند و تقوی پیشه می‌کردند، مسلما برکاتی از آسمان و زمین بر آنها می‌گشودیم، ولی آنان تکذیب کردند، لذا ما نیز آنان را به آنچه عمل می‌کردند مواخذه نمودیم.» «و کسانی که از میان این مردم ستم کردند، به زودی نتیجه‌ی بد کارهایی که انجام داده‌اند، به آنها خواهد رسید و در آن هنگام از آنان کاری ساخته نیست.»<br />الا، هلم فاستمع (فاسمع)، و ما عشت اراک الدهر عجبا، و ان تعجب فعجب قولهم، لیت شعری الی ای سناد (سند) استندوا، و الی ای عماد اعتمدوا؟ و بایه عروة تمسکوا؟ و علی ایه ذریه اقدموا و احتنکوا؟ (لبئس المولی، و لبئس العشیر.) [463] و (بئس للظالمین بدلا!). [464] .<br />هان، بیا و بشنو که روزگار در مدت زندگانی چه چیزهای عجیبی را به تو می‌نمایاند، و اگر تعجب کنی، گفتار اینان تعجب‌آور است. ای کاش می‌دانستم اینان به کدامین تکیه‌گاه استناد کرده‌اند؟ و به چه ستونی تکیه و اعتماد نموده‌اند؟ و به کدام دستاویز چنگ زده‌اند؟ و علیه فرزندان چه کسی اقدام کرده و مستولی شده و آنها را نابود می‌کنند؟ «مسلما چه بد دوست و یاوری (برای خود<br /><br />[ صفحه 292] <br /><br />برگزیده‌اند)!» و «ستمگران چه جانشین بدی هستند!»<br />استبدلوا والله الذنابی بالقوادم، والعجز بالکاهل، فرغما لمعاطس قوم (یحسبون انهم یحسنون صنعا) [465] ، (الا، انهم هم المفسدون، ولکن لا یشعرون) [466] ویحهم! (افمن یهدی الی الحق احق ان یتبع، ام من لا یهدی الا ان یهدی؟ فما لکم کیف تحکمون؟) [467] .<br />به خدا سوگند، اینان جلوداران و پیشگامان و یاوران و پناهگان مردم در مشکلات و شداید را کنار گذارده و سفلگان و نابخردان را جلو انداختند، پس به خاک مالیده شود بینی کسانی که «گمان می‌کنند کار خوبی انجام می‌دهند!»، «آگاه باشید! که آنان خود مفسد هستند، ولی درک نمی‌کنند.» وای بر آنها، «آیا کسی که دیگران را به حق هدایت می‌کند، سزاوارتر است دیگران از او پیروی نمایند، یا کسی که بدون هدایت دیگری به خودی خود هدایت‌پذیر نمی‌گردد؟! پس شما را چه شده است، و چگونه حکم می‌کنید؟»<br />اما، لعمری لقد لقحت، فنظره ریثما تنتج، ثم احتلبوا ملا القعب دما عبیطا، و ذعافا مبیدا، «هنالک یخسر المبطلون»، [468] و یعرف التالون غب ما اسس الاولون.<br />هان، به جانم سوگند، خلافت اینان تازه آبستن شده است، پس مهلت دهید و در انتظار بمانید تا ببینید چه ثمره‌ای به بار می‌آورد. سپس از آن به اندازه تغارهای بزرگ، (به جای شیر) خون تازه، و سم مهلک بدوشید، «اینجاست کسانی که راه باطل رفته‌اند، زیانکار می‌شوند»، و آیندگان عاقبت آنچه را که گذشتگانشان تاسیس نموده‌اند، خواهند شناخت.<br />ثم طیبوا عن دنیاکم انفسا، و اطمئنوا للفتنه جاشا، و ابشروا بسیف صارم،<br /><br />[ صفحه 293] <br /><br />وسطوه معتد غاشم، و بهرج شامل، و استبداد من الظالمین، یدع فیئکم زهیدا، و جمعکم (زرعکم) حصیدا، فیا حسره لکم! و انی بکم؟ و قد عمیت علیکم، (انلزمکموها و انتم لها کارهون؟) [469] .<br />(اکنون که به مراد خود رسیدید) از دنیای خود خوش باشید، و قلبتان مطمئن و آماده‌ی فتنه‌هایی باشد که خواهد آمد، و بشارت باد شما را به شمشیرهای برنده، و قدرت متجاوزانی که حداکثر ظلم و تعدی را روا می‌دارند، و هرج و مرج فراگیر و استبداد ستمگران، که مقدار کمی از بیت‌المال را باقی می‌گذارند، به گونه‌ای که هیچ کس در آن رغبت نمی‌کند. و جمعیت (کشته‌ی) شما را درو می‌کنند، پس حسرت و اندوه بر شما! به کدامین سو هستید؟ (راه حق و رحمت خدا) بر شما گم شده است، «آیا ما شما را بر رحمت خدا (و صراط مستقیم)، وادار کنیم؟! با آنکه شما کراهت دارید».<br />قال سوید بن غفله: فاعادت النساء قولها علیهاالسلام علی رجالهن، و جاء الیها قوم من وجوه المهاجرین و الانصار معتذرین، و قالوا: «یا سیده النساء، لو کان ابوالحسن ذکر لنا هذا الامر قبل ان نبرم (یبرم) العهد و نحکم (یحکم) العقد، لما عدلنا الی غیره.»<br />سوید بن غفلة (راوی) می‌گوید: پس زنان مهاجر و انصار آنچه را که حضرت زهرا علیهاالسلام به ایشان گفته بود، برای مردان خود بازگو کردند، و گروهی از بزرگان مهاجرین و انصار، به عنوان عذرخواهی نزد حضرت آمدند و عرض کردند: «ای سرور زنان، اگر ابوالحسن (امیرالمومنین علیه‌السلام) پیش از آنکه ما عهد خود را با ابوبکر محکم و با او بیعت نماییم، این نکته را به ما گوشزد می‌کرد،هرگز ما او را رها نکرده و به دیگری رجوع نمی‌کردیم.»<br />فقالت (لهم فاطمه) علیهاالسلام: «الیکم عنی، فلا عذر بعد تعذیرکم، و لا امر بعد تقصیرکم.» [470] .<br /><br />[ صفحه 294] <br /><br />حضرت فاطمه علیهاالسلام به آنان فرمود: «دور شوید از من، که بعد از عذرخواهی‌های غیر صادقانه‌ی شما دیگر عذری باقی نمانده است، و بعد از این تقصیر (و گناه) شما، امری کارساز نیست.</p><span class="chapter"> <h3 class="l3">حالات جان سوز فاطمه به روایت فضه</h3></span> <p>روی ورقه بن عبدالله الازدی، قال: خرجت حاجا الی بیت الله الحرام، راجیا لثواب الله رب العالمین، فبینما انا اطوف و اذا انا بجاریة سمرا، و ملیحه الوجه، عذبه الکلام، و هی تنادی بفصاحه منطقها، و هی تقول:<br />ورقه بن عبدالله ازدی روایت نموده است: به امید ثواب خداوند و پروردگار عالمیان به حج بیت‌الله الحرام مشرف شدم. ناگهان هنگام طواف دیدم که دوشیزه‌ی گندم‌گون، نمکین و شیرین سخنی با کلام فصیح دعا می‌نمود و می‌گفت:<br />اللهم، رب الکعبه الحرام، والحفظه الکرام، و زمزم والمقام، والشماعر العظام،و رب محمد خیر الانام، صلی الله علیه و آله البرره الکرام، (اسالک) ان تحشرنی مع ساداتی الطاهرین، و ابنائهم الغر المحجلین المیامین.<br />ای خدا، و ای پروردگار خانه‌ی محترم کعبه، و پروردگار فرشتگان بزرگوار نگاهبان اعمال، و پروردگار زمزم و مقام ابراهیم علیه‌السلام، و جایگاه‌های بزرگ و ارجمند مناسک حج، و پروردگار برترین مخلوقات، حضرت محمد- که درود خداوند بر او و خاندان نیکوکار و گرامی او باد!- (از تو درخواست می‌نمایم) که مرا با سروران پاکیزه‌ام و پسران برجسته و درخشان و خجسته‌ی آنان محشور گردانی.<br />الا، فاشهدوا یا جماعه الحجاج والمعتمرین، ان موالی خیره الاخیار، و صفوه الابرار، والذین علا قدرهم علی الاقدار، و ارتفع ذکرهم فی سائر الامصار، المرتدین بالفخار.<br /><br />[ صفحه 295] <br /><br />هان! ای گروه حاجیان و عمره بجا آورندگان، شاهد باشید که سروران من، برگزیده‌ی برگزیدگان، و منتخب نیکان، و از همگان ارجمند می‌باشند، و یادشان در تمام بلاد بلند و به نیکی یاد می‌شوند و به لباس فخر آراسته‌اند.<br />قال ورقه بن عبدالله: فقلت: یا جاریه، انی لاظنک من موالی اهل البیت علیهم‌السلام. فقالت: اجل، قلت لها: و من انت من موالیهم؟ قالت: انا فضه امه فاطمه الزهراء، ابنه محمد المصطفی، صلی الله علیها و علی ابیها و بعلها و بنیها.<br />ورقه بن عبدالله می‌گوید: به او گفتم: ای دختر، من یقین دارم که تو از دوستداران اهل بیت علیهم‌السلام هستی، وی گفت: بله، گفتم: نامت چیست؟ گفت: من فصه، کنیز فاطمه‌ی زهرا، دختر حضرت محمد مصطفی می‌باشم، که درود خداوند بر او و پدر و شوهر و فرزندانش باد!<br />فقلت لها: مرحبا بک و اهلا و سهلا، فلقد کنت مشتاقا الی کلامک و منطقک، فارید منک الساعه ان تجیبنی من مساله اسالک، فاذا انت فرغت من الطواف، قفی لی عند سوق الطعام حتی آتیک و انت مثابه ماجوره. فافترقنا.<br />گفتم: خیلی خوش آمدی و خیلی خوشوقتم، من بسیار مشتاق کلام و سخن تو بودم، می‌خواهم یک سوالی از تو بکنم و تو به من پاسخ دهی. وقتی طواف را به پایان بردی، کنار بازار غله بایست تا من بیایم، خداوند به تو اجر و پاداش دهد. و به این ترتیب از هم جدا شدیم.<br />فلما فرغت من الطواف و اردت الرجوع الی منزلی، جعلت طریقی عل سوق الطعام، و اذا انا بها جالسه فی معزل من الناس، فاقبلت علیها، و اعتزلت بها، و اهدیت الیها هدیه و لم اعتقد انها صدقه، ثم قلت لها: یا فضه، اخبرینی عن مولاتک فاطمه الزهراء علیهماالسلام، و ما الذی رایت منها عند و فاتها بعد موت ابیها محمد صلی الله علیه و آله و سلم.<br />وقتی طواف را به پایان بردم، هنگام بازگشت به منزل، راهی را که از بازار غله می‌گذشت انتخاب نمودم، ناگهان دیدم که وی در گوشه‌ای به دور از مردم نشسته است. نزد او رفتم و او را کنار کشیدم و بدون اینکه قصد صدقه بکنم<br /><br />[ صفحه 296] <br /><br />هدیه‌ای به او دادم، سپس به او گفتم، ای فضه، از سرورت فاطمه‌ی زهرا علیهم‌السلام و وقایعی که بعد از مرگ پدرش حضرت صلی الله علیه و آله و سلم و هنگام وفات وی، از او دیدی به من خبر ده.<br />قال ورقه: فلما سمعت کلامی، تغر غرت عیناها بالدموع ثم انتحبت نادبه، و قالت: یا ورقه بن عبدالله، هیجت علی حزنا ساکنا، و اشجانا فی فوادی کانت کامنه، فاسمع الان ما شاهدت منها علیهاالسلام:<br />ورقه (راوی حدیث) می‌گوید: به محض اینکه سخن من تمام شد، چشمان فضه پر از اشک گردید و بلند بلند گریست و گفت: ای ورقه بن عبدالله، اندوه فرو نشسته و غمهای نهفته‌ی دلم را برانگیختی، اینک وقایعی را که من از آن حضرت علیهاالسلام دیده‌ام بشنو.<br />اعلم انه لما قبض رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم، افتجع له الصغیر والکبیر، و کثر علیه البکاء، و قل العزاء، و عظم رزوه علی الاقرباء والاصحاب والاولیاء والاحباب، والغرباء والانساب، ولم تلق الا کل باک و باکیه، و نادب و نادبه، و لم یکن فی اهل الارض والاصحاب والاقرباء والاحباب اشد حزنا و اعظم بکاء و انتحابا من مولاتی فاطمه الزهراء علیهاالسلام، و کان حزنها یتجدد و یزید، و بکاوها یشتد.<br />بدان، رحلت رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم دل کوچک و بزرگ را به درد آورد، و بسیار بر او گریستند و صبر همه را به سر آورد، و مصیبت فقدان او بر نزدیکان و یاران و دوستان و احباب و بیگانگان و خویشان سخت بود، و همه‌ی مردان و زنان برای او گریه و ندبه نمودند، ولی در روی زمین و در میان یاران و نزدیکان و دوستان کسی غمگین‌تر از سرورم فاطمه‌ی زهرا علیهاالسلام نبود و وی بیشتر و شدیدتر از همه گریه می‌کرد. و اندوه او پیوسته تازه و افزون، و گریه‌اش شدیدتر می‌شد.<br />فجلست سبعه ایام لا یهدا لها انین، و لا یسکن منها الحنین، کل یوم جاء کان بکاوها اکثر من الیوم الاول. فلما کان فی الیوم الثامن ابدت ما کتمت من الحزن فلم تطق صبرا اذ خرجت و صرخت، فکانها من فم رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم تنطق.<br /><br />[ صفحه 297] <br /><br />پس هفت روز ناله‌ی او آرام، و صدای او خاموش نمی‌شد، و هر روز بیش از روز گذشته گریه می‌نمود، تا اینکه روز هشتم اندوه نهفته‌ی خود را آشکار نمود و نتوانست شکیبایی کند، لذا از خانه بیرون آمد و ناله سر داد، به گونه‌ای که گویی رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم سخن می‌گوید.<br />فتبادرت النسوان، و خرجت الولائد والولدان، و ضج الناس بالبکاء والنحیب، و جاء الناس من کل مکان، و اطفئت المصابیح لکیلا تتبین صفحات النساء، و خیل الی النسوان ان رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم قد قام من قبره، و صارت الناس من دهشه و حیره لما قدرهقهم.<br />پس زنان شتافتند، و دختران و پسران از خانه بیرون آمدند، و مردم همراه با اشک ریختن و گریه‌ی بلند، ناله سر دادند و از همه سو گرد آمدند، و برای اینکه صورت زنان نمایان نشود چراغها را خاموش کردند، و زنان تصور کردند که گویی رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم از قبر بیرون آمده است، و مردم به خاطر مصیبت آن حضرت مدهوش و متحیر گردیدند.<br />و هی علیهاالسلام تنادی و تندب اباه: وا أبتاه، واصفیاه، وامحمدا، وا ابا القاسماه، و اربیع الارامل والیتامی، من للقبله والمصلی؟ و من لابنتک الوالهه الثکلی؟<br />و فاطمه‌ی زهرا علیهاالسلام ندا برمی‌آورد و بر پدر بزرگوارش این گونه نوحه سرایی می‌کرد: وای پدرم، وای بر برگزیده‌ی خدا، وا محمداه، وا اباالقاسم، وای بر کسی که بهار و مایه‌ی شادمانی نیازمندان (یا: بیوگان) و یتیمان بود، دیگر چه کسی (مدافع اهل) قبله و جایگاه نمازگزاردن نمازگزارن خواهد بود؟ و دیگر دختر سرگشته‌ی مصیبت زده‌ات چه کسی را دارد؟<br />ثم اقبلت تعثر فی اذیالها و هی لا تبصر شیئا من عبرتها، و من تواتر دمعتها، حتی دنت من قبر أبیها محمد صلی الله علیه و آله و سلم، فلما نظرت الی الحجرة وقع طرفها علی الماذنه، فقصرت خطاها، و دام نحیبها و بکاها، الی ان اغمی علیها، فتبادرت النسوان الیها، فنضحن الماء علیها و علی صدرها و جبینها حتی افاقت.<br /><br />[ صفحه 298] <br /><br />سپس در حالی که لباسش بر زمین کشیده می‌شد و از بسیاری گریه و جاری شدن اشک چیزی را نمی‌دید، آمد و نزدیک قبر پدر بزرگوارش حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم ایستاد. به محض اینکه به حجره نگاه کرد و چشمش بر مأذنه افتاد، آهسته گام برداشت و پیوسته ناله و گریه نمود تا اینکه بیهوش گردید. زنان به سوی او شتافتند و آب بر صورت و سینه و پیشانی‌اش پاشیدند تا اینکه به هوش آمد.<br />فلما افاقت من غشیتها، قامت و هی تقول: رفعت قوتی، و خاننی جلدی، و شمت بی عدوی، والکمد قاتلی. یا أبتاه بقیت والهه وحیده، و حیرانه فریده، فقد انخمد صوتی، و انقطع ظهری، و تنغض عیشی، و تکدر دهری، فما اجد یا ابتاه بعدک انیسا لوحشتی، و لا رادا لدمعتی، و لا معینا لضعفی، فقد فنی بعدک محکم التنزیل، و مهبط جبرئیل، و محل میکائیل. انقلبت بعدک یا ابتاه الاسباب، و تغلقت دونی الابواب، فانا للدنیا بعدک قالیه، و علیک ما ترددت انفاسی باکیه،لا ینفد شوقی الیک، و لا حزنی علیک.<br />وقتی به هوش آمد برخاست و فرمود: توانم از بین رفته، و شکیبایی و استقامتم با من یاری نمی‌کند، و دشمنم به من شماتت می‌کند، و اندوه شدید و درد دلم از افسردگی مرا خواهد کشت. پدر جانم، سرگشته و بی‌کس و متحیر و تنها شده‌ام، و صدایم خاموش گردیده و نیروی پشتم از بین رفته، و زندگی برایم تلخ، و روزگارم تیره و تار شده است. پدر جانم، بعد از تو کسی را نمی‌یابم که مونس احساس تنهایی من گردد، و اشک چشمم را فرو نشاند، و در ضعف و ناتوانی یاورم باشد. بعد از تو آیات محکم قران و نزول جبرئیل و آمدن میکائیل همگی برچیده شد.<br />پدر جانم، بعد از تو اسباب (نیل به مقامات معنوی و اخروی) واژگون، و درها به روی من بسته شد، لذا بعد از تو دیگر، از دنیا خوشم نمی‌آید، و تا زمانی که نفسهایم می‌رود و می‌آید خواهم گریست، و شوق من به تو و اندوهم بر تو<br /><br />[ صفحه 299] <br /><br />پایان نمی‌پذیرد.<br />ثم نادت: یا ابتاه، والباه، ثم قالت:<br /><br />ان حزنی علیک جدید <br />و فوادی والله صب عنید<br /><br />کل یوم یزید فیه شجونی <br />و اکتیابی علیک لیس یبید<br /><br />جل خطبی، فبان عنی عزائی <br />فبکائی کل وقت جدید<br /><br />ان قلبا علیک یالف صبرا <br />او عزاء، فانه لجلید<br /><br />سپس ندا برآورد: ای پدر جانم، وای بر عقل من، پس فرمود:<br />براستی که اندوه من بر تو تازه، و به خدا سوگند دلم عاشق و مشتاق توست و به هیچ وجه از تو روی برنمی‌گرداند.<br />هر روز اندوه‌هایم افزون می‌گردد، و افسردگی و شکستگی من از غم تو هرگز از من جدا نمی‌شود.<br />گرفتاری و مصیبت من بزرگ و سخت است، لذا شکیبایی از من کناره گرفته، و هر زمان گریه‌ام تازه می‌گردد.<br />براستی هر کس که با وجود انس به تو، صبر و شکیبایی کند و یا تسلی بیابد، واقعا سخت دل و قسی القلب است.<br />ثم نادت: یا ابتاه، انقطعت بک الدنیا بانوارها، و زوت زهرتها و کانت ببهجتک زاهره، فقدا سود نهارها، فصار یحکی حنادسها رطبها و یابسها. یا ابتاه، لا زلت آسفه علیک الی التلاق. یا ابتاه، زال غمضی منذ حق الفراق. یا ابتاه، من للارامل والمساکین؟ و من للامه الی یوم الدین؟ یا ابتاه، امسینا بعدک من المستضعفین. یا ابتاه، اصبحت الناس عنا معرضین، و لقد کنا بک معظمین فی الناس غیر مستضعفین. فای دمعه لفراقک لا تنهمل؟ و ای حزن بعدک علیک لا یتصل؟و ای جفن بعدک بالنوم یکتحل؟ و انت ربیع الدین، و نور النبیین، فکیف للجبال لا تمور، و للبحار بعدک لا تغور؟ والارض کیف لم تتزلزل؟<br />سپس ندا بر آورد: پدر جانم، به واسطه‌ی (رحلت) تو انوار دنیا از بین رفت، و<br /><br />[ صفحه 300] <br /><br />شکوفایی و زیبایی آن که به افروختگی و حسن تو شکوفا و زیبا بود، افسرده شد، و روزهای دنیا تیره گردیدند.<br />پدر جانم، تا ملاقات تو پیوسته بر تو تاسف خورده و ناراحت خواهم بود پدر جانم، از زمان جدایی و فراق تو بینایی‌ام از بین رفته است. پدر جانم، چه کسی بعد از تو از بیوگان و بیچارگان دلجویی خواهد کرد؟ و چه کسی تا روز پاداش و قیامت (دادرس) امت تو خواهد بود؟ ای پدر جان، بعد از تو مردم ما را خوار و کوچک شمردند، پدر جانم، بعد از تو مردم از ما رویگردان شدند، در حالی که به واسطه‌ی وجود تو در میان مردم ارجمند و عزیز بودیم و کسی ما را خوار و کوچک نمی‌شمرد. پس چرا در فراق تو اشک نریزم، و اندوهم پیوسته نگردد، و پلکهایم بر روی هم بسته شده و به خواب روم، در حالی که تو بهار و احیاگر دین و نور پیامبران هستی؟ و چگونه بعد از تو کوهها از هم نپاشند و به هم نخورند، و آب دریاها خشک نشود؟ و چگونه زمین نلرزد؟<br />رمیت یا ابتاه بالخطب الجلیل، و لم تکن الرزیه بالقلیل، و طرقت یا ابتاه بالمصاب العظیم، و بالفادح المهول. بکتک یا ابتاه الاملاک، و وقفت الافلاک، فمنبرک بعدک مستوحش، و محرابک خال من مناجاتک، و قبرک فرح بمواراتک، والجنه مشتاقه الیک و الی دعائک و صلاتک. یا ابتاه، ما اعظم ظلمة مجالسک!، فوا اسفاه علیک الی ان اقدم عاجلا علیک.<br />پدر جانم، به مشکل بزرگی گرفتار آمده‌ام، و مصیبتم اندک و کوچک نیست. ای پدر جان، مصیبت بزرگ و پیشامد هراسناکی به من روی آورده. بابای من، ملائکه بر تو گریستند و فلکها بازایستادند، لذا منبرت بعد از تو احساس تنهایی می‌کند، و محرابت از مناجات تو خالی مانده است، و قبرت به واسطه‌ی خاک شدن تو در آن شادمان، و بهشت به تو و دعا و نمازت مشتاق است.<br />پدرجانم، چقدر تاریکی مجالس تو سخت است. پس همواره بر تو تاسف خواهم خورد تا اینکه بزودی بر تو وارد شوم.<br /><br />[ صفحه 301] <br /><br />و اثکل ابوالحسن الموتمن ابو ولدیک، الحسن والحسین، و اخوک و ولیک و حبیبک و من ربیته صغیرا، و واخیته کبیرا، و اخلی احبابک و اصحابک الیک، من کان منهم سابقا و مهاجرا و ناصرا، والثکل شاملنا، والبکاء قاتلنا، والاسی لازمنا.<br />و ابوالحسن امین، پدر دو فرزندت حسن و حسین، و برادر و دوست، و محبوبت به مصیبت گرفتار آمده، هم او که در کوچکی‌اش پرورش دادی، و در بزرگی با او عقد اخوت بستی، و شیرین‌ترین دوستان و یارانت در نزد تو بود، و از همه‌ی آنان (به ایمان) سبقت جست و هجرت نمود و یاری‌ات کرد. مصیبت همه ما را فرا گرفته، و گریه ما را می‌کشد، و پیوسته ناراحت و افسرده‌ایم.<br />ثم زفزت زفزه و انت انه کادت روحها ان تخرج، ثم قالت:<br /><br />قل صبری و بان عنی عزائی <br />بعد فقدی لخاتم الانبیاء<br /><br />عین، یا عین، اشکبی الدمع سحاً <br />ویک [471] لا تبخلی بفیض الدماء<br /><br />یا رسول الاله، یا خیره الله <br />و کهف الایتام والضعفاء<br /><br />قد بکتک الجبال والوحوش جمعا <br />والطیر والارض بعد بکی السماء<br /><br />و بکاک الحجون والرکن و المش <br />عر یا سیدی مع البطحاء<br /><br />و بکاک المحراب والدرس <br />للقرآن فی الصبح معلنا والسماء<br /><br />و بکاک الاسلام اذ صار فی النا <br />س غریبا من سائر الغرباء<br /><br />لو تری المنبر الذی کنت تعلو <br />ه علاه الضلام بعد الضیاء<br /><br />یا الهی، عجل وفاتی سریعا <br />فلقد تنعصت الحیاه یا مولائی<br /><br />سپس آهی از دل برآورد و بلند بلند ناله سر داد به گونه‌ای که نزدیک بود روح از بدنش خارج شود، سپس فرمود: بعد از فقدان خاتم انبیاء صلی الله علیه و آله و سلم، شکیبایی‌ام اندک شده و تسلی پیدا کردن از من کناره گرفته است.<br /><br />[ صفحه 302] <br /><br />ای چشم من، ای چشم من، به شدت اشک بریز، و اشک بریز و در ریختن اشکهایت بخل مورز.<br />ای رسول خدا، ای برگزیده‌ی خدا، و ای پناهگاه ایتام و ضعیفان.<br />کوهها، و حوش، پرندگان، زمین و آسمان، همگی برای تو گریستند.<br />ای آقای من، گیاهان مخصوص، رکن و مشعر نیز همراه با شنزارها (ای مکه) بر تو اشک ریختند.<br />محراب و درس علنی قرآن تو در صبح و شام نیز برای تو گریه کردند.<br />اسلام نیز گریست، زیرا بعد از تو در میان مردم از همه‌ی غریبها، غریب‌تر گردید.<br />ای کاش منبری را که بر آن بالا می‌رفتی، مشاهده می‌کردی که بعد از آن روشنایی،تاریکی آن را فرا گرفته است.<br />ای معبود من، هر چه سریعتر مرگ مرا را برسان، زیرا ای آقای من، زندگای برای من تاریک و سخت شده است.<br />قالت: ثم رجعت الی منزلها و اخذت بالبکاء والعویل لیلها و نهارها، و هی لا ترقا دمعتها، و لا تهدا زفرتها. و اجتمع شیوخ اهل المدینه و اقبلوا الی امیرالمومنین علی علیه‌السلام فقالوا له: یا اباالحسن، ای فاطمه علیهاالسلام تبکی اللیل والنهار، فلا احد منا یتهنا بالنوم فی اللیل علی فرشنا، و لا بالنهار لنا قرار علی اشغالنا و طلب معایشنا، و انا نخبرک ان تسالها اما ان تبکی لیلا او نهاراً، فقال علیه‌السلام: حبا و کرامه.<br />فضه می‌گوید: سپس فاطمه‌ی زهرا علیهاالسلام به منزلش برگشت و شب وروز به گریه وناله‌ی بلند پرداخت به گونه‌ای که اشک چشمش قطع، و آهش آرام نمی‌گرفت (لذا) پیرمردان مدینه گرد آمدند و به خدمت امیرالمومنین علی علیه‌السلام رسیدند و عرض کردند: ای اباالحسن، فاطمه علیهاالسلام شب و روز گریه می‌کند، و هیچ یک از ما نمی‌توانیم شب در رختخواب راحت بخوابیم، و روز نیز آرامشی در کارها و جستجوی روزی نداریم، ما به تو عرض می‌کنیم که از فاطمه علیهاالسلام<br /><br />[ صفحه 303] <br /><br />بخواهی که یا شب گریه کند و یا روز. آن حضرت علیهاالسلام نیز با تکریم آنان،سخنشان را پذیرفت.<br />فاقبل امیرالمؤمنین علیه‌السلام حتی دخل علی فاطمه علیهاالسلام و هی لا تفیق من البکاء، و لا ینفع فیها العزاء. فلما راته سکنت هنیئة له. فقال لها: یا بنت رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم، ان شیوخ المدینه یسالونی ان اسالک اما ان تبکین اباک لیلا و اما نهاراً.<br />لذا امیرالمومنین علیه‌السلام به خدمت فاطمه علیهاالسلام رسید، در حالی که هنوز از گریه آسوده و تسلی پیدا نکرده بود، ولی به محض اینکه علی علیه‌السلام را دید، لحظه‌ای آرام گرفت. حضرت علی علیه‌السلام فرمود: ای دختر رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم، پیر مردان مدینه از من درخواست نمودند که از شما بخواهم که یا شب بر پدر بزرگوارت گریه کنی و یا روز.<br />فقالت: یا اباالحسن، ما اقل مکثی بینهم، و ما اقرب مغیبی من بین اظهرهم! فوالله، لا اسکت لیلا و لا نهارا او الحق بابی رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم. فقال لها علی علیه‌السلام: افعلی، یا بنت رسول‌الله ما بدا لک.<br />فاطمه‌ی زهرا علیهاالسلام فرمود: ای اباالحسن، چقدر کم بین آنها درنگ خواهم نمود، و چه زود از میان آنان خواهم رفت. به خدا سوگند، شب و روز ساکت نخواهم ماند تا اینکه به پدرم رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم بپویندم. علی علیه‌السلام نیز به او فرمود: ای دختر رسول خدا، هر چه می‌خواهی بکن.<br />ثم انه بنی لها بیتا فی البقیع نازحا عن المدینه، یسمی بیت الاحزان. و کانت اذا اصبحت قدمت الحسن والحسین علیهماالسلام امامها، و خرجت الی البقیع باکیه، فلا تزال بین القبور باکیه، فاذا جاء اللیل اقبل امیرالمومنین علیه‌السلام الیها، و ساقها بین یدیه الی منزلها.<br />سپس حضرت خانه‌ای در بقیع به دور از مدینه برای او ساخت که «بیت الاحزان» نامیده می‌شود، و فاطمه زهرا علیهاالسلام وقتی صبح می‌کرد حسن و حسین علیهماالسلام را پیشاپیش خود می‌انداخت و گریان روانه‌ی بقیع می‌شد، و پیوسته<br /><br />[ صفحه 304] <br /><br />میان قبرها می‌گریست. و وقتی شب فرا می‌رسید امیرالمومنین علیه‌السلام به سوی او می‌آمد و او را جلو می‌انداخت و به منزل می‌برد.<br />و لم تزل علی ذلک الی ان مضی لها بعد موت ابیها سبعه و عشرون یوما، و اعتلت العله التی توفیت فیها، فبقیت الی یوم الاربعین، و قد صلی امیرالمومنین علیه‌السلام صلاه لاظهر و اقبل یرید المنزل اذا استقبلته الجواری باکیات حزینات. فقال لهن: ما الخبر؟ و مالی اراکن متغیرات الوجوه والصور؟ فقلن: یا امیرالمومنین، ادرک ابنه عمک الزهراء علیهاالسلام و ما نظنک تدرکها.<br />و پیوسته بر این حال بود، تا اینکه بیست و هفت و روز از رحلت پدر بزرگوارش گذشت، و به بیماریی که سرانجام در اثر آن وفات نمود، گرفتار شد. و تا چهل روز پس از آن در دنیا بود. تا اینکه روزی امیرالمومنین علیه‌السلام نماز ظهر را خوانده بود و می‌خواست به منزل بیاید، ناگهان دختران گریان و اندوهناک به پیشواز او آمدند. حضرت به آنان فرمود: چه خبر است؟ و جرا صورتها و چهره هایتان را پریشان می‌بینم عرض کردند: ای امیرالمومنین، دختر عمویت زهرا علیهاالسلام را دریاب، و گمان نمی‌کنیم که بتوانی او را (زنده) دریابی.<br />فاقبل امیرالمومنین علیه‌السلام مسرعا حتی دخل علیها، و اذا بها ملقاه علی فراشها، و هو من قباطی مصر، و هی تقبض یمینا و تمد شمالا، فالقی الرداء عن عاتقه، والعمامه عن راسه، و حل ازراره، و اقبل حتی اخذ رأسها و ترکه فی حجره.<br />پس امیرالمومنین علیه‌السلام شتابان آمد و به خدمت ایشان رسید، ولی ناگهان دید که حضرتش بر رختخوابی که از پارچه‌ی قباطی [472] مصر بود دراز کشیده، به طرف راست و چپ پیچ می‌خورد. حضرت علی علیه‌السلام عبای خود را از دوش و عمامه‌اش را از سر برداشت و دگمه های (پیراهن) را گشود، و جلو آمد و سر آن حضرت را گرفت و در دامن خود گذاشت.<br />و ناداها: یا زهراء، فلم تکلمه، فناداها: یا بنت محمد المصطفی، فلم تکلمه،<br /><br />[ صفحه 305] <br /><br />فناداها: یا بنت من حمل الزکاه فی طرف ردائه و بذلها علی الفقراء، فلم تکلمه، فناداها: یا ابنة من صلی بالملائکه فی السماء مثنی مثنی، فلم تکلمه: فناداها: یا فاطمه، کلمینی، فانا ابن عمک علی بن ابی‌طالب.<br />علی علیه‌السلام صدا کرد: ای زهرا، ولی حضرت پاسخ نداد، صدا کرد: ای دختر محمد مصطفی صلی الله علیه و آله و سلم، ولی باز حضرت پاسخ نداد، صدا کرد: ای دختر کسی که زکات را در گوشه‌ی عبای خود حمل کرد و به نیازمندان بذل نمود، ولی باز حضرت پاسخ نداد. صدا کرد: ای دختر کسی که در آسمان دو رکعت دو رکعت امام جماعت ملائکه شد و نماز گزارد، ولی باز پاسخ نداد. صدا کرد: ای فاطمه، با من سخن بگو، من پسر عمویت علی بن ابی‌طالب هستم.<br />قال [473] : ففتحت عینیها فی وجهه و نظرت الیه و بکت و بکی، و قال: ما الذی تجدینه، فانا ابن عمک علی بن ابی‌طالب.<br />فضه می‌گوید: حضرت زهرا علیهاالسلام چشم باز کرد و به امیرالمومنین علیه‌السلام نگاه کرد، حضرت علی علیه‌السلام فرمود: حالت چطور است؟ من پسر عمویت علی بن ابی‌طالب هستم.<br />فقالت: یا ابن العم، انی اجد الموت الذی لابد منه و لا محیص عنه، و انا اعلم انک بعدی لا تصبر لعی قله التزویج، فان انت تزوجت امراه، اجعل لها یوما و لیله، و اجعل لاولادی یوما و لیله. یا اباالحسن، و لا تصح فی وجوههما، فیصبحان یتمین غریبین منکسرین، فانهما بالامس فقدا جدهما، والیوم یفقدان امهما، فالویل لامه تقتلهما و تبغضهما!<br />حضرت زهرا علیهاالسلام فرمود: ای پسر عمو، من در حال مرگ هستم، مرگی که گریز و چاره و پناهگاهی از آن نیست، و من می‌دانم که تو (مانند هر مرد دیگر) بعد از من نمی‌توانی بر ازدواج نکردن صبر کنی، پس اگر ازدواج نمودی، یک<br /><br />[ صفحه 306] <br /><br />شبانه‌روز را برای همسرت، و یک شبانه‌روز را برای فرزندان من قرار ده. ای ابالحسن در روی آنان فریاد مزن، تا مبادا، غریب و دل شکسته شوند، زیرا آن دو فرزند یتیم من (اما حسن و حسین علیهماالسلام) دیروز جدشان را از دست دادند، و امروز نیز مادرشان را از دست می‌دهند، پس وای بر امتی که آن دو را می‌کشند و بغض آنها را در دل می‌گیرند!<br />ثم انشات تقول:<br /><br />ابکنی ان بکیت یا خیر هادی، <br />و اسبل الدمع، فهو یوم الفراق<br /><br />یا قرین البتول، اوصیک بالنسل <br />فقد اصبحا حلیف اشتیاق<br /><br />ابکنی و ابک للیتامی و لا تن <br />س قتیل العدی بطف العراق<br /><br />فارقوا فاصبحوا یتامی حیاری <br />یحلف الله فهو یوم الفراق<br /><br />سپس این اشعار را سرود و فرمود:<br />اگر خواستی گریه کنی بر من گریه کن ای بهترین هدایتگر، و اشک بریز، که این روز، روز جدایی است.<br />ای همدم بتول (و شوهر فاطمه علیهاالسلام)، تو را سفارش می‌کنم که با فرزندانم (خوب رفتار کنی)، زیرا آن دو (امام حسن و حسین علیهماالسلام) در اشتیاق به من هم سوگند هستند.<br />بر من و نیز بر یتیمانم گریه کن، و هرگز کسی را که به دست دشمنان در صحرای سوزان عراق کشته می‌شود، (امام حسین علیه‌السلام)، فراموش مکن.<br />اینان از من جدا شدند و یتیم و سرگشته گردیدند، به خدا سوگند که این روز، روز فراق و جدایی است.<br />قالت: فقال لها علی علیه‌السلام: من این لک یا بنت رسول‌الله هذا الخبر، والوحی قد انقطع عنا؟ فقالت: یا اباالحسن، رقدت الساعه، فرایت حبیبی رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم فی قصر من الدر الابیض، فلما رانی قال: هلمی الی، یا بنیه، فانی الیک مشتاق. فقلت: والله، انی لاشد شوقا منک الی لقائک. فقال: انت اللیله عندی. و هو الصادق لما وعد، والموفی لما عاهد.<br /><br />[ صفحه 307] <br /><br />فضه می‌گوید: حضرت علی علیه‌السلام به حضرت زهرا علیهاالسلام فرمود: ای دختر رسول خدا، از کجا خبر داری که از دنیا می‌روی، در حالی که وحی از ما رخت بربسته است؟ عرض کرد: ای اباالحسن، همین حالا دراز کشیدم و به خواب رفتم، و محبوبم رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم را در کاخی از مروازید سفید دیدم. به محض اینکه مرا دید فرمود: ای دختر عزیزم، نزد من بیا، که خیلی مشتاق تو هستم. من نیز به ایشان عرض کردم: به خدا سوگند، اشتیاق من به ملاقات شما بیشتر است. فرمود: همین امشب نزد من خواهی بود، و آن بزرگوار در وعده‌ی خود راستگو، و به پیمان خود وفا می‌کند.<br />فاذا انت قرات یس، فاعلم انی قد قضیت نحبی، فغسلنی، و لا تکشف عنی، فانی طاهره مطهره، و لیصل علی معک من اهلی الادنی فالادنی، و من رزق اجری، و ادفنی لیلا فی قبری. بهذا اخبرنی حبیبی رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم.<br />پس وقتی سوره‌ی یس را قرائت نمودی، بدان که من به پیمان خود وفا نموده‌ام (و از دنیا رفته‌ام)، پس (از زیر لباس) مرا غسل بده، و لباسم را کنار نزن، زیرا من پاک و پاکیزه هستم، و تنها نزدیک‌ترین بستگانم و کسانی که خداوند پاداش (مودت) مرا به آنان روزی کرده است بر من نماز بگزارند، و مرا شبانه در قبرم به خاک بسپار، که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم چنین به من خبر داد.<br />فقال علی: والله، لقد اخذت فی امرها، و غسلتها فی قمیصها، و لم اکشف عنها. فوالله، لقد کانت میمونه طاهره مطهره، ثم حنطتها من فضله حنوط رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم، و کفنتها، و ادرجتها فی اکفانها. فلما هممت ان أعقد الرداء، نادیت: یا ام‌کلثوم، یا زینب، یا سکینه، یا فضه، یا حسن، یا حسین، هلموا تزودوا من امکم، فهذا الفراق، واللقاء فی الجنه.<br />علی علیه‌السلام فرمود: به خدا سوگند شروع کردم به تجهیز او، و او را در پیراهنش غسل دادم و آن را کنار نزدم. به خدا سوگند، خجسته و پاک و پاکیزه بود، سپس از باقیمانده‌ی حنوط رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم او را تحنیط نمودم، و کفن او را آماده کردم و او<br /><br />[ صفحه 308] <br /><br />را در میان قطعه‌های کفن گذاشتم. وقتی خواستم عبا (و سرتاسری) را ببندم، صدا کردم: ای ام‌کلثوم، ای زینب، ای سکینه، ای فضه، ای حسن، ای حسین، بیاید و از مادرتان توشه بردارید، که این زمان، زمان جدایی است و دیگر در بهشت با او ملاقات خواهید نمود.<br />فاقبل الحسن والحسین علیهماالسلام و هما ینادیان: و احسرتا لا تنطفی ابدا من فقد جدنا محمد المصطفی، و امنا فاطمه الزهراء، یا ام‌الحسن، یا ام‌الحسین، اذا لقیت جدنا محمد (ا) المصطفی، فاقرئیه منا السلام، و قولی له: انا قد بقینا بعدک یتیمین فی دار الدنیا.<br />پس حسن و حسین علیهماالسلام آمدند، در حالی که صدا می‌کردند: وای بر حسرت و ناراحتی ما به خاطر فقدان جدمان حضرت محمد مصطفی و مادرمان فاطمه‌ی زهرا که هیچگاه خاموش و بر طرف نخواهد شد. ای مادر حسن، ای مادر حسین، هنگامی که با جدمان حضرت محمد مصطفی ملاقات نمودی، سلام ما را به او برسان و بگو که ما بعد از تو در دار دنیا یتیم شدیم.<br />فقال امیرالمومنین علی علیه‌السلام: انی اشهد الله انها قد حنت و انت و مدت یدیها و ضمتها الی صدرها ملیا، و اذ بهاتف من السماء ینادی: یا اباالحسن، ارفعهما عنها، فلقد ابکیا والله ملائکة السماوات، فقد اشتاق الحبیب الی المحبوب.<br />امیرالمومنین علی علیه‌السلام فرمود: خدا را گواه می‌گیرم که فاطمه زهرا علیهاالسلام به شدت گریست و ناله سر داد و دستهایش را دراز کرد و آن دو (حسن و حسین علیهماالسلام) را به آرامی در سینه گرفت، ولی ناگهان هاتفی از آسمان ندا کرد: ای اباالحسن، این دو را از روی فاطمه علیهاالسلام بردار، به خدا سوگند که ملائکه‌ی آسمانها را به گریه درآوردند، زیرا محبوب (حضرت حق) به دیدار محبوب خود (حضرت زهرا علیهاالسلام) مشتاق است.<br />قال: فرفعتهما عن صدره و جعلت اعقد الرداء، و انا انشد بهذه الابیات:<br /><br />فراقک اعظم الاشیاء عندی <br />و فقدک فاطم ادهی الثکول<br /><br /><br />[ صفحه 309] <br /><br /><br />سابکی حسره، و انوح شجوا <br />علی خل مضی اسنی سبیل<br /><br />الا یا عین، جودی و اسعدینی <br />فحزنی دائم ابکی خلیلی<br /><br />حضرت علی علیه‌السلام فرمود: آن دو را از روی سینه‌ی فاطمه‌ی زهرا علیهاالسلام برداشتم و شروع کردم به بستن عبا (و سر تا سری) و در آن حال این ابیات را سرودم:<br />(ای فاطمه)، جدایی تو نزد من بزرگترین و سخت‌ترین چیز، و فقدان تو دردآورترین مصیبت است.<br />بر دوست عزیزم که والاترین راه را پیمود با ناراحتی و تأسف خواهم گریست و با اندوه، نوحه‌سرایی خواهم نمود.<br />هان ای چشم، اشک بریز و یاری‌ام کن، که اندوه من پیوسته است و بر فقدان دوست عزیزم می‌گریم.<br />ثم حملها علی یده، و اقبل بها الی قبر ابیها و نادی:<br />السلام علیک یا رسول‌الله، السلام علیک یا حبیب الله، السلام علیک یا نور الله، السلام علیک یا صفوه الله منی، السلام علیک، والتحیه واصله منی الیک ولدیک، و من ابنتک النازله علیک بفنائک، و ان الودیعه قد استردت، والرهینه قد اخذت، فواحزناه علی الرسول ثم من بعده علی البتول، و لقد اسودت علی الغبراء، و بعدت عنی الخضراء، فواحزناه، ثم واأسفاه.<br />سپس امیرالمومنین علیه‌السلام فاطمه‌ی زهرا علیهاالسلام را برداشت و نزد قبر پدر بزرگوارش گذاشت و صدا کرد:<br />سلام بر تو ای رسول خدا، سلام بر تو ای حبیب خدا، سلام بر تو ای نور خدا، سلام من بر تو ای برگزیده‌ی خدا، سلام بر تو، و درود از من و از جانب دخترت که به ساحت تو وارد شد، براستی که امانت (شما) برگردانده، و گرو (شما) گرفته شد، پس وای بر اندوه من بر رسول (خدا)، و بعد از او بر بتول (حضرت زهرا علیهاالسلام)، براستی که زمین برای من سیاه، و آسمان از من دور گردیده است، پس وای بر اندوه و ناراحتی و تاسف من.<br /><br />[ صفحه 310] <br /><br />ثم عدل بها علی الروضه، فصلی علی فی اهله و اصحابه و موالیه و احبائه و طائفه من المهاجرین والانصار. فلما واراها والحدها فی لحدها، انشا بهذه الابیات یقول:<br /><br />اری علل الدنیا علی کثیره <br />و صاحبها حتی الممات علیل<br /><br />لکل اجتماع من خلیلین فرقه <br />و ان بقائی عندکم لقلیل<br /><br />و ان افتقادی فاطما بعد احمد <br />دلیل علی ان لا یدوم خلیل [474] .<br /><br />آنگاه فاطمه‌ی زهرا علیهاالسلام را به روضه (و مزار رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم) برگرداند و همراه با بستگان و یاران و موالی و دوستداران و گروهی از مهاجرین و انصار بر او نماز گزارد، وقتی حضرتش را دفن نمود و در لحد گذاشت، این ابیات را سرود و خواند:<br />می‌بینم که مصائب دنیا بر من بسیار است، و هر کس با دنیا مصاحبت کند تا هنگام مرگ مصیبت می‌بیند.<br />اجتماع هر دو دوست عزیزی که با هم پیوند دارند به جدایی مبدل می‌شود، و براستی که من نزد شما بسیار کم خواهم بود.<br />اینکه فاطمه علیهاالسلام را بعد از احمد صلی الله علیه و آله و سلم از دست دادم، دلیل بر این است که هیچ دوستی، جاودانی نخواهد بود.</p><span class="chapter"> <h2 class="l2">پاورقی</h2></span> <p>[1] استاد بزرگوار علامه طباطبائی- رضوان الله علیه- در ذیل سوره شریفه کوثر، پس از ذکر اقوال زیادی درباره معنای کوثر، چنین می‌نگارند: در هر صورت آیه آخر سوره (ان شانئک هو الابتر) که ظاهر کلمه «ابتر» به معنای کسی است که نسلش منقطع شده باشد، و ظاهر جمله از باب قصر قلب است- بیانگر آن است که مراد از کوثری که به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم اعطا شده، تنها و تنها کثرت ذریه آن حضرت است، و یا مراد از آن، هم خیر کثیر است و هم کثرت ذریه، و اگر جز این بود، تأکید و تقریر کلام سابق یا جمله (ان شانئک هو الابتر) بی‌فایده بود».<br />تا آن جا که می‌فرماید: و این جمله (ان شانئک هو الابتر) اشاره دارد بر این که فرزندان فاطمه علیهاالسلام، ذریه و نسل رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم هستند.<br />و این خود از پیشگوییهای قرآن کریم است، زیرا خداوند متعال بعد از رحلت ایشان، آنچنان نسلش را زیاد کرد که هیچ نسلی در کثرت بدان نمی‌رسد، با آن مصائبی که بر آنان نازل شد و کشتارهای فجیعی که گروههای بسیاری از آنان را از بین برد.» (المیزان، ج 20، ص 370).<br />[2] آگاه باشید! لباسی که از بیست و نه حرف بافته شده، از ذکر مقامات و بلندای کمالات او قاصر است.<br />[3] قدر: 1.<br />[4] دخان: 3.<br />[5] چنانکه روایات مربوطه در فصل بیست و دوم ذکر خواهد شد.<br />[6] یعنی در ظرفی در زیر ساقه عرش بود. در ذیل حدیث هفتم بیانی در معنای آن خواهد آمد.<br />[7] بحار الانوار، ج 43، ص 4، روایت 3.<br />[8] مجمع البحرین، ماده شبح.<br />[9] اقبال الاعمال، چاپ آخوندی، ص 707، و مصباح المتهجد، ص 844.<br />[10] راجع به این جمله حدیث، در ذیل حدیث سوم مجددا بیانی خواهد آمد، و نیز درباره عبارت «کانت فی حقه...» در ذیل حدیث هفتم بیانی خواهیم داشت.<br />[11] وسائل الشیعه، ج 4، ابواب قرائت، باب 51، ص 791.<br />[12] وسائل الشیعة، ج 4، ابواب ذکر، باب 33، روایت 1، ص 1210.<br />[13] نهج‌البلاغه، خطبه اول، ص 39.<br />[14] بحار الانوار، ج 43، ص 8، روایت 11.<br />[15] بحار الانوار، ج 43، ص 44.<br />[16] بحار الانوار، ج 43، ص 52.<br />[17] ق: 38، حدید: 4، سجده: 4، اعراف: 54، یونس: 3، هود: 7، فرقان: 59.<br />[18] حج: 47.<br />[19] بقره: 117، آل عمران: 47، نحل: 40، مریم: 35، یس: 82، غافر: 28.<br />[20] بحار الانوار، ج 26، ص 307، روایت 71.<br />[21] تحریم: 6.<br />[22] بحار الانوار، ج 26، ص 320، روایت 2.<br />[23] کامل الزیارات، ص 179، باب 79، روایت 2.<br />[24] برای توضیح بیشتر ر، ک: فصل دوم کتاب «فروغ شهادت» از نگارنده.<br />[25] ص 75.<br />[26] بحار الانوار، ج 26، ص 346، روایت 19.<br />[27] بقره: 34، اعراف: 11، اسراء: 61، کهف: 50 و طه: 116.<br />[28] رسائل سبعه توحیدی، استاد علامه طباطبائی قدس سره، رساله وسائط، ص 142.<br />[29] اقبال الاعمال ص 647. با اختلاف مختصر.<br />[30] اصول کافی، ج 1، ص 131، روایت 2.<br />[31] برای توضیح بیشتر در این باره ر، ک: کتاب «سر الإسراء» ج 1، ص 436- 438 و نیز ترجمه‌ی آن از نگارنده.<br />[32] بحار الانوار، ج 15، باب 1، روایت 4 و غیره.<br />[33] توضیح بیشتر این امر در این کتاب ملال‌آور است. سزاوار است خوانندگان عزیز به احادیثی که درباره‌ی ابتدای خلقت رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم و انوار دیگر معصومین که در باب نخست جلد 15 بحار الانوار آمده است نظر نمایند، تا اصل معنی خلقت نوری این بزرگواران تا حدودی روشن شود، و علاوه معلوم گردد که بیان ما بی دلیل نیست.<br />[34] توضیح بیشتر درباره‌ی مقام نورانیت انبیاء و اولیاء علیهم‌السلام را در فصل دوم کتاب «فروع شهادت» از نویسنده جستجو کنید.<br />[35] بحار الانوار، ج 26، ص 1، روایت 1.<br />[36] بحار الانوار، ج 43، ص 8، روایت 11.<br />[37] بحار الانوار، ج 15 و 26.<br />[38] اعراف: 172.<br />[39] اعراف: 172.<br />[40] بحار الانوار، ج 16، ص 353، روایت 36.<br />[41] بحار الانوار، ج 16، ص 368، روایت 76.<br />[42] بحار الانوار، ج 16، ص 299، باب 11.<br />[43] بحار الانوار، ج 16، ص 2، روایت 5.<br />[44] بحار الانوار، ج 16، ص 7، روایت 11.<br />[45] بحار الانوار، ج 16، ص 78.<br />[46] بحار الانوار، ج 43، ص 53.<br />[47] بحار الانوار، ج 43، ص 4، روایت 2.<br />[48] نام حضرت زهرا علیهاالسلام در آسمان.<br />[49] بحار الانوار، ج 43، ص 4، روایت 3.<br />[50] بحار الانوار، ج 43، ص 8، روایت 11.<br />[51] بحار الانوار، ج 43، ص 6، روایت 6.<br />[52] بحار الانوار، ج 16، ص 79.<br />[53] اصول کافی، ج 2، ص 2، روایت 1.<br />[54] اصول کافی، ج 2، ص 4، روایت 4.<br />[55] اصول کافی،ج 2، ص 2، روایت 2.<br />[56] اصول کافی، ج 2، ص 2، روایت 3.<br />[57] برای وضوح بیشتر معنای طینت، ب بصائر الدرجات، جزء 8، باب 8، ص 390 رجوع شود.<br />[58] خصوصا به روایات 3، 12،6، 14، و 16، باب 9، جزء 1، بصائر الدرجات، ص 14- 18 رجوع شود.<br />[59] بحارالانوار، ج 43، ص 2، روایت 1.<br />[60] بحار الانوار، ج 43، ص 2.<br />[61] بحارالانوار، ج 43، ص 2.<br />[62] بحارالانوار، ج 43، ص 3.<br />[63] بحارالانوار، ج 43، ص 3.<br />[64] بحارالانوار، ج 43، ص 3.<br />[65] بحارالانوار، ج 15، ص 257، روایت 9 و غیره.<br />[66] بحارالانوار، ج 35، ص 37، از روایت 37.<br />[67] بحارالانوار، ج 43، ص 3.<br />[68] اصول کافی، ج 2، ص 4، روایت 4.<br />[69] اصول کافی، ج 2، ص 1، روایت 1.<br />[70] در کتاب خرائج آمده است: «... و معجزه بدنه انه لم یقع ظله علی الارض، لانه کان نورا، و لا یکون من النور الظل کالسراج» (بحارالانوار، ج 17، ص 299، روایت 10)... و معجزه بدن مبارک رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم آن بود که سایه‌اش بر زمین نمی‌افتاد، زیرا آن نور بود،و نور سایه ندارد، مثل چراغ.<br />و نیز در روایت مناقب (بحارالانوار، ج 16، ص 175، روایت 19)، که معجزات اعضای مقدسه آن بزرگوار را تک تک می‌شمارد، در قسمتی آمده است: «ظله لم یقع علی الارض، لان الظل من الظلمه، و کان اذا وقف فی الشمس و القمر و المصباح نوره یغلب انوارها.»: (سایه‌اش بر زمین نمی‌افتاد، زیرا سایه از ظلمت است، و هنگامی که آن بزرگوار در برابر آفتاب و ماه و چراغ می‌ایستاد، نورش بر انوار آنها غلبه می‌کرد.)<br />[71] روایات شبیه این مطلب، نظیر روایت زراره از امام باقر علیه‌السلام است که فرمود: رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: «انا معاشر الانبیاء تنام عیوننا و لا تنام قلوبنا، و نری من خلفنا کما نری من بین ایدینا» (بحارالانوار، ج 16، ص 172، روایت 7): (ما جماعت پیامبران چشمهایمان به خواب می‌رود، ولی قلبهایمان به خواب نمی‌رود، و چنانکه از پیش رو می‌بینیم، از پشت سر نیز می‌بینیم) و نیز به روایات 8 و 9 و 10، ص 172، ج 16، بحارالانوار، و مجدداً به روایت مناقب (بحارالانوار، ج 16، ص 175، روایت 19) که در پاورقی سابق گذشت مراجعه شود.<br />[72] بحارالانوار، ج 43، ص 3.<br />[73] بحارالانوار، ج 43، ص 3.<br />[74] بحارالانوار، ج 43، ص 3.<br />[75] بحارالانوار، ج 43، ص 3، از روایت 1.<br />[76] بحارالانوار، ج 43، ص 3، از روایت 1.<br />[77] اسراء: 79.<br />[78] اسراء: 80.<br />[79] اسراء: 81.<br />[80] ر. ک: سنن النبی، ملحقات شمائل پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم، ص 389، روایت 433.<br />[81] ر. ک: آل عمران: 46 و مریم: 30.<br />[82] ر. ک: بحارالانوار، ج 51، ص 3، از روایت 3.<br />[83] بحارالانوار، ج 43، ص 16، روایت 15.<br />[84] بحارالانوار، ج 24، ص 323، از روایت 36.<br />[85] روم: 4 و 5.<br />[86] بحارالانوار، ج 43، ص 4، روایت 3.<br />[87] بحارالانوار، ج 43، ص 11، روایت 2- ادامه‌ی حدیث و بیان آن در فصل دوازدهم (حدیث ششم) خواهم آمد.<br />[88] بحارالانوار، ج 43، ص 12، روایت 4.<br />[89] بحارالانوار، ج 43، ص 16.<br />[90] بحارالانوار، ج 43، ص 19، روایت 20.<br />[91] آل عمران: 42.<br />[92] آل عمران: 43.<br />[93] بحارالانوار، ج 43، ص 78، روایت 65.<br />[94] بحارالانوار، ج 43، ص 13، روایت 7.<br />[95] بحارالانوار، ج 43، ص 13، روایت 9.<br />[96] بحارالانوار، ج 43، ص 15، روایت 13.<br />[97] جمله حدیث به این صورت است: «و طهارتها من کل رفث»، که به قرینه ما قبل روایت، «رفث»- که به معنای مطلق تصریح به اموری است که ذکر آن قبیح بوده و از آن کنایه آورده می‌شود در این جا به معنای فحش و یا... نیست، لذا به مناسبت کلامی، به معنای ابتلای زنانگی ترجمه شد.<br />[98] بحارالانوار، ج 43، ص 19، روایت 20.<br />[99] بحارالانوار، ج 43، ص 7.<br />[100] بحارالانوار، ج 43، ص 153، روایت 12.<br />[101] بقره: 222- در رابطه با اینکه معنای «أذی»! در آیه‌ی شریفه، نقصان در کمال و امر غیر ملائم با طبیعت شی‌ء است، به بیان استاد بزرگوار علامه طباطبائی- رضوان الله علیه- در تفسیر شریف المیزان ذیل آیه مورد بحث، ج 2، ص 207 مراجعه شود.<br />[102] بقره: 222.<br />[103] بحارالانوار، ج 43، ص 25، روایت 21.<br />[104] نهج‌البلاغه، خطبه 80، ص 105.<br />[105] بحارالانوار، ج 43، ص 40.<br />[106] بحارالانوار، ج 43، ص 40.<br />[107] بحارالانوار، ج 43، ص 40.<br />[108] بحارالانوار، ج 43، ص 42.<br />[109] بحارالانوار، ج 43، ص 42.<br />[110] بحارالانوار، ج 43، ص 83، روایت 6.<br />[111] بحارالانوار، ج 43، ص 34.<br />[112] آل‌عمران: 191.<br />[113] بحارالانوار، ج 43، ص 27، روایت 30.<br />[114] بحارالانوار، ج 43، ص 22، روایت 15.<br />[115] بحارالانوار، ج 43، ص 26، روایت 28.<br />[116] بحارالانوار، ج 43، ص 20، روایت 7.<br />[117] بحارالانوار، ج 43، ص 21، روایت 11.<br />[118] بحارالانوار، ج 43، ص 27، روایت 31.<br />[119] بحارالانوار، ج 43، ص 40.<br />[120] مدثر: 35، 36.<br />[121] بحارالانوار، ج 43، ص 23، روایت 16.<br />[122] بحارالانوار، ج 43، ص 26، روایت 24.<br />[123] تنبیه الخواطر (مجموعه ورام)، ج 2، ص 56.<br />[124] بحارالانوار، ج 43، ص 28، روایت 33.<br />[125] الرحمن: 19- در آیه بعدی می‌فرماید: (بینهما برزخ لایبغیان): (میان آن دو، حایلی است که بر همدیگر طغیان و تجاوز نکرده، و از حد خود نمی‌گذرند.) بنابراین، تأویل امام باقر علیه‌السلام بر اساس دو آیه‌ی 19 و 20 می‌باشد.<br />[126] بحارالانوار، ج 43 ص 32.<br />[127] بحارالانوار، ج 43، ص 56، روایت 50.<br />[128] جنة العاصمة، ص 168، به نقل از کشف اللئالی، با ذکر سند حدیث.<br />[129] بحارالانوار، ج 26، ص 3، از روایت 1.<br />[130] بحارالانوار، ج 36، ص 73، روایت 24.<br />[131] بحارالانوار، ج 25، ص 4، روایت 7- توضیح مختصر دیگر درباره‌ی این حدیث، در ذیل مطلب هفدهم از خاتمه آمده است.<br />[132] بصائر الدرجات، جزء 9، باب 16، ص 455 و باب 17، ص 458، و باب 18، ص 460.<br />[133] بصائر الدرجات، جزء 9، باب 18، حدیث 5 و 6، ص 461- و فاطمه‌ی زهرا علیهاالسلام مسلم یکی از اهل‌بیت علیهم‌السلام می‌باشد.<br />[134] بحارالانوار، ج 43، ص 102، از روایت 12.<br />[135] بحارالانوار، ج 27، ص 116، روایت 94.<br />[136] احزاب: 33.<br />[137] اسراء: 26.<br />[138] آل‌عمران: 61.<br />[139] به کتاب بحارالانوار، ج 25، ص 220، روایت 20 رجوع شود.<br />[140] بحارالانوار، ج 43، ص 2، روایت 1.<br />[141] بحارالانوار، ج 43، ص 4، روایت 2.<br />[142] بحار الانوار، ج 43، ص 6، روایت 6.<br />[143] بحارالانوار، ج 43، ص 8، روایت 11.<br />[144] بحارالانوار، ج 43، ص 19، روایت 2.<br />[145] بحارالانوار، ج 43، ص 19، روایت 3.<br />[146] بحارالانوار، ج 43، ص 19، روایت 5.<br />[147] بحارالانوار،ج 43، ص 21، روایت 10.<br />[148] بحارالانوار، ج 43، ص 26، روایت 25.<br />[149] بحارالانوار، ج 43، ص 33.<br />[150] بحارالانوار، ج 43، ص 54.<br />[151] بحارالانوار، ج 43، ص 55.<br />[152] بحارالانوار، ج 43، ص 58، از حدیث 50- در قسمتی از حدیث یونس بن ظبیان از امام صادق (علیه‌السلام) نیز آمده است: «لولا ان امیرالمومنین علیه‌السلام تزوجها، لما کان لها کفوا الی یوم القیامة علی وجه الارض، آدم فمن دونه.»: (اگر امیرالمؤمنین علیه‌السلام با فاطمه ازدواج نمی‌کرد، هرگز تا روز قیامت روی زمین، از آدم گرفته تا به آخر، همتایی برای وی یافت نمی‌شد.) بحارالانوار، ج 43، ص 10، روایت 1. توضیح این حدیث و موارد مشابه آن در ذیل فصل چهاردهم خواهد آمد.<br />[153] بحارالانوار، ج 43، ص 93، روایت 4.<br />[154] بحارالانوار، ج 43، ص 96، از روایت 5.<br />[155] بحارالانوار، ج 43، ص 141، از روایت 36.<br />[156] بحارالانوار، ج 43، ص 202، از روایت 31.<br />[157] بحارالانوار، ج 77،ص 278، از حدیث 1.<br />[158] زیرا آنچه از زبان معاندین در فضیلت شخصی وارد شود به صحت نزدیکتر است.<br />[159] بحارالانوار، ج 43، ص 23، روایت 17.<br />[160] بحارالانوار، ج 43، ص 5، روایت 5.<br />[161] بحارالانوار، ج 43، ص 24، روایت 20.<br />[162] بحارالانوار، ج 43، ص 25، از روایت 20.<br />[163] بحارالانوار، ج 43، ص 25، از روایت 23 و آیه‌ی شریفه آیه‌ی 57 سوره‌ی احزاب می‌باشد.<br />[164] بحارالانوار، ج 43، ص 29، روایت 34 به نقل از ابوذر- در صفحه 46 همان جلد، به نقل از امام باقر علیه‌السلام آمده است که رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم به سلمان فرمود: «ان أبنتی فاطمه ملا الله قلبها و جوارحها ایمانا الی مشاشها»: (خداوند، قلب و اعضای دخترم فاطمه را تا (مغز) استخوانش از ایمان پر کرده است.).<br />[165] بحارالانوار، ج 43، ص 39.<br />[166] بحارالانوار، ج 43، ص 54.<br />[167] بحارالانوار، ج 43، ص 122.<br />[168] بحارالانوار، ج 43، ص 132.<br />[169] بحارالانوار، ج 43، ص 142.<br />[170] بحارالانوار، ج 43، ص 141.<br />[171] روم: 30.<br />[172] اصول کافی، ج 2، ص 12، باب «فطره الخلق علی التوحید».<br />[173] امیرالمومنین علی علیه‌السلام خطاب به کمیل- رضوان الله علیه- درباره‌ی آنها چنین می‌فرماید:«صحبوا الدنیا بابدان ارواحها معلقه بالمحل الاعلی»: (آنان با بدنهایی که ارواحشان به محل اعلی متّصل است، با دنیا (یا: در دنیا) مصاحبت و معاشرت کردند.) نهج‌البلاغه، ص 497، از کلام 147.<br />و در جای دیگر در وصف زهاد می‌فرماید: «کانوا قوماً من اهل الدنیا و لیسوا من اهلها، فکانوا فیها کمن لیس منها... تقلب ابدانهم بین ظهرانی أهل الاخرة...»: آنان گروهی از اهل دنیایند، ولی اهل دنیا (و شیفته آن) نیستند، لذا در دنیا مثل کسی که از دنیا نباشد زندگی می‌کنند... بدنهای ایشان میان اهل آخرت و در وسط جمع آنان است. نهج‌البلاغه ص 352، از خطبه 230.<br />[174] مریم: 15.<br />[175] مریم: 33.<br />[176] اقبال الأعمال، دعای هنگام استهلال و روز اول محرم، ص 546.<br />[177] اقبال الأعمال، ص 550.<br />[178] اقبال الاعمال، دعای روز بیست و سوم ماه مبارک رمضان، ص 216.<br />[179] بحارالانوار، ج 43، ص 3، از روایت 1.<br />[180] بحارالانوار، ج 43، ص 8، روایت 11.<br />[181] بحارالانوار، ج 43، ص 10.<br />[182] بحارالانوار، ج 43، ص 12، روایت 5.<br />[183] اقبال الأعمال، ص 707 و مصباح المتهجد، ص 844.<br />[184] بحارالانوار، ج 43، ص 12، روایت 6.<br />[185] بحارالانوار، ج 43، ص 11، روایت 2.<br />[186] بحارالانوار، ج 43، ص 13، روایت 9.<br />[187] قدر: 1.<br />[188] بحارالانوار، ج 43، ص 65، روایت 58.<br />[189] دخان: 3- این حدیث در بخش خاتمه کتاب (مطلب شانزدهم) ذکر خواهد شد.<br />[190] منظور مقام نورانیت است، نه خلقت نوری، توضیح فرق بین آن دو در فصل اول گذشت. همچنین برای توضیح بیشتر ر، ک: فصل دوم کتاب «فروع شهادت» از نگارنده.<br />[191] گفته نشود: «چرا شب و تاریکی؟»، زیرا جنبه مظهریت در مقابل نور مطلق و ولایت الهی، جز سایه و تاریکی نیست.<br />[192] بحارالانوار، ج 43، ص 191، روایت 20.<br />[193] درباره معنای «محدث» و فرق آن با «رسول» و «نبی»، به اصول کافی، ج 1، ص 176، باب «الفرق بین الرسول و النبی و المحدث» و بصائر الدرجات، جزء 7، باب 5 و 6، ص 319، و درباره حقیقت «تحدیث»، به بیان استاد بزرگوار علامه طباطبائی- رضوان الله علیه- در تفسیر شریف المیزان، ج 3، ص 219، ذیل آیه 42، سوره‌ی آل‌عمران رجوع شود.<br />[194] بحارالانوار، ج 43، ص 24، روایت 20، و آیه‌ی شریفه، آیه‌ی 42 سوره‌ی آل‌عمران است.<br />[195] بحارالانوار، ج 43، ص 79، روایت 67.<br />[196] آل‌عمران: 42.<br />[197] آل‌عمران: 43.<br />[198] بحارالانوار، ج 43، ص 78، روایت 65.<br />[199] بحارالانوار، ج 91، ص 181، روایت 8.<br />[200] اصول کافی، ج 1، ص 270، باب «ان الائمه علیهم‌السلام محدثون مفهمون»، و بصائر الدرجات، جزء 7، باب 5 و 6، ص 319.<br />[201] بحارالانوار، ج 43، ص 92، روایت 3.<br />[202] در پایان فصل چهاردهم توضیح مختصری درباره‌ی این حدیث خواهد آمد، ملاحظه شود.<br />[203] بحارالانوار، ج 43، ص 98، از روایت 8.<br />[204] بحارالانوار،ج 43، ص 98، از روایت 9.<br />[205] چنانکه روایت 17، جزء 5، باب 3، ص 225 بصائر الدرجات، که درباره قبض روح رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم است و روایات دیگر شبیه به آن، بر این مطلب دلالت دارد.<br />[206] بحارالانوار، ج 43، ص 98، روایت 10.<br />[207] بحارالانوار، ج 43، ص 104، روایت 15.<br />[208] زمر: 42.<br />[209] سجده: 11.<br />[210] اعراف: 37.<br />[211] بحارالانوار، ج 43، ص 144، روایت 47.<br />[212] بحارالانوار، ج 43، ص 145، روایت 49.<br />[213] بحارالانوار، ج 43، ص 139، از روایت 35.<br />[214] بحارالانوار، ج 43، ص 98، روایت 9.<br />[215] بحارالانوار، ج 43، ص 106.<br />[216] بحارالانوار، ج 43، ص 100، از حدیث 11 و دو آیه‌ی 25 و 26 سوره‌ی مطففین می‌باشد.<br />[217] اصول کافی، ج 1، ص 131، روایت 2.<br />[218] بحارالانوار، ج 43، ص 139.<br />[219] بحارالانوار، ج 43، ص 109.<br />[220] بحارالانوار، ج 43، ص 110.<br />[221] بحارالانوار، ج 43، ص 110.<br />[222] نمل: 19.<br />[223] بحارالانوار، ج 43، ص 112.<br />[224] بحار الانوار، ج 43، ص 117.<br />[225] بحارالانوار، ج 43، ص 117.<br />[226] بحارالانوار، ج 43، ص 117.<br />[227] فرقان: 54.<br />[228] رعد: 39.<br />[229] بحارالانوار، ج 43، ص 119، روایت 29.<br />[230] فصل 13، حدیث 4، از همین رساله، به نقل از بحارالانوار، ج 43، ص 98، روایت 10.<br />[231] بحارالانوار، ج 43، ص 141.<br />[232] بحارالانوار، ج 43، ص 144، روایت 44.<br />[233] بحارالانوار، ج 43، ص 105، روایت 19.<br />[234] این عبارت در مدرک اصلی که بحارالانوار از آن نقل کرده، به این صورت است: «و ثلثی الجنة» یعنی: دو سوم بهشت.<br />[235] بحارالانوار، ج 43، ص 113.<br />[236] بحارالانوار، ج 43، ص 104، روایت 14- همچنین در این رابطه، تفسیر ثعلبی از امام صادق علیه‌السلام، و تفسیر قشیری از جابر انصاری نقل کرده‌اند که: پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فاطمه علیهاالسلام را دید، «و علیها کساء من أجله الإبل، و هی تطحن بیدیها، و ترضع ولدها»: (در حالی که لباسی از جل شتر بر تن داشت با دستهای مبارکش آسیاب می‌کرد، و فرزندش را شیر می‌داد، اشک از چشمان مبارک رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم جاری شد و فرمود: دخترم، تلخی دنیا را به خاطر شیرینی و حلاوت آخرت تحمل کن. فاطمه علیهاالسلام عرض: ای رسول خدا، «الحمد لله علی نعمائه، والشکر لله علی آلائه.): (حمد و ستایش برای خداوند به خاطر نعمتهای (ظاهری‌اش) و شکر و سپاس برای خداوند به خاطر آلاء (و نعمتهای باطنی‌اش). بحارالانوار، ج 43، ص 85.<br />و نیز در این باره در روایت مبسوطی منقول است: هنگامی که این آیه بر پیامبر اکرم رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم نازل شد (و ان جهنم لموعدهم أجمعین، لها سبعه ابواب، لکل باب منهم جزء مقسوم): (و همانا جهنم وعده‌گاه همه‌ی آنان است. که دارای هفت طبقه است و در هر طبقه بخشی معین از آنان قرار خواهند داشت). حجر: 43 و 44<br />پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم گریست، و اصحاب نیز گریه کردند، و نمی‌دانستند که جبرئیل علیه‌السلام چه آیه‌ای نازل کرده و آنان به خود جرات تکلم نمی‌دادند. ولی از آنجا که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم وقتی فاطمه علیهاالسلام را می‌دید، مسرور می‌شد، یکی از اصحاب به در خانه وی رفت و دید حضرتش مشغول آسیاب کردن جو است و (در آن هنگام) می‌فرماید: (و ما عند الله خیر و ابقی): (آنچه نزد خداست، بهتر و پایدارتر است). قصص: 60<br />بر حضرت سلام کرد و خبر گریه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم را به او داد. حضرتش چادر کهنه‌ای که دوازده وصله با لیف خرما داشت، به خود پیچید و هنگامی که حضرت خارج شد، سلمان فارسی- رضوان الله علیه- با دیدن چادر وی گریه کرد و گفت: چقدر تأسف‌آور است، (دختران) قیصر و کسری لباسهای ابریشم نازک و انواع ابریشم بپوشند و دختر محمد صلی الله علیه و آله و سلم چادر پشمینه کهنه‌ای که دوازده وصله دارد! هنگامی که فاطمه بر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم وارد شد، عرض کرد: ای رسول خدا، سلمان از لباس من تعجب کرده است. «فو الذی بعثک بالحق، ما لی و لعلی منذ خمس سنین إلا مسک کبش نعلف علیها بالنهار بعیرنا، فاذا کان اللیل افترشناه، و ان مرفقنا لمن ادم حشوها لیف.»: (قسم به خدایی که تو را به حق برانگیخت، پنج سال است که من و علی جز پوست گوسفندی که در روز شترمان را بر روی آن علف می‌دهیم، و در شب زیراندازمان می‌کنیم، چیزی نداریم. و متکای ما از پوستی است که داخل آن لیف و پوشال خرماست.) سپس پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «یا سلمان، ان ابنتی لفی الخیل السوابق...»: (ای سلمان، دخترم از پیشتازان (در زهد و تقوی) است.) بحارالانوار ج 43، ص 87، روایت 9.<br />[237] بحارالانوار، ج 43، ص 20، روایت 7.<br />[238] آل‌عمران: 37.<br />[239] بحارالانوار، ج 43، ص 27، روایت 30- همچنین در این رابطه روایت 35، ص 29، و روایت 38، و روایت 51، ص 59 از همان جلد ملاحظه شود.<br />[240] بحارالانوار، ج 43، ص 29، روایت 34- و نیز احادیث 36 و 37، ص 30 و نیز ص 47، سطر 3 و 4 و حدیث 55، ص 63 و حدیث 59،ص 66 ملاحظه شود تا کرامات آن حضرت علیهاالسلام بیشتر مورد نظر قرار گیرد.<br />[241] بحارالانوار، ج 43، ص 47.<br />[242] بحارالانوار، ج 43، ص 143.<br />[243] بحارالانوار، ج 43، ص 153، از روایت 10- این حدیث به طور کامل در فصل بیستم، حدیث چهارم خواهد آمد.<br />[244] بحارالانوار، ج 43، ص 191، از روایت 20.<br />[245] بحارالانوار، ج 43، ص 117.<br />[246] بحارالانوار، ج 43، ص 158، حدیث 8.<br />[247] قسمتهایی از بیانات ایشان با زنان مهاجر و انصار، در فصل بیست و سوم و تمام آن در بخش ضمائم کتاب ذکر خواهد شد.<br />[248] بحارالانوار، ج 43، ص 50، روایت 47.<br />[249] بحارالانوار، ج 43، ص 59، روایت 51.<br />[250] بحارالانوار، ج 43، ص 134.<br />[251] بحارالانوار، ج 43، ص 151، روایت 7.<br />[252] بحارالانوار، ج 43، ص 191، روایت 20- موارد بسیار دیگری نیز درباره شدت علاقه‌ی این دو بزرگوار در احادیث آمده است که به جهت اختصار ذکر نشد. از جمله بیهوش شدن علی علیه‌السلام (با آنکه مصیبتهای بسیار دیگری را تحمل کرده بود) به مجرد شنیدن خبر رحلت همسرش فاطمه زهرا است. چنانکه در روایت آمده است: چون حسن و حسین خبر درگذشت فاطمه را در مسجد به علی دادند، «فغشی علیه حتی رش علیه الماء ثم افاق...»: (وی بیهوش شد، تا اینکه آب بر او پاشیدند، سپس به هوش آمد...) بحارالانوار، ج 43، ص 214.<br />و نیز کلمات زیبا و حزن‌انگیزی که هنگام دفن حضرتش به عنوان درددل با پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم می‌فرماید و مفصلا در فصل بیست و ششم خواهد آمد، شاهد بر همین مطلب است، ولی نکته‌ای که باید مورد توجه قرار گیرد این است که آن همه اظهار ناراحتی که حتی در قسمتی از آن می‌فرماید: «و اما حزنی فسرمد، و اما لیلی فمسهد. و هم لا یبرح من قلبی او یختار الله لی دارک التی انت فیها مقیم، کمد مقیح و هم مهیج. سرعان ما فرق بیننا...» (حزن و اندوه من دیگر همیشگی است و شبهایم بی تو با بیداری بسر می‌رود. اندوه و فراق تو اندوهی نیست که از دلم بیرون رود، بلکه همواره در این غصه بسر می‌برم تا خداوند خانه‌ای را که تو (ای رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم) در آن اقامت داری، برایم برگزیند. زخم دل من زخمی است چرکین، و اندوه من برانگیخته شده است. (ای رسول خدا) چقدر بین من و فاطمه زود جدایی افتاد!...)<br />این سخنان از کسی صادر می‌شود که سختیهای سه ساله شعب ابی‌طالب و نیز مصائب جنگهای بدر و احد و خندق و خبیر و حنین و بسیاری مشکلات قبل و بعد از رحلت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم را همچون صدمه به همسرش و سقط فرزندش را دیده و تحمل نموده است. آیا این جز به خاطر شدت علاقه‌ی به آن بانو است؟!<br />در مورد علاقه‌ی فاطمه‌ی زهرا علیهاالسلام نسبت به حضرت علی علیه‌السلام نیز مطالبی در فصل هجدهم، در ضمن کلمات آن حضرت با زنان مهاجر و انصار گذشت.<br />[253] بحارالانوار، ج 43، ص 172، روایت 12.<br />[254] بحارالانوار، ج 43، ص 81، روایت 3.<br />[255] بحارالانوار، ج 43، ص 67، از روایت 59.<br />[256] بحارالانوار، ج 43، ص 152، روایت 10.<br />[257] بحارالانوار، ج 43، ص 64، روایت 56.<br />[258] بحارالانوار، ج 43، ص 83، روایت 5.<br />[259] بحارالانوار، ج 43،ص 134.<br />[260] بحارالانوار، ج 43، ص 9، روایت 14.<br />[261] برای بیان خصوصیات و اهمیت این تسبیحات، به وسائل الشیعه، ابواب تعقیب، باب 7 تا 11، ج 4، ص 1021 مراجعه شود.<br />[262] بحارالانوار، ج 43، ص 196.<br />[263] بحارالانوار، ج 43، ص 155، روایت 1.<br />[264] بحارالانوار، ج 43، ص 156، روایت 2.<br />[265] بحارالانوار، ج 43، ص 156، روایت 5.<br />[266] بحارالانوار، ج 43، ص 173، از روایت 13.<br />[267] بحارالانوار، ج 43، ص 158، روایت 8- این کلمات به سندهای دیگر با مختصر اختلافی نقل شده است، به روایت 9 و 10 همین باب از کتاب بحارالانوار رجوع شود.<br />[268] بحارالانوار، ج 43، ص 156، روایت 4- در روایات دیگری امام صادق علیه‌السلام آن را «مصحف فاطمه» خوانده است. به بحارالانوار، ج 43، ص 79، و 80، روایت 67 و 68 رجوع شود.<br />[269] بحارالانوار قدیم، ج 8، ص 106 در این رابطه ر، ک: خاتمه کتاب، مطلب 2: «علت عدم طرفداری علی علیه‌السلام از فاطمه علیهاالسلام».<br />[270] بحارالانوار، ج 43، ص 230، روایت 2.<br />[271] بحارالانوار، ج 43، ص 231، روایت 4.<br />[272] بحارالانوار، ج 43، ص 233، روایت 10.<br />[273] بحارالانوار، ج 43، ص 195، روایت 23.<br />[274] بحارالانوار، ج 43، ص 28، روایت 33.<br />[275] بحارالانوار، ج 43، ص 9، روایت 14.<br />[276] بحارالانوار، ج 43، ص 86- ذکر این قضیه به دلیل آموزندگی و زیبایی آن خالی از لطف نیست، به خصوص از این جهت که میزان اهتمام و انس شاگردان و مصاحبان اهل بیت را با قرآن نشان می‌دهد.<br />ابوالقاسم قشیری در کتابش آورده است: از شخصی شنیدم که گفت: در بیابان از قافله عقب مانده و با خانمی برخورد کردم، گفتم: «کیستی؟» گفت: (و قل: سلام، فسوف تعلمون): (و بگو: سلام، پس بزودی خواهید دانست.) زخرف: 89.<br />بر او سلام کردم و گفتم: «اینجا چه کار می‌کنی؟»، گفت: (من یهدی الله، فلا مضل له) (این آیه در سوره زمر، آیه 38 به این صورت است: (و من یهدی الله، فما له من مضل): (هر کس که خداوند هدایتش کند، کسی نمی‌تواند گمراهش کند).<br />گفتم: «از جن هستی یا از انس؟»، گفت: (یا بنی آدم، خذوا زینتکم): (ای فرزندان آدم، زینت خود را بر گیرید). اعراف: 29.<br />گفتم: «از کجا می‌آیی؟»، گفت: (و ینادون من مکان بعید.): (و از جای دوری، صدا زده می‌شوند). فصلت: 44.<br />گفتم: «مقصدت کجاست؟»، کفت (ولله علی الناس حج البیت): (و برای خدا، بر عهده مردم است حج بیت الله الحرام). آل‌عمران: 91.<br />گفتم: چه مدت است که از قافله عقب افتاده‌ای؟»، گفت: (و لقد خلقنا السموات والارض فی سته ایام): (و آسمانها و زمین را در شش روز آفریدیم). ق: 37.<br />گفتم: «غذا میل داری؟»، گفت: (و ما جعلناهم جسدا لا یاکلون الطعام): (و قرار ندادیم آنان را اجسامی که طعام نخورند). انبیاء: 8.<br />غذایش دادم سپس گفتم: تند راه بیا، ولی عجله نکن.» گفت: (لا یکلف الله نفسا الا وسعها.): (خداوند، هیچ کس را جز به اندازه‌ی توانش تکلیف نکرده است). بقره: 286.<br />گفتم: «به پشتم سوار می‌شوی؟»، گفت: (و لو کان فیهما الهه الا الله، لفسدتا.): (و اگر در آن دو، معبودهایی غیر از خداوند بودند زود از بین می‌رفتند.) انبیاء: 22.<br />پایین آمدم، و او را سوارش کردم: گفت: (سبحان الذی سخرلنا هذا): (منزه است آن که این را برای ما مسخر کرد). زخرف: 12.<br />چون به قافله رسیدیم، گفتم: «آیا آشنایی در این قافله داری؟»، گفت: (یا داود، انا جعلناک خلیفه فی الارض.): (ای داود، ما تو را جانشین خود در زمین قرار دادیم) ص: 25 و (ما محمد الا رسول.): (و محمد صلی الله علیه و آله و سلم رسول و پیامبری بیش نیست). آل‌عمران: 138. و (یا یحیی، خذ الکتاب.): (ای یحیی، کتاب را بگیر)، مریم: 13. و (یا موسی، انی انا الله): (ای موسی، همانا من خدایم). طه: 11 و 13.<br />این اسامی را بلند صدا کردم، ناگهان دیدم که چهار جوان به سوی من می‌آیند. گفتم: «اینها چه نسبتی به تو دارند؟» گفت: (المال والبنون زینة الحیوه الدنیا): (مال و دارایی و پسران، زینت زندگانی دنیا هستند.) کهف: 44.<br />هنگامی‌که نزد او رسیدند، گفت: (یا ابت استاجره، إن خیر من استاجرت القوی الأمین): (ای پدر، اجر و پاداش او را بده، که شخص قوی و امین بهترین کسی است که باید پاداش داد.) قصص: 26. آنان چیزهایی به من دادند. او گفت: (والله یضاعف لمن یشاء): (و خداوند، برای هر کس که بخواهد دو چندان می‌کند). بقره: 263.<br />آنان افزودند. از آنها پرسیدم که این شخص کیست؟<br />گفتند: (هذه امنا فضة، جاریه الزهراء علیهاالسلام، ما تکلمت منذ عشرین سنة الا بالقرآن):<br />(این مادر ما، فضه، کنیز زهرا علیهاالسلام است. بیست سال است که جز با قرآن تکلم نکرده است).<br />[277] بحارالانوار، ج 43، ص 174، روایت 15.<br />[278] از آنجا که این حدیث شریف بیانگر حالات جانسوز فاطمه‌ی زهرا علیهاالسلام بعد از رحلت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و نیز مشتمل بر کلمات امیرالمومنین علیه‌السلام بعد از شهادت آن بانوی بزرگوار می‌باشد، تمام آن در بخش ضمائم این کتاب ذکر خواهد شد.<br />[279] بحارالانوار، ج 43، ص 46، روایت 45.<br />[280] بحارالانوار، ج 43، ص 28، از روایت 31.<br />[281] توضیح بیشتر در گنجایش این رساله نیست.<br />[282] بحارالانوار، ج 86، ص 28، روایت 32.<br />[283] بحارالانوار، ج 43، ص 82، از روایت 3.<br />[284] درباره شدت اهتمام آن بانو در حفظ عفت، موارد بسیاری را در زندگی ایشان می‌توان دید، از جمله دستور ساختن تابوت و سفارش آن به «اسماء» هنگام وفات خویش است که مبادا حجم بدن ایشان (ولو بعد از نحیفی (بواسطه بیماری) هنگام تشییع ظاهر شود. و جالب این که جنازه وی بنابر وصیت موکد به حضرت علی علیه‌السلام، می‌بایست مخفیانه و شبانه و با حضور عده کمی از نزدیکان و اصحاب، تشییع و دفن شود، این اولین تابوتی بود که در اسلام ساخته شد، «اول نعش احدث فی الاسلام نعش فاطمه.» (بحارالانوار، ج 43، ص 212، روایت 43).<br />[285] بحارالانوار، ج 43، ص 84.<br />[286] آل‌عمران: 33 و 34.<br />[287] بحارالانوار، ج 43، ص 91، روایت 61.<br />[288] بحارالانوار، ج 43، ص 92.<br />[289] بحارالانوار قدیم، ج 8، ص 106.<br />[290] بحارالانوار، ج 45، به ترتیب ص 108 و ص 112 و 110.<br />[291] بحارالانوار، ج 45، ص 133.<br />[292] نور: 31.<br />[293] احزاب: 32 و 33.<br />[294] احزاب: 53.<br />[295] از جمله ر، ک: ابواب بسیاری از کتاب وسائل الشیعه، کتاب النکاح، ج 14.<br />[296] غرر الحکم و درر الکلم، ج 1، فصل 35، حکمت 36.<br />[297] ج 2، ص 108.<br />[298] بحارالانوار، چاپ قدیم، ج 8، ص 106- این خطبه در بحارالانوار با سندهای مختلف، و گاه با تعدد نسخه نقل شده است، ما نسخه مختار خود را در متن، و غیر آن را در داخل [ ] قرار داده‌ایم. چنانکه تمام متن آن را از روی نسخه‌ی کتاب «احتجاج» مرحوم طبرسی (ره) همراه با برخی نسخه‌های دیگر و ترجمه در بخش ضمائم ذکر خواهیم نمود.<br />[299] بحارالانوار، چاپ قدیم، ج 8، ص 109.<br />[300] بحارالانوار، چاپ قدیم، ج 8، ص 109.<br />[301] بحارالانوار، چاپ قدیم، ج 8، ص 109.<br />[302] بحارالانوار، چاپ قدیم، ج 8، ص 109.<br />[303] بحارالانوار، چاپ قدیم، ج 8، ص 110.<br />[304] بحار الانوار، چاپ قدیم، ج 8، ص 110.<br />[305] بحارالانوار، چاپ قدیم، ج 8، ص 110.<br />[306] بحارالانوار، چاپ قدیم، ج 8، ص 111.<br />[307] بحارالانوار، چاپ قدیم ج 8، ص 111.<br />[308] بحارالانوار، چاپ قدیم ج 8، ص 110.<br />[309] بحارالانوار، چاپ قدیم ج 8، ص 110.<br />[310] بحارالانوار، ج 8، ص 111.<br />[311] چنانکه گذشت به لحاظ پر مغزی دو خطبه غراء فاطمه زهرا علیهاالسلام (1- خطبه حضرتش در مسجد النبی صلی الله علیه و آله و سلم، 2- خطبه آن حضرت خطاب به زنان مهاجر و انصار در بستر شهادت) متن هر دو خطبه همراه با ترجمه در بخش ضمائم کتاب ذکر می‌گردد.<br />[312] بحارالانوار، ج 94، ص 205، روایت 3.<br />[313] بحارالانوار، ج 94، ص 225، روایت 1.<br />[314] بحارالانوار، ج 86، ص 66، روایت 4، و ص 85، روایت 11، ص 102، روایت 8، ص 115، روایت 2.<br />[315] بحارالانوار، ج 43، ص 192، از روایت 20.<br />[316] بحارالانوار، ج 43، ص 214.<br />[317] بحارالانوار، ج 43، ص 210، روایت 40.<br />[318] تمام این خطبه همراه با ترجمه در بخش ضمائم این کتاب ذکر خواهد شد.<br />[319] بحارالانوار، ج 43، ص 202، از روایت 31.<br />[320] چنانکه در فصل بیست و یکم نیز بدان اشاره شد. و نیز ر، ک: خاتمه‌ی کتاب، مطلب 2: «علت عدم طرفداری علی علیه‌السلام از فاطمه علیهاالسلام».<br />[321] بحارالانوار، ج 43، ص 173، روایت 14.<br />[322] بحارالانوار، ج 43، ص 214.<br />[323] بحارالانوار، ج 43، ص 170، روایت 11.<br />[324] بحارالانوار، ج 43، ص 200، روایت 30.<br />[325] بحارالانوار، ج 43، ص 206، روایت 32.<br />[326] بحارالانوار، ج 43، ص 204، از روایت 31.<br />[327] بحارالانوار، ج 43، ص 212، روایت 43.<br />[328] بحارالانوار، ج 43، ص 189.<br />[329] بحارالانوار، ج 43، ص 215.<br />[330] بحار الانوار، ج 43، ص 210، روایت 39- ابتدای این حدیث به نقل بحارالانوار چنانکه ترجمه شد، «خلقت الارض لسبعه» می‌باشد، ولی در رجال اردیبلی (ج 2، ص 182) به این صورت آمده است: «ضاقت الارض لسبعه.»: (زمین برای هفت نفر تنگ شد.) که این بیان از بیان اول بالاتر است و عظمت آنها را بیشتر نشان می‌دهد.<br />[331] بحارالانوار، ج 43، ص 193، روایت 21.<br />[332] اعراف: 172.<br />[333] فلاح السائل، ذیل بیان صلوات تشهد، ص 129.<br />[334] بقره: 156.<br />[335] بحارالانوار، ج 43، ص 193، روایت 21- ترجمه‌ی این قسمت و نیز قسمتهای آینده از سخنان علی علیه‌السلام در سوگ حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلام با توضیحات اضافی در «بیان»های ذیل آن ذکر شده است.<br />[336] بحارالانوار، ج 43، ص 193، روایت 21.<br />[337] بحارالانوار، ج 43، ص 193، روایت 21.<br />[338] در روایتی منقول است که رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «لا تسبوا علیا، فانه ممسوس فی ذت الله.»: (هرگز به علی علیه‌السلام ناسزا مگویید که وی ممسوس در ذات الهی است.) احقاق الحق، ج 4، ص 216.<br />[339] بحارالانوار، ج 43، ص 193، روایت 21.<br />[340] بحارالانوار، ج 43، ص 171، سطر 22.<br />[341] بحارالانوار، ج 43، ص 194، از روایت 21.<br />[342] بقره: 155، و 156.<br />[343] بحارالانوار، ج 43، ص 194، از روایت 21.<br />[344] یوسف: 86.<br />[345] بحارالانوار، ج 43، ص 213، و 207، روایت 35.<br />[346] بحارالانوار، ج 100، ص 193، روایت 5.<br />[347] بحارالانوار، ج 100،ص 191، باب 5، روایت 1.<br />[348] بحارالانوار، ج 43، ص 58، از روایت 50.<br />[349] بحارالانوار، ج 100، ص 194، روایت 11.<br />[350] یس: 60.<br />[351] اعراف: 172.<br />[352] احزاب: 7 و 8.<br />[353] بحارالانوار، ج 43، ص 225،حدیث 13.<br />[354] بحارالانوار، ج 43، ص 220، روایت 2.<br />[355] بحارالانوار، ج 43، ص 220، روایت 4.<br />[356] بحارالانوار، ج 43، ص 53.<br />[357] حدید، 4.<br />[358] بحارالانوار، ج 43، ص 172، روایت 13.<br />[359] بحارلانوار، ج 43، ص 219، روایت 1.<br />[360] بحارالانوار،ج 43، ص 223، از روایت 9.<br />[361] فصل بیست و هشتم همین کتاب، حدیث اول.<br />[362] بحارالانوار، ج 43، ص 227، از روایت 13.<br />[363] بحارالانوار، ج 68، ص 155، روایت 11.<br />[364] بحارالانوار، ج 71، ص 179، روایت 28.<br />[365] بحارالانوار، ج 71، ص 188، روایت 51.<br />[366] بحارالانوار، ج 43، ص 230، روایت 2- ابتدای این حدیث در فصل بیست و دوم، حدیث اول گذشت.<br />[367] بحارالانوار، ج 43، ص 221، روایت 6.<br />[368] جنگ افزاری مانند نیزه.<br />[369] بحارالانوار، ج 43، ص 227، از روایت 13- ابتدای این روایت در فصل 29 روایت 1 گذشت.<br />[370] حجر: 21.<br />[371] ق: 35.<br />[372] ق: 35.<br />[373] ق: 35.<br />[374] اعراف: 54.<br />[375] آل‌عمران: 169- و نزد پروردگارشان، روزی داده می‌شوند.<br />[376] قمر: 55- نزد سلطان با اقتدار.<br />[377] صافات: 41- برای آنان روزی معینی است.<br />[378] فجر: 28- باز آی به سوی پروردگارت.<br />[379] فجر: 30- در بهشت من داخل شو.<br />[380] ر، ک: بحارالانوار، ج 100، ص 150، روایت 17، و ص 161، رویات 41، و ص 169، روایت 42، و ص 174، روایت 43، و ص 184، روایت 11، و ص 279، روایت 15، و ص 318، رویات 25، و ص 360، روایت 6، و ج 101، ص 163، روایت 8، و ص 178، روایت 30، و ص 230، روایت 36، و ص 260، روایت 41، و...<br />[381] ر، ک: بحارالانوار، ج 100، ص 169، روایت 42، و ص 264، روایت 2، وص 273، روایت 14، و ص 293، روایت 19، و ص 294، روایت 20،و ص 299، روایت 21 و...<br />[382] نهج البلاغه: خطبه 3.<br />[383] بحارالانوار، ج 43، ص 171، روایت 11.<br />[384] بحارالانوار،ج 43، ص 198، روایت 29.<br />[385] آل‌عمران: 97.<br />[386] وسائل الشیعه، ج 8، ص 21، روایت 4.<br />[387] توضیح دیگر در رابطه با این فرمایش حضرت زهرا علیهاالسلام در آخر فصل بیست و یکم گذشت.<br />[388] بحارالانوار، چاپ قدیم، ج 8، ص 106.<br />[389] بحارالانوار، ج 43، ص 92، از روایت 1.<br />[390] بحارالانوار، ج 26، ص 2، از حدیث 1.<br />[391] بحارالانوار، ج 43، ص 44.<br />[392] شوری: 23.<br />[393] بحارالانوار، ج 43، ص 236، روایت 2.<br />[394] بحارالانوار، ج 23، ص 244، روایت 16.<br />[395] نور: 35.<br />[396] بحارالانوار، ج 23، ص 304، باب 18، روایت 1.<br />[397] ر، ک: سوره‌ی انسان: 5، انفطار: 13 و المطففین: 22.<br />[398] بحارالانوار، ج 24، ص 3، روایت 9.<br />[399] مطففین: 18- 21.<br />[400] بحارالانوار، ج 24، ص 3، روایت 10.<br />[401] نساء: 69.<br />[402] بحارالانوار، ج 24، ص 31، روایت 2.<br />[403] نام دو ستاره‌ی معروف بسیار نزدیک به هم واقع در نزدیکی قطب شمال که به عنوان راهنما و جهت یابی مورد استفاده قرار می‌گیرند.<br />[404] بحارالانوار، ج 24، ص 75، روایت 11.<br />[405] بقره: 124.<br />[406] بقره: 37- «فتلقی آدم من ربه کلمات فتاب علیه».<br />[407] بحارالانوار، ج 24، ص 177، روایت 8.<br />[408] نحل: 90.<br />[409] بحارالانوار، ج 24، ص 190، روایت 12.<br />[410] فرقان: 20.<br />[411] بحارالانوار، ج 24، ص 219، روایت 16.<br />[412] دخان: 1- 4).<br />[413] بحارالانوار، ج 24، ص 319، روایت 28.<br />[414] بحارالانوار، ج 25، ص 4، روایت 7 توضیحی درباره‌ی این حدیث و احادیث مشابه آن در ذیل روایت ششم از فصل نهم گذشت.<br />[415] در نقل کافی این قسمت به این صورت است: «فینظر فینادی روحه مناد من قبل رب العزه فیقول: (یا ایتها النفس المطمئنه)...»: (پس نگاه می‌کند و کسی از طرف پروردگار به روحش ندا می‌کند: ای روان آسوده...).<br />[416] فجر: 27- 30.<br />[417] بحارالانوار، ج 24، ص 94، روایت 7 و نیز بحارالانوار، ج 6، ص 196، روایت 49. این حدیث از دو طریق نقل شده: 1- کافی. 2- صدوق، و ما به طریق صدوق نقل کردیم که در متن با کافی اختلاف دارد، مراجعه شود.<br />[418] لفظ «بأبی» در برخی از نسخه ها نیست.<br />[419] این قسمت از «زعمتم» تا اینجا در برخی از نسخه‌ها به این صورت آمده است: «زعیم حق له فیکم و عهد قدمه الیکم.»: (راهبر حقی که او در میان شما دارد، و عهد و پیمانی که برای شما از پیش فرستاده است.) چنانکه در برخی دیگر به این صورت آمده است: «أضعتم حقا له فیکم، و عهدا قدمه الیکم»: (هم حقی را که او در میان شما داشت ضایع نمودید، هم عهد و پیمانی را که از پیش شما فرستاده بود.)<br />[420] سوره‌ی آل‌عمران (3)، آیه‌ی 102.<br />[421] سوره‌ی فاطر (35)، آیه‌ی 28.<br />[422] سوره‌ی توبه (9)، آیه‌ی 128.<br />[423] اشاره به آیه‌ی 33 سوره‌ی احزاب (33).<br />[424] سوره‌ی آل‌عمران (3)، آیه‌ی 103.<br />[425] سوره‌ی انفال (8)، آیه‌ی 26.<br />[426] سوره‌ی مائده (5)، آیه‌ی 64.<br />[427] سوره‌ی توبه (9)، آیه‌ی 49.<br />[428] سوره‌ی کهف (18)، آیه‌ی 50.<br />[429] سوره‌ی آل‌عمران (3)، آیه‌ی 85.<br />[430] سوره‌ی مائده (5)، آیه‌ی 50.<br />[431] سوره‌ی نمل (27)، آیه‌ی 16.<br />[432] سوره‌ی مریم (19)، آیه 5 و 6.<br />[433] انفال: 75.<br />[434] سوره‌ی نساء (4)، آیه‌ی 11.<br />[435] سوره‌ی بقره‌ی (2)، آیه‌ی 180.<br />[436] این جمله در برخی از نسخه‌ها چنین آمده است: «ام هل تقولون: اهل ملتین لا یتوارثان؟!».<br />[437] سوره‌ی انعام (6)، آیه‌ی 67.<br />[438] سوره‌ی هود (11)، آیه‌ی 39.<br />[439] این قسمت در برخی از نسخه‌های کتاب به این صورت: «و فی ممساکم» و در برخی به این صورت: «و ممساکم» آمده است.<br />[440] سوره‌ی آل‌عمران (3)، آیه‌ی 144.<br />[441] این جمله در برخی از نسخه‌ها به این صورت آمده است: «أأهتضم تراث ابیه؟!».<br />[442] بنی‌قیله نام دو قبیله‌ی انصار یعنی «اوس» و «خزرج» است.<br />[443] سوره‌ی توبه (9)، آیه‌ی 13.<br />[444] سوره‌ی ابراهیم (14)، آیه‌ی 8.<br />[445] این عبارت در برخی از نسخه‌ها چنین آمده است: «بغضب الجبار» و یا در برخی دیگر: «بغضب من الله الجبار».<br />[446] سوره‌ی شعرا (26)، آیه‌ی 227.<br />[447] سوره‌ی هود (11)، آیه‌ی 121 و 122.<br />[448] نام ابوبکر، عبدالله و نام پدرش عثمان بوده است.<br />[449] سوره‌ی مریم (19)، آیه‌ی 6.<br />[450] سوره‌ی نمل (27)، آیه‌ی 16.<br />[451] سوره‌ی یوسف (12)، آیه‌ی 18.<br />[452] سوره‌ی محمد صلی الله علیه و آله و سلم (47)، آیه‌ی 24، در برخی از نسخه‌ها به جای «افلا یتدبرون» لفظ «افلا تتدبرون» آمده است.<br />[453] سوره‌ی غافر (40)، آیه‌ی 78.<br />[454] در برخی از نسخه‌ها این جمله به این صورت آمده است: «ثم عطفت علی قبر ابیها- سیدنا محمد النبی صلی الله علیه و آله و سلم و قالت».<br />[455] جملات گذشته در بعضی از نسخه‌ها به این صورت آمده است: «لیتنی مت قبل هذا، و کنت نسیا منسیا، بل لیتنی مت قبل حبیبی (یا حینتی).»<br />[456] این جمله‌ها در برخی از نسخه‌ها به این صورت آمده است: «حولا و باسا و تنکیلا.»<br />[457] توضیح معنای برخی جملات فاطمه‌ی زهرا علیهاالسلام خطاب به امیرالمومنین علیه‌السلام در آخر فصل بیست و یکم، و نیز در مطلب دوم خاتمه گذشت.<br />[458] الاحتجاج، ج 1، ص 253- 285.<br />[459] سوره‌ی مائده (5)، آیه‌ی 80.<br />[460] این کلمه در نسخه‌های زیر آمده است: «حشاشه»، «حساسه» و «حسامه».<br />[461] سوره‌ی اعراف (7)، آیه‌ی 96.<br />[462] سوره‌ی زمر (39)، آیه‌ی 51.<br />[463] سوره‌ی حج (22)، آیه‌ی 13.<br />[464] سوره‌ی کهف (18) آیه‌ی 50.<br />[465] سوره‌ی کهف (18)، آیه‌ی 104.<br />[466] سوره‌ی بقره (2)، آیه‌ی 12.<br />[467] سوره‌ی یونس (10)، آیه‌ی 35.<br />[468] برداشتی از آیه‌ی 78 سوره‌ی غافر (40).<br />[469] سوره‌ی هود (11)، آیه‌ی 18.<br />[470] الاحتجاج، ج 1، ص 286- 292.<br />[471] به نظر می‌رسد که این کلمه در اصل چنین بوده است: «وابک» و ترجمه نیز بر این اساس صورت گرفته است.<br />[472] نوعی پارچه‌ی نازک و سفید که در مصر بافته می‌شود.<br />[473] این کلمه شاید در اصل «قالت» بوده، زیرا راوی حدیث فضه و خانم است، و احتمال دارد که مقصود راوی با واسطه و «ورقه بن عبدالله» منظور،و درست باشد.<br />[474] بحارالانوار، ج 43، ص 174- 180.</p><span class="chapter"> <h1 class="l1">درباره مرکز تحقیقات رایانه‌ای قائمیه اصفهان</h1></span> <p>بسم الله الرحمن الرحیم<br />جاهِدُوا بِأَمْوالِکُمْ وَ أَنْفُسِکُمْ فی سَبیلِ اللَّهِ ذلِکُمْ خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ تَعْلَمُونَ (سوره توبه آیه 41)<br />با اموال و جانهاى خود، در راه خدا جهاد نمایید؛ این براى شما بهتر است اگر بدانید حضرت رضا (علیه السّلام): خدا رحم نماید بنده‌اى که امر ما را زنده (و برپا) دارد ... علوم و دانشهاى ما را یاد گیرد و به مردم یاد دهد، زیرا مردم اگر سخنان نیکوى ما را (بى آنکه چیزى از آن کاسته و یا بر آن بیافزایند) بدانند هر آینه از ما پیروى (و طبق آن عمل) مى کنند<br />بنادر البحار-ترجمه و شرح خلاصه دو جلد بحار الانوار ص 159<br />بنیانگذار مجتمع فرهنگی مذهبی قائمیه اصفهان شهید آیت الله شمس آبادی (ره) یکی از علمای برجسته شهر اصفهان بودند که در دلدادگی به اهلبیت (علیهم السلام) بخصوص حضرت علی بن موسی الرضا (علیه السلام) و امام عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف) شهره بوده و لذا با نظر و درایت خود در سال 1340 هجری شمسی بنیانگذار مرکز و راهی شد که هیچ وقت چراغ آن خاموش نشد و هر روز قوی تر و بهتر راهش را ادامه می دهند.<br />مرکز تحقیقات قائمیه اصفهان از سال 1385 هجری شمسی تحت اشراف حضرت آیت الله حاج سید حسن امامی (قدس سره الشریف ) و با فعالیت خالصانه و شبانه روزی تیمی مرکب از فرهیختگان حوزه و دانشگاه، فعالیت خود را در زمینه های مختلف مذهبی، فرهنگی و علمی آغاز نموده است.<br />اهداف :دفاع از حریم شیعه و بسط فرهنگ و معارف ناب ثقلین (کتاب الله و اهل البیت علیهم السلام) تقویت انگیزه جوانان و عامه مردم نسبت به بررسی دقیق تر مسائل دینی، جایگزین کردن مطالب سودمند به جای بلوتوث های بی محتوا در تلفن های همراه و رایانه ها ایجاد بستر جامع مطالعاتی بر اساس معارف قرآن کریم و اهل بیت علیهم السّلام با انگیزه نشر معارف، سرویس دهی به محققین و طلاب، گسترش فرهنگ مطالعه و غنی کردن اوقات فراغت علاقمندان به نرم افزار های علوم اسلامی، در دسترس بودن منابع لازم جهت سهولت رفع ابهام و شبهات منتشره در جامعه عدالت اجتماعی: با استفاده از ابزار نو می توان بصورت تصاعدی در نشر و پخش آن همت گمارد و از طرفی عدالت اجتماعی در تزریق امکانات را در سطح کشور و باز از جهتی نشر فرهنگ اسلامی ایرانی را در سطح جهان سرعت بخشید.<br />از جمله فعالیتهای گسترده مرکز :<br />الف)چاپ و نشر ده ها عنوان کتاب، جزوه و ماهنامه همراه با برگزاری مسابقه کتابخوانی<br />ب)تولید صدها نرم افزار تحقیقاتی و کتابخانه ای قابل اجرا در رایانه و گوشی تلفن سهمراه<br />ج)تولید نمایشگاه های سه بعدی، پانوراما ، انیمیشن ، بازیهای رایانه ای و ... اماکن مذهبی، گردشگری و...<br />د)ایجاد سایت اینترنتی قائمیه www.ghaemiyeh.com جهت دانلود رایگان نرم افزار های تلفن همراه و چندین سایت مذهبی دیگر<br />ه)تولید محصولات نمایشی، سخنرانی و ... جهت نمایش در شبکه های ماهواره ای <br />و)راه اندازی و پشتیبانی علمی سامانه پاسخ گویی به سوالات شرعی، اخلاقی و اعتقادی (خط 2350524)<br />ز)طراحی سیستم های حسابداری ، رسانه ساز ، موبایل ساز ، سامانه خودکار و دستی بلوتوث، وب کیوسک ، SMS و...<br />ح)همکاری افتخاری با دهها مرکز حقیقی و حقوقی از جمله بیوت آیات عظام، حوزه های علمیه، دانشگاهها، اماکن مذهبی مانند مسجد جمکران و ...<br />ط)برگزاری همایش ها، و اجرای طرح مهد، ویژه کودکان و نوجوانان شرکت کننده در جلسه<br />ی)برگزاری دوره های آموزشی ویژه عموم و دوره های تربیت مربی (حضوری و مجازی) در طول سال<br />دفتر مرکزی: اصفهان/خ مسجد سید/ حد فاصل خیابان پنج رمضان و چهارراه وفائی / مجتمع فرهنگی مذهبی قائمیه اصفهان<br />تاریخ تأسیس: 1385 شماره ثبت : 2373 شناسه ملی : 10860152026 <br />وب سایت: www.ghaemiyeh.com ایمیل: [e-mail] فروشگاه اینترنتی: www.eslamshop.com<br />تلفن [phone]- (0311) فکس [phone] (0311) دفتر تهران 88318722 (021) بازرگانی و فروش 09132000109 امور کاربران 2333045(0311)<br />نکته قابل توجه اینکه بودجه این مرکز؛ مردمی ، غیر دولتی و غیر انتفاعی با همت عده ای خیر اندیش اداره و تامین گردیده و لی جوابگوی حجم رو به رشد و وسیع فعالیت مذهبی و علمی حاضر و طرح های توسعه ای فرهنگی نیست، از اینرو این مرکز به فضل و کرم صاحب اصلی این خانه (قائمیه) امید داشته و امیدواریم حضرت بقیه الله الاعظم عجل الله تعالی فرجه الشریف توفیق روزافزونی را شامل همگان بنماید تا در صورت امکان در این امر مهم ما را یاری نمایندانشاالله.<br />شماره حساب 621060953 ، شماره کارت :6273-5331-3045-1973و شماره حساب شبا : IR90-0180-0000-0000-0621-0609-53به نام مرکز تحقیقات رایانه ای قائمیه اصفهان نزد بانک تجارت شعبه اصفهان – خیابان مسجد سید<br />ارزش کار فکری و عقیدتی<br />الاحتجاج - به سندش، از امام حسین علیه السلام -: هر کس عهده دار یتیمی از ما شود که محنتِ غیبت ما، او را از ما جدا کرده است و از علوم ما که به دستش رسیده، به او سهمی دهد تا ارشاد و هدایتش کند، خداوند به او می‌فرماید: «ای بنده بزرگوار شریک کننده برادرش! من در کَرَم کردن، از تو سزاوارترم. فرشتگان من! برای او در بهشت، به عدد هر حرفی که یاد داده است، هزار هزار، کاخ قرار دهید و از دیگر نعمت‌ها، آنچه را که لایق اوست، به آنها ضمیمه کنید».<br />التفسیر المنسوب إلی الإمام العسکری علیه السلام: امام حسین علیه السلام به مردی فرمود: «کدام یک را دوست‌تر می‌داری: مردی اراده کشتن بینوایی ضعیف را دارد و تو او را از دستش می‌رَهانی، یا مردی ناصبی اراده گمراه کردن مؤمنی بینوا و ضعیف از پیروان ما را دارد، امّا تو دریچه‌ای [از علم] را بر او می‌گشایی که آن بینوا، خود را بِدان، نگاه می‌دارد و با حجّت‌های خدای متعال، خصم خویش را ساکت می‌سازد و او را می‌شکند؟».<br />[سپس] فرمود: «حتماً رهاندن این مؤمن بینوا از دست آن ناصبی. بی‌گمان، خدای متعال می‌فرماید: «و هر که او را زنده کند، گویی همه مردم را زنده کرده است»؛ یعنی هر که او را زنده کند و از کفر به ایمان، ارشاد کند، گویی همه مردم را زنده کرده است، پیش از آن که آنان را با شمشیرهای تیز بکشد».<br />مسند زید: امام حسین علیه السلام فرمود: «هر کس انسانی را از گمراهی به معرفت حق، فرا بخواند و او اجابت کند، اجری مانند آزاد کردن بنده دارد».</p><p> </p></body> </html> Path: